Alisher Navoiy. Xazoinul ma'oniy: Navodir ush-shabob



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 2,22 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

АЛИФ ҲАРФИНИНГ ОФАТЛАРИНИНГ ИБТИДОСИ «НАВОДИР»ДИН

1
Зиҳе зуҳури жамолинг қуёш кеби пайдо,
Юзунг қуёшиға зарроти кавн ўлуб шайдо.

Юзунг зиёсидин ар субҳ айни ичра баёз,
Сочннг қорасидин ар шом бошида савдо,

Зуҳури ҳуснунг учун айлабон мазоҳирни,
Бу кузгуларда ани жилвагар қилиб амдо.

Чу жилва айлади ул ҳусн истабон ошиқ,
Салойи ишқин этиб офариниш ичра нидо.

Парий қабул эта олмай ани, магарким мен
Қилиб отимни залуму жаҳул бирла адо.

Демайки мен ўзи маъшуқ ўлуб, ўзи ошиқ
Ки, тиғ ғайрат ўлуб анга нақши ғайрзудо.

Навоий ўлмади тавҳид гуфтугў била фаҳм,
Магарки айлагасен тилни қатъу жонни фидо.
2

Илоҳий амринга маъмур етти торами аъло,
Не етти торами аъло, тўқуз сипеҳри муалло.

Жамилзикрлиг ўлған жамолинг этти таманно,
Вусулфикрлиг элга висолинг ўлди тавалло.

Хаёл  бикрларин жилвагарлик эткали ҳар ён,
Сен айладинг ҳулали дурри назм бирла муҳалло.

Ибодатингға янги ой бўлуб хам ўлди мусаллий,
Сипеҳр атласидин солибон ҳавоға мусалло.

Чу сендин ўлди қуёш панжаси аросида олтун,
Сочарға доғи сен эттинг анга карам яди туло.

Демакка зикринг эрур хонақоҳ ичинда ҳаё ҳуй,
Салойи ишқинг ила аҳли дайр ичра алоло.

Навоий, аҳли жунун зумрасиға кирди илоҳий,
Чу айладинг ани Мажнун, ўзунгни қил анга Лайло.
3

Юзунг кўзгусидин оламда юз нуру сафо пайдо,
Қуёш андин анингдекким қуёшдин зарра нопайдо.

Сенинг кўюнг насимиға ўзин солдегки жон топтин,
Масиҳ анфосидин гар хастаға бўлмас даво пайдо.

Азалдин то абад сатҳи вужудунг зарфи тўлмаским,
Анга не ибтидо пайдодурур, не интиҳо пайдо.

Сен эттинг шамъу гулда жилваким, парвонаву булбул
Бири куйди, бирига бўлди юз дарду бало пайдо.

Сенинг нашъанг эди Ширин ила Лайлодаким, Фарҳод Ўлуб,
Мажнунға бўлди юз туман ранжу ано пайдо.

Мазоҳир истабон асмоға ишқу ҳусн кўргуздунг
Ки, пайдо хирмани ажз ўлдию барқи жафо пайдо.

Биров еттп сангаким ўзлуги даштини тай қилди,
Бақо истар киши аввал керак қилса фано пайдо.

Санга кўнглумдаги ҳожатни не ҳожат йўқки арз этсам,
Улус кўнглида пинҳонлар эрур чунким санго пайдо.

Навоий гулшани вақтиға эҳсон ямғурун ёғдур
Ки, анда гул била булбулға йўқ баргу наво пайдо.
4

Зиҳе эл ниҳони санга ошкоро,
Ниҳон дардима ошкор эт мудоро.

Не дардингни кўнглумда асрарға тоқат,
Не сиррингнн оғзимға олмаққа ёро.

Хаёлннгда савдо пиширғанда, айлаб
Димоғимни ошуфта ул зулфи соро.

Фироқинг аро жон талашурда ёғиб
Ҳамул ғам тоғидин бошим узра хоро.

Тараҳҳум, тараҳҳум, тараҳҳум, тараҳҳум,
Буто, чобуко, маҳвашо, гулъузоро.

Қоранғудурур олам оҳим тунидин,
Қуёш янглиғ оч орази оламоро.

Навоийға жон ошкору ниҳон сен,
Зиҳе эл ниҳони санга ошкоро.
5

Ё раб, ул соатки тушкай ҳажр жисму жон аро,
Солғунг ойини фироқ ул ганжу бу вайрон аро.

Сарсаройин ҳар қуюн қилғай бадан туфроғининг
Жузв-жузвин бир-бир  ушбу гунбади гардон  аро.

Уйла соврулған аносир ҳар тарафким, топмағай
Бир-бирисидин нишон, бу водийи ҳирмон аро.

Жисм таркиби паришон бўлғай ул янглиғки, ақл
Сўнгра жамъ ўлмоққа рухсат бермагай имкон аро.

Жисм ила жон ичра гарчи тушкай ошуби фироқ,
Солма фурқат ибтилоси жон била иймон аро.

Жузв-жузв айрилса бир-бирдин не ғам, гар қўймасанг
Лутф этиб ёлғуз мени ул водийи ҳижрон аро.

Ҳар неча тўфони исёним чекар гардунға мавж,
Кимсага Нуҳ ўлса каштийбон не ғам тўфон аро.

Ул ҳабибингни шафиъим қилки, бўлғай юз туман
Нуҳ муҳтожи анинг бу баҳри бепоён аро.

Эй Навоий, жонни туфроқ айлагил фақр аҳлиға
Истасанг маншурлуқ ул хайли олийшон аро.
6

Зиҳе буроқинг изи меҳру сайри барқосо,
Бу барқ сайри била пўяси фалакфарсо.

Бурун қадам бу макондин чу ломакон қўйдунг,
Не навъ дейки, анинг гоми эрди гардунсо.

Висол субҳи дейин, йўқ уруж оқшомиким,
Сабоҳдек эди ул барқ нури бирла масо.

Қўлин бу барқ ёрутти, дамин бу ел очди,
Агар сипеҳр уза Мусо эди ва гар Ийсо.

Чу қолди сайрида руҳу-л-амин, не тонг, ул ҳам
Гар ўлмади сафарингнинг ниҳоятиға расо.

Малойик ўлмадилар ул ҳарам аро маҳрам,
Рижол хилвати давридин ул сифатки нисо.

Навоий асру бузулмиш, боқиб иноят ила
Анинг бузуғлуғини бир кўз учи бирла ясо.
7

Бедилинг хайли русул, сенсен аларға дилрабо,
Ё набий, руҳий фидока аҳлан ва саҳлан марҳабо.

Гоҳ давлатлиқ бошингдин кетмайин чатри саҳоб,
Гаҳ фалакрав маркабингға етмайин пайки сабо.

Шоми васлинг топмағанға субҳи содиқ ҳар саҳар,
Панжайи хуршид ила пироҳанин айлар қабо.

Туфроғ ўлмиш, мен қўяй деб остонбўсунгға юз,
Ҳолима раҳм айлабон қилма бу ранжимни ҳабо.

Шери гардун ул кишига бўйни боғлиғ бўлғай ит
Ким, эшигинг итларин топқай ўзига ақрабо.

Бўлмағай эрди муяссар «Хамса», яъни панж ганж,
Қилмаса эрди мадад ҳолимға беш оли або.

Эй Навоий, чорайи дардингни қилғай улки бор
Ҳам расулу ҳам амин, ҳам мустафо, ҳам мужтабо.
8

Кимки, еткай ишқ дарду доғидин офат анга,
Доғ меҳри салтанатдур, дард эрур сиҳҳат анга.

Ишқ кўйи туфроғи бир кимиёдурким, эрур
Юз қуёш иксирича, балким фузун қиймат анга.

Ишқ дайри базмининг синған сафоли ичра май
Ким ичар, Жамшид жомин танламас ҳиммат анга.

Ҳар чубўлған торидур афлок қасриға каманд,
Улки бўлса ишқ эски шолидин кисват анга.

Чун тушар ошиқ таниға ишқ ўтининг шуъласи,
Уйла шаҳдурким, эрур зарбафтдин хилъат анга.

Ҳар шарар ул шуъладин бир барқ эрурким, кул қилур
Ламъадин юз шоҳ тахту тожини ҳирқат анга.

Ишқ ўти бошиға тушканким, ул ўтдин чиқса дуд,
Шоҳ заррин тож ила чатриға не ҳожат анга.

Тож давлат берса ишқ ўтидин, олиб бир шарар
Буки ўртар ўзлугин, етмасму бу давлат анга.

Соқиё, бир бода тут, дўзах ўтидек ҳирқати,
Лек жаннат кавсаридек лавн ила сафват анга.

То ичиб дўзахқа ҳам кирсам сиришким сайлидин,
Қолмағай халқ ўртамоқда шиддату ҳиддат анга.

Эй Навоий, назминг асру сода эрди қўйди юз,
Шоҳ ислоҳидин онча зеб ила зийнат анга.
9

Ул парийпайкарки, ҳайрон бўлмиш инсу жон анга
Кимки, ҳайрони эмас, мен телбамен ҳайрон анга.

Не ажаб парвонадек куйсам юзи шамъиғаким,
Кўп бўлубмен васл уммиди бирла саргардон анга.

