РЕ ҲАРФИНИНГ РАЪНОЛАРИНИНГ РУСТОХЕЗИ «ҒАРОЙИБ»ДИН
132
Эй зотинга ҳар неча қилиб ақл тафаккур,
Ул фикрга бўлмай самаре ғайри таҳайюр.
Юз меҳрга нетсун чу эрур мужиби ҳайрат
Ҳар зарраки, таҳқиқида ақл этса тафаккур.
Идроки камолингни хирад ҳадди соғинган
Бир қатра аро айлади юз баҳри тасаввур.
Кавнайн адам бўлса, вужудунгға не тағйир,
Гар мавж сукун топса, тенгизга не тағайюр.
Қаҳринг йўқ этар халқниким турғали бўлмас,
Сарсар йўлида пашша гуруҳиға таҳаввур.
Бу турфаки, дафъини ярим пашшаға қўйдунг,
Ҳар пил ниҳодеки санга қилди такаббур.
Ҳажринг тунида шамъ кеби қолди Навоий,
Ҳар тун не ажаб куйса тўкуб ашки таҳассур.
133
Парим бўлса, учуб қочсам улустин то қанотим бор,
Қанотим куйса учмоқдин, югурсам то ҳаётим бор.
Чиқиб бу дайрдин Исоға невчун ҳамнафас бўлмай,
Биҳамдиллаҳ тажарруд бирла ҳимматдин- қанотим бор.
Халойиқ суҳбатидин минг ғамим бордурки, муфт ўлғай,
Агар минг жон бериб билсамки, бир ғамдин нажотим бор.
Чекиб ағёрдин юз жавру тортиб ёрдин минг ғам,
Не ўзга халқдин ғайрат, не ўзумдин уётим бор.
Кечиб кўздин ёзай бир хатки, даҳр аҳлиға кўз солмай
Бу дамким, кўз саводидин қора, кўздин давотим бор,
Тилар кўнглум қуши анқодин ўтсам нари юз водий,
Мунунгдек сайр этарга қофдин ортуқ саботим бор.
Навоий, билки шаҳ кўнгли манга қайд ўлмаса, биллаҳ,
Агар, кавнайнға хошок чоғлиғ илтифотим бор.
134
Кема оғзи демаким, ишқингда кўксум чокидур,
Баҳр мавжи йўқки, ашким сайлининг кўлокидур.
Суда эрмас меҳр акси, балки дарё жониға
Солған ўтлар хаста жоним оҳи оташнокидур.
Хас эмас гирдоб ароким бошинга эврулгали
Су уза саргашта ошиқ жисмининг хошокидур.
Ваҳки, ул каштийда дарёкуш, манга худ йўқ ҳаёт
Эл дегандинким, фалоннинг кофири бебокидур.
Ул балиғ тутқанда солиб шасту анинг рашкидин,
Судин айрилған балиғ янглиғ кўнгул топокидур.
Кўрма фақр аҳли сиришки баҳрида ҳар ён ҳубоб
Ким, фано кавкаблари, балким бало афлокидур.
Эй Навоий, кема тийри кўксум ичра ҳажр ўқи,
Кема оғзи гўйиё ишқида кўксум чокидур.
135
Оғзим ачитқон дам-бадам ул лаъли шаккарханд эрур,
Ваҳ-ваҳ, туз эрмиш улки, мен қилдим гумонким, қанд эрур.
Ўтсанг ғамим саҳросидин, қонлиғ кўнгул ажзосидин,
Ҳар лола баргин англаким, бир доғлиғ парканд эрур.
Кўюнгда мун луғ жонға тан, юз захм иладур хирқае
Марҳам била қўйған мамуқ ҳар ён анга пайванд эрур.
Мажнун кўнгул қилмас ҳаво ҳар ён ўқунгдин гўйиё
Ким, бу темур бирла йиғач ҳабсиға анинг банд эрур.
Боққач қуёш рухсориға андин қилурмен кўз ёши
Ким, ул мусофир ойима ҳусн ичра бас монанд эрур.
Ғам барқию меҳнат туни зоянда бўлса ишқдин
Тонг йўқки, ўтқа гаҳ шарар, гоҳи тутун фарзанд эрур.
Дунё аруси зулфини тутқан не огаҳ фақрдин,
Ганж истамас улким, йилон тутмоқ била хурсанд эрур.
Минг нола тортиб кўрмай ул гул васлин охир ўлганим,
Бу боғнинг булбуллари гар билсалар, хуш панд эрур.
Кўз учи бирла боқтингу қийдинг Навоий кўнглини,
Билдинг аниким, бир қиё боқмоққа ҳожатманд эрур.
136
Эл тилидин жонима гар юз бало мавжуд эрур,
Ғам еман, гар ул қизил тил тийғи хунолуд эрур.
Юз уза сиймин занахдонингда хатти мушкбўй,
Ўтқа қўйған олмадин гўёки чиққан дуд эрур.
Жон бериб олдим жунуну ишқ то бўлдум фано,
Оллоҳ-Оллоҳ, ул не хуш савдо, бу не хуш суд эрур.
Ҳажр бедодидин ул юз шавқи ортар ҳар неча
Ким, хазон осибидин гул яфроғи нобуд эрур.
Кисватедур хилқатим ишқ офати шахсиғаким,
Риштайи жон анда тору тори жисмим пуд эрур.
Қилмадинг аҳдингда бир аҳдеки қилғайсен вафо,
Бевафолар аҳди мундоқ гўйиё маъҳуд эрур.
Меҳр иси бу мижмари ферузадин кўз тутмаким,
Барча қад шамшоди бу мижмар ичинда дуд эрур.
Эйки қаддинг бўлди хам, олам била қил хайрбод
Ким, хам этмак қад ҳамеша лозими падруд эрур.
Эй Навоий, эрмас ул золим кўзи уйқудаким,
Зулм эшиги Шоҳи Ғозий адлидин масдуд эрур.
137
Йиғласам кўнглумга ишим оҳи дардолуд эрур,
Ўтқаким ёғмур ёғар анинг нишони дуд эрур.
Лаъли шавқидин кўнгул хурсанд эрур хуноб ичиб,
Телбага рангин су берсанг, май дебон хушнуд эрур.
Юз аёғи туфроғидин олман ушбу важҳ ила
Ким, неча туфроғ ичинда турса олтун суд эрур.
Чиқмас оҳим шиддатидин ул маҳи хиргаҳнишин,
Шамъға фонус елдин асрамоқ мақсуд эрур.
Васлин истаб кўп эналдим, қовди кўйидин мени,
Бўлса мубрим шева, албатта гадо мардуд эрур.
Талх майдин, соқиё, топти чучук жоним ҳаёт,
Эй басо макруҳким, зимнида бир беҳбуд эрур.
Телба итдекдур Навоий ул паривашсиз не тонг,
Оғзидин гар ўт сочиб аъзоси гардолуд эрур.
138
Улки юз меҳнатқа жоним ишқидин помол эрур,
Анга раҳму манга тоқат йўқ, ажойиб ҳол эрур.
Зеб эрур ҳусн аҳлиға аҳли назар наззораси,
Кўзки, булбул тикти гул рухсори узра хол эрур.
Хатти шавқидин тўкулди жисмим ул янглиғ қуруб
Ким, сўнгакларда қалам кўрган соғинғай нол эрур.
Лаълидин ком олмағунча билмадим ширинлиғин,
Барги гул замбур коми ичра киргач бол эрур.
Гулханий мажнундек оҳим чиққач, оққан ёшларим
Телба кейнидин югурган гўйиё атфол эрур.
Бу чаман гулбарги хушранг ўлса, майл этмангки, ул
Ғоза булбул қонидин суртарки, ранги ол эрур.
Эй Навоий, кимгаким бир журъа чекти жоми васл,
Сўнгра ҳижрон заҳридин юз жоми моломол эрур.
139
Йўқ ажаб, лаълингдин ар бехудлуғум ойин эрур,
Чунки усрукрак бўлур ҳар майки, лабширин эрур.
Раз қизи то пардадарлиқ айлагай талбис учун,
Шиша миъжардур ангаву мавжи анинг чин эрур.
Қон ёшим таъсиридин сариғ юзумнинг сафҳаси
Қоғазедурким, ҳино суйи била рангин эрур.
Муҳлик ўтумни дамингдин тез қилма, эй Масиҳ
Ким, бу ўтқа мотам ашки суйидин таскин эрур.
Ул парий ишқида ашким лаҳв тухмидур деманг
Ким, малак тасбиҳиға бу донадин тазйин эрур.
Олмайин ердин қадам сайри мақомот айламак
Чанг пиридин бу базм аҳлиға кўп талқин эрур.
Сизу васл, эй айш аҳликим, Навоий жониға
Анда ҳижрони азал девонидин таъйин эрур.
