Алишер НАВОИЙ
НАВОДИР УН-НИҲОЯ
ҒАЗАЛЛАР1
Зиҳи зуҳури жамолинг қуёш киби пайдо,
Юзунг қуёшиға зарроти кавн ўлуб шайдо.
Юзунг зиёсидин ар субҳ айни ичра баёз,
Сочинг қаросидин ар шом бошида савдо.
Зуҳури ҳуснунг учун айлабон мазоҳирни,
Бу кўзгуларда ани жилвагар қилиб амдо.
Чу жилва айлади ул ҳусн айлабон ошиқ,
Салойн ишқин этиб офариниш ичра сало.
Бири қабул эта олмай они магарким, мен
Қилиб отимни зулуму жаҳул бирла адо.
Демайки мен ўзи маъшуқ ўлуб, ўзи ошиқ,
Ки тиғи ғайрат ўлуб анга нақш ғайри зудо.
Навоий ўлмади тавҳид гуфтугў била фаҳм,
Магарки айлагасен тилни қатъу жонни фидо.
2
Илоҳо, амрингга маъмур етти торами аъло,
Не етти торами аъло, тўқуз сипеҳри муалло.
Жамил зикрлик ўлғон жамолинг этти таманно,
Вусул фикрлик элга висолинг, ўлди тавалло.
Хаёл бикрларин жилвагарлик этгали ҳар ён
Сен айладинг ҳулли дурри назм бирла муҳалло.
Ибодатингға янги ой бўлуб ҳам ўлди мусалли,
Сипеҳр атласидин солибон ҳавоға мусалло.
Чу сандин ўлди қуёш панжаси аро олтун,
Сочарға доғи сен эттинг анга карам яди туло.
Демакка зикринг эрур, хонақоҳ ичинда ҳаё-хуй,
Салойи ишқинг ила аҳл дайр ичра алоло.
Навоий, аҳли жунун зумрасиға кирди илоҳи,
Чу айладинг ани Мажнун, ўзунгни қил анга Лайло.
3
Зиҳи эл ниҳони санга ошкоро,
Ниҳон дардима ошкоро эт мадоро.
Не дардингни кўнглумда асрарға тоқат,
Не сиррингни оғзимға олмоққа, ёро.
Хаёлингда савдо пишурганда айлаб,
Димоғимни ошуфта ул мушксоро.
Фироқинг аро жон талошурда, ё ғайб,
Ҳам ул ғам тоғидин бошим узра хоро.
Тараҳҳум, тараҳҳум, тараҳҳум, тараҳҳум,
Буто, чобуко, маҳвашо, гулъузоро.
Қаронғудурур олам оҳим сайлидин,
Қуёш янглиғ оч ораз олам аро.
Навоийға жон ошкору ниҳонсен,
Зиҳи эл ниҳони санга ошкоро.
4
Зиҳи буроқинг изи ҳажру сайр барқ осо,
Бу барқ сайри била пўяси фалак фарсо.
Бурун кадам бу макондин чу ломакон қўйди,
Не навъ дейким анинг коми эрди гардунсо.
Висол субҳидин йўқ уруж ақшомиким,
Сабоҳдек эди ул барқ нури бирла масо.
Қўлин бу барқ ёрутти, дамин бу ел очди,
Агар сипеҳр уза Мусо эдию гар Исо.
Чу қолди сайрида руҳул амин, не тонг ул ҳам
Рижол хилвати даврида ул сифатки нисо.
Навоий асру узулмиш, боқиб иноят ила
Анинг бузуғлуғини бир кўз учи бирла ясо.
5
Бедилинг хайли русули сенсен аларға дилрабо,
Ё набий руҳий фидока аҳлан ва саҳлан марҳабо
Гоҳи давлатлиғ бошингдин кетмайин чатри саҳоб
Гаҳ фалакрав маркабингға етмайин пайки сабо.
Шоми васлинг топмағанға субҳи содуқ ҳар саҳа
Панжаи хуршид ила пироҳанин айлар қабо.
Туфроқ ўлмишмен қўяй деб остонбўсунгға юз,
Ҳолима раҳм айлабон қилма бу ранжимни ҳабо.
Шери гардун ул кишига бўйни боғлиғ бўлғай ит
Ким, эшнгинг итларин топқай ўзига ақрабо.
Бўлмағай эрди муяссар «Хамса», яъни панж ганж
Қилмаса эрди мадад ҳолимға беш олий або.
Эй Навоий, чораи дардингни қилғай, улки бор
Ҳам расулу, ҳам амин, ҳам мустафо, ҳам мужтабо.
6
Чу дарду балони жаҳонға урди сало,
Нахустроқ мени бехонумонға урди сало.
Мен олдим ўн улушидин тўқуз ёрим улушин,
Яримки қолди ани инсу жонға урди сало.
Анинг доғи яримин олди офариниш эли,
Яримини яна бу нотавонға урди сало.
Бу нотавон ани ҳам жон била қабул этти,
Чу қочтилар ани ҳам ҳар қаёнға урди сало.
Кўнгул чу дарду бало толиби дурур гардун,
Агар етишти минг офат ҳам онға урди сало.
Фиғонки, элга тутуб бода соқийи даврон,
Чу давр етти манга, барча қонға урди сало.
Навоиё, сенга ҳар яхшилиқки мумкиндур,
Кн ёр меҳнат ўтин мен ёмонға урди сало.
7
Ҳар жафо қилсанг тўзармен, қилмасанг доғи вафо
Ўзгаларга не вафо қилсанг тўзармен, не жафо.
Элга ваъда гар вафо қилдинг, жафо мен хастаға,
Элни билман, қил менга ҳар ваъдаким қилдинг вафо.
Ваъдалар қатлимғаким қилдинг танимдин кетти заъф,
Гўйи алфозинг эди дардимға оёти шифо.
Оразинг хуршидидин тушмиш қадингнинг сояси,
Еки ерга судралиб мушкин сочинг қолмиш қафо.
Хурдадонлар айламаслар фаҳм оғзинг рамзини,
Не учунким бордурур ул нуқтада беҳад хафо.
Тийраликдур ҳар иши софий фано жомию бас,
Айюҳа-с-соқий лано даъ мо кадир хуз мо сафо.
Эй Навоий, жонинг олғумдур деса қайғурмағил,
Жонға миннат тут мунунг бирла гар этсанг иктифо.
8
Маҳвашо, сарвқадо, лоларуҳо, сиймтано,
Чораким қолмади сабрим ғами ҳажрингда яно.
Ахтари саъд сенингдекки туғубтур гўйё
Ким, қуёш эрди атою тўлун ой эрди оно.
Гар фалак сайридур айлар сени истаб таку дав,
Вар малак зикрин эшитсанг сенга дер мадҳу сано.
Уйла ишқинг майи лабташнасименким, ичмон
Оз дебон бодам учун бўлса фалак жоми ино.
Ишқ меҳнатлари таркини буюрманг менгаким,
Мужиби сиҳҳату қувватдурур ул ранжу ано.
Хонақаҳ ичра эрур шайх ўзин кўрсатмак,
Эй хушо, муғбачалар жилвасию дайри фано.
Жуз Навоий бориға жоми каромот тутунг,
Айюҳа-с-соқийи мин каъси фано айла лано.
Лаб уза хатти наботи ҳусну нахли қадди,
Гулбуне анбата оллоҳ наботан ҳасано.
9
Ёр жавлонгаҳидин келди сабо,
Пайкарим туфроғини қилди ҳабо.
Юз саманди аёғиға қўярим,
Мисли каҳ баргидурур каҳрабо.
Буки кўксумни ғаминг қилди шигоф,
Хилъатим кўнглагини қилди қабо.
Бўлди бағрим ёраси уйла афин,
Ки шамимидин зрур бийми вабо.
Бошима ёғса қилич ишқингда.
Бўлмасун бошим агар қилсам ибо.
Ваҳки, жоним била ўйнар ул тифл,
Шўхлуқ лозимаси келди еабо.
Неча пашминаға урдумки, эрур –
Эй Навоий, панаҳим олий або.
10
Эй жамолинг жилваси миръоти инсу жон аро,
Лек ўлуб ул жилва комил мазҳари инсон аро.
Топмаған бўлса лабингнинг шарбатидин чошни,
Бас бу не жонбахшлиқдур чашмаи ҳайвон аро.
Нега олам ўртади ҳуснунг ўтиднн ламъаи,
Тушмаган бўлса жамоли Юсуфи Канъон аро.
Тушмаган бўлса қуёшингдин қўлиға партави,
Бас не байзо эрди жайби Мусаи Имрон аро.
Эсмайин лутфунг риёзидин чаман сори насим,
Гулга булбул қайда вола бўлди бу бўстон аро.
Файз агар олмас вужудунг гулситони атридин,
Шаммаи нақши вужуд имкон эмас имкон аро.
Тортибон солғил Навоийни карам дарёсиға
Ким, бўлубтур ғарқа баҳри бодаи исён аро.
11
Ёраб, ўлғон чоғда жоним жисми вайрондин жудо,
Ул бўлуб мундин жудо, сен бўлмағил ондин жудо.
Чун жудо бўлсам мени ғамнок йўқу боридин,
Не ғамим сен бўлмасанг мен зори ҳайрондин жудо.
Нақди жон чиққанда имон гавҳарин кўнглумга сол,
Айлагил жондин жудо, лек этма имондин жудо.
Хонумондин ойириб қилғанда туфроқ ичра ҳибс,
Қилма лутфунг мен алохону аломондин жудо.
Ҳашр ғавғоси аро осийлиғимға раҳм қил,
Лутф ила илгим тутуб қил аҳли исёндин жудо.
Гарчи ўлдум кофири ишқ аҳли ислом ичра қот,
Ул замонким бўлғуси кофир мусулмондин жудо.
Элга махлас истасанг етти томуғни айла кул,
Анлабон бир шўъла бу оҳи дурахшондин жудо.
Жаннат истаб айлаганларни ибодат қилмағил,
Қавсару, тўбию қасру, ҳуру, ризвондин жудо.
Барчадин айру Навоийға қилиб васлинг насиб,
Қилмағил, ёраб, они мундин, мунн ондин жудо.
12
Гул узра хатти мушкин бирла то қилдинг рақам пайдо,
Менга жон сафҳасида бўлди юз хатти алам пайдо.
Тугонлар кўнглум ичра лаззати дардингни билдурди,
Танааъум даст бермас кимсага бўлмай дирам пандо.
Шафақгун юз ҳилоли қош ила то жилвагар бўлдунг,
Кўзумда бўлди қон зоҳир, қадимда бўлди хам пайдо.
Самад қилғач зуҳур ул навъким асном ўлур маъдум,
Бўлур бутлар бари мабҳут бўлғач ул санам пайдо.
Чу айлар жилваи ҳусн ул пари ушшоқ аро нетгай,
Юзин ёшурмаса бўлған замон мен телба ҳам пайдо.
Не муҳлик водий эрмиш ишқ даштиким, киши анда,
Қадам урған дам – ўқ кўзга бўлур мулки адам пайдо.
Қўюнг, йиғлайки, кўнглумнинг ғубори пастроқ бўлсун,
Ки манъи гард этар ногаҳ ҳавода бўлса нам пайдо.
Оқизғил бода селобидин, эй соқийки, ҳижрондин
Кўнгул даштида бўлмиш корвони дарду ғам пайдо.
Навоийни чу сўрдунг, эй пари, бир дам таваққуф қил
Ким, ул мажнун бўлур саҳро юзидин дам-бадам пайло.
13
Кўзумдин ашк тугандию бўлди қон пайдо,
Бағирдин анда бўлур поралар нишон пайдо.
Жунунум ўлса дамо-дам таажжуб этмангкнм,
Кўзумга ул пари ўлур замон-замон пайдо.
Нужуми ҳусндурур хўбларда ул соат,
Ки бўлса ул юзи хуршид ногаҳон пайдо.
Мунажжим ахтари бахтимнн қўйки, оҳимдин
Букун эрур не нужуму не осмон пайдо.
Не заъфдурурки, сўрар элга фаҳм ўлур нола,
Валек кўзга эмастур бу нотавон пайдо.
Не йўл экин буки ҳар неча корвон бордн,
Бирисидин не асар бўлди, не нишон пайдо.
Навоий ўлди анинг даргаҳида андоқким,
Ки туфроқ ичра эмастур ул остон пайдо.
