Qeshqerdiki yer shari
"¹dastan"º
Adil tuniyaz
(1)
Salam uyghur dégende quyash,
salam uyghur dégende tarix,
qeshqer shehiri oxshar qesirge.
Yultuzlar perwaz qilar tang seherde,
pesiller perwaz qilar derexlerde,
bu sheher perwaz qilar chöcheklerde.
Bu yerdiki ademler
perwaz qilar yüreklerde.
At qoshulghan
qizil sayiwenlik mepe
tang seherde ötti yénimdin,
jiringlitip qongghuriqini.
Séwitini qoyup béshigha
girde sétip yürgen bir bala
tang seherde ötti yénimdin.
Qushlar,
harwa,
sumbul chachliq ayal,
yene bir ayal,
köz,
etles könglek,
saqal,
tang seherde ötti yénimdin.
Men
kishiler chay ichiwatqan,
mungdishiwatqan,
yötelgen,
cheynek joghisini
piyalige tegküzüp
chay quyghan,
chay shamisini püwlewatqan,
kishiler bir-birige béqip
gepleshken,
senleshken,
qaynaq bir chayxana aldidin ötkech,
kimlikimni bilindürmestin
oghriliqche köyüp yürimen.
Kochidiki hemme nersige
qarap-qarap yenila toymay
nurdek ünsiz söyüp yürimen.
Söyimen
ay nurida turghan aq téreklerni,
jimjit turghan kölenggisini,
érip ketken kölenggisini.
Söyimen sintebirde yaghqan yamghurni,
may yolda jim yatqan yamghurni,
ünsiz yighlawatqan yamghurni.
Eyneklerning sunuqlirigha
nur marjini chachqan yamghurni.
Söyimen meschittin yan'ghuchilargha
xudaning qolliridin aqqan yamghurni.
Söyimen undiki qarni, shamalni.
Chimliqlarda, ériq boyida
sazang térip yürgen baharni.
12-ayni, 12 ayni,
chong kochini, xalta kochini,
tilemchini, palchi ayalni,
teshteklik, teshteksiz derizilerni,
séni hem uni.
Söyimen
miladidin burunqi
we kéyinki tarixni,
söyimen tarixning kelgüsinimu.
Békette
baya manga enjür satqan chal
(untup qalghan bolsa kérek )
enjür satti yene bir nöwet.
Barliqini bilmes u mende
enjürdinmu shérin muhebbet.
Tonush men bu muhebbet bilen
tonushlargha, na tonushlargha,
kochidiki aptobuslargha.
Uzun yolluq téléfon simidek
tutisharmen muhebbet bilen
qeshqerdinmu yiraq jaylargha.
Latwiyige, firansiyige,
shimaliy qutuptiki éskimuslargha,
aq tenlikler arisidiki
yultuzluq kéchidek öchmes négirgha.
Atlantik okyan boyliridiki
gharghaltigha, béliqchi qizgha.
Yiraq chili orminidiki
yénik, jimjit ay nurlirigha.
Su üstide kechki shepeq
qizilgül bolup échilip qalghan
gugumdiki nil deryasigha.
Men bu kichik zéminda turup
tarim deryasining dolquni bolup
kételeymen déngizlargha qoshulup.
Men
altay orminidiki bir yultuz bolup
béreleymen pelestinlik ayalgha
mehbubining qebrisini yorutup.
Men
bext tileymen eysa tilida
krést kötütüp irusalimgha
kétiwatqan yash yehudiygha.
Men teklimakanning tomuz peslide
salam bérimen qumning renggide,
yawropaning yéshil renggige.
Hawa bolup külümsireymen
keng zéminning hemme yérige.
Men nur chéchép turghan bir chékit,
yer sharining xeritiside.
Qeshqer
manga oxshash kichik bir sheher .
★★★★★
(2) héyitgah baziri
Jimjit yürektek
jimjitqina meschit munari.
Köz
sözliyeleydighan köz.
Xuda
bendisiz xuda.
Dunya
aghzi bar dunya.
Naxsha
éytilmighan naxsha.
Héyitgah baziri alamet bazar,
uyghur uyghurgha qistilip barar.
Ashiqlar gül alghili kéler,
közsizler köz alghili kéler,
sükütler söz alghili kéler.