140
То лабинг шавқида жисмим ғарқайи хуноб эрур,
Ҳар жунун тоши ангаким, тегди лаъли ноб эрур.
Гар асир ўлдум, тонг эрмаским, кўнгулнинг ломидек,
Мубтало кўнглумда зулфи торидин қуллоб эрур.
Қадди ёдекларни зор этмиш- ҳилоли жом учун
Эгма қошингким, ўзи рокиъ, ўзи меҳроб эрур.
Кўз қаросин юб, сариғ оразни беқадр этти ашк,
Гўйиё ҳар важҳ ила айн офати симоб эрур.
Ғам туни гар тобсиз жисмим куяр, ваҳ не ажаб,
Куйдурурлар кеча кўпрак риштаким, бетоб эрур.
Ҳар тараф-наълу алиф жисмимда, гўё ишқ аро
Хатти идборимни возиҳ қилғали иъроб эрур.
Сендадур мақсуд ганжи, лек жисмингдур тилсим,
Ваҳки, бу ганж ул тилсим ичра ажаб ноёб эрур.
Эй Навоий, жисм аро жон риштасин тутқил азиз
Ким, бори лўлийвашим лаъби учун асбоб эрур.
141
Ул парий кўнгли учун руҳум асиру зор эрур,
Булъажаб тоши қанотсиз қушқа бадрафтор эрур.
Ҳар кеча қон бирла жисмим сафҳайи тақвимдек,
Гўйийанжум тирноғидин сарбасар афгор эрур.
Кофири мастедур ул кўзким, каманди зулф анга
Ешибон ёнида қўйған риштайи зуннор эрур.
Бахтим уйқусидин афғонлар чекардин гўйиё,
Ҳар кеча кўз юммай анжум то саҳар бедор эрур.
Янгла кўнглум васл топти раҳм қил, эй оҳким,
Тунд елдин янги буткан ёраға озор эрур.
Қатлима ул кўз саводи ҳайъатидин бағриға
Бир қора тош боғлаған қон қилғучи хунхор эрур.
Ўқусам номангни печу тоблиғ бехуд таним
Гўйиёким номани чирмаб юборган тор зрур.
Чун қуёшдек ерга киргунг, не осиғ, гар юз қуёш,
Маснадинг тоқида ҳар ён шамсайи девор эрур.
Тиргузуб, дебсен, Навоий жониға миннат қўяй,
Гар сен ўлтурсангки ул жон бирла миннатдор эрур.
142
Кўнгулки, ишқида дерсен бало не бўлғусидур?
Неким, бўлур, санга бўлғай, манга не бўлғусидур?!
Ул ой жамолиға ишқим худ ортадур ҳар дам,
Бу ишта оқибатим, ваҳки, то не бўлғусидур?
Дема не бўлғуси ул зулф қайдида, кўнглунг
Асиру волаву шайдо яна не бўлғусидур?
Фироқ дардиға дерсен даво не бўлғай экин?
Бу дардға ҳам ўзунг де, даво не бўлғусидур?
Беҳишт, меҳнат эмас, бўлса ваъдайи дийдор,
Висол умиди бор эрса, жафо не бўлғусидур?
Бу йўл мусофирининг ҳоли, оҳким, мутлақ,
Билинмадики, не навъ ўлди ё не бўлғусидур?
Навоий, дема фоний бўлуб висолға ет,
Мангаки, ҳажр чекибмен, фано не бўлғусидур?
143
Жафо қилур бари гулчеҳралар, вафо қилакўр,
Вафо ҳам элга қилурсен, вале манго қилакўр.
Не телбаники, муқайяд тиларсен, эй гардун,
Анинг салосили зулфиға мубтало қилакўр.
Десанг ҳижобни олғайлар, эй кўз, оллингдин,
Не гард анинг йўлидин қўпса тўтиё қилакўр.
Тажаллий истасанг ул юздин ўртабон жисминг,
Кули била кўнгул ойинасин жило қилакўр.
Умиди васл ила кўюнгга борди хаста кўнгул,
Йигитлигинг ҳақи, ул ҳожатин раво қилакўр.
Бийик нишиман эрур, эй кўнгул, висол авжи,
Талаб қаноти била ул тараф ҳаво қилакўр.
Навоиё, чу аламсиз мурод мумкин эмас,
Десангки, васл топай, ҳажр ўтиға ёқилакўр.
144
Жоним ороми учун қосидки жонондин келур,
Гўйиё жонпарвар насиме оби ҳайвондин келур.
Нома қосид илгидин, қосид ҳабибим оллидин,
Муждайи жон елдину ел моҳи Канъондин келур.
Ваъдаи васлики жонондин келур ҳижрон куни,
Тиндурур кўнглумни сўз янғлиғким, ул жондин келур.
Гавҳаредекдурки, чиқмиш хомасининг нўгидин
Нома узра шодлиғ ашкимки, мужгондин келур.
Шодлиғдин жон нисор этсам, не тонгким, бу хабар
Ҳам кўнгулдин, филмасал, ҳам кўнглум олғандин келур.
Ваҳки, мазмунидур аҳли дард саргардонлиғи,
Ҳар бало мактубиким, бу чархи гардондин келур.
Деб эмиш номамға қилмайдур Навоий жон нисор,
Анда жон бўлса қачон бу навъ иш андин келур.
145
Тутулмиш эрди ғазабдин улусни қилди асир,
Қуёш тутулса, бале, фитнадур анга таъсир.
Агарчи ёда гириҳ бўлса, ўқи туз чиқмас,
Қоши гириҳ била зулм ўқин этмади тақсир.
Кўнгулни кўзларинг олди, не тонг, ики бўлмак
Бир аҳли динни ики маст кофир этса асир.
Кўруб юзида ғазаб зулфи сари қочти кўнгул,
Кўнгулга соя керак итик ўлса меҳри мунир.
Хаданггинг ўтти кўнгул пардасиға етмас экач,
Не ҳадди манъ хусусан қазо ўқиға ҳарир.
Ғам ўлса, солма гириҳлар қошингғаким, қилмас
Ғализ ўлуб бу қора манъи хомайи тақдир.
Навоиё, санга бу сўзда шубҳае бўлса,
Қадаҳ кетурки, хутутида кўргузай бир-бир.
146
Парийвашим қора бўркинки, бир ён эгри қилибдур,
Магарки шамъи жамоли фатиласи эгилибдур.
Хат эрмас улки, чиқариб суйини меҳргияҳнинг
Қуёш саҳифасида раҳмат ояти битилибдур.
Не навъ синграмайин ҳажр ароки, бағриму кўнглум
Фироқ игналаридин ўта-ўта тешилибдур.
Далил эрурки, кўнгулларни қилмиш ўлғасен озод,
Буким салосали зулфунг тугунлари ешилибдур.
Масиҳ игнаси Марям игиргон ип била гўё
Чигилиб, эгнига жонбахшлиғ тўни тикилибдур.
Агар Масиҳ дуоси ўлугни тиргизур эрди,
Не нутқ эрурки, сўкунчунг била ўлуг тирилибдур.
Тўла қадаҳ керак ичсам кўнгулни қилғали холий
Ки, анда давр элидин дарду ғусса кўп йиғилибдур.
Фалак дақойиқидин кимса бош чиқармади ҳаргиз
Ким, ушбу риштанинг асру тугунлари чигилибдур.
Кўп этма ваъда Навоийға васлу қилма тамасхур
Ки, бу маҳол иш эрканни ул ҳам эмди билибдур.
147
Кўзи ул юз ўтидин халқ ичини доғ этадур,
Ёхуд ики қошининг ёларини чоғ этадур.
Ишқ кўнглумни шиёр айлабу кўздин суғариб,
Магар ул гул юзининг ҳасратидин боғ этадур.
Лаълидин маст ўлубон борди хуморим марази,
Турфа майдур буки, ҳам усруку ҳам соғ этадур.
Суванг ул ой эвининг томини балчиғ ясабон
Пайкаримнинг эвини, ҳажрки туфроғ этадур.
Ҳажри ашким тенгизу жисмим этиб кўҳи бало,
Олами ишқ аро баҳр била тоғ этадур.
Ғам туни меҳрсиз ўлдики, сипеҳр анжумидин
Меҳр рухсорини реш эткали тирноғ этадур.
Бу балоға не даводурки, Навоийни ул ой
Нечак кўрса, муни ишқ анга амроғ этадур.
148
Кундуз ул хуршиди рахшондин кўзумга ёш эрур,
Кеча ҳолим зулфи савдоси била чирмаш эрур.
Олмаған дин нақди бирла йиқмаған меҳроб йўқ,
Эй мусулмонлар, не кофир кўз, муфаттин қош эрур.
Чок кўксумдин ичимга солиб ул ой кўнглидек
Асрарамким, ҳам ул ой бошимға отқан тош эрур.