Тоири ҳажринг бузуғ кўнглумниким қилмиш ватан
Чуғздекдурким, нишиман келди бир вайрон анга.

Ҳажрида таҳ-таҳ кўнгул қон боғлағандиндур нишон,
Номаи шавқумки тим-тим томди кўздин қон анга.

Тийрборони ғаминг кўнглумгаким ёғди эрур,
Ҳар тарафдин барқи офат ламъаий пайкон анга.

Оташин гул чунки булбул куйдурур юз важҳ ила,
Не осиғ фарёду афғон бирла минг дастон анга.

Эй Навоий, кўнглума амр этма тарки ишқким.
Ул самандардур, эмас ўт фурқати имкон анга.
10

Чин кийиги десам кўзин, ваҳ, недурур итоб анга,
Чунки қораси кўргузур ҳар сари мушки ноб анга.

Лаъли лабингда тер бўлуб оби ҳаёт қатраси,
Ёки Хизр суйи лабинг, қатра бўлиб ҳубоб анга.

Ёпмади кўзни ашкким, боқмасун ўзга юзга деб,
Ҳар сари айни рашкдин ёпти ғаминг ниқоб анга.

Жисмим  агар куяр, кўнгул толпинури ажаб эмас,
Кимки уйига тушса ўт, йўқ ажаб изтироб анга.

Оқмади хўй узоридин лаълиғаким, ҳакими сунъ
Эзди ҳаёт шарбатин, эмди урар гулоб анга.

Зулфи хаёлидин кўнгул ҳар ён этар ҳаво, валек
Сайдға не халос чун боғлиғ эрур таноб анга.

Ўзлугининг ҳижобидин кимки ўзин халос этар,
Ўзга қаёнки солса кўз, мумкин эмас ҳижоб анга.

Аҳли мазаллат оҳининг новакидин сипеҳр агар
Қочмади мунча, бас, недур ҳам бўлубон шитоб анга.

Ваъдайи васл этиб эди, тушта аёғин ўпмишам,
Дема, Навоий, ул парий айламасун ҳисоб анга.
11

Ваҳки, ҳол ошуфта қилди анбарин холи манга,
Қўйди юз бир хол шавқидин ажаб ҳоле манга.

Ишқ кўйида гадомен сиймгун ашким била,
Будурур ишқ ичра бўлса жоҳ ила моле манга.

Қайда имкони ҳаётим, эй кўнгул, чун дам-бадам
Соғари фурқат тутар бир ҳажри қаттоле манга.

Не ғанимат суврат ўлғай гар мусаввир жон олиб,
Ўхшаш ул маҳвашқа ёзиб берса тимсоле манга.

Булбулу парвона ишқ ошубидин парвоз этиб,
Бўлдилар ғойиб, нетайким, йўқ пару боле манга.

Аҳли айш олтун аёқ софин ичиб, кийдиг ҳарир
Ким, сафоли фақр дурди басдурур шоле манга.

Ёр жон олса Навоийдин эрур топшурмағи,
Ул гар аҳмол айламас, худ йўқтур эҳмоле манга.
12

Буким қолибдур ул ой ҳажрида ҳаёт манга,
Ҳаёт қолмамиш азбаски бор уёт манга.

Улусни ўлтурур ул шўх илтифот айлаб,
Ўлармен ушбуки ҳеч этмас илтифот манга.

Мени худ айлади қатл, ушбудур васиятким,
Кўнгулни ҳам карам айлаб етурса бот манга.

Қуш ўлмишам, ёғибон ҳажр ўқи, вале не осиғ
Ки, бўлмас ул тараф учмоққа бу қанот манга.

Туганмагай ёзилиб меҳнатим, агар бўлса
Фироқ шоми қораву фалак давот манга.

Чу ёр айлар эмиш барча ерда жилвайи ҳусн,
Тенг ўлди Каъба била дайри Сўмнот манга.

Навоиё, чу эмас нася нақд бирлан тенг,
Беҳишт воизи пургўғаву Ҳирот манга.
13
Келмай ул қотили замона манга,
Бўлди ҳажр ўлгали баҳона манга.

Ўқи захм айлаб ўтти кўксумдин,
Яра қолди вале нишона манга.

Ҳажр аро навҳа айларамки, эрур
Нағмайи айш бу тарона манга.

Ишқ кўйида ҳамнафас бўлмиш,
Ҳар нафас оҳи ошиқона манга.

Эй кўнгул, ишқ ўтидин ёнма,
Бору ташвиш берма ёна манга.

Ҳажр аро ашк тухмини сочтим,
То не бергай самар бу дона манга.

Тавбадин сўз, Навоиё, демаким,
Ҳеч ёқмайдур ул фасона манга.
14

Нечаким куяр ҳажр аро жон манга,
Эмас таркини қилмоқ имкон манга.

Агар бўлса юз жон фидо қилғамен,
Насиб ўлғудек бўлса жонон манга.

Неча бўлса ағёр ҳамсуҳбати,
Эрур базмини кўрмоқ армон манга.

Агар рашкидин саъб бўлса ҳаёт,
Худ ул дам эрур ўлмак осон манга.

Қилиптур гули оташин ғунчаси,
Кўнгулни ўкуш сўзи ҳижрон манга.

Не ком олғамен, соқиё, бодадин
Ки, даврон тутар дам-бадам қон манга.

Навоий кетиб, хилват эт уйниким,
Бўлур бу кеча ёр меҳмон манга.
15

Борди раҳм айламай ул кофири худрой манга,
Гар тараҳҳум қилибон қайтмаса, вой манга.

Нечук ўлмайки, борур вақтда ул умри азиз,
Барча бирла кўрушиб, қилмади парвой манга.

Тийрадурменки, паришон бўлубон васл кунин
Шоми ҳажр айлади ул зулфи сумансой манга.

Масту овора кўнгул иттию раҳм этмади ул,
Бодапаймой демай, бодияпаймой манга.

Йўқ сўзум чарх ила, ваҳ, қилди чу шабгир баланд,
Рўзгор этти қора ҳажридин ул ой манга.

Соқиё, софи тараб аҳли висол ичсунлар,
Ҳажр зиндонида тутсанг бас эрур лой манга.

Ҳур зоҳидқа, Навоий, икки дунёдаю ул
Бути худрой демай, шўхи худорой манга.
16

Эй кўнгул, телбарадинг эмди не тадбир санга,
Ул парий зулфини гар қилмаса занжир санга.

Юз бало келса чек эмди, чу бу иш манъи учун,
Нечаким панд дедим, қилмади таъсир санга.

Ихтиёре санга ҳам йўқ эди, не ёзғурайин,
Буйла чун ёзған эмиш хомайи тақдир санга.

Сен чу ишқ ўтиға куйдунг, санга эмди не осиғ,
Айламак махлас учун ҳийлаву тазвир санга.

Мени куйдурдунг эса, сен дағи куйдунг, нетайин
Эмди юклаб бу иш ойинида тақсир санга.

Биҳил эт сен дағи мен хастаға, лекин деб эдим
Ҳар неким келди сенинг оллингга бир-бир санга.

Бузди кўнглунг уйини хонабарандози фироғ,
Эй Навоий, не осиғ панд ила таъмир санга.
17

Ийди рухсоринг кўруб, бўлди улус ҳайрон санга,
Эй улус, ийди юзунг, жоним менинг қурбон санга.

Шамъ эмас ердин, кавокиб чархдин байрам туни
Ким, эрур ер, кўк туман минг кўз билан ҳайрон санга.

Ийдгаҳда гард эмас, балким етишкач мақдаминг,
Қўпти ердин садқа бўлмоқ истабон майдон санга.

Хусрави анжум дегайким, секритур кўк тавсанин,
Ийдгаҳда кимки кўрса рахш ила жавлон санга.

Чатр шаклидин самовий барча офат дафъиға
Тенгри айлаптур насиб ўз ҳифзидин қалқон санга.

Нотавон жисмимға байрамлиқ била бер сиҳҳате
Ким, кўнгул уммидвору мунтазирдур жон санга.

Неча байрамларда кийган жандасин фақр аҳлининг
Хор кўрма, эйки хилъатдур неча алвон санга.

Ийдгаҳ аҳлин даме қилма паришон, эй сипеҳр
Ким, эрур бу жамъ бир-икки замон меҳмон санга.

Эй Навоий, дурри назминг хутбадек топқай шараф,
Лутф ила қилса назар байрам куни султон санга.
18

Тушкали қаддинг ҳавоси бошима авбош аро
Бош аро кестим алиф ёзған алифдек бош аро.

Меваедурким назар боғида баъзи тутти ранг,
Қатра-қатра лаългун бу дона-дона ёш аро.

Меҳр қаттиқ кўнглунг ичра қайда бўлсун, бўлса ҳам
Филмасал бор ул гияҳ янглиғки буткай тош аро.

Бир-бирига бошларин пайваста невчун қилдилар,
Фитнаангизе агар йўқтур ул икки қош аро.

Ком топған чоғда васлинг хонидин ҳажр оғуси
Талх эрур андоқки эл соғар ичарлар ош аро.

Хайли зулмат ранжиға тушкан сафо аҳли эрур
Уйлаким, тонг туйғуни қолғай суруг хуффош аро.