14
Гулбарг уза қилмишсен то сабзаи тар пайдо,
Кун кўзгусида гўё ранг этти асар пайдо.
Лаълинг ғамидин суда гул ёфроғи келгандек,
Ашкимда бўлур ҳар дам парканди жигар пайдо.
Жисмимдин оқиб қони пайкони аён бўлди,
Шоҳ узра бўлур доим гул кетса самар пайдо.
Жон риштасидек эрмас кўзларга белинг маръийи,
Чобуклук учун қилдинг боғларға камар пайдо.
Ул зулф саводида ўлдум юзинн кўрмай,
Ваҳким, йўқ эди муҳлик шомимға саҳар пайдо.
Даврон ғамидин кўнглум мақбуз эрур, эй соқий,
Басти учун этгайсен ҳум бода магар пайдо.
Килкида Навоийнинг жон ширасн музмардур,
Ҳар найда қачон бўлсун бу навъ шакар пайдо.
15
Тушта кўрдум ёрни хандон рақибин ўтруда,
Рашкдин ҳар лаҳза тиш қирчилдатурмен уйқуда.
Ул юзи васли аро ёдимға келса фурқати,
Телбалар янглиғ тўкармен ашк айни кулгуда.
Кўзгу жаннат равзанидурким, тамошо этгали,
Ҳур келмиш гўйиё, аксинг эмастур кўзгуда.
Юлдуз итгандек қуёш ёғдусиға итти қуёш,
Оразинг хуршиди чун қилди тулуъ ул ёғдуда.
Соқиё, бир журъа тут, шоядки юзлангай нишот,
Неча бўлғай ҳажридин озурда кўнглум қайғуда.
Ўзлугумни ашк элтиб ўздин андоқ ётмен
Ким, ўзумни тонимон аксимни ҳам кўрсам суда.
Чун Навоий ёр сори юзланур, қайғу қолур,
Соя қолғандек кейин хуршид бўлғач ўтруда.
16
Хилъатин айлабтур ул шўхи сийминбар қаро,
Тун саводи бирла келгандек маҳи анвар қаро.
Ул пари ҳиндусимен мен телбаким, урён таним
Тифллар тошидин ийнак бўлди сартосар қаро.
Ашкдин инди қаро су кўзларимдин ҳажрида,
Тонг йўқ идборим чу бўлмишдур менга ахтар қаро.
Кош ўюб ёқсанг қаро бўлған кўзуннинг мардумин,
Холи майгунунгни қилғунча қўюб анбар қаро.
Ишқ рафъ ўлғач кўнгулга йўқтурур жуз тийралик,
Ул снфатким, шўъласи ўчгач бўлур ахгар қаро.
Ғайрдин қилғил замиринг сафҳасин пок, эй фақир,
Тобакай қилмоқ фирибу макр ила дафтар қаро.
Дуди оҳидин қаро эрмас Навоий кулбаси
Ким, қилибтур хонумонин бир пари пайкар қаро.
17
Тифллар тошики жисмим қилди сартосар қаро,
Бўлди савдоға саводи аъзам андин ҳар қаро.
Ёшдин англа юзум гар сиймгундур, гар қизил,
Тошдин билгил танимни гар кўк ўлмиш, гар қаро.
Дема кўнглунг лавҳиға ёзғил хирад ойиниким,
Баски қўйдум доғи ишқ, ул сафҳадур аксар қаро.
Панжаи хуршидини гўё қаро этмиш кусуф,
То қилибтур илгин ул ҳури пари пайкар қаро.
Дуди оҳимдин демайким, зор жисмим сўзидин,
Кўрки бўлмиш ўт тушуб куйган киби бистар қаро.
Умри йўқ жуз тийралик исёндаким, ҳайвон суйи,
Истамакдин рўзгорин топти Искандар қаро.
Чун Навоий ишқ аро комиллиғин сабт эттилар,
Бўлди баским аҳли ишқ от ёздилар маҳзар қаро.
18
Хўбларда меҳр йўқ, чун меҳр йўқ ул моҳда,
Хайли тобиъдур қаю хилъатки бўлғай шоҳда.
Ҳеч ким йўқтурки ёр оллида йўқтур мансаби,
Бизга бемансаблиғ ўлмиш мансаб ул даргоҳда.
Шоми ҳижрон чарху нахс ахтарларидиндур нишон,
Тийра кўнглум ҳар шарар кўргузса дуди оҳда.
Кўнглунг истар бўлса юз минг жонни этгаймен нисор,
Гар бу дилхоҳ итганин фаҳм этсам ул дилхоҳда.
Мужиби андуҳдур афғоним, нишот этманг тамаъ,
Жонфизолиғ ким кўрубтур нолаи жонкоҳда.
Билки, йўқтур кўнглида ишқу муҳаббатдин асар,
Кимки даврон ичра бўлса кўнгли молу жоҳда.
Шамъ тавфиқ ўлмайин равшан қачон йўл топқамен.
Ким эрур кўп зулмати ҳижрон мени гумроҳда.
Бор умидимким, етишгай оқибат огоҳлиғ,
Гар ерим бўлса гаҳи бир хотири огоҳда.
Эй Навоий, элга мен худ қилмадим ишқимни фош,
Турфа кўрким ҳар тараф бу сўз эмиш афвоҳда.
19
Телба кўнглум ёраси ҳадсиз тани урён аро,
Уйладурким, ер тутар девонаи вайрон аро.
Буки лаълинг нуқтаси ҳар дам ўлукни тиргузур,
Кирди руҳуллоҳ магар ул чашмаи ҳайвон аро.
Айн ёзилған кибидур лаъл аро қилсанг назар,
Кўзки ҳайратдин тикибмен ул лаби хандон аро.
Қатра су ичра дегайким барги гулнинг аксидур,
Қатра қоним рангини ким кўрса ул пайкон аро.
Қоматинг ёдида кўнглум ичра ҳар кесган алиф,
Рост бўлмиш ул алифдекким ёзилған жон аро.
Жон фидонг ўлсун ҳабибимким, ҳамоно бор эди,
Қасди маҳлуқот аро инсону сен инсон аро.
Эй Навоий, истасангким ўлмагай эл дардидин,
Дарди ҳолингни дема назм айлабон афғон аро.
20
Кирса ул гул хирмани ағёр ила гулзор аро,
Мен ҳамоно толпинурмен хирман этган хор аро,
Жонни англабмен балолар ичра ўлсам, не ажаб,
Ул замонеким кўрармен ёрни ағёр аро.
Ложуварди вўсма бирла зеб берган қошларинг
Жилвагар бўлған ики товус эрур гулзор аро.
Зулфида сарриштаи имон бадалдур куфр ила,
Не тафовут тушса Марьям риштаси зуннор аро.
Заъфлиғ жисмимда билгурган туганлар ҳайъатин
Англа ёндошқан тугонларнинг шабиҳи тор аро.
Тушти ел кайфиятидин сувға гул яфроғлари,
Йўқса майдин гуллар ўлди зоҳир ул рухсор аро.
Масжид ичраким мени таҳқир қилдинг, эй фақиҳ,
Кўргасен жоҳимни кирсанг кулбаи хаммор аро.
Май хубоби гунбадин базм ичра ул дам доир эт,
Ким шафақ май зоҳир этгай гунбади даввор аро.
Эй Навоий, элга билгил бенаволиғ боиси
Ҳар навоким, зоҳир айларсен фиғони зор аро.
21
Соҳиредур ул кўз аммо ҳоли ҳннду остида,
Нуктадур ораз уза йўқ эрса жоду остида.
Соиъдин кўрдик занахдон остида фикрат чоғи,
Кимки кўрмайдур билурин даста кўзгу остида.
Шоҳлар тожиға лойиқ тугмадур гар берса даст,
Гўйиким кўргузди ул чобук узангу остида.
Ичса май жисми сафосидин кўрунур, то борур
Лаъл агар тушса кўрунгандек сузук су остида.
Оташин гулнинг ниҳолисен унут, эй андалиб,
Кулдин ўзга гулхани бистар солурму остида.
Жоми минони иликдин қўймаким, бу шевасиз
Кимса хушҳол бўлмади бу тоқи мину остида.
Эй Навоий, қайғу тоғин май била дафъ айлаким,
Яхшироқ тоғ остида қолмоқки, қайғу остида.
22
Соқиё, нақди ҳаётим жавҳаридур жом аро,
Қим, эрур жом ичра май, аксинг майн гулфом аро.
Ложуварди чарх жомиға шафақдин қуйди май,
Қуй шафақгун бодасин ҳам ложуварди жом аро.
Маст ўлуб бир дам шабоб айёмини тут муғтанам,
Ким йигитлик дам-бадам ўтмактадур айём аро.
Бир замон айрилма аҳбоби неку фаржомидин,
Ким эрур охир жудолиғ даҳри бадфаржом аро.
Бўлмаса ашрофи софий, нўш базми хуштурур,
Мастлиғ дайр ичра ҳам арзол дурд ошом аро.
Чун қатиқ ҳангомадур риҳлат ичармен туну кун,
Ким ўзумнн айлагаймен бехуд ул хангом аро.
Даҳр нўши комиға бўлма Навоий ғарраким,
Тегмасун нокомлиғнинг неши андин ком аро.
23
Демаки кирди ўқи қатл вақти қоним аро
Ким, ул алиф киби кирди ўларда жоним аро.
Улуб эдим ғами ҳажрингда ўлмаған бўлса,
Лабинг тахайюли жони жисми нотавоним аро
Гар айласам ватан ул кўй аро мени қовманг.
Ки ишқи шўъласи ўт солди хонумоним аро.
Кўзу кўнгул қурумиш, не тўкай аёғингға,
Ки қолмамиш дуру лаъл ушбу баҳру коним аро.
Ажаб йўқ оқса эриб мағзи устихонимким,
Ўтун сўнгаклар эрур шўълаи ниҳоним аро.
Сабуҳи истаю етгач саҳар очилди эшик,
Бу фатҳ дайрда ўтмас эди гумоним аро.
Навоий, истама жуз йиғламоқ унумдинким,
Нишот замзамаси йўқтурур фиғоним аро.
24
Доғларким ўртадим ул ой ғами озорида,
Дуди ҳар бирнинг эрур доғи фалак рухсорида.
Заъфим ичра қасри томиға таянғондекдурур.
Ҳар сомон кўрсанг ёпушқан кўйининг деворида.
Бир мусулмонға эрур дин қасди этгандин ҳисоб,
Ҳар тугунким кўрсанг ул кофир сочи зуннорида.
Гулшаи ичра кўп бинафшангдин дема, эй боғбон,
Нил ила кўр холлар ҳар ён юзи гулзорида.
Қўйди гулгун муҳрлар жон риштасида қон ила,
Ваҳки, солур муҳри, ё гулму экин дасторида.
Танға жон кирган киби жононни еткур, эй табиб,
Эмдиким жондин рамақ зоҳир эмас беморида.
Ваҳки, бир қотилға ошиқменки, жоннинг бийми бор,
Ишқининг жон ичра ҳам иҳфоси ҳам изҳорида.
Топмасанг давр аҳлида меҳру вафо, айб этмаким,
Бутмамиш бу мева даврон боғининг ашжорида.
Эй Навоий, ақлу дин яғмо қилур даврон мени,
Чиқ равон бу базмдин филжумла ҳушунг борида.
25
Миръоти ҳуснунг тийрадур бу оҳи дард олуд аро,
Равшанлиғи мумкин эмас чун шамъ қолди дуд аро.
Бутганга ўхшар дегасен ҳар ён қизил тол узра барг,
Ҳар соридин пайконларинг бу жисми хун олуд аро.
Шоми ғам оҳим дудидур, ул дуд аро ҳар ён шарар,
Билгил, нуҳусат анжуми бу шоми қир андуд аро.
Ҳўй қатрасида ғарқ эрур холинг саводи, ваҳ, нетай,
Бир тийра кавкаб фитнаси юз ахтари масъуд аро.
Очтинг чу зулф ул икки кўз ҳар ён ҳаданг отмоқ не тонг,
Ким қолмиш икки турки Чин ҳиндуйи номаъдуд аро.
Ул кўй қасди этмишам, эй воиз, они манъ этиб,
Ҳар дам дема жаннат сўзин, сўз солмағил мақсуд аро.