Раҳм эмас бераҳмлиқдур сурмасанг бошимға рахш
Ким, бу кўп қатла анинг помоли бўлған бош эрур.
Ишқ сиррин неча кўнглум ичра пинҳон асрасам
Ҳам, кўнгул ўти забона чеккач, элга фош эрур.
Қайси гул базминки суға, йўқса елга бермади,
Бу чаманда то булут саққо, сабо фаррош эрур.
Бенаволар оллида умри абаддин яхшироқ
Ким, Навоий дайр ичинда дохили авбош эрур.
149
Телбараб иткан кўнгул ёдимға кирса гоҳлар,
Йиғлаб эл кўнгли бузулғудек чекармен оҳлар.
Ўтти хўблар ой кеби, йўқтур арода ул қуёш,
Ваҳки, ул бадмеҳрни кўрман ўтадур моҳлар.
Хўблар зулфу занахдониға бординг, эй кўнгул,
Ҳозир ўл, тундур қоронғу, йўлда бордур чоҳлар.
Гар мусаввир сизса девор узра ул гул хирманин,
Жав-бажав мендин нишон бергуси бир-бир коҳлар.
Эй кўнгул, Фарҳод ила Вомиқ доғи Мажнун қани?!
Бўлмағил ғофилки, бир-бир бордилар ҳамроҳлар.
Тўкти қон гулгун либосин кийгач ул хўблар шаҳи,
Қон тўкар эрмиш, қизил тўн кийса бешак шоҳлар.
Эй баҳори ҳусн, эшитсанг Навоий оҳини
Керак, албатта, хазон елин соғинсанг гоҳлар.
150
Юз туман меҳнат ўқи андуҳлуғ жонимдадур,
То ҳаводин сарзаниш сарви хиромонимдадур.
Ҳожатим будур, худоёким, каромат қилғасен
Нотавон жонимға ҳар заҳматки, жононимдадур.
Дард менда сендин ортуқ бўлса, жоно, не ажаб
Ким, сенинг жисмингдадур заҳмат, менинг жонимдадур.
Сўрдум, оғзи таъми талх эрмиш, ажаб йўқ ўлмагим
Менки, бу янглиғ ачиғ таъм оби ҳайвонимдадур.
Эй Масиҳо, субҳи айшим тийра бўлмиш гўйиё,
Зарраи бетоблиғ хуршиди тобонимдадур.
Даҳр боғи ичра барбод ўлмаған гул чиқмади,
Йўқ ажаб, гар елдин осибе гулистонимдадур.
Эй Навоий, сўрмадинг дерсен малул ўлғанда ёр,
Соғинурсен гўйиёким бахт фармонимдадур.
151
Кирди сиймобий либос ичра яна ул гулъузор,
Ул қуёшдекким, анга мониъ бўлур абри баҳор.
Ул булут янглиғ либос узра сизилған хатлари
Бор анингдекким, ёғин тушкай булутдин тор-тор.
Бу либоси сиймгун ичра сенинг нозук танинг
Ул кумушдекдурким, ул сиймоб аро тутқай қарор.
Меҳри рухсоринг либоси сиймгундин мутлақо
Ул қуёшдурким, қилур кўзгуда аксин ошкор.
Бўлди сиймобий либосинг ранги баским, айладим
Кўз саҳобидин бошингға ашк сиймобин нисор.
Танни чун сиймоб этар бу чархи ахзар оқибат,
Тўн агар сиймобий ўлсун, гар яшил, бир ҳукми бор,
Эй Навоий, кисвати гар обгундур, не ажаб,
Бу яқиндурким, эрур су ичра дурри шоҳвор.
152
Фурқатингдин заъфарон узра тўкармен лолалар,
Лолалар эрмаски, бағримдин эрур парголалар.
Дур тишингдин донайи сабрим қолур бебар десам,
Кулуб айтурким, экиннинг офатидур жолалар.
Барги гул узра ёпишибдур шакар ҳар саридин,
Ё магар лаълинг уза қайнабдурур табхолалар.
Тола-тола най ўқунг кўксумда гўё синдиким,
Теврулуптур нотавон кўнглумда бир-бир толалар.
Фитналик тўққуз фалак гирдингда, жоно, турфадур
Ким, кўруптур бир қуёш давринда мундоқ ҳолалар.
Бордилар аҳбобу мен йиғлармен ўз аҳволима,
Корвондин қолған ит янглиғки, қилғай нолалар.
Кўҳи ғам бўлди Навоий, лолалар гулгун сиришк
Тоғ агар будур, бале, ашк ўлғусидур лолалар.
153
Ул малоҳат шамъидин мундоғки жисмим ёнадур,
Ҳар бир учқун ғам шабистонида бир парвонадур.
Шоми ҳажрим шарҳин эл афсона қилди, оҳким,
Уйқуға солған қора бахтимни бу афсонадур.
Ғайрким, маҳв ўлдию сенсен бузуғ кўнглум аро,
Чуғз итиб, товус ер тутмиш ажаб вайронадур.
Кўксум ичраким ғамингдин нордек бўлди шикоф,
Гўйиё ҳар бир бағир парголаси бир донадур.
Кўйида сўрсанг кўнгулларни унутма, эй сабо,
Менинг авворамниким, ҳам хаста, ҳам девонадур.
Чарх шабгардиға гўё нақди умрунгдур ғараз,
Тегрангга ҳар тунки икки букрайиб айланадур.
Сўрма ҳажрингда Навоий ёрину сарманзилин,
Ёр анга дардинг, ватан бир кунжи меҳнатхонадур.
154
То хаёлинг гаҳ кўнгул, гаҳ кўз аро меҳмон эрур,
Кўз била кўнглум аросида ҳасаддин қон эрур.
Кўнглума пайконларингдин қатра-қатра су эмас
Ҳолима кўздек биайниҳ ул дағи гирён эрур.
Ғарқамен ашк ичраким, ишқинг танимни ўртамас,
Йўқса ўт ким кўрдиким, хошок аро пинҳон эрур.
Ҳажр ўқидинким эрур бағрим аро юз минг тешук,
Ҳар тешук бир кўздурурким, ҳолима ҳайрон эрур.
Ҳусн майдонида ул кўз чобукедурким, анга
Холи мушкин гўю зулфунг анбарин чавгон эрур.
Даҳр бўстонида бош чеккан ниҳол атрофида,
Шох эмас, новак дегил, яфроғ эмас, пайкон эрур.
Тийғ ила душвор айлабсен Навоий қатлини,
Чеҳрадин бурқаъни олғилким, басе осон эрур.
155
Ғунчайи хандон била ҳуснунг гули ҳуррам баҳор,
Хаттинг андоқ сабзаким, бўлғай анга ҳамдам баҳор.
Юз уза тердин хатинг гар бош чекар, эй гул, не тонг,
Сабзаға боисдурур, чун бўлди эрса нам баҳор.
Шодлиғдин гулшани васлингда йиғлаб чексам оҳ,
Ёпма, юзким, гулга бўлмас ел ёғиндин ғам баҳор.
Оразим акси юзунг ойина тушкан турфадур,
Ким кўруптур ҳам хазон бир ойда бўлмоқ, ҳам баҳор.
Войким, бир гул хазонға солди айшим гулбунин,
Ушбу фасл ичраки топмиш жумлайи олам баҳор.
Раъду сайл эрмас, фиғону ашк эрур буким, ҳар эл
Гул юзунг кўргач тутар ўз ҳолиға мотам баҳор.
Қасди булбул кўнгли қайди бўлмаса, невчун солур
Боғ шўхи сунбули зулфиға печу хам баҳор.
Гул эмас, бу боғ торожиға ийнак лаълдин
Айлади овиза меҳри давриға хотам баҳор.
Эй Навоий, чин баҳор эркин бу, ёхуд кўргузур
Боғи хулқидин улусқа довари аъзам баҳор.
156
Ваҳки, кўнглум ғуссаси ҳар лаҳза қасди жон қилур,
Ҳажрим андуҳи бузуғ сабрим уйин вайрон қилур.
Кўп мададдур ҳажр андуҳида совуғ оҳлар,
Ким сингурса мен кеби ўзига қасди жон қилур.
Неча йиллиқ меҳнатим ишқ ичра билгай ошиқе
Ким, ҳадисин ёр ила ағёрдин пинҳон қилур.
Жонни истармен чиқарсам, уйидин кўзларни ҳам
Кўнглум ул дамким, хаёлин лаҳзае меҳмон қилур.
Асрадим жон ичра меҳрин, билмадим охир нафас
Ул Масиҳо ўлмагим англаб ўзин нодон қилур.
Фақр йўлинда ирик пашминадин ор этмаким,
Ҳар таҳаррукдин таайюн бандини суҳон қилур.