Erler janni sétip nan alidu,
osma sétip alidu ayal.
Yigitler yölinip réshatkilargha
yat bir sheherde turghan'gha oxshash,
köziter hemmini biperwa, qiypash.
Bir bowaq kochigha chiqar yalingach,
chonglar öre-töpe bolup tushmutush
shu haman keydürmek bolar üstiwash.
Qarangghu shairning tesewwurida
ademler yürikidin körإner quyash.
Héyitgah munari,
ünsiz düpüldewatqan
yürekke oxshash .
★★★★★
(3) saqiname
Bir top oruq perishtilerdek
meghrur biz hem,
bichare biz hem.
Toxtimay jiringlar köngül téléfoni,
ih , uni alghili chiqmaydu adem "¦
qat-qat ghéribliq
minglighan süpsüzük ademler ara "¦
Uzatqin saqi
toldurup qedehke del-derexlerni,
yamghurni, patqaqni, ayni.
Qeshqerning ay tughqan kochilirini,
ademler mighildap turghan béketni.
Toshquzup esebiy qizghinliqinggha
boranni qedehke salghandek sélip
uzatqin lipmu liq qedehni manga.
Uzatqin esebiy qizghinliqingni "¦
bir nöwet epu qil logikashunas,
bizning saqimiz
uzatsun bir qedeh bimene xiyal,
ghaljirliq kem boldi bizde éhtimal.
Uchritip qalsaqla öz-özimizni,
yummaqchi bolimiz közimizni.
Ajayip söletlik rohiy késeller
üstelde, kochida, ésil kitapta
we yaki oqumushluq ademler ara
xizirdek yoluqup turidu daim "¦
qayttimmen tengshilip qawaqxanidin,
öchmekte yultuzlar,
yandurghan shamlarmu sen manga atap,
öchüshke bashlidi asta pilildap "¦
quyash
quyashning késik quyruqidek
uchup yürer qawaqxanida "¦
qawaqxana
kala közlük juwandek
erkeklerni qilar mehliya.
Sharablarning xushbuy bergige,
qedehlerning ottek léwige,
yighlawatqan shamning közige,
kömülidu erlerning téni.
-ne seweptin ichting qelender?
-bek wapasiz chünki ademler.
-ichmeylimu bügün,
-némishqa?
-ish heqqimni aldim qolumgha.
-sizchu ependi?
-kim ichidu ichmey tarixchi.
-senchu hoy bala,
-chonglardin sora "¦
Jan keyplik, janan keyplik,
tünning qara chachliri
yotisida yelpüner illiq.
Kochidiki qarangghuluqta
yultuz qizlar turidu külüp.
Sen bilmeysen,
éting néme, öyüng qayanda,
sen barmu-yoq mushu jahanda .
Uxlighining yadingda peqet
bir kéchidek, birer saettek,
bir esirdek, ikki esirdek.
Sen közüngni achqan waqitta
kochidiki munar üstide
qiysiq quyash turar sanggilap "¦
gire sélip aq köngül yargha,
yighliwalghung kélidu rasa.
Dostungnimu, düshminingnimu
tilliwalghung kélidu rasa.
Bay bolmaqchi bolghan sodiger
etles satmay sétish kérek mey.
Toy lezziti meyde emesmu,
ussisangmu ichish kérek mey.
Yol süpürgüchi
mensipini qutlar mey bilen
bir kochigha bash bolghan küni.
Katta emeldar,
emilidin ayrilghan küni
meyxanida yittürüp qoyar
uzun yilliq salapitini.
Testiqlaydu mestlikte sotchi
öz-özining jaza xétini.
Mest doxtur
nirwa késel kirse ushtumtut
chékisige sürkep qoyar yod .
Yéshilelmey oghri mestliktin
aptobusta deldenglep turup
yanchuqlargha uzitidu put.
Meyxanigha kirse qelender
körünidu meyxana ichi
ordisidek eng séxi shahning.
Mest bolghanda aqil tarixchi
yilnamiler mest bolar bir-bir
tapalmaydu öz tarixini "¦
sen kétisen mey ichmes shair
chong sheherdin xilwet daligha.