Гар Навоий оҳидин тан ўртанур, юз чурканур,
Етти ҳам ҳуммо ҳароратдин бўлур ҳам моширо.
19

Кирса ул гул хирмани ағёр ила гулзор аро,
Мен ҳамоно толпинурмен хирман эткан хор аро.

Жонни англармен балолар ичра ўлсам не ажаб,
Ул замонеким кўрармен ёрни ағёр аро.

Ложуварду вўсма бирлан зеб берган қошларинг
Жилвагар бўлған ики товус эрур гулзор аро.

Зулфида сарриштайи иймон бадалдур куфр ила,
Не тафовут тушса Марям риштаси зуннор аро.

Заъфлиғ жисмимда билгурган туганлар ҳайъатин,
Англа ёндашқан тугунларнинг шабиҳи тор аро.

Тушти ел кайфиятидин суға гул яфроғлари,
Йўқса майдин зоҳир ўлди гуллар ул рухсор аро.

Масжид ичраким мени тахқир қилдинг, эй фақиҳ.
Кўргасен жоҳимни кирсанг кулбайи хаммор аро.

Май хубоби гунбадин базм ичра ул дам дойир эт
Ким, шафақ май зоҳир эткай гунбади даввор аро.

Эй Навоий, элга, билгил, бенаволиғ боиси,
Ҳар навоким зоҳир айларсен фиғони зор аро.
20

Жонда қўйдум чирмаған мактубини ҳижрон аро,
Билман ул мактубдур ёхуд алифдур жон аро.

Нома эрмас эрдиким, бор эрди ул ҳирзул-амон
Ким, ғамим айш этти, еткач кулбайи аҳзон аро.

Риштайи олики, чирмаб эрди, очиб асрадим
Хунфишон кўз рагларидек дийдайи гирён аро.

Нотавон жисмим кўрунди заъфдин ул риштадек,
Баски тўлғанди ики кўзумдин оққан қон аро.

Гарчи жонондин азиз эрмас, эрур жондин азиз
Ким, васила бўлди маҳзун жон била жонон аро.

Руқъайи эҳсондин, эй мунъим, гадо комини бер
Ким, бу янглиғ ганж топмас кимса бу вайрон аро.

Эй Навоий, номайи мақсуд етти хушдил ўл
Ким, хати озодлиғ будир ғами ҳижрон аро.
21

Нуқтайи мушкдур бу ё холи анинг жабин аро,
Куфр саводини не хуш сизди баёзи дин аро.

Хотами лаъл оғзидур, лек ҳадиси жон олур,
Заҳр ниҳон қилибдурур лаъли магар нигин аро.

Саждададур юзум вале жон аро ул санам ғами,
Бўйнума субҳадур вале бутдурур остин аро.

Жону кўнгул неча деди асрали ўзни, келгач ул,
Ваҳ, яна қўзғалишдилар кўргач ани ичин аро.

Лаъли ҳадисида демангким сифат ила кирпигин,
Оғзима чунки санчилур неш бу ангабин аро.

Ақлу ҳавос эрур адам, жону кўнгулга йўқ вужуд,
Тафриқа тушкали мену ул бути нозанин аро.

Эсди магар хазон еликим хам ўлуб видо учун.
Воқиайи фироқ эрур сунбулу ёсамин аро.

Бу чаман ичра ҳар гулеким очилур, фиғонки бор
Ҳодиса тифли мунтазир узмак учун камин аро.

Белингу инжу тишларинг ҳасратидин Навоийнинг
Жисмида ашки бордурур ришта дури самин аро.
22

Эй, ғаминг гавҳари жону тан аро,
Икки дур янглиғ ики маҳзан аро.

Боғ аро кирки, қиёмат солсун
Қоматинг сарв била савсан аро.

Гул сари боқмади булбул, чунким
Кўрди гулгашт этасен гулшан аро.

Дилраболиқ фанида моҳирсен,
Даҳрда сен кеби йўқ бу фан аро.

Соқиё, бодаки наззора қилай,
Ёр аксини майи равшан аро.

Истасанг душманинг ўлғай санга дўст,
Кирмагил дўст била душман аро.

Ишқ ўти ичра Навоий ким экин,
Бир гадоким куядур гулхан аро.
23

Қосидеким ёрдин бир сўз ривоят айласа,
Истарам сўрган сони боштин ҳикоят айласа.

Телбалар янглиғ гаҳ ўз ҳолимдадурмен, гоҳ йўқ,
Ул парийдин ҳар киши бир сўз ривоят айласа.

Эй кўнгул, оҳингни дерсенким су айлар тошни,
Чин эрур, гар кўнглига анинг сироят айласа.

Жонға басдур ҳар нафас бир доғи невчун бўлмасун,
Қониъ улким, бир дирам ҳар дам кифоят айласа.

Топти Мажнун шуҳрату қолди менинг қиссам ниҳон
Ким, ўлар ҳар ким фасонамни бидоят айласа.

Ғам сипаҳ қасдимға тортибдур, не бўлди пири дайр
Бир қадаҳ бирла бу маҳзунни ҳимоят айласа.

Эй Навоий, фақрдин бебаҳрадур юз ғам етиб,
Соликеким шукр боринда шикоят айласа.
24

Яшил тўн бирла олтун тугмалардин зебу фар анда
Қадинг норанжи раъно нахлидур буткан самар анда.

Бу хилъатким қилиптур хўй чакон рухсорани пинҳон,
Эрур гулбунки, пинҳон бутти бир гулбарги тар анда.

Таолаллоҳ не қаддур, қад эмас, жаннат ниҳолидур,
Очилған гул ёшунған барги гул буткан шакар анда.

Юзунг равшан зулоледур, ғазабдин чин анинг мавжи
Ки, нилий холдин ҳар ён очилмиш нилуфар анда.

Ажаб-гулшан эрур кўюнгки, жаннат боғида йўқтур
Ниҳолеким, гулу сунбул аён қилғай магар анда.

Неча овора кўнглумни сўроғ эттим киши билмас,
Магар кўйига йўл топсам, топилғай бир хабар анда.

Ториқтим хонақаҳда дайр сари юзланай эмди
Ки, мунда неча зулматдур, сафодур сарбасар анда.

Қадаҳ софию пири дайр софий, муғбача софий,
Не кўргай жуз сафо бир кимсаким, тутқан мақар анда.

Навоий назми рангину равон эрса ажаб эрмас
Ки, махлут ўлди кўз ёши била хуни жигар анда.
25

Жамолинг жилва килди, бор эди оғзинг ниҳон анда,
Қуёш чиққач не мумкин, зарра бўлмоғлиқ аён анда.

Қадинг ҳажрида юз девор уза қўйдум чу заъфимдин,
Чекилди бир алиф ҳар қатра ашкимдин нишон анда.

Сабо зулфин очиб тарқатмагил мажнун кўнгулларни
Ки, маскан айламишлар бир суруг беҳонумон анда.

Анинг кўйига борған билки менмен ҳар қачон кўрсанг,
Ўлим ҳолида ётқан бир ғариби нотовон анда.

Магар ел ҳожиб ўлмиш гулшани кўйига ул гулнинг
Ки, мониъдур борурға хаста булбулдин фиғон анда.

Бало даштидағи оворалар сонин талаб қилдинг,
Бу янглиғ хонумонидин жалоларға не сон анда.

Чаманда яхши ёронлар била сармаст эмиш, ваҳким.
Эмас мумкин сола олмоқ ўзумни мен ёмон анда.

Риёйий хонақаҳда гар сафо касб этмадинг бир дам,
Фано дайриға кирким, йўқ кудурат бир замон анда.

Кўнгул жоми жаҳонбиндур тўла қил соф май бирла
Ки, солғай акс неким бўлса аҳволи жаҳон анда.

Жаҳон аҳли нифоқидин қаён борсам эмон эмнн,
Тилармен ул жаҳонни, топқамен шояд амон анда.

Навоий минг жароҳат бирла тун ул кўй аро кирмиш
Ки, оқмиш, ерга юқмиш томға ҳар сари қон анда.
26

Ер тутқали ул кофири худком кўнгулда,
Йўқ менда кўнгул уйлаки ором кўнгулда.

Ҳам гул иси, ҳам сарв бўйи кўнглума ёқмас,
То эврулур ул сарви гуландом кўнгулда.

Сиймин зақану шуълаи рухсорни ёпким,
Ўтлар ёқадур ул тамаъи хом кўнгулда.

То ғунчадек оғзингға тутуб зулфни очдинг,
Қўзғатдн хирад хайлини ҳар шом кўнгулда.

Кўнглумга дема зуҳддин, эй шайхки, ҳар кун
Кофир бачае май қилур ошом кўнгулда.

Кўнглумни бу дам жом ила боре тутайин хуш,
Чун зоҳир эмас суврати анжом кўнгулда.

Муғ дайрида қилдим ватан андоқки Навоий
Ким, муғбачалар васлидурур ком кўнгулда.
27

Буду нобудум агар тенг бўлди жонон оллида,
Зарра йўқу бори тенгдур меҳри рахшон оллида.

Кўзларимнинг чашмаси оллида уммон ҳажр аро
Кўр биайниҳ уйладурким чашма уммон оллида.

Васл ичинда дўзах ўти бирла қўйған тоза доғ
Оташин гулдек гумон қил доғи ҳижрон оллида.