Соқиё, ҳолимни билдинг, эмди тутқил бодаким,
Бу суубатларни бехудлуғ манга осон қилур.
Ростларға чарх агар ҳар лаҳза қилмас сарзаниш,
Шамъ бас ҳар тун недин йиғлаб куюб афғон қилур.
Дафъ этар дардин Навоийнинг ўшул майким мудом
Хусрави хусравнишон соқийлари эҳсон қилур.
157
Тарарда уқдалиғ зулфин мусалсал айлади чинлар,
Гириҳ «мим», икки зулфи икки «лом», ийнак тароғ «син»лар.
Гириҳлар зулфида гўё ҳисоб айлаптур ул кофир
Олурда зуҳду тақво аҳлидин торож этиб динлар.
Осиб невчун фиғона солди зулфидин кўнгулларни,
Қарору сабр нақдин олғали гар айламас қинлар.
Не юздур, Оллоҳ-Оллоҳ, бода тобидинки, ҳар соат,
Очар насринлар узра гул, сочар гул узра насринлар.
Келур ул сарвким гуллар мулавван қилди гулшанни,
Кирарда шаҳ нечукким мулк эли боғларлар ойинлар.
Десам ҳусн аҳлини кўрмангки, золимдурлару қотил,
Кўнгул айтур кўрай, шоядки мундоқ эрмас эркинлар.
Эрур маҳзун кўнгуллар зулмати зулфида зор андоқ
Ки, шоми ҳажрида ишқ аҳлидин ҳар сари ғамгинлар.
Не елланмақдур, эй шаҳ, мўр хайлидек черигдинким,
Сулаймондек бу водий ичра барбод ўлди чандинлар.
Навоий, бўлмайин зору заиф ўлмас наво топмоқ,
Бу эрмиш пири чанг авторидин дайр ичра талқинлар.
158
Оллим ул ой саждасидин реш эрур ҳолим будур,
Тоати мақбулум улдур, дағи иқболим будур.
Ўқларидин қушдек ўлдум жонға ул кўй орзу
Учмоқ истармен, вале кўрким, пару болим будур.
Бас, ғаниймен кўҳи ғам бирла жунун тоши аро,
Ийнак-ийнак тахти жоҳим улдуру молим будур.
Ёр шавқидин ўлар ҳолатдадурмен, эй табиб,
Не иложинг бор менинг худ заъфи аҳволим будур.
Чўмғали қўймас қуруқ найдек сўнгаклар ашк аро,
Турфа кўрким, баҳри бепоён аро солим будур.
Топмайин дунёда коме, динни барбод айладим,
Ҳайф дўзах ҳам манга, биллаҳ, гар аъмолим будур.
Эй Навоий, гар ўларда жон талашсам қилма айб,
Дермен ул ойни кўруб, жон берсам иҳмолим будур
159
Тиргузур ҳар дам рақибларнию мени ўлтурур,
Ўт ёқиб эл жониға менинг ичимни куйдурур.
Кўнглум аҳволин сабодин сўрдум эрса дедиким:
Телбалардек бир парий кўйида саргардон юрур,
Ул қуёш юзига боққан сойи ортар кўз ёшим,
Меҳр тобидин агарчи ҳар неким, ўлдур, қурур.
Қон ёшим ранги ёшурди хотами лаъл оғзини,
Ўйнамоқда ёшлар андоқким узукни яшурур.
Сенки йўқсен моҳрухлар жилва айларлар валек,
Кеча ишнар қурт нури меҳр чиққач билгурур.
Ул қуёш ҳижронида ҳар тун ики мунглуғ кўзум,
Тонгға тегру субҳидам йўлиға боқиб телмурур.
Тузлук айлаб шамъдек, ваҳ, билмадимким, бу ниҳол
Меҳнат ўти гул очар, ёш қатраси бар келтурур.
Булъажаблиғлар баҳори ишқ аро кўрким, мени
Гаҳ булутдек йиғлатур, гоҳе чоқиндек кулдурур,
Зуҳд оҳангин Навоий ҳар нечаким соз этар,
Бир наво бирла муғанний ёна йўлдин озғурур.
160
Яна сенсизин мунисим ғам бўлуптур,
Кўзумга юрак қони ҳамдам бўлуптур.
Қорариб кўзум дам-бадам зор йиғлар,
Анга шоми ҳажрингда мотам бўлуптур.
Ярамдин чекарга ўқин саъй қилманг
Ки, пайкон сўнгак ичра муҳкам бўлуптур.
Ичимдин нечук тортқайлар ўқинким,
Кўнгул қўймасу жон мадад ҳам бўлуптур.
Кўнгулга ёқар кирпикингнинг хаёли,
Менинг захмима ниш марҳам бўлуптур.
Ғуборин тилаб йиғлама ҳар дам, эй кўз
Ки, ашкингдин-ўқ ер юзи нам бўлуптур!
Бу гулшан аро барг тўтийлариға
Хазон тифли бас боиси рам бўлуптур.
Вафо шахсининг фарқини чарх тийғи
Ики бўлди, ваҳким, бири кам бўлуптур.
Эмас ғам юкидинки, қошингни кўргач,
Навоий сужуд эткали ҳам бўлуптур.
161
Кўзунг не бало қора бўлуптур
Ким, жонға қора бало бўлуптур.
Мажмуъи давони дард қилди
Дардингки, манга даво бўлуптур.
Ишқ ичра анинг фидоси юз жон,
Ҳар жонки, санга фидо бўлуптур.
Бегона бўлуптур ошнодин,
Бегонаға ошно бўлуптур.
То қилди юзунг ҳавоси жоним,
Юз сари анга ҳаво бўлуптур.
Боқий топар улки, бўлди фоний,
Раҳравға бақо фано бўлуптур.
То тузди Навоий ояти ишқ,
Ишқ аҳли аро наво бўлуптур.
162
Кўк ғазоли чунки кофур узра мушкафшон бўлур,
Кавкабафшон кўзларимдин ул қуёш пинҳон бўлур.
Мунграйиб андоқ синуқ кўнглум бузулурким, сипеҳр
Булъажаб ҳолимға юз минг кўз била ҳайрон бўлур.
Гаҳ юруб, гаҳ ўлтуруб, бир лаҳза тутмасмен қарор,
Ғусса бандидин бари олам манга зиндон бўлур.
Гаҳ кўнгул ўти урар кўксум шикофидин алам,
Гаҳ бағир парголаси кўз йўлидин ғалтон бўлур.
Ўлтурур уй сақфиға оҳим тафидин қатралар
Ё менинг ҳолимғадурким, тому тош гирён бўлур.
Эйки, истарсен саломат, ишқ кўйин сўрмағил
Ким, бу йўлға ҳар кишиким, тушти, саргардон бўлур.
Истаганга дўст комин истабон куймак не тонг,
Гар тутун сунбул, ўтун ашжору ўт райҳон бўлур.
Ични урён қилки тошинг зеби манъи фақр эмас,
Фақр эмастур, гар ичинг мамлу, тошинг урён бўлур.
Эй Навоий, ишқ манъин элга иршод айладинг,
Оллоҳ-Оллоҳ, бу не макру ҳийлаву дастон бўлур.
163
Ваҳки, майдон азмиға секретти ул чобуксувор,
Кимдурурким, асрағай эмди инони ихтиёр.
Қошу юзунгдин агар ортар жунунум не ажаб,
Телбаликка ҳам янги ойдур мадад, ҳам навбаҳор.
Чок этинг кўксумки, чиқсун ўтлуғ оҳим шуъласи,
Бир нафас бўлғайки, бу андуҳ ўти топқай қарор.
Ақлу фаҳм ошуфтаҳол ўлди йигит жонинг учун
Ким, яна уйдин мунунгдек чиқмағил олифтавор.
Соқиё, чун ичкумиздур оқибат жоми ажал,
Бода тут андин бурунким, бизни ўлтургай хумор.
Бир замонлиғ ҳажр чун минг йилча бор, ўлсам не тонг,
Чунки бўлмас ҳеч кишининг умри минг йил пойдор.
Эй Навоий, шукрким, майдонға ул шаҳ қўйди юз
Ким, йўлида қолмади навмид жони хоксор.
164
Ваҳй нозил бўлди ёхуд ёрнинг пайғомидур
Ким, ғамим таскини ғамгин хотирим оромидур.
Сафҳайи кофур уза мушкин рақамким айламиш,
Гўйиё субҳи саодат узра давлат шомидур.
Ҳажридин жоним аросиға агар худ кирмади,
Нега шакли жон аро кирган алиф андомидур.
Кирди жон жисмимға хатти сафҳасин кўргач, магар
Элга жон бермакка меҳр узра Масиҳ арқомидур.
Ваъдайи васл эрди мазмун, гаҳ ўлугмен, гаҳ тириг,
Англаман қотилмудур бу мужда, руҳафзомидур.
