Yoqilish
Dastan
Perhat tursun
Birinchi bap
qan ashiqi
kerbala deshtide aqsun mewj urup qanim méning
-meshrep
bu dastanda meshhur shair baba rehim meshrepning ölüm aldidiki rohiy haliti teswirlen'gen.
Jimjit olturidu zimin üstide,
qéchishning axirqi demliride u;
rezil bir chöchekke oxshar qismiti,
tirishar ularni untushqa menggü.
Özining qismiti we hayatini
bir güzel chöchek qip chiqay dégen u,
qip qizil qénida échildurup gül
barche el insan'gha tutay dégen u.
Meptun öz qénigha shundin béri u,
maxtinip körsetmek bolatti daim.
Axiri kelgende darning aldigha
shadliqi jismida bolghandek qayim
mubarek qip qizil qaninggha① dep u
cherx urup özige eylidi xitab,
tiniqi tézleshti achközlük bilen
qénini körüshke ketti aldirap.
Tupraqqa yéyilghan qip qizil qanning
körmekchi idi mewj urushlirini,
körmekchi idi u barche insanning
menggülük heyrette qélishlirini.
Bihésab kochida meshhur ademler,
shumluqning menggülük béshariti u.
Qiyindur xeqlerni heyran qaldurush,
hettaki qan'ghimu qarap qoymaydu.
Bilmeymen kallisi késilgen chaghda,
sharqirap tupraqqa yéyilghanda qan,
axirqi tamchisi éqip bolghiche
barmidu közide körüshke imkan?
Bilmeymen qan bilen köz nurlirining
qaysisi ténidin yoqaldi awal,
qandaq bir terizde sezgülirini
bir birlep igilep qaplidi zawal?
Dangliq qan töküshni, dangliq ölümni
u özi tamasha qilalidimu?
Ghuwa sezgülirige qanning julasi
axir ret bir shadliq bérelidimu?
Kochida bekmu köp meshhur ademler,
tinimsiz awazlar basqan jahanni.
Medhiye, qaghishlar, shehwet sözliri,
chirqirash, yighlashlar hemde külkiler,
gas qilip tashlaydu her bir kishini.
Kochida bekmu köp meshhur ademler,
aldirash aqmaqta kishiler topi,
qip qizil qan ichre yatidu bir ten,
shu tapta bu halni körmes héchkishi.
Kishiler aldirash öter yénidin,
héchkishi uninggha salmaydu nezer.
Wujudi pit bilen liq tolghan qéri
ema bir bowaygha oxshar bu sheher.
Sansizlap ayaqlar arashlirida
sogh shamal qochulup qilidu nida.
Xilmu xil renglerning qaynimi etrap,
buninggha qoshulup xilmu xil sada
méngemni bir birlep qilmaqta weyran.
Goya jan talashqan tendiki jandek
qutulush yolini izdeydu insan.
Béshi yenchiliwatqan ilan'gha oxshash
heryaqqa uridu özini shamal.
Qistaydu ademni chuqan sürenler
qachayli"¦
qachayli"¦
yoq bashqa amal.
Dehshetlik chuqini mashinilarning
aylinip barmaqta qattiq maddigha,
kochilar aylinar qattiq qistilip
uyushup goya bir awaz téghigha.
Isqirtip tashlidi sezmey özimu
dérize aldida turup bir bala,
yiringgha aylinip u chiqarghan ün
singishti bir qizning baliyatqusigha.
Kochida bekmu köp meshhur ademler,
ejellik wabaning mikrubliridek.
Hazirqi dewrde dang chiqarmaq tes,
hetta qan bilenmu qedimdikidek.
Eng güzel nerse dep bilgen qénini
özining qénigha ashiq u telwe.
Biraq biz yashighan ushbu dewrde
exletler liq toldi qanning ichige.
Yirginer ademler qanni körgende,
yirginer hettaki öz qénidinmu.
Kim biler kochida yatqan u jeset
kimlerning qolida ölüp yatqandu?
Su"¦
su"¦
su"¦!
Axir ret qilghanda nida,
xiyaliy tuyghular bolghanda peyda,
qoyash we topanning esli obrazi
uningki jismida bolghanda qayim
quliqigha shiwirlap anglan'ghan sada
axirqi ret uni titretti belkim;
xiyaliy tuyghuda körün'gen ashu
sularning örligen pelliliride
mikroblar ériship yéngi gewdige
köpiyip qaldurar ewlad u yerde.
Dehshetlik awazlar chalghitar suni,
berdashliq bérelmey ingrar ayallar;
ténide qozghalghan ténimsiz titrek
ölüm we chüshkünlük unda jush urar.
Dehshetlik chuqini mashinilarning
herqandaq sezgüni qilmaqta weyran.
Awazlar boshluqqa patmay chingqilip
körüner hettaki töwenlep asman.
Yasilip barmaqta bihésab tamlar,
boldi qoy bunche köp xiyal qilishni!
Némishqa sirqirap turidu putlar,
kézimen bihésab tamlar ichini.