Қочса Навоий шайхдин пири муғон сори, не айб,
Ким бор тафовутлар басе мақбул ила мардуд аро.
26
Жонда қўйдум чирмағон мактубини ҳижрон аро,
Билмон ул мактубдур ёхуд алифдур жон аро.
Риштаи олнйки, чирмаб эрди очиб асрадим,
Хунфишон кўз рагларидек дийдаи гирён аро.
Нотавон жисмим кўрунди заъфдин ул риштадек,
Баскн булғондим икки кўзумдин оққан қон аро.
Нома эрмас эрдиким, бор эрди ул ҳирзул амон,
Ким ғамим айш этти етгач кулбаи эҳзон аро.
Гарчи жонондин азиз эрмас эрур жондин азнз
Ким, васила бўлди маҳзун жон била жонон аро.
Руқъаи эҳсондин, эй мунъим, гадо комини бер,
Ким бу янглиғ ганж топмас кимса бу вайрон аро.
Эй Навоий, номаи мақсуд етти, хушдил ўл,
Ким хати озодлиқ, будур ғами ҳижрон аро.
27
Саводи холи анинг лаъли руҳпарвар аро,
Магаркн мурча нисфи узулди шаккар аро.
Кўнгулда нуқтаи холинг хаёли туш-туштин,
Еғин асарларидур нуқта-нуқта ахгар аро.
Юзунгда қатраи хўй касрати аросида хол,
Бириси мунҳасиф ўлмиш бу хайли ахтар аро.
Кеча не навъ юмай кирпикинг хаёлида кўз,
Менгаки игна бутар тонгға тегру бистар аро.
Бу ўтки мендадурур, дўзах ичра қочқай халқ,
Киюрсалар мени ошуб бирла махшар аро.
Қадаҳ кетурки, фалак жавридин омон харзи,
Замона ёзмади жуз даври жому соғар аро.
Навоий, айла макон чарх гулшанин, яънн
Ки чуғз бўлма бу вайронаи муҳаққар аро.
28
Килк эрур жисмимки, тил бўлмиш демактин лол анга,
Ичда печу тоблиғ ноламни англа нол анга.
Сунъи килкидин ёзилди гўйи ул гўйи зақан,
Нуқталар янглиғ занахдонингға икки хол анга
Кокулунг элга жаҳонни тийра қилған дуд эрур,
Хар сари зулфунг икки ёнида тушган дол анга.
Кўйида овора кўнглум хаста эрмиш, эй рафиқ,
Лутф этиб маълум қилсангким, не бўлмиш хол анга.
Эй мусаввир, топмасанг Мажнуну Лайли чеҳрасин,
Дилбаримни бил мунга ўхшаш, мени имсол анга.
Соқиё, кўнглумни даврон қилди кўптин-кўп малул,
Бўлғали фориғ керак бир жоми моло-мол анга.
Эй Навоий, кимки қилди ҳажр бедодин қабул,
Раҳбари сарманзили васл ўлди бу иқбол анга.
29
Ул пари пайкарки ҳайрон бўлмиш инсу жон анга,
Кимки ҳайрони эмас, мен телбамен ҳайрон анга.
Не ажаб парвонадек куйсам юзи шамъиғаким,
Кўп бўлубмен васл умиди бирла саргардон анга.
Тойири ҳажринг бузуғ кўнглумниким қилмиш ватан,
Чуғздекдурким, нишиман келди бу вайрон анга.
Ҳажрида таҳ-таҳ кўнгул қон боғлағандиндур нишон,.
Номаи шавқумки кўздин томди тим-тим қон анга.
Тийри борони ғаминг кўнглумгаким ёғди, эрур
Ҳар тарафдин барқи офат ламъаи пайкон анга.
Оташин гул чунки булбул куйдурур юз важҳ ила,
Не осиғ фарёду афғон бирла минг достон анга.
Эй Навоий, кўнглума амр этма тарки ишқким,
Ул самандардур, эмас ўт фурқати имкон анга.
30
Эй кўнгул, телбарадинг эмди не тадбир сенга,
Ул пари зулфини гар қилмаса занжир сенга.
Юз бало келса чек эмди чу бу иш манъи учун,
Нечаким панд дедим қилмади таъсир сенга.
Ихтиёре сенга ҳам йўқ эди, не ёзғурайин,
Буйла чун ёзған эмиш хомаи тақдир сенга.
Сен чу ишқ ўтиға куйдунг, менга эмди не осиғ,
Айламак махлас учун хийлаю тазвир сенга.
Мени куйдурдунг эса сен доғи куйдунг, нетайин,
Эмди юклаб бу иш ойинида тақсир сенга.
Биҳл эт сен доғи мен хастани чунким деб эдим,
Ҳар неким келди сенинг олингга бир-бир сенга.
Бузди кўнглунг уйини хона барондози фироқ,
Эй Навоий, не оснғ панд ила таъмир сенга.
31
Баҳона қатлимадур ишқдин фасона сенга,
Қилурға қатл не ҳожатдурур баҳона сенга.
Ўқи ўтунлари ичра сен ўтсен, эй кўнгул,
Бошоғлари учидин ҳар тараф забона сенга.
Қуруқ таним ўқ авжидин кўрунмас, эй чобук,
Яқин кетур керак ўлса сўнгак нишона сенга.
Ихота айладинг, эй баҳри ашк, ер курасин,
Ажаб эмастур агар йўқтурур гарона сенга.
Дам урма муғбачалар ишвасидин, эй зоҳид,
Вужуд нақшин оқизмай майи муғона сенга.
Замона таркини ком айлабон халос ўлғил,
Десангки солмаса нокомлиқ замона сенга.
Навоиё ғами чун жону кўнгул олди, не суд,
Суруди дилкаш ила жонфизо тарона сенга.
32
Ҳажрдин ҳар нечаким бўлди кўнгул зор менга,
Ҳеч раҳм этмади ул шўхи жафокор менга.
Ғунчадекдурки очарлар куч ила баргларин,
Бўлғали ҳажрида қонлиғ кўнгул афгор менга.
Оташин лаълдек ахгар тўкадурлар ҳар дам,
Басе ҳажрида икки дийдаи хунбор менга.
Зулфидин шиддати куфрум эрур ул хадғачаким,
Субҳа торича эрур риштаи зуннор менга.
Яхшироқ равза саводидин агар даст берур,
Ул қуёш кўйида бир сояйи девор менга.
Чунки бу қуббаи хазро аро жуз ҳодиса йўқ,
Эй кўнгул, авло эрур кулбаи хаммор менга.
Эй Навоий, не маю, мутрибу, не ҳусну, не ишқ,
Хонақаҳ тарки эрур англаки ночор менга.
33
Буким қолибдур ул ой ҳажрида ҳаёт менга,
Ҳаёт қолмамиш азбаски бор уёт менга.
Улусни ўлтурур ул шўх илтифот айлаб,
Ўлармен ушбуки ҳеч этмас илтифот менга.
Мени худ айлади қатл, ушбудур васиятким,
Кўнгулни ҳам карам айлаб етурса бот менга.
Қуш ўлмишам ёғибон ҳажр ўти вале не осиғ,
Ки бўлмас ул тараф учмоққа бу қанот менга.
Туганмагай ёзилиб меҳнатим агар бўлса,
Фироқ шоми қарою фалак давот менга.
Чу ёр айлар эмиш барча ерда жилваи ҳусн,
Тенг ўлди Каъба била дайри сўманот менга.
Навоиё, чу эмас нася нақд бирлан тенг,
Беҳишт воизи пургўғаву Ҳирот менга.
34
Чоғирға тушгали йўқтур қарору хоб менга,
Чу ўтқа туштум эмас айб изтироб менга.
Ҳамиша масти хароб ул сифат юрурменким,
Кўруб таҳайюр этар олами хароб менга.
Боқиб табассум этар пири дайру муғбача ҳам,
Бу дайр аро кулар алқисса шайху шоб менга.
Чу маст эдим менга таъсир қилмади гарчи,
Малул бўлдилар этмакдин ихтисоб менга.
Дуойи субҳ била бода таркин истармен,
Тилар сабуҳи хумор истабон азоб менга.
Неча харобот ичра аёғ ёланг, ёқо чок,
Ичарга дурди қадаҳ ҳар тараф шитоб менга.
Ичурса жоми ҳидоят наво тузуб жоми,
Навоий анда магар бўлғай ижтиноб менга.
35
Ул малоҳат ганжи ҳажрида бузуғ маскан менга,
Уйладурким, жондин айру юз яролиғ тан менга.
Меҳр ила маҳ партавидин кўзни равшан қилмадим,
Бўлғали меҳри руҳунг моҳияти равшан менга.
Бўлди равзан-равзан ул қотил хадангидин кўнгул,
Жон қуши чиқмоққа бир йўл англа ҳар равзан менга.
Мен ўлармен ғамдину йиғлаб куюб бошимда шамъ,
Дудидин чирмаб қаро ҳар тун тутар шеван менга.
Раҳм этиб ҳолимға душман дўст бўлмоқ, ваҳ, не суд,
Дўст чун раҳм айламай бўлмишдурур душман менга.
Ғам туни зулмида хандон бўлмади ҳолимға субҳ,
Субҳидек не тонгки бўлғай чоки пироҳан менга.
Эй Навоий, ишқ мушкил деб нечук таркин тутай,
Элга бу иш гар ҳунар бўлса, бўлубтур фан менга.
36
Нечаким куяр ишқ аро жон менга,
Эмас таркини қилмоқ имкон менга.
Агар бўлса юз жон фидо қилғамен,
Насиб ўлғудек бўлса жонон менга.
Неча бўлса ағёр ҳамсуҳбати,
Эрур базмини кўрмак армон менга.
Агар рашкдин саъб бўлса ҳаёт,
Худ ул дам эрур ўлмак осон менга.
Қилибдур гули оташин ғунчаси,
Кўнгулни ўкуш сўзи ҳижрон менга.
Не ком олғамен, соқиё бодадин,
Ки даврон тутар дам-бадам қон менга.
Навоий, кетиб хилват эт уйниким,
Бўлур бу кеча ёр меҳмон менга.
37
Давр эл соғарини қилди майи ноб тўла,
Жуз менинг эски сафолимни ки хуноб тўла.
Жоми майдек тўла қон бўлди ичим бермай даст,
Ёр базми аро бир жоми майи ноб тўла.
Ваҳки, ҳар кирпиги бир ништар эрур заҳролуд,
Гарчи бор ул ики наргисда шакархоб тўла.
Жолалар туштиму гул барги уза, ёхуд эрур
Ҳуққаи лаълинг ичинда дури сероб тўла.
Оразинг аксидурур кўздаги ёш эвруладур,
Боғи жаннат гулидин бўлди бу гирдоб тўла.
Мену муғ дайри аро муғбача қошида ғулу,
Сену зуҳд аҳли била масжиду меҳроб тўла.
Эн Навоий, неча оз-озғина май мадрасада,
Дайр аро кирки, ичар шайх тўла шоб тўла.
38
Ишқ айлади юз оқилу фарзонани расво,
Не айб агар қилди бу девонани расво.
Расволиғ ўтиға ўзини ўртади баским,
Шамъ этти шабистон аро парвонани расво.
Оламда не расволиғ экин ушбуки ҳаргиз,
Ишқ айламагай мен турубон ёнани расво.
Бегонапараст ўлма соғиндурдум ўзумни.
Ўз турғанида айлама бегонани расво.
Зоҳид мени расво деди, лекин ўзи қилди,
Май тўқтамайин кўнглига майхонани расво.
Афсона дема соқию қил марҳамат айлаб,
Бир май била бу ишқда афсонани расво.
Расво эса ишқ ичра Навоий ажаб эрмас,
Ишқ айлади юз оқилу фарзонани расво.
39
Кўзунгга тани нотавоним фидо,
Равонбахш лаълингға жоним фидо.
Лабинг ранги олинда қоним сабил,
Қадинг жилвасига равоним фидо.
Белу оғзинг олдик тану жонниким,
Ан (га) ошкору ниҳоним фидо.
Бағир лаъли, кўз дурри оллингда сарф,
Демайким сенга баҳру коним фидо.
Жунун бирла ақлим ғаминг садқаси,
Ки оллингда яхши-ёмоним фидо.
Фано даштида қони оворалиғ
Қим, ул сайрға хонумоним фидо.