Водийи ҳайратда қолғанларға жон ҳирзи учун
Руқъайи мақсуд комил нутқи ё иъломидур.
Эй Навоий, нега суртуб кўзга солмай жонғаким,
Ҳам кўзумнинг нури, ҳам озурда жоним комидур.
165
Бармоғи ҳайрат билаким лаъли хандон ичрадур,
Ул алиф янглиғдурурким, филмасал жон ичрадур.
Хони ҳусни завқини билмакка ёхуд бармоғи
Лаъли хандон ичра эрмаским, намакдон ичрадур.
Лаъли бир сўз бирла юз йиллиқ ўлугни Хизр этар,
Гўйиё Руҳуллаҳ ушбу оби ҳайвон ичрадур.
Мунфаилдур юзу зулфидинки тебрангай насим,
Жилвагар товуским, фирдавси ризвон ичрадур.
Оразинг ҳажринда ҳар қонлиғ кўзумдур лолае,
Доғлар кўзнинг қорасин англаким, қон ичрадур.
Тутма улфат боғ ароким сарсари дайдин дурур,
Эмин ул қушким, анинг маъвоси вайрон ичрадур.
Эй Навоий, бирга юз жоми бало турмиш тўла,
Ҳар нечаким соғари ишрат бу даврон ичрадур.
166
Қошинг кўздин ниҳон, андин ниҳонроқ холи мушкиндур,
Бу анинг нўқтасидур, гўйиё ул «нун»и танвиндур.
Кўнгул зулфунг ғамидин тоза-тоза доғ ила гўё
Ки, нисфи қону нисфи мушк бўлған нофаи чиндур.
Итингнинг гоҳ изи, гаҳ панжасидиндур димоғим хуш,
Бу бирдур мушкбийд, ул бир анга гўёки насриндур.
Недин билман юзум сарғарди муҳриқ ишқ тобидин,
Юзи ўтқа яқинроқ бўлған элнинг чунки рангиндур.
Ичимда андоқ ўтдурким, туган жисмимда куйдурсам,
Анга бу ўтдин андоқким, судин бу ўтқа таскиндур.
Юзунгга боқса бўлғай ою кунча, нури ўксулса,
Яқин эрмас бу ҳам, астағфируллоҳ, балки тахминдур.
Қизил тўн бирла чиқти, лоларухлар не кўрунгай, ваҳ,
Бу гулдин хилъат эткан сарв, алар ҳар ён раёҳиндур.
Жаҳон маккораси дилкашдур, аммо кимки ақд этса,
Ипак жон риштаси, ёрмоқ анга дин нақди кобиндур.
Қошинг меҳробиға, эй муғбача, юз қўйғали қўйким,
Бу тоат дайр пиридин манга ишқ ичра талқиндур.
Юзунг кўрмак тилаб тинмас Навоий кўнгли солмоқтин
Худой учун олиб бурқаъни анинг кўнглини тиндур.
167
Нуқтайи холингки кўздин доимо маъдум эрур,
Нуқтайи хол эрмас улким, нуқтайи мавҳум эрур.
Тонг эмас ул нуқта гар кўздин ниҳондур, ваҳ, не тонг,
Мардумин кўрмаклигидин кўз агар маҳрум эрур.
Баски холи кўздадур бўлмиш жаҳон бир сафҳаким,
Рамл машқи янглиғ анда нуқта-ўқ марқум эрур.
Ахтари бахтимдурур ул хол, йўқса кўрмадук
Кавкаб андоқ тийраким, хуршид уза маълум эрур.
Холи рухсоринг кумуш маснадда Ҳиндустон шаҳи
Оллида саф тортибон хат, тобиъу маҳкум эрур.
Эйки майдин холий эрмас, деб мени таън айладинг,
Боре кўргуз аниким, бу дайр аро маъсум эрур.
Доғи пинҳондур Навоий кўнглида, эй лоларух,
Нуқтаи холингки, кўздин доимо маъдум эрур.
168
Ҳар лабинг ўлганни тиргузмакда, жоно, жон эрур,
Бу жиҳатдин бир-бириси бирла жоножон эрур.
Жоним андоқ тўлди жонондинки, бўлмас фаҳмким
Жон эрур жонон эмас ё жон эмас, жонон эрур.
Бўлса жонон бордурур жон ҳам чу жонон қилди азм,
Жон кетиб жонон била жондин манга ҳижрон эрур.
Жон манга жонон учундур, йўқки жонон жон учун,
Умр жононсиз қатиқ, жонсиз вале осон эрур.
Борса жон, жонон йитар, гар борса жонон, жон кетар,
Кимсага жонону жонсиз умр не имкон эрур.
Хуштурур жону жаҳон жонон била, жонон агар
Бўлмаса жон ийлаким, ўлмас жаҳон, зиндон эрур.
Жоним ол, эй ҳажру жононсиз манга ранж истама,
Чунки жононсиз Навоий жонидин ранжон эрур.
169
Ҳар қачонким кемага ул ой сафар рахтин солур,
Мавжлуғ дарё кеби ошуфта кўнглум қўзғалур.
Йиғлама, эй кўз, недин соҳилға чиқмас кема деб
Ким, ёшинг дарёсидур ҳар сариким эл кўз солур.
Титрабон сиймобдек кўнглум, етар жон оғзима
Тунд ел таҳрикидин ҳар дамки, дарё чайқалур.
Сабр кўнглумда, кўнгул ул ойда, ул ой кемада,
Ваҳки, бориб телмуруб кўз, мунграйиб жоним қолур.
Дам тутулғандин ўлар элдек етибмен ўлгали
Сурмасун деб кемасин баским нафаслар асралур.
Кирма савдо баҳриға оламдин истаб судким,
Сийм нақди тушса, лекин умр нақди сийғалур.
Ғарқ этар баҳри фано ғам заврақин, эй пири дайр,
Илгига чунким Навоий бода каштийсин олур.
170
Жон берур элга агарчи лабидин қон томадур,
Ваҳ, дема қон томадур, балки чучук жон томадур.
Ноз ўқи бирла кўзум мардумин этдинг мажруҳ,
Ашки гулгун дема захмидин анинг қон томадур.
Ваҳ, ярам ичра не қондур буки девона кўнгул
Топса таскин турадур, айласа афғон томадур.
Гўйиё фитна саҳобидин эрур сайли бало,
Рахшидин қатраки, жавлон аро ҳар ён томадур.
Томчидек ашким эмас, кўнглум ўти дафъи учун
Гаҳ бадан кулбасини қилғали вайрон томадур.
Ваҳки, гул шамъин ўчурмаклик учундур гар худ
Қатра ўрниға булутдин дурри ғалтон томадур.
Лаъли васфида Навоий сўзидин оби ҳаёт
Қилса пайдо, оқадур, айласа пинҳон, томадур.
171
Холу хатинг хаёлидин, эй сарви гулъузор,
Гоҳе кўзумга хол тушуптур, гаҳе ғубор.
Юзунгда хол сафҳада томған кеби қора,
Холинг малоҳати туз эрурким, қорада бор.
Жонимни ўртаган юзу холингни билмасанг,
Ўт шуъласида айла гумон бир ўчук шарор.
Билман кўнгулда холларингнинг хаёлидур,
Ё кирпигинг тиканларин айлабсен устувор.
Ҳар дам кўнгул ҳалоку кўзум тийра бўлмағин
Билгай бировки, ёри эрур шўху холдор.
Машшотайи қазо безамиш холу хаттини,
Беихтиёрлиқда манга борму ихтиёр.
Мискин Навоий холи лабинг кўрса жон берур,
Боқсанг не бўлди суврати ҳолиға, эй нигор.
172
Чиқти ов азмиға жавлон айлаб ул чобуксувор,
Жон нисор ул сайд учунким, жон анга қилғай нисор
Бу эди қасдимки бир кун сайди фитрок айлагай,
Қилғаним умре кийиклар бирла суҳбат ихтиёр.
Чун кийик қатлини истар, кошки руҳум учуб,
Бир қатил этган кийик жисми аро тутқай қарор.
Токи еткурсам рикобиға бошимни, кошки
Қилса шахсимни қазо ит шакли бирла ошкор.
Қомати ҳажрида ҳар ён ёрадин қонлиғ кўнгул
Бир кийикдекдурки, ўқ захми била бўлмиш фигор.
Гўр учун очмоқ недур ҳар лаҳза баҳромий каманд,
Чун сени Баҳромдек айлар ажал гўри шикор.
Эй Навоий, ул қуёшнинг соясида кўр итин,
Комрону йўқ санга оллида итча эътибор.
173
Барги гул юзинда лаълинг рашкидин хуноблар,
Ғунча кўнгли ичра оғзинг ҳасратидин тоблар.