Tamlar we awazlar boghmaqta méni,
xiyalni igilep barar astilap.
Xiyalning dolquni lepildep éqip
barmaqta tügimes tamni yaqilap.
Bu achköz tamlardin yanmas sadalar,
u yalmap yutmaqta hemmini bunda.
Qétiship barmaqta barche jandarlar
peqetla shu cheksiz chuqanlar ara.
Urulup soqulup chuqan sürenler,
uwulup öz ara singiship ketken.
Boshluqqa patalmay ching ching qistilip
öz ara uyushup qétiship ketken.
Peqetla shu qéri shairning qoli
midirlap yürmekte sus, bekmu asta.
U qandin qorqidu, awazdinmu hem
kériki medhiye peqet uninggha.
Oxshimas u héliqi qan ashiqigha,
(kochida cherx urup nale qilghuchi.
Hezriti ademning yénida turup,
resulgha mirajda hemra bolghuchi.
Ibrahim ot ara örten'gen chaghda
ateshni goyaki gülzar bilgüchi②)
qachidu u bunda barche awazdin,
qachidu eqil we gheyri eqildin,
qachidu bahardin hemde ayazdin.
Kéler tün yérimda sirliq téléfun,
ün tinsiz u kütken talay talay ret.
Xalaydu tarixta bir rol élishni,
we lékin ademler bermeydu purset.
Yoshurun öltürüsh tehditlirimu
shu qeder mezzisiz, soghaq shu qeder.
Héchkishi qiziqmas bundaq xewerge,
kochida bekmu köp meshhur shexsler.
Özidin shu qeder xudiksirashlar
asandur ölümni untup kétishtin.
Shairgha ene shu jimiki amet,
qaraslap bir sada kelse söngektin.
Temtirep yürüydu shairning qoli
sözlerdin qurulghan orman ichide.
Anglinar u yerdin iblisning üni
hörlük dep atalghan cheksiz kéchide.
Qiynilar xiyaliy obrazlardin u
bilelmey ularning bisharitini.
Qorqidu u daim xiyal sürüshtin,
xalimay qaytidin eske élishni.
Kochida ademler réti buzulghan,
ah ular késeldur, késeldur menggü"¦
sansizlap gewdiler arashlirida
ademni qiynaydu herqandaq tuyghu.
Su"¦su"¦su"¦dep asta ingridi belkim,
nezermu salmidi héchkim qénigha,
chuqanlar lawuldap köyer kochida,
ot achchiq yéyilip barar etrapqa.
Kütidu u shunda tupan süyini
qorqunch we tatliq hayajan bilen,
ésige alidu söygü küyini,
azabliq lezzetke chömülidu ten.
Ikkinchi bap
yamghur jilwisi
ottek parqirap kel,
sudek sharqirap kel.
Uyghur shamanistlirining epsunliridin
ey noh, bu dunyani qandaq hés qildingiz?
Bu dunya xuddi ikki ishiklik öy iken, bu ishiktin kirip u ishiktin chiqip kétiwatimen
rabghuzi qissesul enbiya
ikkimiz uchrashqan shu yamghurluq tün
men sanga héchnerse éytiyalmidim,
bu sözler sir bolup qalidu menggü
mewjut dep ularni oylimas héchkim.
Yürektur menggülük tapshurulmas xet,
qiynaydu uningki sir bop qélishi,
gerche serp etsengmu pütün ömrüngni
hettaki qaturup sen qebre téshi
toxtimay sözliseng, toxtimay yazsang
yenila untulup kéter hemmisi.
Bu yamghur hemmini tashlaydu yuyup,
yuyulup tashlinar yürek aghriqi.
Unutqusiz bu cheksiz yamghurluq asman
qelbimdek bipayan, xunük we éghir.
Ah belkim qaytidin körelmeymiz biz
ashundaq yamghurluq künni qayta bir.
Ademler özini almaqta chetke
aldirap téniship yamghur qoynidin.
Menchu? Men yamghurgha bolghanche esrar
kételmey turarmen shu tapta bundin.
Özining ténini köziter shair,
mestliki ténige tarqalghan chaghda.
Haraqning dolquni chiqip ewjige,
walisning küyide éziqqan chaghda.
Olturush barghanche ketmekte qizip,
berdashsiz ayrildi bundin axiri.
Qizighan yürekni tinjitalmastin,
téximu mest qildi küzning yamghuri.
Bek yéqin, bek yéqin uning mestliki,
bir ahang bop singgen haraq we söyüsh"¦
arigha urulup nurghun chékitler,
bashlinar kelgüsi we yiraq ötmüsh.
Tingshaydu insanlar yürikini u
turghanche su bilen ot arasida.
Otningki yüzide körüp xudani③ ,
izdeydu özini suning astida.
Ot bilen suning eng mukemmel halda
birleshken gewdisi qip qizil qandur.
Bar unda ottiki qiziq hararet,
sharqirap éqishi xuddi qiyandur.
Ténidin étilip chiqqan chaghda qan
köygendek tuyular pütkül kainat
qan goya déngizdek kötürer ghelyan
sezdiki köyüp kül bolmaqta asman.