Эй мусулмонлар, не ҳолатдурки, ишқ этмиш забун,
Юз мусулмон ханлнни бир номусулмон оллида.

Улки мажнун дейдилар, чиндурки ҳар дам кўргузур
Чок бўлған кўнглагин бу жисми урён оллида.

Фақр ила шод ўлки, ҳар ким бўлса аҳли маърифат,
Даҳр туфроғ бирла тенг бўлмоқ не имкон оллида.

Эй Навоий, жон сабо оллида, қилғаймен нисор,
Бу гадо ҳолин деса етканда султон оллида.
28

Йигитлигимда эдим мубтало йигитларга,
Қариб ҳам ўзни тилармен фидо йигитларга.

Юзи сариғ, боши оқ бир қари гар ўлса, не ҳайф,
Энги қизил, кўзи, қоши қаро йигитларга.

Десанг қариб бўлайин зуҳду офият бирла,
Магарки бўлмағасен ошно йнгитларга.

Тилар эсанг қарилиқ иззу рутбасини, магар
Кўнгулни бермагасен дилрабо йигитларга.

Нечаки бўлса йигитликда шўхлиқ матлуб,
Вале адаб била хуштур ҳаё йигитларга.

Қариға ҳар неча бўлса ситам йигитлардин,
Не бўлғуси қаридин жуз дуо йигитларга.

Не навъ зуҳд ила тақвони асрайин маҳфуз
Ки, учрадим қариликда бало йигитларга.

Етар азоб қариб, нохалаф ўғуллардин,
Нечаки тутсам ўзумни ато йигитларга.

Чу ҳусн бўлди, вафо истаманг йигитлардин
Ки, тенгри бермади ҳусни вафо йигитларга.

Нечаки маст йигитларни аҳли ишқ тилар,
Валек ишқдурур порсо йигитларга.

Навоиё, қарисанг ҳам жаҳонда бир неча кун
Рафиқ бўл, тилар эрсанг наво йигитларга.
29

Хатту зулфу қошларинг, эй дилбари чобук, бало,
Ул не юздурким, эрур давринда юз турлуг бало.

Ошиқ ўлтурмакка ул кўздек балое кўрмадук,
Йўқса ошиқ бўлғали оламда кўп кўрдук бало.

Ул не кўздурким, эрур нозу карашма жомидин
Бўлса махмур — офат, аммо бўлмоғи усрук — бало.

Ишқ даштида ўлумдин қочмоғилким, анда бор
Минг балоким, бу балодур барчадин ўксук бало.

Ишқ аро кўрдук ниҳоятсиз балийят, эй кўнгул,
Ҳажрдин душвор лекин кўрмамиш эрдук бало.

Ул балоларким, чиқарғай офиятдин кимсани,
Ишқ эрур қотил ва лекин май эрур кучлуг бало.

Эй Навоий, ташлаб ўзлукни фано йўлиға кир
Ким, эрур ул йўлда эгнингга бу оғир юк бало.
30

Тифллар тошики, жисмим қилди сартосар қора,
Бўлди савдоға саводи аъзам андин ҳар қора.

Ёшдин англа юзум, гар сиймгундур, гар қизил,
Тошдин англа танимни: гар кўк ўлмиш, гар қора

Дема кўнглунг лавҳиға ёзғил хирад ойинини,
Баски, қўйдунг доғи ишқ ул сафҳадур аксар қора.

Панжайи хуршидни гўё қора этмиш кусуф,
То қилиптур илгин ул ҳури парийпайкар қора.

Дуди оҳимдин демайким зор жисмим сўзидин,
Кулки бўлмиш ўт тушуб куйган кеби бистар қора.

Умр йўқ жуз тийралик исёндаким, ҳайвон суйи
Истамакдин рўзгорги топти Искандар қора.

Чун Навоий ишқ аро комиллиғин сабт эттилар,
Бўлди баским, аҳли ишқ от ёздилар маҳзар қора.
31

Кўзунгга тани нотавоним фидо,
Равонбахш лаълингға жоним фидо.

Лабинг ранги оллида қоним сабил,
Қадинг жилвасиға равоним фидо.

Белу оғзинг олди тану жонниким,
Анга ошкору ниҳоним фидо.

Бағир лаъли, кўз дурри оллингда сарф
Демайким, санга баҳру коним фидо.

Жунун бирла ақлим ғаминг садқаси
Ки, оллингда яхши-ёмоним фидо.

Фано даштида қани оворалик
Ким, ул сайрға хонумоним фидо.

Навоийдин олдинг кўнгул, жонни ҳам
Санга айлай, эй дилситоним, фидо.
32

Чу ишқ дарду балони жаҳонға урди сало,
Нахустроқ мени бехонумонға урди сало.

Мен олдим ўн улушидин тўқуз ярим улушин,
Яримки қолди, ани инсу жонға урди сало.

Анинг дағи ярмини олди офариниш эли,
Яримини ёна бу нотавонға урди сало.

Бу нотавон ани ҳам жон била қабул этти,
Чу қочтилар ани ҳам ҳар қаёнға урди сало.

Кўнгул чу дарду бало толибидурур, гардун,
Агар етишти минг офат ҳам анға урди сало.

Фиғонки, элга тутуб бода соқийи даврон,
Чу давр етти манга, барча қонға урди сало.

Навоиё, санга ҳар яхшилиқки мумкиндур
Ки, ёр меҳнат ўтин мен ёмонға урди сало.
33

Ҳар жафо қилсанг тўзармен, қилмасанг дағи вафо,
Ўзгаларга не вафо қилсанг тўзармен, не жафо.

Элга гар ваъда вафо қилдинг, жафо мен хастаға,
Элни билман, қил манга ҳар ваъдаким қилдинг, вафо.

Ваъдалар қатлимғаким қилдинг, танимдин кетти заъф,
Гўйий алфозинг эди дардимға оёти шифо.

Оразинг хуршидидин тушмиш қадингнинг сояси,
Ёки ерга судралиб мушкин сочинг қолмиш қафо.

Хурдадонлар айламаслар фаҳм оғзинг рамзини,
Не учунким, бордурур ул нуктада беҳад хафо.

Тийраликдур даҳр иши, софий фано жомию бас,
Айюҳа-с-соқий лано даъ мо кадар хуз мо сафо.

Эй Навоий, жонинг олғумдур деса қайғурмағил,
Жонга миннат тут, мунунг бирла гар этса иктифо.
34

Кўзумдин ашк тугандию бўлди қон пайдо,
Бағирдин анда бўлур поралар нишон пайдо.

Жунунум ўлса дамо-дам таажжуб этмангким,
Кўзумга ул парий ўлур замон-замон пайдо.

Нужуми ҳусндурур хўблар ваҳ ул соат
Ки, бўлса ул юзи хуршид ногаҳон пайдо.

Мунажжим ахтари бахтимни қўйки, оҳимдин,
Бу кун эрур не нужуму не осмон пайдо.

Не заъфдурки, сўрар элга фаҳм ўлур нола,
Валек кўзга эмастур бу нотавон пайдо.

Не йўл экин буки ҳар неча корвон борди,
Бирисидин не асар бўлди, не нишон пайдо.

Навоий ўлди анинг даргаҳида андоқ гард
Ки, туфроқ ичра эмастур ул остон пайдо.
35

Шарора хатлари соғинма дуди оҳим аро
Ки, йиртибон юзини кийди мотамимға қаро.

Темур кўнгуллуг улус қирмоғиға суҳондур
Каю харошки, зоҳир бўлур фиғоним аро.

Чаманда барча гул ўрнига солғай ўт, булбул
Менинг фиғоним ила бир кун ўлса нағмасаро.

Муносиб ўлди чу ёндошсалар кумуш олтуну
Юзумни кўксунгга қўйсанг не бўлди, сиймбаро!

Танимни захм қилиб ишқ аҳлиға ярадинг,
Тараҳҳум эт қани бу нотавонға дағи яро.

Қилур гадолиғ ул ой хони ҳуснидин ушшоқ,
Нечукки шоҳи жаҳон базми айшидин фуқаро.

Навоий оҳи навосози шоҳ Абулғозий
Сипеҳр мартаба Султон Ҳусайн Бойқаро.
36

Лабингға айламиш ул холи анбарин ғавғо,
Нечукки шаккар уза айлагай чибин ғавғо.

Бу навъ келмагай ислом наҳбиға куффор
Ки, куфри зулфиға айлаптур аҳли дин ғавғо.

Десам қиёмат анинг кўйини не айбки, бор
Қиёмат аҳлича ул кўйда камин ғавғо.

Хушо жунунки, чу юзлансам ул парий сари,
Қилур бошимға юз атфоли маҳжабин ғавғо.

Не айб қўзғаса давронни буйлаким, ҳар тун
Ичиб қадаҳ солур ул шўхи нозанин ғавғо.

Чу ишқ нуктаси дермен, ҳужум этар ушшоқ,
Нечукки дарс дер элга бўлур қарин ғавғо.

Навоий узра ғаму дард қўзғалур не экин,
Бу хастағаки қилур ёру ҳамнишин ғавғо?
37

Кўз юзидин олғанимға ашкдин қондур сазо,
Васл аро шукр этмаганга доғи ҳижрондур сазо.

Телба кўнглум билмаган бўлса висолинг қадрини,
Ҳажр анга еткурди инак улча имкондур сазо.