Сафҳаедур оразим дебоча ишқ авроқиға
Қон ёшимнинг хатлари шингарф бирла боблар.
Ашким артилған учун хам бўлмамиш кирпикларим
Ким, ясабдур кўз хаёлин чеккали куллоблар.
Ҳажридин кўзларгаким ашк эврулур, ул ашк эмас
Ким, эрур дарду бало дарёсиға гирдоблар.
Айбим этманг бош кўтармайдур дебон хумхонадин,
Қилмайинму сажда топсам бу сифат меҳроблар?!
Ҳажр аро икки кўзум ичра белингнинг нақшидур,
Ўткарур тунни хаёл айлаб кеча бехоблар.
Рўзгорин қилди мазлум оҳининг дуди қора,
Кўрма золим хилватининг кўркасин синжоблар.
Терга ботқан гармравлардин магар дафъ айламиш,
Ўзлуги чиркин таҳаррукдин ирик мошоблар.
Дўстлар, мискин Навоий тийра шомин ёд этинг,
Ёр ила жоми ҳилолий чексангиз маҳтоблар.
174
Телба кўнглум, ваҳки, ҳар соат биров сари борур,
Манъ қилдим эрса, бағрим оғриғудек ялбарур.
Қўйдум эрса, келтурур мунглуғ бошимға юз бало,
Қўймасам жонға зарар етгудек ўзидин борур.
Қўймасам бу, қўйсам ул, ваҳ, бўлса юз жоним фидо
Ул кишигаким, ҳазин жонимни андин қутқарур.
Ақл васвосини қўйсам авло улким, мен дағи
Бошим олиб кеткамен ҳар сариким, ул бошқарур.
Соқиё, бир навъмен лабташна йўқким оғзима,
Ҳар ярам оғзиға қуйсанг бир қадаҳни сипқарур.
Икки юзлук бўлмаким, бу боғнинг раъно гули
Гар қизарур бир юзи, лекин яна бир сарғарур.
Кулда пинҳон ўт кеби топмас Навоий кўнглини,
Ҳар нечаким ишқ кул қилған вужудин ахтарур.
175
Ул ойки, жафо нардини хўблардин утуптур,
Ё раб, не бало, меҳру вафони унутуптур.
Оғзи била писта ўчашур пучлуғидин,
Билманки ўшул оғзи очуқ қайда бутуптур.
Ҳар дам қизиқ оҳим тафидин музтар ўлурмен,
Ўтлуғ нафас, эй войки, оғзим қурутуптур.
Йиллар лаби лаълинг ғамидин жони ҳазиним
Ҳасрат суйини хуни жигар бирла ютуптур.
Аксини кўнгул кўзгусида кўрдуму ўлдум
Ким, ғайрин анинг эвига невчун ёвутуптур.
Ҳижрон куни ишқ аҳлини ўртарга магар чарх
Оташкадасида шафақ ўтин ёрутуптур.
Булбул кеби хушгўй Навоийни қилиб хор,
Ул гулни кўрунг жониби бадгўй тутуптур.
176
Барча хўбларнинг қаду рухсору хатту холи бор,
Лек улким бизни беҳол айлар ўзга ҳоли бор.
Юзум олтундекдурур бу важҳдинким, ҳолиё
Сиймбарлар ул кишинингдурким анинг моли бор.
Киргали кўнглум аро бир-бир ўқунг бўлмиш таним
Ул қаламдекким, анинг ичида туз-туз ноли бор.
Сунбулунг тушса оёғинг остида не айбким,
Гул била хуршиднинг остида лому доли бор.
Ул сабабдин, зоҳидо, машғул эмасмен зуҳд ила
Ким, кўнгулнинг мутрибу май бирла кўп ашғоли бор.
Одам ўлмишменки, ишқ аҳли манга авлод эрур,
Йўқса ёшдин менча кимнинг юз сари атфоли бор.
Гавҳари мақсуд чун вобастайи тавфиқ эрур,
Деса бўлмаским, мунунг саъйи, анинг эҳмоли бор.
Эй Навоий, топмасанг коме лаби жонбахшидин,
Сенинг учун бўлсун анинг ғамзайи қаттоли бор.
177
Чорайи кор истабон бечоралиғ кўнглум тилар,
Хонумон таркин қилиб, авворалиғ кўнглум тилар.
Истарам олингда қилсам саждаву ўпсам лабинг,
Бут парастиш айлабон, майхоралиғ кўнглум тилар.
Бағриму кўксум била кўнглумни қилдинг ёралиғ,
Жонни ҳам бу ҳол бирла ёралиғ кўнглум тилар.
Ошиқ иши чун савод-ул-важҳи ф-ид-дорайн эрур,
Бу маломат кўйида юз қоралиғ кўнглум тилар.
Қасдима ҳар ёндин ул кўй итларин қўй, эй рақиб
Ким, саломат пардасин юз поралиғ кўнглум тилар.
Тан ғуборин жон юзидин рафъ қил, эй дардким,
Кўзни ул ён гаҳ-гаҳе наззоралиғ кўнглум тилар.
Эй Навоий, нечаким кўнглумга тушкан дард учун
Чора истармен, вале бечоралиғ кўнглум тилар.
178
Ҳар ўқи ул қоши ёнинг жонниким, қурбон қилур,
Рост бир ўқдурки, қурбон кўнглум ичра санчилур.
Истаса васлин кўнгул кўз рашкдин қон ёш тўкар,
Кўз юзин кўргач, кўнгул юз нола ғайратдин қилур.
Тийғи кўксум чок этиб, кўнглумни очса не ажаб
Ким, равон судин ҳамеша халқ кўнгли очилур.
Гарм ўлуб ҳар ён ул оташ пораким новак отар,
Рост ўтдекдурки, гирдидин шарарлар айрилур.
Юзни ўн тирноқ илаким ғуссадин қилдим шиёр,
Дона эркин кўз ёшимким, ҳар дам анда сочилур.
Бода ичким, чарх жоми сиррини Жам билмади,
Гарчи ул юз Жам кеби майхоранинг даврин билур.
Оҳ ўтидин шиква гар айлар Навоий айб эмас,
Телбаларнинг ҳар неким, оғзиға келса, айтилур.
179
Эй сабо, шарҳ айла аввал дилситонимдин хабар,
Сўнгра дегил кўнгул отлиғ нотавонимдин хабар.
Чун манга бердинг хабар, лутф айлаб ул ён дағи элт
Хотири мажруҳ ила озурда жонимдин хабар.
Гар булар кўнглига таъсир айламасдек бўлса, айт
Ер юзин ғарқ айлаган ашки равонимдин хабар.
В-ар мунга ҳам қилмаса парво, дегил афлок элин
Кеча-кундуз жонға еткурган фиғонимдин хабар.
Қилса истиғно керакким, айлагай, албатта, раҳм,
Гар десанг жоним аро доғи ниҳонимдин хабар.
Айтким, тутқил хабар мендин йўқ эрса, топмағунг
Олам ичра истабон ному нишонимдин хабар.
Арз қил тадриж илаким, шодлиғдин ўлмайин,
Эй Навоий, келса ногаҳ дилситонимдин хабар.
180
Ё раб, бу не гулдурким, бошиға чечак санчар,
Гаҳ эгри қўяр бўркин, гаҳ белга этак санчар.
Кўнглумга чекиб новак, ож айлади пайвандин,
Ҳар захмки ул тешти эл анга сўнгак санчар.
Бошимда ҳавас лаълинг, оламға видо эттим,
Чиқса киши мажлисдин, бошиға газак санчар.
Ғам кулбасида, жоно, ул хастаға раҳм этким,
Тебранса бағир оғрир, дам урса юрак санчар.
Қуллоби муҳаббатдур саргашта кўнгулларга,
Чун қуш солиб ул чобук, бошиға кажак санчар.
Ҳар кавкаб учин гардун ниш этти шуоидин,
Ғам шоми вафо аҳлин ҳар навъ керак санчар.
Санчилған ажал хори ишқ учраса билгайсен
Ким, жонға бало нишин ҳажр ўзгачарак санчар.
Жисмин чу Навоийнинг пайкони темур қилди,
Билманки, синон эмди бағриға нетак санчар?!
181
Ғаминг ўқики кўнгуллар уйин нишона қилур,
Менинг чу хокий таним ичра етти, хона қилур.
Лабинг баҳонасиз эл қонини тўкар ҳар дам,
Манга чу етти иш, албатта, бир баҳона қилур.
Кўнгул берурда фусунлуғ кўзига билмас эдим
Ки, эл ичинда мени оқибат фасона қилур.
Қўнгулда жавҳари пайкониники йиғмиш жон
Ажаб эмаски, бу вайронани хизона қилур.
Десаки, меҳр гиёҳин кўкартайин гардун,
Замона аҳли вафо кўз ёшини дона қилур.