Bulaq yénik shildirlap turar,
keyp bolghung kelmes zadila.
Sen yighlaysen, oxshar tebiet
baghri yumshaq aq dil anigha.
Sheytan
qeshqerdiki qawaqxanida "¦
★★★★★
(4) qushlar
Wetensiz qushlar
pesillerge weten dep yighlar.
Sersan shamal kütürüp yürer
ghazingini öz wetinining.
Ghéribliqtek
égiz bina.
Qoshna öydiki adem.
Tam.
Ikkinchi qétimliq örp-adet.
Toy.
Natonush depne murasimi.
Qushlarning yéshi.
Eynek ghéribliq.
Qol yetmes ishik.
Kariwat.
Qachqan uyqu.
Ochuq derizidiki
ap'aq sanggilap turghan
wetenning muzlighan qoli.
Ghem tolghan küldan.
Ayrupilan.
Déngiz.
Qushlarning yéshi.
Hemme yerde yat adem.
Meyli tur parijning güzili bilen,
yenila özüngning emestek külkeng.
Esleysen nem qilip qol yaghliqingni.
Wetende derdingmu özüngning derdi,
wetende yighangmu öz tiling bilen.
Milyonir bopketkin beribir yerlik
qelender aldida bir kepengmu yoq.
Her kim baqalaydu közإngge soghuq.
Meyli sen sharab ich altun qedehte,
bir köpük chiqsila üstige leylep
oqusang yézilghan weten dégen xet.
Bérlin asminida körisen her kech
jimiki yultuzdin uyghur közini.
Muqeddes büwi meryem chirkawi
körüner sen ösken tar kochidiki
kichik bir meschittek uyghurung salghan.
Hej qilip mekkige barsang mubada,
tuyular yurtungda qalghandek xuda.
Mubada dozaxta bolsimu weten,
menggü bir muhajir jennetkimu sen.
Weten, ah weten,
chirayliqtur hemme nersisi,
chirayliq uning qayghusimu hem.
Göherdur, almidur, xush puraq güldür,
weten dalisida körgen tong tizek.
Eysadur, musadur yurtung adimi,
yat yurtta tughqanmu tuyulmas dosttek.
Wetende bir natonush bala
yügürüp ötken bolsa aldingdin
yüz yildimu chiqmas yadingdin.
Tillap salghan bolsa ilgiri
öz élingde öz tilingda öz;
tapalmaysen dunyada hazir
shu tildinmu güzelrek bir söz.
Shéirini oqusang bezen
gézitlerdin paz yaki tagorning;
tétimaydu sanga u qilche,
öz yurtungda éytqan qoshaqche.
Uzatqanda ezrail bir kün
deste tizip ölüm gülidin,
sen özإngge toquysen képen
wetendiki xiyallar bilen.
Yat tupraqqa kömülgende sen
kömülidu qelbingge weten "¦
Séghin'ghanda qeshqerni
chet eldiki her bir muhajir
shundaq yazar xet yazsa axir .
★★★★★
(5) cheksiz nur
Qeshqerdiki ayallar
qeshqerdiki erlerning chüshi.
Tapining nur, qanatliring nur,
kölenggeng nur, yupurmiqing nur,
awazing nur, xush puriqing nur.
Barche erler cheksiz sozulghan
qapqarangghu tagh jilghisidur.
Qeshqer goya ormanliq,
seher séning izing emesmu?
Oygha chökseng xiyaling gugum,
tün kéchiler chéching emesmu?
Anglinidu xilwet téningdin
shildirlishi bulaq süyining.
Téning munbet ékinzar goya
gül échilghan putliring ara.
Sen bolisen kichik almiliq,
sen goyaki süzük muzika.
Sen ershtin chüshken perishte,
men uyqugha ketken waqitta.
Sen goyaki bir tal chümüle,
menisi yoq xet yézip yürgen.
Sen goyaki namsiz chighir yol,
erler daim éziqip yürgen.
Ayal, er we kechtiki kariwat,
yinik, pinhan chélin'ghan beden,
uprimas saz, mestxush muzika.
Éh, yalingach numuschan xiyal,
éh, özini yoqatqan dunya.
Nere tartqan qilichliq erler
qan ichige yiqilar bir-bir,
qul bolimiz asta bek asta .