Гулшани васлинг ватан эрканда гар шукр этмадим,
Дашт уза бўлмоқ алохону аломондур сазо.

Ошкоро лутфу хулқунгдин агар топтим ғурур,
Фурқат ичра эмди доғу дарди пинҳондур сазо.

Ҳажр ила берма сазо гар васл аро густох эдим,
Тиғи кин бирла сиёсат қилки осондур сазо.

Ошиқ ар қилса гунаҳ қилмоқ сазо ҳижрон эмас,
Қатл тиғи сурки қилмоқ ғорати жондур сазо.

Васл базмида наво қадрин, Навоий, билмадинг,
Фурқат ичра кеча тонг отқунча афғондур сазо.
38

Сен кеби бир гул топилмас кезса юз гулшан аро,
Қоматингдек нахли тар минг сарв ила савсан аро.

Сен қилурсен нозу ўлтурған тамошо қилғали
Руҳ шахсидур, эмас кўз мардуми равзан аро.

Жоним ичра бўлмаса, эй сиймтан, меҳринг сенинг,
Меҳрибонлиқ расмида жоним керакмас тан аро.

Қилмаса равшан жамолинг ламъаси кўз мардумин,
Қўйман ул юзи қорани дийдайи равшан аро.

Ганжи ҳуснунг ичра муҳлик ғамза, эй султони ҳусн,
Шоҳларға заҳр  бўлғандекдурур  махзан аро.

Муддаийлар ичраким қатлимға душманвор дўст
Тиғ сурди, дўстком этти мени душман аро.

Лайлию Ширину Азро ноз сендин касб этар,
Зуфунунлар кўрки, шогирдингдурур бу фан аро.

Ақл ранжидин омон истаб тутубмен майкада,
Эй хирад, қўйким, тинай бир лаҳза бу маъман аро.

Кўксум ичра йўқ эса кўнглум ажаб йўқ, эй хирад,
Не ажаб девонани гар топсанг маскан аро.
39

Бас ажабдур гар манга ул дилрабо қилғай вафо,
Кимга умр этти вафоким, ул манго қилғай вафо.

Чун вафосиздур қора кўзлар санга ҳам, эй кўнгул,
Мумкин эрмастурки, ул кўзи қоро қилғай вафо.

Мен жафо тортарға хўй эттимки, йўқ имкониким,
Ул жафожў то қила олғай жафо, қилғай вафо.

Чун менинг дардим парийвашлар жафосиндиндурур,
Ушбу дардимға магарким ҳам даво қилғай вафо.

Кил вафо, ушшоқингга, эй шўхким, ногоҳ агар
Бир парий ишқиға зор ўлсанг, санго қилғай вафо.

Даврнинг ифлосидин май ички, жоҳ аҳлиға ҳам
Айламон боварки, бу дайри дағо қилғай вафо.

Айтса бўлғай замон нодони, жоно, аниким,
Жон бериб аҳли замондин муддао қилғай вафо.

Ўзга ойлардин вафо нақл этсалар манъ айламан,
Лек инонман аниким ул бевафо қилғай вафо.

Эй Навоий, кўп вафодин дема сўзким, айби бор,
Фахр ишқ ичра агар бир бенаво қилғай вафо.

БЕ ҲАРФИНИНГ БАЛОЛАРИНИНГ БИДОЯТИ «НАВОДИР»ДИН

40

Даҳр боғи аро кўп истамагил айшу тараб
Ким, гули шуълайи ғам, ғунчасидур хори тааб.

Сунбули ришталарин риштайи мақсуд дема
Ким, кўнгуллар қуши домиға эрур барча сабаб.

Ариғи ичра ушоқ тоши агар инжу эрур,
Тойири умрунг учун донаву су топти лақаб.

Англа зийрак қуш аниким кўрубон мундоқ дом,
Бўлмағай теграсида обхўру дона талаб.

Дона еб, ҳосил этиб фазла, нажас айламагай
Боғ саҳнини, риоят қилибон тарки адаб.

Ё бўлуб домға муҳкам топа олмай махлас,
Урунуб, толпинибон айламагай шўру шағаб.

Чун Навоий кўзи боғлиқ қуш эрур олам аро,
Бу чамандин анга учмоғни насиб эт, ё раб.
41

Топмиш ул юз қатра-қатра хўйдин ўзга обу тоб,
Қайда, ваҳ-ваҳ, мунча кавкаб зоҳир айлар офтоб.

Чиқма тўққуз парда кейнидинки, олам куймасун,
Олсанг олти-етти бурқаъ қўйғил икки-уч ниқоб.

Бир дам ул юз нақши гирён кўз аро топмас қарор,
Су аро хуршид аксидекки қилғай изтироб.

То кўнгул девона бўлди ул парий лаълин кўруб,
Ҳифз учун қайдиға қилдим риштайи жондин таноб.

Дарди ишқимдин сувол этти ул ой, фарёдким,
Юз жавобим бору йўқ ҳушум демакка бир жавоб.

Бу чаманда ғунча эрмас, англа, булбул кўнгликим,
Шишлади ишқ айламакка оташин гулдин кабоб.

Эй Навоий, гар десангким ғусса барбод этмагай,
Бош кўтарма бодадин зинҳор андоқким ҳубоб.
42

Етти ҳажр аёми, қатлимға недур ҳар дам итоб,
Мен худ ўлгумдур яқин, эй умр, кўп қилма шитоб.

Элга меҳрингдин куярмен, менга қаҳринг саҳл эрур,
Дўзах аҳлиға эрур жаннатни кўрмаклик азоб.

Ўлтурур чун ҳажр, бепарволиғинг ортуқсидур,
Дард муҳликдур, не ҳожат шарбат ичра заҳри ноб.

Невчун элдек йўқ менга меҳрингки, сарву гул уза
Тушса хору хасни ҳам маҳрум қўймас офтоб.

Бодпойинг йўлида хоки таним гард айладим,
Ваҳким, ул гард-ўқ муродим юзига бўлди ҳижоб.

Ашк суйидин қадинг сарвини қилдим сарбаланд,
Ваҳки, ҳамул судин уммидим уйин қилдинг хароб.

Ул қуёш ҳажри мени ўлтургали бас, эй сипеҳр,
Сен қуеш тиғин чекиб қилмоқ не ҳожат изтнроб.

Бу чаманда су масаллик покрўни чархдин
Кўрмадикким, кўнгли синмай қолди андоқким ҳубоб.

Чун Навоийдин узулдунг ёр, савоб ўлмоқ анга,
Жонидин маҳжур ўлар валлоҳу аълам биссавоб.
43

Эл парию ҳурни дегай гумон қилғанча хўб,
Лек эрур ҳури парийзодим менинг юз онча хўб.

Давр ичинда фитна ҳам кўп, хўб ҳам беҳад, валек
Бўлмағай мингдин бир ул сарфитнаи давронча хўб.

Кун била тун юз била хаттингча хўб эрмас яқин,
Бўлса бу гулшанда бўлғайлар гулу райҳонча хўб.

Ҳусниға ушшоқ агар менча ҳалок эрмас не айб
Ким, киши ул юзни кўрмайдур мени ҳайронча хўб.

Ҳуснидин тўймоғ эмас мумкинки, беҳад хўб эрур,
Тўйғай эрдим, бўлса эрди Юсуфи Канъонча хўб.

Эй кўнгул, Фарҳоду Мажнун бўлғай эрди бизча зор,
Бўлса эрди Лайлню Ширин бизинг жононча хўб.

Буки тарки ишқ этарлар ваъда ёлғон қилса ёр,
Қилса бўлмас, бўлса ёр ул ваъдаси ёлғонча хўб.

Эй кўнгул, ҳуру парий васфин эшиттим, гўйиё
Ҳеч қайси одамийлиғда эмас инсонча хўб.

Эй Навоий, кўйинннг хори кўзумга гулча бор
Ким, эрур оллимда кўйи равзаи ризвонча хўб.
44

Ажаб йўқ ўлса қора зулф оразингға ниқоб,
Қуёшқа тонгмудурур бўлса шоми тийра ҳижоб.

Кўзумга ўт чақилиб кожи ғамдин, ашким оқар,
Нечукки соиқа тушкач тўкар ёғинни саҳоб.

Магарки масжид экандурки, бўлди бутхона,
Юзунгки, икки қошингдин тўридадур меҳроб.

Сочинғ хаёли кўзум баҳри ичрадур, ё ишқ
Кўнгул сиёсатин истаб, су ичра солди таноб.

Юзунгки айни ҳароратдин ўлди ғарқи арақ,
Де ани чашмайи хуршид ё гули сероб.

Хумор ғолибу майхона эшиги боғлиқ,
Тараҳҳум айла манга ё муфаттиҳ-ал-абвоб.

Навоиё, келибон пири дайр очса эшик,
Кўтарма бош оёғидин бошинг гар ўлса туроб.
45

Ёр оғиз очмасқа дардим сўрғали топтим сабаб,
Кўп чучукликтин ёпушмишлар магар ул икки лаб.

Чайқалиб гўё тушар ҳайвон зулоли ичра мавж,
Изтироб ичра юзунгга солса чин ногаҳ ғазаб.

Кўҳи дард ичра мени Фарҳод агар қилдинг хитоб,
Чун сени дермен чучук жоним эрур Ширин лақаб.