Навоийдин олдинг кўнгил, жонни ҳам
Сенга бўлсун, эй дилситоним, фидо.
40
Ул ой бу хаста била ёрму экин оё?
Замири ичра ғамим борму экин оё?
Бу ким фироқи ўзумдин хабарсиз этти мени,
Ўзи бирорта хабардорму экин оё?
Кўзум тобониғаким шоми васл суртармен,
Уюбму эркину, бедорму экин оё?
Мен ул тараф бора олмон, кўнгул кела олмас,
Менингдек ул доғи беморму экин оё?
Каманди зулфики очилғач учти имоним,
Расанму риштаи зуннорму экин оё?
Бу хирқа бодаға раҳн ўлди бўлмишам саргум,
Гаровга навбати дасторму экин оё?
Навоий ўзлукидин кечти, доғи қўйди қадам,
Бу йўлда эмди сабукборму экин оё?
41
Дарди ҳажримға ул ики лаъли хандондур даво,
Ким ўлар Исо дамию обиҳайвондур даво.
Не даво Исо дамин фаҳм айла, не ҳайвон суйин,
Ҳажр жоннн олған элга васли жонондур даво.
Ишқ аро заъфим давоси шарбат эрмас, эй ҳаким,
Шарбати васл этмайин ҳосил не имкондур даво.
Ҳажр аро дардим давосин ёр мушкил деб эмиш,
Раҳм агар қилса анинг оллида осондур даво.
Дарддин ғамгин кўнгулда хона қилмиш юз мавод,
Эй қаро кўз, дафъиға бир неши мужгондур даво.
Зулфи зуннориға боғланған узорин очти ёр,
Зулмати куфр ичра элга нури имондур даво.
Гар менинг бедиллиғим дарди давосин истасанг,
Эй Навоий, бу маразға кўнглум олғандур даво.
42
Фиғонки, ҳажрдин англаб укуш алам бизга,
Тараҳҳум этмади ул меҳри иўқ санам бизга.
Фидойи жону кўнгул айладук, валек вафо
Қилиб улусқа, раво кўрди дарду ғам бизга.
Ғамидин ўлдуку ул Исо дам айламади,
Иёдат айлагали ранжа бир қадам бизга.
Битиди ҳар,сари ушшоқиға вафо таскин,
Магар ушолди етишган замон қалам бизга.
Май эл била ичибон бизни хоки роҳ айлаб,
Фиғонки, тўкмади дурди пиёла ҳам бизга.
Фано майини агар пири дайрдин топсақ,
Синуқ сафоле, кўп ортуқки жоми Жом бизга.
Навоий усрук эса субҳу шом, тонгламаким,
Азалда килки қазо чекти бу рақам бизга.
43
Кимса ҳаргиз кўрмади чун аҳли даврондин вафо,
Улки даврон офатидур не тамаъ андин вафо.
Жониму умрумдур ул ой бевафо бўлса не тонг,
Қайда кўрмиш кимса ҳаргиз умр ила жондин вафо
Гар вафо қилсанг эрур андинки, бордурсен пари,
Йўқса ким оламда кўрмиш навъи инсондин вафо.
Ваҳки, даврон аҳлидин жуз бевафолиғ кўрмади,
Ҳар нечаким кўрдилар мен зори ҳайрондин вафо.
Чун вафо гулбарги даврон боғида очилмади,
Бежиҳатдур кимки истар бу гулистондин вафо.
Кимса кўнглин кимсадин истаб вафо олдурмасун
Ким, менга худ етмади ул кўнглум олғандин вафо.
Эй Навоий, гар вафосиз чиқти ул султони ҳусн,
Топтинг элдинким, тиларсен эмди султондин вафо.
44
Ўтга солғил сарвини ул қадди мавзун бўлмаса,
Елга бергил гулни ул рухсори гулгун бўлмаса.
Сарсари оҳим эсар ғам шоми ҳижрон тоғиға
Яхшидур тонг отқуча бу тоғи ҳомун бўлмаса.
Телбаликдин, ваҳки,ҳар дам дардим афзундур, агар
Ул пари ишқида ҳар дам дардим афзун бўлмаса.
Гар кўнгул қатл истабон, сен ваъда қилдинг, тонгла деб,
Ушбу дам ўлтур, бу эҳсон бирла мамнун бўлмаса.
Ҳирқа жинсин раҳн учун, эй шайх, олмас пири дайр,
Бода бермас токи ўзлук жинси марҳум бўлмаса.
Фоний ўл васл истар ўлсанг, бенаволиғдин не ғам,
Бўлмасун ҳаргиз матои дунёйи дун бўлмаса.
Эй Навоий, тонма гар дер ул пари мажнун сени,
Ошиқ ўлғайму париға улки мажнун бўлмаса.
45
Даҳр боғи аро кўп истамагил айшу тараб,
Ким гули шўълаи ғам, ғунчасидур хори тааб.
Сунбули ришталарин риштаи мақсуд дема,
Ким кўнгул қушлари домиға эрур барча сабаб.
Ариғи ичра ушоқ тоши агар инжу эрур,
Тойири умрунг учун донау су топти лақаб.
Англа зийрак қуш аниким кўрубон мундоқ дом,
Бўлмағай теграсида обхўру дона талаб.
Дона еб, ҳосил этиб, фазла нажас анламагай
Боғ саҳнини риоят қилибон шарт адаб.
Ё бўлуб домға маҳкам топа олмай махлас,
Урунуб, талпинибон айламагай шўру шағаб.
Чун Навоий кўзи боғлиқ қуш эрур олам аро,
Бу чамандин анга учмоғни насиб эт, ё раб.
46
Ёр оғнз очмасқа дардим сўрғали топтим сабаб,
Кўп чучукликтин ёпишмишлар магар ул икки лаб.
Чайқалиб гўё тушар ҳайвон зилоли узра мавж,
Изтироб ичра юзунгга солса чин ногаҳ ғазаб.
Кўҳи дард ичра мени Фарҳод агар қилдинг хитоб,
Чун сени дермен чучук жоним эрур Ширин лақаб.
Буки кўнглумни итинг тишларда оғзин қочурур,
Ё ўти, ёхуд анинг исланғани эркин сабаб.
Ишқ комил элни ё Фарҳод, ё Мажнун қилур,
Гар эрур маъшуқи ёхуд армани, ёхуд араб.
Эйки, фақр ичра қадам қўйдунг талаб водисиға,
Бўлмаса толиб санга матлуб, суд этмас талаб.
Шаҳ харимида неча топсанг Навоий эҳтиром,
Билгил ўз ҳаддингнию беҳад риоят қил адаб.
47
Шаҳд ила ошифта гул баргидурур ул икки лаб,
Ҳар сўз андинким чиқар ширин эса йўқтур ажаб.
Жоним ичра кирпиги неши тешук қилған киби,
Билгурур оғзи табассум айлагач ул икки лаб.
Ишқини жон риштаси бирла муқайяд айладим,
Эй хирад, кетким, сени қайд этгали йўқтур сабаб
.
Хоксорин ул қуёш юзлук пари мажнун демиш,
Тангри бизга осмондин нозил этти бу лақаб.
Кўйида мақбул улус ҳажрида билмас куймагим,
Дўзах аҳлидин не огаҳ равзада аҳли тараб.
Топти Лайли ноқаси Мажнун фиғонидин ҳаде,
Мумкин эрмас пўядин таскини онинг, эй араб.
Дайр аро ҳар ён йиқилма важд этиб, эй шайхким,
Пири дайр оллида мустаҳсан эмас ҳар беадаб.
Кўп ачиғланма агар бўлсанг улустин талх ком,
Улча қисмингдур қазодин кимга айларсан ғазаб.
Эй Навоий, олма ёр оллида юз туфроғдин
Ким, бу шаръ ичра муҳаббат саждасидур мустажаб.
48
Эй фироқннгдин менга ғам рўзию меҳнат насиб,
Оҳким, ҳажрингда ўз шаҳримда бўлмишмен ғариб,
То ғариб эрдим насибим ғам емак эрдию бас,
Шаҳрим ичра доғи ғам бўлса насибим, ё насиб.
Ғурбат ичра йиғлар эрдим истабон ёру диёр,
Чунки топтим истамак ғурбат эрур беҳад ғариб.
Ўз диёримда бузуғ кўнглум не янглиғ тўқтасун,
Ким эрур бегона ҳам аҳбоб мендин ҳам ҳабиб.
Ким рақибим бўлса баским ёр айлар илтифот,
Олам аҳлин соғинурменким менга бўлмиш рақиб.
Даҳр аро, эй ким, дединг айлаб вафо кўрдум жафо,
Ким вафо аҳлидурур бу сўз анга бордур ғариб.
Эй Навоий, ёр васлин топмасанг йўқтур ажаб,
Нўш йўқ лекин кўрар юз неш гулдин, андалиб.
49
Нечаким кўнглумда бор ул дилрабонинг ёди кўб,
Бор анинг ёд этмаги озроқ, вале бедоди кўб.
Топмағай наҳли қадингдек бир ниҳоли хуш хиром,
Гарчи бўлғай боғбоннинг сарв ила шамшоди кўб.
Телба кўнглумдин эмон розики, ҳар тун кўйида
Итларининг оғритур бошин анннг фарёди кўб.
Лайлию Ширинвашимнинг ишқи дашту тоғда,
Менча бир йўқ, гарчи бор Мажнун ила Фарҳоди кўб.
Хўблар водийсида топилмас эл кўнгли қуши,
Не учунким бордурур бу бешанинг сайёди кўб.
Кирпигингга қатл таълимин ажал бермиш, валек
Ўзидин устодроқ этмиш анинг устоди кўб.
Шайх ила аҳли риёу дайри пири бирла ринд
Ким, фано ичра керактур пирнинг иршоди кўб.
Умр қасрин неча кун тутғил ғаниматким, дариғ,
Хуш бинодур – пойдор эрмас вале бунёди кўб.
Давр, аёғидур иложи, кимки даврон аҳлининг
Жавридин озурда бўлмиш хотири ношоди кўб.
Тарқанг, эн ушшоқким, сайд этти бизни муғбача,
Дайр аро сиз ҳам киринг, куфр аҳлининг авлоди кўб.
Тифллар ўйнар Навоий бирла Мажнун деб магар,
Тифл эканда ул доғи бу қавм ила ўйноди кўб.
50
Субҳи давлат юзунг, эй тавсани гардун, сенга ашҳаб,
Бошинг устидаги дур ўйлаки тонг бошида кавкаб.
Поймол этган учун маркаби жавлонда бошимни,
Узр учун қилдим анинг наълини юз бирла музаҳҳаб.
Меҳр таркин қилибон паст фалак рахшидин ўтти,
Оллоҳ-оллоҳ, бу не рокибдур, ваҳ-ваҳ, бу не маркаб.
Не қатиғ ҳолки ҳажринг кечаси тинғали қўймас,
Ер элин ашк ила андуҳ, кўк элин наъраю ё раб.
Айтти меҳмонлиғ учун, эмди бўлур қўйса қадамким,
Кўнгул уй қилди муҳайёю бағир тўъма мураттаб.
Ҳар киши бўлди қулунг ул кишидур олам аро шаҳ,
Қулларинг қурбини ким топса эрур шаҳға муқарраб.
Юзи мадҳида керак сафҳа вале лавҳаи хуршид,
Сочи васфини ёзар вақтда тун дуди мураккаб.
Ёр чун барча замон нозир эрур ҳолингга, бўлғил
Борн ҳолатда машоҳид, бори эл бирла муваддаб.
Телбараб кўнгли Навоийнинг агар арбада айлар,
Дафъиға силсилаи зулф ила басдур чаҳи ғабғаб.
51
Сочинг қаронғу тун, эй сарвқади ширин лаб,
Юзунг тун ўртасида жилва айлаган кавкаб.
Юзунгда лаб су аро ўт эрур, бу асру ғариб,
Лабингда хўй ўт аро су эрур, бу асру ажаб.
Ғамингда ё рабу ё рабни кўкка еткурдум,
Қабул қурибини топқайму, ё раб, ул ё раб.
Хаёли хаста кўнгул ичрау манга қайғу,
Ки бу латифу йўқ ул уйда ғайри ранжу тааб.
Есун итинг жигаримни узуб-узуб, негаким,
Кесиб-кесиб қошиға ташламоғлиғ эрмас адаб.