Suningki ghayet zor dolquni özre
sezdi u özini leylep chökkendek.
Su uni bir birlep tunjuqturmaqta
jananning axirqi ingrashliridek.
Échirqap turghan bir boshluq yüriki,
qaldurma bop bosh dep qilidu nale.
U anglap qanlarning sharqirishini
eyminip qaraydu aghriq köksige.
Yürektin qutulup neghme qilsa qan
échirqap huwlaydu telwe yüriki,
chünki u xalimas quruq kétishni,
aramliq we shadliq qiynaydu uni④.
Chünki u dunyagha törelgendila,
jahan'gha bir sahib ada bop kelgen⑤ .
Alemning ghémini özige yüklep,
elemge xumar we ashna bop kelgen.
Sulmaqta derwishning xazan chirayi,
goyaki"¦goyaki"¦untulush kebi.
Anglaydu awazsiz chaqirar uni
kör méni, körgin, dep qip qizil qéni,
ah, lékin közliri ghuwalashmaqta
uningki tatarghan chéhri bilen teng.
Susliship barmaqta xam xiyal kebi
öchmekte tézlikte qénidiki reng.
Qansirash we közning nursizlishishi
bilmeydu qaysining tézraq sür'iti.
Axirqi ret baqqan chaghda qénigha
özgerdi qan qizil rengdin yéshilgha,
özgerdi hem kökke andin qaragha
axiri yoqaldi qara reng ara.
U nida eylidi qarangghuluqta:
éytip ber sen manga qaytish yolini!¢q
körey men aq qarda chaqnighan qanni,
u barche güzellik uzluq menbiyi.
Asman'gha qarisa körünmes qoyash,
körünmes hettaki zulmet kéchimu.
Ghuwaliq ichide yoqaldi asta
dunyaning esebiy qiqaslirimu.
Hemmisi yoqaldi, yoqaldi alem,
yoqatti hemmini bir qup quruqluq.
Qalghini peqetla bash söngikige
qedimki zamandin qalghan bir boshluq ¢k.
U boshluq gahida otning sheklide
chüshümde yélinjap bolidu ayan.
Ayalning yalingach ténige oxshash
nérwilar tektide qilidu jewlan.
Xiyaldek mewjutsiz achchiq shu sima
bilmeymen qeyerde boldikin ayan.
U goya yaralghan bir ret mestliktin,
we yaki normalsiz chüshlerdin qalghan.
Ölümdek lezzetlik,
söyüshtek temsiz,
u goya teshnaliq goyaki achliq.
Gahida yalingach saranggha oxshash,
gahida murdidek shermi hayaliq.
Ésimdin chiqmidi ashu güzel ten,
ésimdin chiqmidi ahangsiz shu küy.
Men uni söygechke ishendim bar dep,
u deydu: men mewjut méni izde, söy!
U boshluq gahida suning sheklide,
chüshümde dolqunlap bolidu ayan.
Qorqunch ilkide baqimen anga,
toxtimay rohimda yasaydu qiyan.
Telmürüp izdeymen, körünmeydu u
we lékin sharqirar qulaq tüwümde,
sharqirar qedimiy epsun'gha oxshash,
sézimen gah uni janan ténide.
Shoraydu hemmini jansiz ténimdin
qoyashni"¦
upuqni"¦
söygü"¦
ölümni"¦
sughurup alidu méning rohimdin
ularning pütmigen obrazlirini.
Tirishtim sansiz yil shu obrazlarni
melum bir shekilge kirgüzmek bolup,
sersan bop goyaki kimyagerlerdek,
esebiy ashiqtek daim ah urup.
U ghuwa, yalghandek, mewjut emestek
chüshüshke jür'etsiz qoyash nurimu.
Bar lékin échirqash inkar qilish tes,
her adem uni hés qilip turidu.
Ah ashu mewjutsiz siyma rohimni
hemmini bir birlep aldi ilkige.
Menmu hem yoqattim mewjutliqimni,
tégishtim hemmini xiyalgha chüshke.
Bir sada öldüng dep bergende signal,
yaq peqet emdila tirildim dédim.
Ölümdek mustehkem, erk kebi ajiz
men ashu boshluqni erkin xalidim.
Kélidu exmeqliq qilghum qan'ghiche,
kélidu xiyallar üchün jan bergüm.
Jan dégen eng erzan nerse
némige
atisang beribir.
Kélidu ölüm.
Boshluqni "¦men ashu quruq boshluqni
külkilik dozaq dep qorqup yürginim.
Külkilik arqidin meptun bop yene
külkilik hemmidin heset qilghinim.
Heyranliq ilkide qatqan wujudum
uwulup chüshidu jeset külidek.
Shu küller ichidin qayta tirilgen
séhirlik bir qushmen, alemde tighdek.
Kishiler izdepmu tapalmas méni
susizmu chöllerde échilar gülmen.
Su ichre köyimen goya gülxandek,
ot ichre tirikmen ayrilsam külmen.