U bir ayal mulayim qatil,
er ölidu neyreng bilenla.
Ayal, éh ayal,
ayal, ayal, yollarda ayal,
ebediylik nurlarda ayal.
Bu alemning ghéribliqidin
qutulushqa tapalmay amal,
sanga muhtaj boldum éh ayal.
Bir jüp güzel altun keshni men
kömüp qoydum shéirlirimgha.
We altundin yasap bir kishen
kömüp qoydum shéirlirimgha.
Ghéribliqning soghuq nurliri
chaqnatmaqta méni xanemde.
Ah, jimjitliq,
sen bek éghir qiz,
muzlighan téning.
Resimdiki ayal cholpanning
kiyimliri népiz bek nipiz.
Tosattinla midirlap tamda
yéshiwetti baghirdiqini,
andin, asta-asta "¦
bir oghul bala,
qosh qolida siqimdap
héchkishidin qilmastin haya
anisini emmekte taza.
Cheksiz ayal.
Yat medeniyet.
Ishiksiz kocha.
Munchidiki qizning yotisi
nur chachidu erler shehirige.
Sansizlighan izimiz qaldi,
talay kechte ashu kochida.
Berdim güzel köp sükütlerni,
birla sözni bermidim emma.
Mangghinimda birge sen bilen,
yoq tuyular yaki sen ya men.
Xiyal deymen ishen'güm kelmey
ikkimizdin birsimiz jezmen.
Xiyallirim sen heqqidiki
pare-pare sun'ghan eynektur.
Awazing bar, yoqtur héchnémeng,
bar peqetla tala-tala nur.
Közüngde liq bir koza su bar,
qénip-qénip ichip bolupla
chéqiwetküm kélidu derhal.
Bar séningde nazuk bir yürek,
tekchidiki janan chinidek.
Deymen héchkim tegküzmisun qol
u chinige méningdin bölek.
Sen men üchün bir parche shéir,
izdeymen uningdin pikir,
bar peqetla tatliq héssiyat.
Qeshqerdiki ayallar
erler qurghan dölette yashar,
yoq musteqil padishahliqi.
Chüshüridu texttin ular,
we shah qilar xalisa séni.
Bergen chaghda ular héssiyat,
aylinidu erler shairgha.
Érishidu nobélgha hetta.
Eger ular qilmisa insap,
aylinidu aqil saranggha.
Kirdi öyge harghin muellim ,
chaygha oxshash issiq bir ayal
élip kirdi piyalide chay.
Qaytti öyge kawapchi yigit,
aghichisi chiqip xush chiray
qollirigha söydi éngiship.
Roman yazar yazghuchi extem,
originalini retlep xanimi
köchüridu yanda pem bilen.
Hesretlense tarixchi boway,
momiyimu chéker birge ghem.
Kocha-kocha yene bir kocha,
bir top ayal chüshken paranggha.
-anglilimu chirayliq qoshnam,
-güllük, népiz qeghezdek ishtan
-enqerede boptimish moda.
-qizning qéshi shalangmu néme?
-bardilimu axshamqi toygha.
-chéchen dégen ashu exmeq xeq,
-ten'ge singgen nénini yémey
-urush qiptu deydu yéqinda.
-er chiqmaptu sen'etchi qizgha.
"¦
ghemkin shair yollaydu salam
pütkül qeshqer güzellirige.
Héytgahta nan tilep yürgen
yüzi tarix miskin momaygha.
Lengpungchigha, ashpez ayalgha,
öpke-hésip satquchilargha.
Uyghur shipaxanisining
ayallar bölümidiki
her bir bimargha.
Yol-yollarda kétiwatqan
töt pesilning baghchisi bolmish
gül bedenlik qiz-juwanlargha.
Salam bérer ottura asiya,
salam yollar bipayan dunya,
qeshqerdiki qiz-ayallargha.
* * *
mepe we seher .
Aq qashqiliq atning közige
chöküp ketti quyashliq sheher.
Adem we alem
yaritidu öz tarixini
éqip ketken yultuzgha qeder.
Yer sharining bir burjikide
nurlanmaqta qedimiy qeshqer.
shairning ''chumbeldiki koz'' digen toplimidin elindi