Не келса чархдин, ич бодаким, тафовути йўқ,
Агар иноят этарсен, анга йўқ эрса ғазаб.
Навоий, ўлмаки матлубунг ўлмаса толиб
Сенинг ичингга недин солди мунча дарди талаб.
52
Кимса ёри бирла хуштур ғам дейишиб мунграшиб,
Етса гоҳи чирмашиб, ўлтурса гоҳи ёндашиб.
Зулфи эл кўнглин паришон айламакка жамъ ўлуб,
Турфароқ буким, кўнгулларни йиғарға торқашиб.
Мумкин эрмас тортмоқ пайконларинким, жисм аро
Ҳар бири маскан тутубтурлар сўнгакка ўрнашиб.
Чиқти зулфин солғач ул чоҳи занаҳдондин кўнгул,
Анкабут ул навъким, ториға чиққай ёрмашиб.
Ҳажр хайли кўнглум ичра мўрдек айлаб ҳужум,
Гарчи васл уммидн етганда чибиндек бутрашиб.
Куйдуму ул зулфи тори риштаи жисмимдадур,
Шамъ торидекки кўп бўлғанда турмиш чирмашиб.
Соқиё, қилсанг ҳимоят ғолиб ўлғум бўйлаким,
Ғам била кўнглум талошурлар иковлон қормашиб.
Қил ҳавола дурдкашлар жониби, эй майфуруш,
Май чу ҳар соат тўкулгай жўш уруб, кўпдин тошиб.
Ошуруб ҳаддин Навоий ҳам ниёзу ажзини,
Ёр истиғноу нози ҳар неча ҳаддин ошиб.
53
Бўлмайин ҳусн кўнгул топмади ишқ ичра тараб,
Анга ҳақдин талаби ҳусндурур ҳусн талаб.
Даҳр бўстонида бир ҳусн гули очилмас,
Булбули ишқ агар бўлса навосиз не ажаб.
Оташин юзга етиб қайда кўнгул ўртангай,
Бўлмаса зулфи каманди анга бу ишта сабаб.
Талхлиқ бирла берурму киши ширин жонин,
Ноз ила талхи хадис айламаса ширин лаб:
Бир қуёш машъалидин жонима ур ишқ ўти,
Иўқ эса шамъи ҳаётимни ўчургил, ё раб.
Соқиё, ишқ ўти гар йўқ май ўтин равшан қил
Ки, кул ўлсун нафаси хору хасу ранжу тааб.
Кўргач-ўқ ахтари ҳусн ўлса Навоий тонг йўқ
Ким, ўтуб умр, тулуъ этти, бу фарруҳ кавқаб.
54
Қачон мақтабқа ул моҳи муаддаб.
Борур, ўздин борурлар аҳли мактаб.
Бўлур лавҳи забаржад аҳли ҳайрон,
Чу олур илгига лавҳи музаҳҳаб.
Дегач абжад бошиға эврулурлар
Қамар бирла қуёш, яъни жаду аб.
Нечукким, мактаб атфоли хуруши,
Ғамидин халқ аро фарёду ёраб.
Муаллим қуллуғиға хат берурмен,
Гар озод ўлса ул сарви шакарлаб.
Дабистони фанода шурб дарсин,
Равон қилмай эмассен аҳли машраб.
Навоий ашкидин то шоми анжум,
Тўкар, чиққайму деб ул саъд кавкаб.
55
Ўртанурмен, кўнглига андин асар бўлғайму деб,
Бўлса таъсир, анга ҳолимдин асар бўлғайму деб.
Телмурурмен мунграйиб ул бевафоға муттасил,
Бир ҳам андин дарди ҳолимға назар бўлғайму деб.
Ўртанур, эй воиз, оҳимнинг шароридин сипеҳр,
Не сўрай, дўзахқа мундоқ бир шарар бўлғайму деб.
Сурса майдон ичра ҳар чобук югурмоқдур ишим,
Кейнича ул чобуки заррин камар бўлғайму деб.
Телбалик кўрким, қучармен боғ аро ҳар сарвни,
Бириси ул сарви қадди сиймбар бўлғайму деб.
Даҳр бўстони аро сўр боғбондин, эй рафиқ,
Жуз балийят меҳри наҳлиға самар бўлғайму деб.
Эй Навоий, нечаким қилдим гадолиғ, сўрмади,
Е раб, ул Мажнуни зори дарбадар бўлғайму деб.
56
Ўртаса ишқ мени сўрма сабаб,
Куйса хошок ёлиндин не ажаб.
Чоклик жон қолур ўту су аро,
Чун май олуда бўлур ул ики лаб.
Аёғин туфроғин ўпсам басдур,
Бор аёғингни десам тарки адаб.
Уйла дарду ғамингга ўргандим
Ким, унут бўлди менга айшу тараб.
Зулфида зор кўнгул ранжи не тонг,
Хастаға кўпрак ўлур кеча тааб.
Биз киму васл муроди, ҳайҳот!
Дарди ноёфт эрур бизга талаб.
Жон топиб зор Навоий қўпқай
Туфроғи устига сурсанг маркаб.
57
Ёр гулгун тўн енгинму юзга айлабтур ҳижоб,
Ё ёшурмиштур қуёш рухсорини гулгун саҳоб.
Йўқки ишқ аҳлиға оламни қаронғу қилғали,
Ул шафақдин ёпти хуршид узра гулфоми ниқоб.
То қизил тўн ичра бўлди жилвагар моҳим менинг,
Меҳр этар ҳар тун шафақ хуноби ичра изтироб.
Қон ёшим аксиму ол этмиш фалак миръотини
Қим, бўлубтур лаълигун атласда сойир офтоб.
Тўн кийиб гулранг оламни гулистон айладинг,
Бизга қисм айлаб хазони ҳажр аро хори азоб.
Соқийи гулчеҳра, гулгун бода беандоза тут
Ким, бу гулшан ичрадур хори малолат беҳисоб.
Икки оламда Навоий сурхрўлуқ истасанг,
Ҳам набий, ҳам олий хуббиға дуруст эт интисоб.
58
Раҳм этар кофир кўзунг ул зулф юзда чирмалиб,
Гўйиё бўлмиш мусулмон ўтға зуннорин солиб.
Ҳирмани сабримни қўзғаб кўз-ёшимни сочти ҳажр,
Ўйлаким ҳар ён сочилғай дона хирман қўзғолиб.
Зулфунгга мажнун кўнгул боғланди хотир жамъ қил,
Телба қайда борғуси, занжири ерга судралиб.
Қатл чун қилди кўнгулни бу кафан тикмак экан,
Ўқларингким қолдилар жон пардасиға тевралиб.
Гар ўюб олдинг кўзумни, сендин олмоқ истамон,
Ҳусн агар будур киши бўлмас кўзин сендин олиб.
Қоматинг борди назардин айлабон кўнглумни реш,
Рост ул ўқдекки ўткай, лек захм андин қолиб.
Соқиё, ҳажр ўлтурур, май тутқил анда заҳр эзиб,
Мутрибо, ҳолимға йиғла навҳа оҳанги чалиб.
Қадди шавқидин ҳаво қилмоқ тилар кўнглум қуши,
Неча тан зиндонида маҳбус қолғай қийналиб.
Эй Навоий, ғам туни эрмас шафақким, чархни
Қилди гулгун қон ёшинг дарёси ҳар дам чайқалиб.
59
Топмиш ул юз қатра-қатра хайдин ўзга обу тоб,
Қайда, ваҳ-ваҳ, мунча кавкаб зоҳир айлар офтоб.
Чиқма тўққуз парда кейнидинки, олам куймасун,
Олсанг олти-ётти бурқаъ, қўйғил икки-уч ниқоб.
Бир дам ул юз нақши гирён кўз аро топмас қарор,
Су аро хуршид аксидекки қилғай изтироб.
То кўнгул девона бўлди ул пари лаълин кўруб,
Хифз учун қайдиға қилдим риштаи жондин таноб.
Дарди ишқимдин савол этти ул ой, фарёдким,
Юз жавобим бору йўқ ҳушум демакка бир жавоб.
Бу чаманда ғунча эрмас, англа булбул кўнгликим,
Шишлади ишқ айламакка оташин гулдин кабоб.
Эй Навоий, гар десангким ғусса барбод этмагай,
Бош кўтарма бодадин зинҳор андоқким хубоб.
60
Ажаб йўқ ўлса қаро зулф оразингга ниқоб,
Қуёшқа тонгмудурур бўлса шоми тийра ҳижоб.
Кўзумга ўт чоқилиб, кожи ғамдин ашким оқар,
Қачонки соиқа тушгач, тўкар ёғинни саҳоб.
Магарки масжид экандурки, бўлди майхона,
Юзунгки икки қошингдин тўридадур меҳроб.
Сочинг хаёли кўзум баҳри ичрадур, ё ишқ,
Кўнгул сиёсатин истаб, су ичра солди таноб.
Юзунгки айни ҳароратдин ўлди ғарқи арақ,
Дей они чашмаи хуршид, ё гули сероб.
Хумор ғолибу майхона эшиги боғлиғ,
Тараҳҳум айла менга, ё муфаттиҳил абвоб.
Навоиё, келибон пири дайр очса эшик,
Кўтарма бош оёғидин, бошинг гар ўлди туроб.
61
Паридек улки эрур шўхлар аро маҳжуб,
Ҳижобсизу мен, улдур бу телбага матлуб.
Ҳаёси бирла ҳижобида гарчи воламен вола,
Қилибдурур мени оллинда ноладин маҳжуб.
Муҳаббат аҳлиға ноз этгучидин эрмиш саъб,
Тариқи ҳилму адаб зоҳир этгучи маҳбуб.
Чу ишқ ғолиб эрур эҳтиёж эмас Лайло,
Қилурға ишваки Мажнунни айлагай мағлуб.
Кишики даъвийи ишқ ичра ўздин олди ҳисоб,
Бу муддаода агар ўлмагай эмас маҳсуб.
Фано йўлинда сабукбор истасанг ўзни,
Ўзунгдин айла бурун ўзлукунг юкин маслуб.
Навоий, асру муаддабдур ул маҳи мактаб,
Адаб тариқи била ёзғасен анга мактуб.
62
Гулруҳи раъно қадим чун боғ тавф айлар бориб,
Инфиолидин гули раъно қизориб сорғариб.
Юз шигоф эттинг таним йўқ эрди кўнглумдин нишон,
Уйлаким ўт топмағайлар кулни ҳар ён ахтариб.
Совуғ оҳимдин ёруғлуқ оз вале кўп тийралик,
Қишда ул янглиғки тун бўлғай узун кун қисқариб.
Заъф вақти кўйидин чиқмоқ тахайюл айласам,
Икки қатла ҳар қадамда тинмоқ истармен хориб.
Тутмадим бўғзум сабудек бода тарки айлабон,
Май тилармен пири дайр оллида балким ёлбориб.
Соқиё, лабташнамен, андоқки кўк жоми тўла
Бода тутсанг сарнигун айлармен они сипқориб.
Эй ажал, ҳижрон аро олдинг Навоий жонини,
Лутф қилдинг жонни андин, они жондин қутқориб.
63
Оғзининг сирри менга маълум агар эрмас не айб,
Ҳеч кимга зарраи чун бермамиш ҳақ илми ғайб.
Ошиқу шайдолиғимни манъ этар зоҳид, кўрунг
Ким, ҳунар ҳам бор эмиш нодон киши оллинда айб.
Ёшурун қолғайму кўксум жайбидек чок ўлғани,
Хосаким ҳажр илгидин кўксум киби чок эрди жайб.
Кўзларинг бирла лабинг мундоқки урди дин йўлин,
Не балолардин Билол ўтгай, не Саҳбодин Суҳайб.
Зарраға садяк эса оғзинг менга йўқ ҳеч шак,
Чеҳранг ўлғандек қуёшнинг даҳ сади йўқ ҳеч райб.
Пирсиз кезма бу водий ичраким топмас калим,
Тийра шомин равшан амр этмай анга хизмат Шуайб.
Эй Навоий, сендек этган зойиъ айёми шабоб,
Суди йўқ анжум киби ашки надомат шоми шайб.
64
Куйсалар Фарҳоду Мажнун ишқдин афсона деб,
Зоҳир этмаслар менга ул нуктани девона деб.