Буки кўнглумни итинг тишларда оғзин қочирур,
Ё ўти, ёхуд анинг исланғани эркин сабаб.

Ишқи комил элни ё Фарҳод, ё Мажнун қилур,
Гар эрур маъшуқ ёхуд арманий, ёхуд араб.

Эйки, фақр ичра қадам қўйдунг талаб водийсиға,
Бўлмаса толиб санга матлуб, суд этмас талаб.

Шаҳ ҳаримида, Навоий, неча топсанг эҳтиром,
Билгил ўз ҳаддингнию беҳад риоят қил адаб.
46

Сочинг қоронғу тун, эй сарвқадди ширинлаб,
Юзунг тун ўртасида жилва айлаган кавкаб.

Юзунгда лаб су аро ўт эрур, бу асру ғариб,
Лабингда хўй ўт аро су эрур бу асру ажаб.

Ғамингда «ё раб»-«ё раб»ни кўкка еткурдим
Қабул қурбини топқайму, «ё раб», ул «ё раб».

Хаёли хаста кўнгул ичраю манга қайғу
Ки, бу латифу йўқ ул ерда ғайри ранжу тааб.

Есун итинг жигаримни узуб-узуб, негаким
Кесиб-кесиб қошиға ташламоғлиқ эрмас адаб.

Не келса чархдин ич бодаким тафовути йўқ,
Агар иноят этарсен анга, йўқ эрса ғазаб.

Навоий, ўлмаки, матлубунг ўлмаса толиб,
Сенинг ичингга недин солди мунча дарди талаб.
47

Ул ойнинг гулшани ҳуснин хазондин асрағил, ё раб,
Гулу шамшодин осеби замондин асрағил, ё раб.

Балойи ишқ ногаҳ учрар, ушбу телбадин ўзга
Улусни бу балойи ногаҳондин асрағил, ё раб.

Ул ой ҳар ёнки айлар майл, ишқ аҳли ҳужум айлар,
Манга сўз буки: ани барча ёндин асрағил, ё раб.

Ниҳоний дарди анинг муҳлик эрмиш заҳри қотилдек,
Жаҳон аҳлини ул заҳри ниҳондин асрагил, ё раб.

Манга номеҳрибонлиқ бирла ул бут қасди дин қилди,
Бари элни бути номеҳрибондин асрағил, ё раб.

Халойиқ дини торожиға чиқти маст ул кофир,
Қаён майл этса ислом аҳлин андин асрағил, ё раб.

Чиқармен телба итдек офият кўйидин ўт сочиб,
Жамиъи яхшиларни мен ёмондин асрағил, ё раб.

Жаҳон аҳлиға қилдим жон фидою қасди жон кўрдум,
Не маҳзун жонки бор, аҳли жаҳондин асрағил, ё раб.

Навоийнинг фиғони ўти куйдурди жаҳон аҳлин,
Малойик хайлин ул ўтлуғ фиғондин асрағил, ё раб.
48

Хатинг ҳам хўбдур асрую холинг ҳам бағоят хўб,
Лабинг ҳам хўб эрур, лаълингда нутқунг бениҳоят хўб.

Бошингда ҳам бинафша, юзда ҳам ул холлар хуштур
Ки, мусҳаф сафҳаси узра кўрунур ушру оят хўб.

Чу сўз рангиндурур, хуштур санамлар лаълидин хушрок
Ки, лаб рангин эса андин келур рангин ҳикоят хўб.

Юзунг май нашъасидин хўб эрурким, оқча юзларни
Назарға кўргузур, чунким етар ўтдин сироят хўб.

Дегач сендин биров афсонае бас шод ўлурменким,
Кўнгул ичра нашотангиз эрур бўлса ҳикоят хўб.

Кишига дарди дил қилмон, кўнгулга тиғлар урсанг
Ки, эрмас хўблардин нотавонларға шикоят хўб.

Қадаҳ гар бермасанг, эй дайр пири, не осиғ ранжим
Сулук этмас асар, гар пирдин етмас ҳидоят хўб.

Улуб эрдим фироқ ошубидин, лекин менга соқий
Бир-икки-уч лаболаб жом ила қилди ҳимоят хўб.

Тушуб гул ҳуснидин булбулға мушкил лол эди, қилдинг
Навоий ҳаллиға ул ой жамолидин ривоят хўб.
49

Қайси бир туҳматки бизга қилмади нисбат рақиб,
Қайси бирниким эшитқач қилмади бовар ҳабиб?

Чун рақибимға рақиб эрди ҳабиб, эрдим тирик,
Найлай ўлмайким, ҳабибимға ҳабиб ўлмиш рақиб.

Ўз диёринда ғариб элдин етар чун жавру зулм,
Эл диёринда ғариб ўлмоғлиғим эрмас ғариб.

Жон фидо айлаб дедим, васлинг насиб ўлғай манга,
Бўлса жоним қасди қилғанлар насиби, ё насиб.

Гар менинг ишқимға ҳуснунгдин вафое етмади,
Йўқ сенинг ҳуснунг менинг ишқим нишони анқариб.

Гулда чун ранги вафодин рангу бўе йўқ эмиш,
Ўтмагай эрдинг бу гулшан сари кош, эй андалиб.

Эй Навоий, уддек ҳар дам кўрарсен гўшмол,
Гўйиё сен тифл раҳ, чархи муҳолифдур адиб.
50

Наботдин газак этсанг ичарда бодайи ноб,
Лабингға еткач, ўлур ул набот лаъли хушоб.

Учуқмудур буки, майгун лабингда зоҳирдур,
Йўқ эрса май юзида зоҳир ўлди реза ҳубоб.

Фироқ етмас эдиким, рақиб суҳбати ҳам
Тамуғ бас эрмас эдиким, изофа бўлди азоб.

Сиришк оқар талабингға югурса пайки назар,
Нечукки тез борур эл сайр вақти қилса шитоб.

Қошинда ер ўпа олман қошиға тушса гириҳ
Ки, сажда рост эмас, эгри чун бўлур меҳроб.

Не тонгки, олами арвоҳ аро жунун тушкай
Ки, руҳ бўйниға ул зулф солди юз қуллоб.

Сипеҳр зулмини айлар замон мусовийдур,
Агар сен этсанг анга хоҳ лутфу хоҳ итоб.

Замона кимга вафо қилдиким, манга қилғай,
Замоне айла вафо, соқиё, кетур майи ноб!

Навоий айласа муғ дайрини ватан не ажаб
Ким, ул эшик анга очмиш муфаттиҳ-ул-абвоб.
51

Оғзи рамзин билмасам, эй хурдадон, кўп қилма айб,
Хурда тутмоқ расм эмас фаҳм этмаганга сирри ғайб.

Жонму ё лаълинг чучукдур десам, аччиғланмағил,
Нукта мубҳам бўлса, эй жону жаҳон, сўрмоқ не айб?

Субҳ гўёким юзунг гулзоридин келди насим
Қим, тўлуптур атридин гулга этак, насринға жайб.

Оразинг узра ики зулфунгни очмоқ не эди
Ким, яқин хуршидиға ёптинг саҳоби шакку райб.

Ростлиғ иршоди бу йўлда қилур толибға пир,
Рост ул янглиғки, Мусоға асо берди Шуайб.

Чун ҳабибим чеҳра очди, шавқ ўтиға куйдилар,
Бузар ўлсун ёки Салмон, ё Анас, ёхуд Суҳайб.

Эй Навоий қаридинг, чиққил йигитлар базмидин
Дим, шабоб айёмиға нисбат эмас даврони шайб.
52

Гул чоғи ҳар гулга бир булбул тараннум кўргузуб,
Тоза қонлиғ доғ ила кўнглум қуши афғон тузуб.

Бўлди бир гул ҳажридин жисмим очилған гулбуне,
Жузв-жузвин баски тишлаб-тишлаб олмишмен узуб.

Ҳажринг оҳи ҳам кўнгулни буздию ҳам қўзғади,
Ел анингдекким совурғай ғунча ажзосин бузуб.

Заъфдин буким йиқилмишмен қилурмен пойбус,
Сарвдек оллимда қаддингнинг хаёлин турғузуб.

Мултафит булбулға сен, эй гул, тиканга ёндашиб,
Ваҳ, неча ўлтургасен ҳар лаҳза ани тиргузуб.

Дайр пири илгидин май дурди истармен, валек
Розий эрман ичкали зоҳид ридосидин сузуб.

Эй Навоий, умр ўтар елдек, ўзунгни шод тут,
Елга етмак мумкин эрмастур чу суръат кўргузуб,
53

Шоми ғам ёғдирдиму оҳим шафақни су қилиб?
Ё фалак қон йиғлар ул ой оллида ҳолим билиб.

Пўя ҳангоми самандинг наъли учқан турфадур
Ким, шарар кўрдики чиққай барқ ўтидин айрилиб.

Тан уйида кўнглум  андоқким бузуғда хорпушт,
Баски атрофида пайконинг туруптур санчилиб.

Ғунчадек кўнглум бир очилғунча сенсиз қон ютар,
Таҳ-батаҳ аъзоси қон боғлаб ёқаси йиртилиб.

Ҳар дам ул гулчеҳрадин ашким бўлур абри баҳор,
Кўзларимга ишқ илги кожидин ўт чақилиб.