Ҳалок доми ёяр субҳхез қушлар учун
Саҳар елики, чаман сунбулини шона қилур.
Насиб булбул учун хори ғамдурур, ул ҳам
Навоий нағмаси бирла магар тарона қилур.
182
То бўлди кўнгул ул кўзи усрукка гирифтор,
Эл кўзига соғмен, вале ўз-ўзума бемор.
Тонгдин таним оқшомғача тош захми била реш,
Тундин баданим тонгғача тиш захмидин афгор.
Кулбамнинг эмас хиштлари дарзики, очмиш
Ҳолимға фиғон қилғали оғзин дару девор.
Халқ ичра кўнгул ишқини фош айлади оҳим,
Уй ичида ўт бор эканин дуд этар изҳор.
Ул бут ғамидин кофири ишқ ўлғали кўнглум
Жон ришталарин жамъ қилиб боғлади зуннор.
Хуш гулшан эрур даҳр будур айбики, анда
Пайваста хазон елидин озурдадур ашжор.
Ёр оллида гар бор, йўқ эрса ажаб эрмас,
Ағёр чу бор анда, Навоий, санга не бор?!
183
Фиғонки, ёр вафо аҳлиға ситам қиладур,
Ниёзу ажз гуноҳиға муттаҳам қиладур.
Наими васлиға хўй айлаган кўнгулларни,
Асири ҳажр этибон мубталойи ғам қиладур.
Рақиб беҳуда тақрири бирла юз тақсир,
Заиф ғамзадалар отиға рақам қиладур.
Не ҳукм қилса вафо аҳли журмида ғам эмас,
Бу зулм эрурки, жафо аҳлини ҳакам қиладур.
Ўз илги бирла гар ўлтурса бок йўқ, ваҳким,
Рақиб оллида афтодаву дижам қиладур.
Муҳаббат аҳлини, во ҳасратоки, кўп ўртаб,
Аларнинг оҳи ўтидин ҳарос кам қиладур.
Чу гул вафосиз эрур, неча асрасам, ваҳким,
Кўнгул қуши бу гулистондин эмди рам қиладур.
Замона ўқ кеби тузларни синдуруб, «ё»дек
Аларки эгридурур шаҳға муҳтарам қиладур.
Навоий ўлгай эди бўлмаса умиди висол,
Бу қасдларки, анга ҳажр дам-бадам қиладур.
184
Улки, онсиз хаста кўнглумнинг юз оҳу войи бор,
Ҳажридин юз минг менингдек ўлса, не парвойи бор.
Чарх тонг отқунча йиғлар меҳрин элдин ёшуруб,
Гўйиё ул саргаштанинг ҳам бир мусофир ойи бор.
Ганжи ҳуснунг янглиғ ўлмиш махзани меҳрим менинг
Ким, неча исроф бирла харж қилған сойи бор.
Заҳри ҳижронким чекармен, таъмини билгай магар
Бедилеким, бир вафосиз кофири худройи бор.
Ишқ мулкидин хабарлар топса Лайло тонг эмас
Ким, анинг Мажнун кеби пайки жаҳонпаймойи бор
Меҳрнинг кўрма шафақ ичра шуоий хатларин
Ким, сипеҳр осибидин мужгони хунполойи бор.
Ҳажр аро қилди Навоий қошларинг кўнглида нақш,
Разм элидек иш куни қурбонда икки ёйи бор.
185
Вой, юз минг войким, тарки муҳаббат қилди ёр,
Билмайин қолдим мену қилмай хабар айрилди ёр.
Борди ўқдек тезу «ё»дек қоматим ёд этмади,
Ишқ аро гўё менинг эгрилигимни билди ёр.
Чун гадолар бирла шаҳлар қилмас эрмиш ёрлиғ,
Мен гадони кўзга бас невчун бурундин илди ёр.
Панд эшитиб, дўстлар, ҳеч ким била ёр ўлмангиз
Ким, менинг бағримни тийғи ҳажр бирла тилди ёр
Мендин айрилған балову дард учунму йиғлайин
Ё ангаким, борибон ағёр ила қотилди ёр.
Йиғлашиб ғам шоми зоҳир айласунлар дард ўтин,
Кимгаким байту-л-ҳазанда шамъдек топилди ёр.
Эй Навоий, ёр учун тортар эдинг ғурбатда ранж,
Йўлға туш, эмди равонроқ бўл, азимат қилди ёр
186
Ҳар қаён боқсам кўзумга ул қуёшдин нур эрур,
Ҳар сари қилсам назар, ул ой манга манзур эрур.
Чун масал бўлди сочинг зулм ичра, ёшурмоқ не суд
Мушк исин яшурса бўлмас, бу масал машҳур эрур.
Телбарабмен то ани кўрман, ажойибдур буким,
Ул парий девона кўзидин дағи мастур эрур.
Чун мудом эрнинг майи қошиндадур кофир кўзунг,
Недин эркинким, даме усрук, даме махмур эрур.
Дилраболар доғи жоним сафҳасида гўйиё
Дард эли ишқим учун муҳр айлаган маншур эрур.
Пар уруб бошингға тутма авжким, ҳар неча мўр
Ким, қанотланғай қачон учмоқ анга мақдур эрур.
Гар Навоий сиймбарлар васфин айлаб кўрса ранж,
Йўқ ажаб невчунки хом эткан тамаъ ранжур эрур.
187
Ёр бордию кўнглумда анинг нози қолиптур,
Андоқки қулоғим тўла овози қолиптур.
Кўз хонасини қилди барандохта бу ашк,
Кўз борди вале хонабарандози қолиптур.
Кўнглум қуши то сунбулунгуз домиға тушти,
Булбул кеби ҳар гул сори парвози қолиптур.
Ул қуш сафар айлаб не тараб гулбунин очқай
Ким, боғ аро бир сарви сарафрози қолиптур.
Мен ишқ румузин демай ўлдум, сафар этким,
Фарҳод ила Мажнуннинг ўкуш рози қолиптур.
Тақлид қилиб кўнглума ишқ аҳли чекар оҳ,
Ул бордию эл ичра саровози қолиптур.
Ҳижрону висолин кўпу оз дема Навоий,
Юз шукр деким, кўпи бориб, ози қолиптур.
188
Ул малаксиймо парийким, халқ анинг ҳайронидур,
Жонлар ошуби вале ошуфта жоним жонидур.
Тифл авроқ ичра бир-бир барги гул терган кеби,
Номайи ҳижрон аро тим-тим сиришким қонидур.
Кўрса жон захмида қонлиғ марҳамин айлар гумон
Ким, бузулған кўнглум ўтидин қизиқ пайконидур.
Юзунга май гуллари юз фитна қилди гўйиё
Фитна ҳар гулким, очар, юзунг анинг бўстонидур.
Бормудур кўнглумда кескан ҳам алиф, ҳам наълу доғ,
Ё бу миръот ичра солған акс ҳуснунг онидур.
Даҳр торожи қилур урён чаман раъноларин
Елдин ун чекмас йиғочларким, чаман афғонидур.
Эй Навоий, билки тонг отқунча йиғлар ҳар кеча
Чархдек ҳар кимки, бир бадмеҳр саргардонидур.
189
Шаҳсуворим ҳар қачон жавлон қилур,
Маҳв ўлуб билман ўзумни, ҳақ билур.
Анга ҳар кўзким тушар, кирпиклари
Хаста кўнглумга тикандек санчилур.
Очилур кўнглум саманди сайридин,
Ғунча янглиғким сабодин очилур.
Айрилур гўё қуёшдин бир шиҳоб
Оти наълидин ҳар ўтким, айрилур.
Оҳ тортарда магар жон печ урар,
Ўқ отарда ҳар қачонким қайрилур.
Тавсани гардунни маркаб қилмаким,
Ер била рокибни охир тенг қилур.
Тез этар тийғинг Навоий ишқини,
Гарчи ўт ўчар, агар су сочилур.
190
Қайси бир кўкнинг юзингдек меҳри олам тоби бор?!
Қайси гулшаннинг шамолингдек гули сероби бор?!
Зулфидин, эй захмлиқ кўнглум, қутулғунг йўқтурур
Ким, сенинг ҳар ҳалқайи зулфунгда бир қуллоби бор.
Зулфу юзидин дам урманг, тун била кун чашмаси
Ким, бу сунбул бирла гулнинг ўзга обу тоби бор.
Не учун ҳар дам сариғрақтур юзумнинг олтуни,
Бовужудиким юзида ашкдин сиймоби бор.
Сажда гар айлар малак, не тонгким ул ой қасрининг
Кунгире шаклидин атрофида кўп меҳроби бор.
Давлати зоҳирки, маҳбуб айладинг, тарк айлаким,
Қайдинга зулфини «дол»у «лом»идин асбоби бор.