Ишқ ичинда мунгларим деб, эйки, йиғлаттинг мени,
Жон фидонг айлай, яна бир лаҳза йиғлат, ёна деб.
Бир йўли ишқ аҳли орименки, қўймаслар мени
Жамъ аро бир йўли ақлу хушдин бегона деб.
Сўнгғи уйқу шиддатин нақл этма, ровий, зинҳор,
Келтирур бўлсанг анга уйқу кеча афсона деб.
Мен ҳам ул менким қовар мажнун деб эмди тифллар,
Ким, тилар эрди улуғлар оқилу фарзона деб.
Тушти зулфи домиға кўнглум қуши майл айлагач,
Ул тараф рухсори кўзгусин су, холин дона деб.
Тонгла барча яхшилар бўлғуси кавсар даврида,
Мен ёмонни маҳрум этманг сокини майхона деб.
Найлаб ул товуси пайкарни тилай кулбамғаким
Чуғз қўнмас дам-бадам емрулгудек вайрона деб.
Шоҳлиғдин ор этар чунким Навоий кирса маст,
Дайр кўйига суруду нағмайи мастона деб.
65
Икки рухсоринг эрур ҳўбу хатинг ҳам марғуб,
Хўблардин неки, бош урса эрур бешак хўб.
Токи севдум сени жаврунгни доғи севмишмен,
Ҳар не маҳбуб қилур, бордурур ул ҳам маҳбуб.
Риштаи жон била номанг бошини чирмар эдим,
Ул шарар тори била куймаса эрди мактуб.
Хаста днлларға не жон олғучи юздур улким,
Қолибин қилди тиҳи кўргач ани аҳли қулуб.
То лабинг, волаҳи бўлдум тиламон оби ҳаёт,
Суни найлар кишиким бодаға бўлғай мағлуб.
Аҳли ишқ ичра менга ёқма вараъ туҳматини,
Зоҳидо, қилма ҳунар аҳлиға бизни маъюб.
Истасанг мулки бақо салб қил ўзлукни бурун,
Ким, сулук ичра фано аҳлиға будур услуб.
Эй Навоий, тиласа шоҳ мушавваш рақаминг,
Ҳар не матлуб анга бизга ҳам улдур матлуб.
66
Ҳақ ўзин қилди муҳиб сен ойни маҳбуб, эй ҳабиб,
Ул муҳибқа сен киби маҳбуб эрур хўб, эй ҳабиб.
Роғиб ўлдунг ул муҳиб васлиға чун шоми уруж,
Топтинг улким хотирингға эрди марғуб, эй ҳабиб.
Бир сари мў олам аҳли бўғзидин парвойи йўқ,
Айлаган ўзни сенинг ҳуснунгға мансуб, эй ҳабиб.
Бўлсалар аҳли муҳаббат ҳар кишининг толиби,
Бизга сендурсен ики оламда матлуб, эй ҳабиб.
Ҳар киши аҳбобинг ичракнм ўзин айлар ҳисоб,
Бермайин жон ул муҳаббат қайда маҳсуб, эй ҳабиб.
Чун шафоат дафтари сендин тутармен кўз не ғам,
Ҳар қўлумға берсалар маҳшарда мактуб, эй ҳабиб.
Чун муҳаббат аҳлиға тоат ҳунардур, раҳм қил,
Ким Навоий, келди ул хайл ичра маъюб, эй ҳабиб.
67
Чобуким рахш уза ҳижрон йўлида кўя қилиб,
Мен анинг кейнича гоҳи югуруб; гаҳ йиқилиб.
Йиқилиб ёна қўпуб, чунки уруб йўлға қадам,
Ваҳки, юз ништари ҳижрон аёғимға тикилиб.
Тобоним дарду бало хораларидин ўюлуб,
Юрагим ранжу ано хораларидин тешилиб.
Турфа кўргилки инон тортмай ул шўх даме,
Сўнгича буйла қотиқлиқ била ҳолимни билиб.
Ишқ дардиға жуз ўлмак йўқ эмиш ҳеч илож,
Бош қўюб оллиға онингки бу маънни билиб.
Истарам ўзни харобот ичида лояъқил,
Хуш чун боиси ранж ўлди нетармен осилиб.
Гар Навоийға ёғин ашк эдию раъд фиғон,
Ҳажр чун кож урубон кўзларига ўт чоқилиб.
68
Тун оқшом келди кулбам сари ул гулруҳ шитоб айлаб,
Хироми суръатидин гул уза хўйдин гулоб айлаб.
Қилиб мужгонни шабрўлар киби жон қасдиға ханжар,
Белига зулфи анбарборидин мушкин таноб айлаб.
Қуёшдек чеҳра бирла тийра кулбам айлагач равшан,
Менга титратма тушти зарра янглиғ изтироб айлаб.
Кулуб ўлтирдию илгим чекиб ёнинда ер берди,
Такаллум бошлади ҳар лафзини дурри хушоб айлаб.
Ки: эй зори жафокаш ошиқим менсиз нечуктурсен, –
Мен ўлдум лолу айта олмайин майли жавоб айлаб.
Чиқарди шишайи май доғи бир соғар тўла қуйди,
Ичиб тутти менга юз навъ ноз осо итоб айлаб.
«Ки эй Мажнун, пари кўрдунг магарким тарки хуш эттинг,
Такаллум қил бу соғарни ичиб рафъи ҳижоб айлаб».
Ичиб, фарёд этиб туштум аёғиға бориб ўздин,
Мени йўқ бодаким, лутфи анинг масти хароб айлаб.
Аниким элтгай васл уйқуси ишрат туни мундоқ,
Навоийдек нетар то субҳи маҳшар тарки хоб айлаб.
69
Тиғ ила хоки танимни ҳар тараф ёрдинг келиб,
Нақди жон олмоққа бу туфроғни ахтординг келиб.
Келдингу кўнглумни юз чок этмагунча бормадинг,
Баъд умре, эй ситамгар, яхшилар бординг келиб.
Жон санга қурбонки, олиб жон кўнгул афғонидин,
Ҳам ўзунгни, ҳам мени, ҳам элни қутқординг келиб.
Қатли бас эрди, таним ул кўйдин судратмагинг
Ортуғ эрди, эй жафожў, ҳаддин ўткординг келиб.
Эй кўнгул, оздур сенга бу ҳамки ул ой кўйидин
Манълар қилдим вале юз қатла ёлбординг келиб.
Соқиё, еткурмиш эрди жонни оғзимға хумор,
Жон фидонг ўлсунки бир май бирла қайтординг келиб.
Зуҳд этиб эрди Навоийни хароб, эй муғбача,
Тенгри ёрингким, фано дайриға бошқординг келиб.
70
Гул чоғи ҳар гулга бир булбул тараннум кўргузуб,
Тоза қонлиғ доғ ила кўнглум қуши афғон тузуб.
Бўлди бир гул ҳажридин жисмим очилғон гулбуни,
Жузви-жузвин балки тишлаб-тишлаб олмишмен узуб.
Ҳажринг оҳи ҳам кўнгулни буздию ҳам қўзғади,
Ел анингдекким совурғай ғунча ажзосин бузуб.
Заъфдин бу ким йиқилмишмен, қилармен пойибус,
Сарвдек оллимда қаддингнинг хаёлин турғузуб.
Мултафит булбулға сен, эй гул, тиканга ёндошиб,
Ваҳ, неча ўлтургасен ҳар лаҳза они тиргузуб.
Дайри пири илгидин май дурди истармен валек,
Рози эрмон ичкамен зоҳид ридосидин сузуб.
Эй Навоий, умр ўтар елдек, ўзингни шод тут,
Елга етмак мумкин эрмастур чу суръат кўргузу.
71
Дам-бадам жоми тараб ғайр ила ул моҳ чекиб,
Мен йироқтин боқибон қон ютубу оҳ чекиб.
Не ғамим ит киби ўлмактин агар элтур эса,
Бўйнума ип солибон кўйига ул моҳ чекиб.
Ғаразим буки унуттурмоғамен ўзни анга,
Қўйида кезмаким афғон гаҳу бегоҳ чекиб.
Кўнглума ҳажр агар дард ўқи ёғдурса не ғам,
Гар чиқорур эса пайконини дилхоҳ чекиб.
Мен адам йўлиға борман, мени лекин элтур.
Оғзи шавқида кўнгул ўзига ҳамроҳ чекиб.
Майи асфарки тўкилмиш қуюбон юз очсам,
Каҳрабони кўрунгуз жилва қилур коҳ чекиб.
Журъасин берса Навоийға эрур ўлгуча бас,
Базми айш ичра тараб соғарин ул шох чекиб.
72
Чун бағир захмлари бутмади пайванд қилиб,
Итларинг оллиға ташлай неча парканд қилиб.
Кўнглум очилмади ҳаргуз ғами ишқ ичра магар
Очқасен бир ани ғунчангда шакарханд қилиб.
Ишқида мен киби Мажнун ясадн килки қазо,
Лайли ашколини дилдорима монанд қилиб.
Холи шавқи биладур танда кўнгул қўймишмен,
Мўрни дона хаёли била хурсанд қилиб.
Элга ошиқлнғим изҳор эта олмон, ваҳким,
Қўйди оламда мени ишқи забони банд қилиб.
Соқиё, бода кетургилки агар давр будур,
Носиҳи шаҳри нетар бизни хирадманд қилиб.
Ич, Навоийки, бу тун раз қизини бермак эмиш,
Пир майхонасини ўзига фарзанд қилиб.
73
Чун кулар ёни сўкилган жисми зоримнн кўруб,
Йиғлағайму ёни емрулган мазоримни кўруб.
Уйла ғам даштида туфроғ ўлмишамким, ул тараф
Келмагай Фарҳод ила Мажнун ғуборимни кўруб.
Ҳажр ўти то ўртади кўнглумни ақлу, хушу, сабр
Иттилар ҳар ён қарорғон рўзгоримни кўруб.
Ғурбат ичра мен ўлар ҳолатда деманг зинҳор,
Келса ногаҳон биров ёру диёримни кўруб.
Уйла мажруҳ ўлмишамким қилмадилар тўъма ҳам,
Айлаб итларга асар жисми фигоримни кўруб.
Соқиё, икки лаболаб жом ила тиргуз мени,
Даҳр эли андуҳидин муҳлик ҳуморимни кўруб.
Эй Навоий, даҳр бўстонига мойил бўлма кўп,
Ғам хазониға бадал бўлғон баҳоримни кўруб.
74
Ул пари кўнглум қушин сайд этти зулфин дом этиб,
Юзи бирла холи суву донасидин ром этиб.
Солди ўт кўнглумгаю ором тутти ғайр ила,
Шўъла янглиғ сўзлуқ кўнглумни беором этиб.
Кофириким диним олди доғи кирди қаср аро,
Қалъаи Хайбарға кирди ғорати ислом этиб.
Базм аро мен ўлсам ул жон топса тонг йўқким, менга
Тутти заҳри ҳажр, ўзи нўши тараб ошом этиб.
Эй кабутар, чун дамим ўртар малак болу парин,
Сендин ўлмас ишқим ўтин ёрға пайғом этиб.
Ул қуёш ҳажринда, эй соқий, шафақгун май менга
Тут лаболаб лек даври чарх зарфин жом этиб.
Яхши от бадномлиғ бирла чиқарғил ўлгуча,
Эй Навоий, ўзни яхши от била бадном этиб.
75
Ун чекармен ишқ аро бир наргиси жоду кўруб,
Боғлаған итдекки фарёд айлагай оҳу кўруб.
Ваҳ, нетиб машшотани оллида кўргайменки, мен
Аксидин ғайрат қилурмен илгида кўзгу кўруб.
Оразу холинг хаёл этгач етишти новакинг,
Қилди ул қуш майл гўё дона бирла су кўруб.
Чекти бош хаттинг лабу холинг қошида, ваҳ, не тонг,
Гар мулойим бўлса тўти шаккару ҳинду кўруб.
Лаблари хандон бўлур кўргач кўзумда йиғламоқ,
Кўзларим йиғлар лаби жон бахшида кулгу кўруб.
Носиҳо, не навъ май жомини оғзимдин олай
Ким, ичармен майда соқий оразин ўтру кўруб.
Гар Навоий муфрит афғон этса, жоно, қилма айб,
Сен ҳалок этган кўнгул сўнгида йиғлар ўкуруб.