Йўқ сенинг зуҳдунг менинг журмумға тағйир, эй фақиҳ,
Чун қуруптур хомайи қудрат ёзилған ёзилиб.

Номаву қосид била топмас Навоий дарди шарҳ,
Чун туганмас меҳнати не ёзилиб, не айтилиб.
54

Раҳм этар кофир кўзунг ул зулфу юзда чирмалиб,
Гўйиё бўлмиш мусулмон ўтға зуннорин солиб.

Хирмани сабримни қўзғаб, кўз ёшимни сочти ҳажр,
Уйлаким ҳар ён сочилғай дона, хирман қўзғалиб.

Зулфунгга мажнун кўнгул боғланди, хотир жамъ қил,
Телба қайда  борғуси, занжири ерга судралиб.

Қатл чун қилдинг кўнгулни бу кафан тикмак экин,
Ўқларингким қолдилар жон пардасиға тевралиб.

Гар ўюб олдинг кўзумни, сендин олмоқ истаман,
Ҳусн агар будур, киши бўлмас кўзин сендин олиб.

Қоматинг борди цазардин айлабон кўнглумни реш,
Рост ул ўқдекки ўткай, лек захм андин қолиб.

Соқиё, ҳажр ўлтурур, май тутқил анда заҳр эзиб!
Мутрибо, ҳолимға йиғла навҳа оҳангин чалиб.

Қадди шовқидин ҳаво қилмоқ тилар кўнглум қуши,
Неча тан зиндонида маҳбус қолғай қийналиб.

Эй Навоий, ғам туни эрмас шафақким, чархни
Қилди гулгун қон ёшинг дарёси ҳар дам чайқалиб.
55

Гулруҳи раъноқадим чун боғ тавф айлар бориб,
Инфиолидин гули раъно қизариб, сарғариб.

Юз шикоф эттинг таним, йўқ эрди кўнглумдин нишон,
Уйлаким ўт топмағайлар кулни ҳар ён ахтариб.

Совуғ оҳимдин ёруғлуқ оз,  вале кўп тийралик,
Қишда ул янглиғки, тун бўлғай узун, кун қисқариб.

Заъф вақти кўйидин чиқмоқ тахайюл айласам,
Икки қатла ҳар қадамда тинмоқ истармен ҳориб.

Тутмадим бўғзим сабудек бода тарки айлабон,
Май тилармен пири дайр оллида балким ёлбориб.

Соқиё, лаб ташнамен, андоқки, кўк жоми тўла
Бода тутсанг, сарнигун айлармен ани сипқариб.

Эй ажал, ҳижрон аро олдинг Навоий жонини,
Лутф қилдинг, жонни андин ани жондин қутқариб.
56

Чун кулар ёни сўкулган жисми зоримни кўруб,
Йиғлағайму ёни емрулган мазоримни кўруб.

Уйла ғам даштида туфроқ ўлмишамким, ул тараф
Келмагай Фарҳод ила Мажнун ғуборимни кўруб.

Ҳажр ўти то ўртади кўнглумни ақлу ҳушу сабр,
Иттилар ҳар ён қорарған рўзгоримни кўруб.

Ғурбат ичра мен ўлар ҳолатда деманг зинҳор,
Келса ногоҳон биров ёру диёримни кўруб.

Уйла  мажруҳ ўлмишамким, қилмадилар туъма ҳам,
Айлаб итларга асар жисми фигоримни кўруб.

Соқиё, икки лаболаб жом ила тиргуз мени,
Даҳр эли андуҳидин муҳлик хуморимни кўруб.

Эй Навоий, даҳр бўстониға мойил бўлма кўп,
Ғам хазониға бадал бўлған баҳоримни кўруб.
57

Дуди оҳим кеча-кундуз чу фалак сари бориб,
Субҳға дам тутулуб, шомға ораз қорариб.

Ишқ боғида фироқ илги умидим нахлини,
Йўқки шохин ушатиб, балки тубин ҳам қўпариб.

Сени истарга назар пайки югурди онча
Ким, эмастур ёшидин қатра аёғи қабариб.

Чирмашиптур ўқиға пай кеби жон ришталари,
Эй кўнгул, эмди бўлурму ани тортиб чиқариб,

Тошким, ёғди яланг жисмима ғам хайлидин,
Лолалар очди бу туфроқ ёғинидин кўкариб.

Ўқининг тешмаги кўнглумни бас эрмас эдиким,
Бошоқ истарга доғи тиғ ила ҳар сори ёриб.

Саргарон қилди мени уйла хумор, эй зоҳид
Ким, уятдин боқаолман юзунга бош кўтариб.

Майли дунёки, солур кимсани тинмасликка,
Тинибон кўнгли анинг кимки, кўнгулдин чиқариб.

Ёрумоқ истар эсанг аввал арит кўнгулни,
Эй Навоий, кўзи ёруб кишиким, кўнгли ариб.
58

Тиғ ила хоки танимни ҳар тараф ёрдинг келиб,
Нақди жон олмоққа бу туфроғни ахтардинг келиб.

Келдингу кўнглумни юз чок этмагунча бормадинг,
Баъд умре, эй ситамгар, яхшилар бординг келиб.

Жон сенга қурбонки, олиб жон, кўнгул афғонидин
Ҳам ўзунгни, ҳам мени, ҳам элни қутқардинг келиб.

Қатл бас эрди, таним ул кўйдин судрамакинг,
Ортуқ эрди, эй жафожў, ҳаддин ўткардинг келиб.

Эй кўнгул, оздур сенга бу ҳамки, ул ой кўйидин,
Манълар қилдим вале юз қатла ёлбординг келиб.

Соқиё, еткурмиш эрди жонни оғзимға хумор,
Жон фидонг ўлсунки, бир май бирла қутқардинг келиб

Зуҳд этиб эрди Навоийни хароб, эй муғбача,
Тенгри ёрингким, фано дайриға бошқардинг келиб.
59

Туганмас меҳри йўқ ҳажрим туни шарҳин савод айлаб,
Варақ афлок ўлуб, ул тун саводин-ўқ мидод айлаб.

Улусни оқизур ашким, фалакни куйдурур оҳим,
Чекиб ун йиғласам ғам шоми ул маҳвашни ёд айлаб.

Муроди номурод ўлмоқдин ортуғроқ эмас мумкин,
Муродин гар топар ул шўх, бизни номурод айлаб

Инониб васлиға ҳажрин унуттунг, эй кўнгул, лекин
Дутулғайму ўлумдин, умриға эл эътимод айлаб.

Мени худ ул парий ҳажри қилиб саҳрода саргардон,
Чекиб бечора Лайло оҳу Мажнун эътиқод айлаб.

Совурғил ақл уйин, гардун, мени мажнун агар ўлсам,
Таним туфроғию оҳим елидин гирдбод айлаб.

Оёғ ёланг бориб қилдинг иморат Каъбани гўё,
Оёғинг ўпмаги бирла бузуғ кўнглумни шод айлаб.

Бошим ҳам зуҳд уётидин қуйи тушмиш ҳам андинким,
Борурмен дайр сари хонақаҳға хайрбод айлаб.

Навоий кўнглини кўп меҳр ила олди ул ой андоқ
Ки, олғай муштарий қаллошлар молин музод айлаб.
60

Эй кўнгул, маст ўлали азми харобот айлаб,
Дайр кўйида гадолиққа мубоҳот айлаб.

Бода тутким, бу улуғ коргаҳ аҳволиндин,
Ҳеч фаҳм ўлмади ҳар неча хаёлот айлаб.

Хуш мақом англа фано дайриниким буйла мақом
Топмади аҳли вараъ қатъи мақомот айлаб.

Ринди майхора қадаҳ туттики, зоҳид ҳаргиз,
Қилмади буйла карам арзи каромот айлаб.

Қўйғил ўзлукни гар одам эсанг, инак шайтон
Кибр ила найлади кўр, онча ибодот айлаб.

Ганж уммиди била туфроққа эл кирди басе,
Умр зойиъ қилибон фикри маҳобот айлаб.

Чекма кўп ранж, Навоийки, киши топмайду.
Ўзидин халқни хушнуд муроот айлаб.
61

Баҳор элга айшу манга изтироб,
Кулуб ҳолима барқу йиғлаб саҳоб.

Солиб туфроғ устида бир гул ғами,
Ориғлиқ судек жисмима печу тоб.

Кетиб ғунчадек дағи наргис кеби,
Оғиз бирла кўздин манга хўрду хоб.

Эсиб халқ сари насими висол,
Менга ҳажр ўтидин етиб илтиҳоб.

Гули васл агар даҳр боғида йўқ,
Етар қатлима ҳажр хори азоб.

Кўҳан дайр бедоду зулми била,
Дариғоки, ўтди замони шабоб.

Чу йўқ васл, бехудлуғ овлодурур,
Қадаҳ давриға айла, соқий, шитоб

Ки, ўзни қилай неча соғар чекиб,
Бу дайри хароб ичра масти хароб.

Навоий, десангким замоне тинай,
Замон аҳлидин айлагил ижтиноб.
62

Кўзунгдин ҳам кўнгул, ҳам жонда ошуб,
Демай жону кўнгул давронда ошуб.