Юзу лаълингдин Навоий бехуд ўлса сўрмағил,
Бир итингдурким, саҳар вақтида шаккархоби бор.
191
Улки юз мендек жаҳонда волаву шайдоси бор,
Нечаким бордур ниёзим, нозу истиғноси бор.
Дам-бадам кўнглум бериб жон нақди истар васлини,
Оллоҳ-Оллоҳ, телба кўнглумнинг ажаб савдоси бор.
Кўнглаким қонлиғ туганлар ўрнидин гул-гул эрур,
Ул катондекким, юзида ҳар тараф тамғоси бор.
То ўқунг ёмғур кеби келди, кўзум бўлмиш садаф,
Бовужуди улки дурдин юз сари дарёси бор.
Жон бериб, дардинг олиб кўксумда асрармен, не айб,
Асраса сандуқ аро улким самин колоси бор.
Бўлма эмин чарх давридин мураққаъпўш деб
Ким, қуёшдин бу мураққаъ ичра ўтлуғ тоси бор.
Итларинг бўлмиш Навоий кўнгли учун меҳмон,
Бу кеча ул кўй аро кўрким, ажаб ғавғоси бор.
192
Яна ғариб гуле жонима жафо қиладур,
Яна ажаб тикане кўнглум ичра санчиладур.
Яна бир ўзгача ишқ икки илги зўридин
Бағир била юрагим бир-биридин айриладур
Қалади, ваҳки, ўтундек сўнгакларимни сипеҳр,
Бу янги ўтқаки тан кулбасида ёқиладур.
Фироқ кожлари бирла, ваҳки, не ўтлар
Булутдек ашкфишон кўзларимга чоқиладур.
Сиришк айлади хокий танимни андоғким,
Қадам қўяй деса уйқу кўзумга, тойиладур.
Қочар бу телба кўнгул, яна воқиф ўл, эй ақл
Ки, толпинур кўпу кўксум шикофи очиладур.
Ғариб қисса эрур ишқким туганмади ҳеч,
Агарчи бўлғали олам биноси айтиладур.
Навоий, аҳли жунун қайди ёр зулфи эмиш,
Хирад танобини уз, банд агар бу силсиладур.
193
Майдин айру гул эмас гўйё эрур гулгун ҳарир
Ким, кесиб гул ҳайъати бирла сепиптурлар абир.
Базм эмас боғ ичра майсизким, ҳунарвар илгидин
Бўлди рангин мум ҳар қолаб била ҳайъатпазир.
То қизитмайдур қулоғни май гули яксон эрур
Булбул оғзидин сафиру боғ эшигидин сарир.
Соқиё, жонимға еттим тавбадин, жонинг учун
Бўл манга бир лаб-балаб паймона бирла дастгир.
Бодаеким, етгач оғзимға, чиқарғай нашъаси
Тақвою ислому ақлу зуҳд жонидин нафир.
То бўлуб расво яна бир жом учун муғ кўйида
Ҳар замон ўзумни кофирларға қилғаймен асир.
Эй Навоий, маъсият узрида ўлсанг яхшироқ,
Зуҳд ужбидин мукаддар бўлғуча лавҳи замир.
194
Соқиё, дай шиддатидин ақлу ҳис бетоб эрур,
Чораси жоми билурин ичра лаъли ноб эрур.
Тийину қоқумни рокиб шўхлар ўз эгнидин
Тоб бирла юзга чеккандин кўнгул бетоб эрур.
Ишқдин йўқким, совуғдин оташин гул истабон
Топмағандин булбул аъзосида пар синжоб эрур.
Сийм ўтдин сув бўлур, елдин ажойибдур буким,
Титрамакдин сиймбарлар жисми чун сиймоб эрур.
Тўлун ой эрмас, тун оқшомким қуёшнинг чашмаси
Муз тўнгубтурким, зиёси тийра чун маҳтоб эрур.
Сиймдин баҳман чаман қофини то зол айлади,
Қушлар ул сийм остида симурғдек ноёб эрур.
Эй хуш улким, лаългун май ич дебон таклиф учун
Илги бир заррин камарнинг бўйниға қуллоб эрур.
Кишу ўрмак, қайдидин ўт айшни фавт этмаким,
Киш қаророқ тулку, ўрмак юпқароқ мошоб эрур.
Эй Навоий, гар муҳайё топмасанг асбоби айш,
Ғам ема, шаҳ қуллуғи юз айш учун асбоб эрур.
Ул сарафрозеки, олий даргаҳининг ҳайъати
Барча саркашларга бош қўймоқ учун меҳроб эрур.
195
Оразинг хуршиду оғзинг заррадин тимсол эрур,
Зарра узра нуқта янглиғ оғзинг узра хол эрур.
Кокулунгдур мушку устида гиреҳ мушк узра «мим»,
Қоматинг шамшоду зулф остида тушган дол эрур.
Қошу қадду зулфидин пайваста то наълу алиф
Танда кестим, ноладин озурда жисмим нол эрур.
Чун дедим: холинг била кўз мардумининг ҳоли бор,
Деди улким: хол дейсен, нуқтасиз ҳам ҳол эрур.
Нукта дер ҳолатда тор оғзингни кўргузган лабинг,
Гўйиё занбур нишидин тешилган бол эрур.
Дурдкашмен пири дайр оллида мақбул ўлғали,
Давлат аҳлининг қабули кўрки, не иқбол эрур.
Соқиё, гар давр таъжилин кўруб қон йиғламас,
Бас Навоийдек суроҳий ашки невчун ол эрур.
196
Оразинг кўзгусиму тер касратидин судадур
Ёхуд ул ораз суйининг аксиму кўзгудадур?.
Дема айни ноздин ул кўз очилмайдурки, бор
Кофиреким мастлиғ ифротидин уйқудадур.
Топмоғим ўзни маҳол ўлмиш фироқинг шомиким,
Таб ародур хаста жисму тоб ул гесудадур.
Сен отарсен новаку кўксум шикофидин кўнгул
Кўргали келмиш, хато қилмаки, хуш қобудадур.
Сажда қилмоқ не тафовут Каъба ёхуд бутқаким,
Қоши меҳроби, қаён қилсам сужуд, ўтрудадур.
Ўлмагимдин зулфунга гўё паришонлиғ етиб,
Мотам аҳлидек қуйи солиб бошин қайғудадур.
Нуҳ умрию Сулаймон мулкига йўқтур бақо,
Ич, Навоий, бодаким олам ғами беҳудадур.
197
Оразинг кўзгусида хат сабзадурким, суда бор,
Ё магар зангор су таъсиридин кўзгуда бор.
Ўқларинг пайкон била ҳар ён қуруқ жисмимдадур,
Шохлар узра кўнгуллардекки ул ножуда бор.
3аҳри ҳажринг қилди дафъ ул кўз қораси, ваҳ, бу навъ,
Қайда бергай хосият позаҳрким, оҳуда бор.
Бордурур меҳроб турғач бутқа қилғандек сужуд,
Сажда қилсам қиблаға то қошларинг қаршуда бор.
3улф аро холинг агар дин қасди айлар не ажаб,
Мунча кофирлиғ раги, ваҳ, қайси бир ҳиндуда бор.
Ишқ водийсин хатардур илм ила қатъ айламак,
Солик эрсанг ташла маълумунгнию осуда бор.
Юзин истарсен, Навоий, қочма зулфи фикридин
Ким, сен истар айшнинг уммиди бу қайғуда бор.
198
Юзунгда зарварақ ҳар ёнки лутфи бениҳоятдур,
Жамолинг мусҳафида ҳар бири гўё бир оятдур.
Сочингда зарфишон чеҳранг залолат шомида ҳар ён
Тажаллий машъалидин ёруған шамъи ҳидоятдур.
Юзунгда нил холи равза ичра нилуфар шибҳи,
Бинафша гулшан ичра юзда нилингдин киноятдур.
Кўнгул сайдиға очма сунбулунг домин юз очқилким,
Гул ўқ очилса қайд этмакка булбулни кифоятдур.
Эл ичра кўптурур афсона Лайло ҳуснидин, лекин
Сенинг ҳуснунгға ташбиҳ этмак ани не ҳикоятдур.
Кўнгул қонин кўп ул хунхора кўз ичти, эмас гўйё
Юзунг гулгунадин гулгунким, ул қондин сироятдур.
Дема туш вақти ул юз кундин ортуқтур, муни кўргил
Ким, ул ёндин ниҳоят бўлса, бу ёндин бидоятдур.
Эрур бедод, боринда тараҳҳум, дўстдин юз ҳайф
Ангаким, шукр боринда иши доим шикоятдур.
Навоийға кўнгул бердингки, жонин олғасен бир кун,
Эрур ўз нафъи, шаҳдин гар раиятқа риоятдур.