76
Не махласим бор анинг ишқидин канора қилиб,
Не тўймоғим бор анинг ҳусниға наззора қилиб.
Ўчарга ишқинг ўти чора қил дединг, эй шайх,
Бўлурму қисматим ўлған балоға чора қилиб.
Бошимда тиғи яросин неча дебон сўрманг,
Қиши бўлурму бошининг тукин шумора қилиб.
Кўнгулки, итти қилиб тийра хонумонимни,
Қовай агар яна келса юзини қора қилиб.
Кўнгулни пора қилиб улки тикти кўксумни,
Ёқамни тикмак эрур кўкракимни ёра қилиб.
Дедимки майкададин хонақаҳ йўли тутайин,
Нетайки ул сари йўл бермас истихора қилиб.
Навоий этти ниҳон ишқин, эй фиғон била ашк,
Анинг бу айбини найларсиз ошкора қилиб.
77
Борди кўнглум ҳуши ишқинг ўтидин ахгар топиб,
Бир гадо янглиғки ўлгай қиймати гавҳар топиб.
Сабзаи хаттинг эрур ширин лабинг атрофида,
Ҳайли тўтиким хужум айлаб турур шакар топиб.
Ул пари учти кўзумдин кўнглум айлар орзу
Ким, анинг сари ҳаво қилғай ўқидин пар топиб.
Бошима қуш ошёнидур доғи остимда тоғ,
Шоҳмен ишқ ичра мундоғ тахт ила афсар топиб.
Ишқ саҳроси аро оқил этурганлар мени,
Бўлдилар навмид бир девонаи абтар топиб.
Ёрни гарчи талаб қилмоқ била топмас киши,
Ҳам талаб айлаб валекин они толиб гар топиб.
Шояд ул майхора бош кулбангга суққай бир кеча,
Эй Навоий, мунтазир бўл, бодау соғар топиб.
78
Ул ой қасдима тиғи паррон чекиб,
Мен оллида шукронаға жон чекиб.
Масиҳим чу фарёдима етмади,
Неча ўлтурай ўзни афғон чекиб.
Ҳамоно ёмон кўзга майл айладинг,
Алиф нил ила юзга ҳар ён чекиб.
Лабинг нўш дорусидин не осиғ,
Мен ўлдум чу хуноби ҳижрон чекиб.
Кетур, соқиё, давр аёғин тўла,
Ки жон қолмади ранжи даврон чекиб.
Агар васли боқий керак, истагил
Фано кўйнга раҳти хирмон чекиб.
Навоий бериб жон ўқи шавқидин,
Анинг захмидин ёр пайкон чекиб.
79
Аввал иста манзили амну ҳарифи сода топ,
Чунки бу икки муяссар бўлди нуқлу бода топ.
Иктифо қилма буларға истар эрсанг лахзаи,
Нукта сурмак, бир ҳарифи фонийи озода топ.
Ким кўнгул сайд этса лўли бўлсаким тут муғтанам,
Айтмон арлот ё барлосдин мирзода топ.
Эй пари рух, ишқ келмас тахт ила тож аҳлидин,
Истасанг ошиқ, менингдек бедили афтода топ.
Неча ишқ аҳлини айлаб имтиҳон рад қилғасен,
Ҳар жафо истарга кўнглум истаю омода топ.
Эй кўнгул, гар шайх ишқинг манъ қилди, йўқ ажаб,
Олам ичра боре аввал бир анингдек лода топ.
Эй Навоий, умрунг ўтти неча бут зикрин демак,
Гўшае тут эмди бир тасбеҳ ила сажжода топ.
80
Зулфу юзу сунбулунгни гул уза тарқатма кўп,
Даҳр боғида гулу сунбул исин бутратма кўп.
Кўзларингким масти хоб олуд эрур кўп овлама,
Ҳар сари уйқуға борған фитнани уйғотма кўп.
Зулфиға, эй мушк, истарсен қоримчи бандалиқ,
Йўқ ҳадинг кечкнл бу савдодин, ўзунгни сотма кўп.
Ўйнай-ўйнай ўлтурур бир-бир улусни кўзларинг,
Шўхи қотилларни жонлар қасдиға ўйнатма кўп.
Тийрадур Мажнунки мендек дебсен они, эй хирад,
Ақлу хуш аҳлини бир девонаға ўхшатма кўп.
Эйки, мужгондин ясол туздунг кўнгуллар қасдиға,
Кўз юмуб очқунча ушбу хайлни қўзғотма кўп.
Эл била ҳар дам қадаҳ янглиғ кулуб, эй муғбача,
Қон ёшим сочиб суроҳидек мени йиғлатма кўп.
Сафҳаи хотирда, эй ориф, керактур ёру бас,
Софийи ваҳдатқа хошоки хавотир қотма кўп.
Чун Навоий қисмати жоми май ўлмиш, эй фақиҳ,
Сарзаниш айлаб анга санги маломат отма кўп.
81
Жаҳон аруси била суҳбат айлама рағбат,
Нединки, рағбат ила тутмас эл била суҳбат.
Ки бўлса роғиби суҳбат ани севар элдин,
Юз илда етмас мингдин бирига ҳам навбат.
Ажаб фусунгар эрурким чу қилди сайд сени,
Қарин соғиндингу ул худ қилибдурур ғийбат.
Қуёш нигинининг остида заҳридин хал этар,
Кишига меҳр била ким эзиб берур шарбат.
Талоқ бер ониким даҳр аро мусофирсен,
Ғариб бир элга эмас уйланур ери ғурбат.
Агар икингиз аросинда воқеъ ўлмас буъд,
Яқинки мақсад аслиға топмоғунг қурбат.
Навоий, уйла фано бўл висол учунки, сенга
Чаҳ жойи ўзгаки, ўзлукка қолмағай ннсбат.
82
Қайди зулфини чу ёр айлади занжири иродат,
Тушти ҳар халқасидин бўйнума бир тавқи саодат.
Хасталиқ давлатидин сурғали келдинг бошим узра,
Заъф учун бон берурам гар сен эсанг аҳли иёдат.
Чобукум рахшини майдонға яна сурди чоқиндек,
Шахсувори фалак урган келиб ойини жалодат.
Кирпигинг ўқи шаҳид этти мени, гар тонар ўлсанг
Ики хунхор кўзунг бас менга исботи шаҳодат.
Ҳар замон ул санам оллида бу ким сажда қилурмен,
Қайда зоҳидға берур даст бу шойиста ибодат.
Истасанг қилмағасен жонингга меҳнатни зиёдат,
Бўлғил ўз қисминга хурсанду тамаъ қилма зиёдат.
Журмсиз ёр агар ўлтурса, Навоий, фараҳ этким,
Ҳусни хайлиға будур шевану ишқ аҳлиға одат.
83
Шўх ики ғизолингни ноз уйқусидин уйғот,
То уйқулари кетсун гулзор ичида ўйнот.
Тишлабки сочинг ўрдунг, очқанда паришон қил,
Офоқ саводинда жон ройиҳасин бутрот.
Кулбамга хўй афшон кел зулфунг қилиб ошифта,
Анжум сипаҳин йиғдур, офоқ улусин қўзғот.
Ораз қуёшин очиб ашки қуруған кўзни
Кўп ҳажрида йиғлаттинг, бир васлида ҳам йиғлат.
Бир оҳ ила кул бўлдум эй чарх тилаб топиб,
Фарҳод ила Мажнунға ошиқлиқ ишин ўргот.
Хоро тубига ётқунг, йўқ суд агар юз йнл
Кўк атласи устида жисмингни ётиб ағнот.
Базм ичра Навоий кўп йиғлар эса, эй соқий,
Хуш элтгучи дору жомға анинг чайқот.
84
Лаъл эмас ширин лабингким жон топар андин ҳаёт,
Ким сўруб билдим ул эрмиш лаългун қилған набот.
Лек ул янглиғ наботеким қўяр чоғда ани
Шираси жон шираси эрмиш суйи оби ҳаёт.
Оқса рухсорида хай тонг йўқ кўнгул тўқтатмасам,
Тоғ бўлса топмас ул сайл ичра имкони сабот.
Ҳажр дудидин қаро бўлған кўнгул ичра ўқунг,
Шарҳи ҳолим ёзғали бўлмиш қалам бирла давот.
Хўблар хайли аро ҳар сори тутмиш рустаҳез,
Гўйиё майдон ичига чобуким секретти от.
Боқма, эй зоҳид, ҳақорат бирла ашё сариким,
Бўлмаған онинг сифоти мазҳари йўқ ҳеч зот.
Эй Навоий, кўргали они учар ҳар дам кўзум,
Лек не суд учмоқ ул қушким анга йўқтур қанот.
85
Бошим чу гарду кўзум кўр сенсиз ўлмади бот,
Қошингда бош кўтариб кўз очарға қўймас уёт.
Эрур малойикайи раҳмат ўқларинг жонға,
Малак танида ажаб йўқ агар уч ўлса қанот.
Хизр суйики эрур зулмат ичра тенгму бўлур,
Лабинг билаки қуёштин чиқарди оби ҳаёт.
Чиқиб ишқи аро буким ўлмадинг, эй Хизр,
Ичиб ҳаёт суйи зойиъ айладинг авқот.
Қуёшқа кимки юзунг борида қилур сажда,
Парастиш айламак англа илоҳ оллида лот.
Кириб қуёш киби қўйма вужуд ғайрға ҳеч,
Қи кўнглум ичра хавотирдур уйлаким заррот.
Навоий ўлди ўқунг хасратидин, эй чобук,
Иноят айла бир ўқ секретиб, анинг сари от.
86
Тийраю афсурда биз, эй ишқ тарқатғон булут,
Бир бало барқи била ҳам ўрта бизни, ҳам ёрут.
Кўз неча бўлғай қуруқ зуҳд ашкидин ул завқ ила,
Шўъла тортиб, эй бало, оҳи ўти они қурут.
То қачон қилғай кўнгулни маъсият дуди қаро,
Бир чароғи ҳусн ила, эй ишқ, ул уйни ёрут.
Айлабон барбод зуҳду илмни, эй пири дайр,
Тифли раҳдек эмди бизга ишқ алифбосин ўқут.
Ҳусн этибтур, эй мусаввир, тортибон бир турфа шакл,
Қайғулуғ кўнглумни ул сурат била гоҳи овут.
Ҳосили умр, эй кўнгул, чун ишқ эмиш ўрган ани,
Ўзга умрунгда неким ҳосил қилибтурсан унут.
Эй Навоий, берса бир лўливаше савдоси даст,
Зинҳор икки жаҳон сармояси таркини тут.
87
Қилди душман раҳм баским, қилди жавр изҳор дўст,
Эй кўнгул, душман топ эмди, тутмағил зинҳор дўст.
Ҳар замон душманларим озурдадур, эй дўстлар,
Баски ҳар дам еткурур мен зорға озор дўст.
Душман ар жонимни ҳам афгор этар қилдим биҳил,
Жавр тиғидин чу кўнглум айламиш афгор дўст.
Кеча душманларғаким ноламдин уйқу келмади,
Ранжамен мундин доғиким, бўлмади бедор дўст.
Мен ўлар ҳолатда, душманлар кўрунур дўстваш,
Невчун ўлмайким, келур бошимға душманвор дўст.
Кулса душман айб эмаским, кўрмадим оз ҳам вафо,
Гарчи қозғондим қилиб жоним фидо бисёр дўст.
Чархнинг меҳрига мағрур ўлмагилким ғадри бор,
Ҳаргиз ўлмас кимсага ул душмани ғаддор дўст.
Соқиё, қил дўстлуқ тут бодаким, йўқтур ғами,
Бўлса олам душмани ҳар кимга мендек бор дўст.
Итларинг ғавғо қилур гўё Навоий ўлдиким,
Боши узра жам ўлуб афғон қилурлар ёр-дўст.
88
Тутти кўк фирузагун жомини шингарфи булут,
Соқиё, нилуфари жом ичра гулгун бода тут.
Чарх даври чун малолат боисидур, неча кун
Чархдек жому шафақгун май била ўзни овут.
Топса кундуз кун шиоийдин замиринг тийралик,
Кеча бори май қуёшидин замирингни ёрут.
Чун унутқунгдур сен элни, эл сени бори чекиб,
Айш жомин бу унутмоғларни бир соат унут.
Носиҳо, чун умр ўтар қўйким, бўлай ишрат била,
Айш таркиким буюрдунг ўктадур бу навъ ўгут,
Гар зилоли васли, эй солик, қилурсен орзу,
Хотирингни орзулар ўтидин аввал совут.
Эй Навоий, чиқти чун рангин булут, рангин май ич
Ким, сен ўлмай қилғуси кўп жилва бу рангин булут.
89
Бодаю ишқинг кўруб топти бузуғ кўнглум шикаст,
Сайл етмасдин бурун вайроним ўлди ерга паст.
Гоҳи ғалтондур, гаҳи уйқудадур усрук кўзунг,
Йўқ таажжуб гоҳи ғалтон бўлса гоҳ уйқуда маст.
Ул санамға сажда қилсам, зоҳиди худбин, не айб,
Бутпараст ўлмоқ кўп ортуғроқки, бўлмоқ худпараст.
Соқий илгин бердиким, ўптум доғи ичтим қадаҳ,
Найласун ичмай қадаҳ ҳар кимга мундоқ берса даст.
Кўксума наълу алиф тархи иморат шаклидур,
Ташқари ҳам етти ишқинг мулкига девор баст.
Зоҳид айтурким, май ичма, ваҳ, анинг ҳукми била
Соғ ўла олғайму масти бодайи жоми аласт.
Эй Навоий, ишқ ила кўнглум хаёл этти масоф,
Рўбарў бўлғач менинг қалбим сари тушти шикаст.
90
Яна солди ҳажр ҳам, тан ҳам, кўнгул ҳам жонға ўт,
Солди ўт ҳижрон менга, ё рабки, сол ҳижронға ўт.
Айтқай киймиш жунун мулки шаҳи заркаш либос,
Кўрган эл бу навъким, тушмиш мени урёнға ўт.
Гўйиё бўлмиш қуюн ғам даштида эсган самум,
Йўқса тушти мен киби Мажнуни саргардонға ўт.
Манзилинг эрди кўзу кўнглум, вале сен борғали,
Муни су қилди харобу тушти ул вайронға ўт.
Мен доғи куймай қутулмон, эй кўнгул, мумкин эмас,
Буйлаким солди дамим ғам даштида ҳар ёнға ўт.
Не учун ашжордин йиғмиш ўтун, эй боғбон,
Оташин гулдин агар урмас фалак бўстонға ўт.
Дуди оҳим дош дудидекму равзандин чиқар,
Ё солибтур фурқатинг бу кулбаи аҳзонға ўт.
Гар менга ўт солди даврон ҳажридин бас, айб эмас,
Мен дағи солсам дамо-дам оҳ ила давронға ўт.
Эй Навоий, тан қолиб жонимни олиб борди ёр,
Солди ул борғанға ўт, ҳажри вале қолғонға ўт.
91
Оҳким, олди қариған чоғда кўнглум бир йигит
Ким, агар жон берсам истиғнодин ўлмас мултафит.
Қасдима ул новак айлаб тезу мен судраб асо,
Кўйида ҳар ён ешилган ўйлаким ғанжилиқ ит.
Мен киму ислом ким, сажжода бирла хирқани
Айлади ул бутнинг атфол хаёли титу пит.
Ашк ҳажринда кўзум оқ этти андоқким момуқ,
Жолаи ашк ул момуғдин ёғди андоқким чигит.
Бир насиҳат бордурур, лекин қулоғингға дегум,
Юз яқин тут бу қаридин, эй йигит, бир панд эшит.
Қад чу хам бўлди эмас ҳеч иш муносиб ҳарзагў,
Сажда ўрнин оҳ ила хошок ила хасдин арит.
Эй Навоий, чун сени куйдурди чарх эмди, не суд,
Оҳ ўтидин сен ани хоҳи қизит, хоҳи эрит.
92
Жон фараҳ топти лабинг жавҳари бўлғач анга қут,
Оллоҳ-оллоҳ, не муфарриҳ бўлур эрмиш ёқут.
Нола манъин қиласен, хотами лаъл оғзима қуй,
Бу нигин нақши била қўйғил анга муҳри сукут.
Майи лаълинг не ажаб бодаки кайфийятидин,
Руҳи лояқилу андин хирад ўлмиш мабҳут.
Ханжаринг тиғида юз кўрдуму ашким ёғди,
Ёмғур эрмас ажаб ўлғанда қамар манзили ҳут.
Ҳусн мулки уза оё не пари эркинсен,
Ки бўлур садка сенга чарх уза хайли малакут.
Ўзлуки, боқию зоҳид урадур лофи вусул,
Фоний ўлмай киши топқайму бу даъвийға субут.
Жон ҳалок ўлди Навоийғаю тан зору наҳиф,
Ул ўлукка ясамиш ушбу сўнгактин тобут.
93
Эй сабо, ҳолим бориб сарви хиромонимға айт,
Йиғларимнинг шиддатин гулбарги хандонимға айт.
Буки онинг аҳду паймонида мен ўлсам доғи,
Яхши фурсат топсанг ул бадаҳду паймонимға айт.
Буки онинг зулфи зуннорида диним ҳосили,
Куфр ила бўлмиш мубаддал, номусулмонимға айт.
Буки қилмишмен жаҳону жонни онинг садқаси,
Юз туман жону жаҳондин яхши жононимға айт.
Буки юз жон садқаси қилсам пушаймон бўлмағум,
Васлиға бир ваъда қилғандин пушаймонимға айт.
Буки юз минг фитна кўзлук бўлса пайдо онсизин,
Қилмағум наззора онсиз кўзи фаттонимға айт.
Буки чок айлаб яқо усрук чиқар эл қасдиға,
Мен ўлуб, эл жон топар бебок нодонимға айт.
Даҳр боғи гуллари ҳусни вафосиз эрканин
Юзи гул, жисми суман, кўйи гулистонимға айт.
Эй Навоий, ҳеч гулшаннинг сешшгдек хуш наво-
Булбули йўқ эрканин шоҳи суҳандонимға айт.
94
Танимға берди жон ул наҳли қомат,
Дема қомат ани дегил қиёмат.
Вафоға майл қилмас нахли қаддинг,
Ки топмиш жавр аро кўп истиқомат.
Юз очма гарчи тутқай кўрса маъзур,
Мени ишқингда арбоби маломат.
Не ғам гар юз менингдек бўлса, ё раб,
Ки бўлсун ул масиҳодам саломат.
Абад умрича бор оллида ўлмак,
Буюрма, эй насиҳатгў, надомат.
Недур, эй шайх, ушатмоқ соғаримни,
Бутун қил бор эсанг аҳли каромат.
Навоийни дединг қўюмдин ўтма,
Саломат бўл десанг айлай иқомат.
95
Ғаминг қаттиғлиғин қилсам ҳикоят,
Эшитса тош анга айлар сироят.
Кўнгул ғам жомидин чиқмоққа бўлди
Бошоғлиғ новакинг шамъи ҳидоят.
Не навъ оллингда шавқумни қилай шарҳ,
Ки хуснунгдек анга йўқтур ниҳоят.
Хаёлинг кўнглум ичра музтарибдур
Ким, ул вайрона иссиғдур бағоят.
Кўзунг қонимни ичмакка не хаддим,
Эрур они итинг ичса кифоят.
Дема бир йўлдурур ишқ ичра, эй шайх,
Ки мунда мухталиф келди ривоят.
Навоий қонин ул кўз бирла тўктунг,
Тирик бўлким, будур айни иноят.
96
Чун қўюб кетгунг жаҳон мулкин, мусаҳҳар бўлди, тут,
Чун ётиб ўлгунг фалак тахти муяссар бўлди, тут.
Бир овуч су топмайин ўлмак керак чун ташна лаб,
Баҳр ила бар фатҳида ўзни Скандар бўлди, тут.
Чун хумоға тўъмадур охир бошингда ҳар сўнгак,
Ул хумо бошингға беш кун соя густар бўлди, тут.
Афсарингни шоми туфроққа урар чун даври чарх,
Субҳ заррин тожини бошингға афсар бўлди, тут.
Не Фаридундин асар чун қолди, не Жамшиддин,
Хашматинг Жамшиду Афридунға ҳамбар бўлди, тут.
Ул кул айлаб рўзгоринг тийра, ўртар бу шарар,
Бас мутиъйи ҳукму ройинг чарху ахтар бўлди тут.
Ул бағир қони, бу кўз ёшидурур чун оқибат,
Дурру лаълинг кон ила дарёға мунжар бўлди, тут.
Чун лакадкўби қазо паст этгуси тавсанлиғинг,
Тавсани гардун рикобингда таковар бўлди, тут.
Эй Навоий, ич фано жомин, йўқ эрса тенгдурур,
Даври дун ройинг била гар бўлмади, гар бўлди, тут.
97
Соқиё, ҳижрон тунидур бода тут,
Ул қуёш бирла бу шомимни ёрут.
Ҳажридин асру малолатдур менга,
Май била бир лаҳза кўнглумни овут.
Жоми даври ламъасин барқ айлаким,
Чиқти мағриб ёғидин мушкин булут.
Ғам туни ҳам тийра, ҳам поёни йўқ,
Оҳ ўтин чек, субҳнинг шамъин ёрут.
Ул қуёш ҳажрида андоқким шафақ,
Чарх тиғи зулмидин хуноба ют.
Олам аҳлидин етишмас ғайри захм,
Эй жароҳатлиғ кўнгул, бу сўзга бут.
Бўлди фурқатдин Навоий тийра рўз,
Соқиё, ҳижрон тунидур бода тут.
98
Бир мақоми амни топ, анда бурун ором тут,
Сўнгра туз базму дилоромингға ҳар дам жом тут.
Гарчи кундуз меҳр тобидин ёруғроқдур жаҳон,
Буйла жоми айшни, албатта, лекин шом тут.
Ёр гулруҳ лаъли серобию соғар қонидин
Ҳам майи гулранг нўш эт, ҳам майи гулфом тут.
Бир нафас мутриб суруди дилкашедин баҳра топ,
Бир замон соқий ақиқи беғашидин ком тут.
Бўлма бот усрук, ғанимат тут бу янглиғ кечани,
Жоми май тут, аввалидин то саҳар ҳангом тут.
Бўлса бўлғай элга бу давлат муяссар, эй кўнгул,
Бизга лекин даст бермакни хаёли хом тут.
Гар Навоий волаҳингдур қовмағил, эй муғбача,
Они бу ҳам дайр аро бир ринд дурд ошом тут.
99
Заъф кўргилким танимни элтибон айларга қут,
Мўр судрар тори бирла руст боғлаб анкабут.
Дардим айтурда демассен юз сўзумга бир жавоб,
Гўйиё холи лаб ўлди оғзингга муҳри сукут.
Ошиқ ўлтургум десанг юз қатла бу маъно менга,
Ишқнинг дорул-қасоси ичра топмиштур субут.
Ул кўзу лаб ўлтуруб тиргузсалар не айбким,
Бирни қотил, бирни жонбахш этти ҳаййи лоямут.
Ханжари тиғида кўргач оразин, оқизди қон,
Сайл оққандек қуёшнинг манзили бўлғанда ҳут.
Хоксор улким бурутин елга берди золи чарх,
Ул кишиларники кўп кўргуздилар боди бурут.
Эй Навоий, айлади лўливаше кўнглумни қайд,
Халқни атрок асир этти, вале бизни жубут.
100
Ваҳки, лаълинг қилдн бағрим таҳ-батаҳ қон оқибат,
Қатра-қатра кўздин ул қон бўлди ғалтон оқибат.
Бордингу оғзимға қўйдунг муҳр, афғон чекма деб,
Бу ишингнинг муҳри бўлди доғи ҳижрон оқибат.
Фурқатинг тиғи бузуғ кўнглумни йиқти, оҳким,
Сайли офат бирла емрулди бу вайрон оқибат.
Кўнглума қошинг хаёли бўлди танвин «нун»идек,
Уйла «нун»га нуқта бўлди доғи пинҳон оқибат.
Ўлмиш эрдим ғам туни, лаълинг хаёли берди жон,
Зулматида бўлди пайдо оби ҳайвон оқибат.
Соқиё, жом айла доирким, ғаниматдур ҳаёт,
Тутқусидур чун ажал косини даврон оқибат.
Эй Навоий, ёр васли гарчи бас душвор эди,
Фони ўлғач буйла душвор ўлди осон оқибат.