Нечаким солса ошуб элга ҳайрат,
Улусча юз мени ҳайронда ошуб.

Чаманга бормиш ул гулрух эмас ел
Ки, оҳимдин дурур бўстонда ошуб.

Ҳазин жону кўнгулда кўзларингдин
Тушуптур мунда офат, анда ошуб.

Кўзум булғанди мавжи ашкдин, вой,
Кўрунг кўлакидин уммонда ошуб.

Бўлай садқанг, мени кўп қилма музтар,
Неча бўлғай бу саргардонда ошуб.

Қадаҳ тут, соқиёким, асру тушмиш,
Бузуғ кўнглум оро ҳижронда ошуб.

Илигдин солма бир дам давр аёғин,
Фалакдин чун тушар давронда ошуб.

Солур кўнглум, Навоий, не эканким,
Яна кўптур бу бесомонда ошуб.
63

Кўзум ёшиму оқиб, ул қуёш сари.чу боқиб,
Йўқ эрса тобидин анинг кўзумга терму оқиб.

Не кўздур улки, итига солурда бағримни,
Қийиб-қийиб олиб, андин қиё-қиё чу боқиб.

Узулди тори ҳаётим менинг, магар ул умр,
Узунроқ эткай ани зулфи риштасини тақиб.

Етишса кожи фироқ кўзумга ўт чақилиб,
Кўнгулни ўртагали ҳам фалак бу ўтни чақиб.

Тўпамни сарзаннш илги тенг этти ер бирла
Ки, ҳар кишики, етиб, кўйида бошимға қоқиб.

Чу ишқ ўтин ёралиқ кўнглум ичра ёқти ул ой,
Ўнголди захми бу марҳам жароҳатимға ёқиб.

Яшурмоқ истамагил майни мендин, эй соқий
Ки, тийра айламагай айшим ул қуёш уёқиб.

Жаҳонни бир кесак англа, ҳавоси — гарди бало,
Бу гарддин қутулуб ҳар киши ани йироқиб.

Навоиё, чу сипаҳ чекти ишқ кўнглумга,
Салоҳу зуҳд ила тақво бузулдилар улоқиб.
64

Бу кеча базмим аро турфалар ифшо айлаб,
Ўртади ишқ икки офат манга пайдо айлаб.

Бири дасторида гулранг ўтаға санчиб,
Қон хаёли бошида эрканин имо айлаб.

Бирининг боши уза титрагуч ул янглиғким,
Титрабон руҳ чу ул сари тамошо айлаб.

Бириси сархушу қошида гириҳ, илгида тиғ,
Юз минг имону хирад мулкини яғмо айлаб

Бириси гул уза ошуфта қилиб сунбулини,
Юз туман жону кўнгул хайлини шайдо айлаб.

Ишқ гоҳи урубон жонима ҳайрат барқи,
Чун анинг жилвайи ҳуснини тамошо айлаб.

Нафс гоҳи солибон кўнглума ишрат ҳаваси,
Чун мунунг давлати васлини таманно айлаб.

Агар ул ҳусн тамошосиға бўлсам мойил,
Руҳни волиҳ этиб, ақлни шайдо айлаб.

Йўқса бу васл таманносиға бўлсам роғиб,
Коми фикри мени офоқда расво айлаб.

Манга не ул бўлиб алқисса муяссар не бу,
Гоҳ ани зоҳир этиб, гаҳ муни ихфо айлаб.

Эй Навоий, дема кўп, ҳарзаву қил истиғфор,
Тенгридин офияту тавба тавалло айлаб.
65

Ғозаву сурмаға чун кўнгли бориб,
Гул қизариб, дағи наргис қорариб.

Қолди деб ғамзам ўқи кўнглунг аро,
Истаю ҳар сари кўксумни ёриб.

Не қуёшдурки, хаёл ичра юзи,
Назаримға чу келиб кўз ёшариб.

Ишқ нахлини кўнгулда эктим,
Барчанинг майли ниҳолин қунгариб.

Талабингда югуриб пайки назар,
Ончаким боштин аёғи қабариб.

Ёр аксининг ўлуб жилвагаҳи,
Кишиким хотири миръоти ариб.

Дайр пири қулименким май ила
Ғайр нақшини кўнгулдин кетариб.

Шуълайи ораз ила муғбачалар,
Дайр аро дуд бошимдин чиқариб.

Кўксини қилди Навоий чу шиёр,
Туҳми меҳрингни бу мазраъда тариб.
66

Ёр ул вақт жафо расми тутуб
Ким, вафо даъбу тариқин унутуб.

Халқни ғофил этиб қатл қилур,
Кўз очар фитнаға элни уютуб.

Юзу оғзинг ғамидин кўз ёшим
Чун оқиб, гул очилиб, ғунча бутуб.

Бўлубон хайли малак парвона,
Чун қазо шамъи жамолинг ёрутуб.

Фурқатинг дўзахиға хотирни,
Боғи жаннат аро бўлмас овутуб.

Бу фано дайрида улким ичмай,
Баски даврон аро хуноба ютуб.

Заҳри ғам тутти Навоийға фироқ,
Лаълинг уммидидин оғзин чучутуб.

ПЕ ҲАРФИНИНГ ПАРИЙВАШЛАРИНИНГ ПАРВОЗИ «НАВОДИР»ДИН

67

Ул парийнинг чу бу мажнундин эрур ваҳшати кўп,
Манга андин неки, аҳбоб ила бор улфати кўп.

Тушса куйган танима соиқайи ишқи не тонг
Ким, шарар бирла бўлур сўхтанинг нисбати кўп.

Кўнглума васл зулоли била бергил таскин
Ким, ани куйдурадур ишқ ўтининг ҳирқати кўп.

Куймагим дафъи учун дўзах ўтин истармен,
Негаким жонима етти шарари фурқати кўп.

Жонни ул навъки тан орзу эткай беҳад,
Руҳбахш эрнинга жонимнинг эрур ҳасрати кўп.

Ҳолатим саъб эса ул пок ғамидин не ажаб,
Ишқнинг шиддати кўп, ҳусннинг ар иффати кўп.

Дайр пири чу карам бирла талофий айлар,
Ғам эмас гар етишур муғбачалар шиддати кўп.

Бодайи соф била дафъи кудурат қилсун,
Аниким тийра қилур давр элининг заҳмати кўп.

Эй Навоий, чу ўтар яхши-ёмон, ғам емадег,
Улки давронда эрур ишрати кам, меҳнати кўп.
68

Аввал иста манзили амну ҳарифи сода топ.
Чунки бу икки муяссар бўлди, нуқлу бода топ.

Иктифо қилма буларға, истар эрсанг лаҳзае,
Нукта сурмак бир ҳарифи фонийи озода топ.

Ким кўнгул сайд этса, лўлий бўлсаким тут муғтаним,
Айтман арлот ё барлосдин мирзода топ.

Эй парийруҳ, ишқ келмас тахт ила тож аҳлидин,
Истасанг ошиқ менингдек бедили уфтода топ.

Неча ишқ аҳлини айлаб имтиҳон, рад қилғасен,
Ҳар жафо айларга кўнглум иставу омода топ.

Эй кўнгул, гар шайх ишқинг манъ қилди, қилма айб,
Олам ичра боре аввал бир анингдек лода топ.

Эй Навоий, умрунг ўтти неча бут зикрин демак,
Гўшае тут эмди, бир тасбиҳ ила сажжода топ.

ТЕ ҲАРФИНИНГ ТОРОЖГАРЛАРИНИНГ ТАМОШОСИ «НАВОДИР»ДИН

69

Чун қўюб кеткунг жаҳон мулкин мусаххар бўлди, тут,
Чун ётиб ўлгунг фалак тахти муяссар бўлди, тут.

Бир овуч су топмайин ўлсанг керак чун ташналаб,
Баҳр ила бар фатҳида ўзни Сикандар бўлди, тут.

Чун хумоға туъмадур охир бошингда ҳар сўнгак,
Ул хумо бошингға беш кун соягустар бўлди, тут.

Афсарингни шоми туфроққа урар чун даври чарх,
Субҳ заррин тожини бошингға афсар бўлди, тут.

Не Фаридундин асар чун қолди, не Жамшиддин,
Ҳашаматинг Жамшиду Афридунға ҳамбар  бўлди, тут.

Ул гул айлар рўзгоринг тийра, ўртар бу шарар,
Бас мутиъи ҳукму раъйинг чарху ахтар бўлди, тут.

Ул бағир қони, бу кўз ёши дурур чун офият,
Дурру лаълинг қон ила дарёға мунжар бўлди, тут.

Чун лагадкўб қазо паст эткуси тавсанлиғинг,
Тавсани гардун рикобингға таковар бўлди, тут.

Эй Навоий, ич фано жомин, йўқ эрса тенгдурур,
Даври дун раъйинг била гар бўлмади, гар бўлди, тут.
70

Бир мақоми амн топ, анда бурун ором тут,
Сўнгра туз базму дилоромингға ҳар дам жом тут.

Гарчи кундуз меҳр тобидин ёруғроқдур жаҳон,
Буйла жоми айшни, албатта, лекин шом тут.

Ёри гулрух лаъли серобию соғар қонидин,
Ҳам майи гулранг нўш эт, ҳам майи гулфом тут.

Бир нафас мутриб суруди дилкашидин бода тот,
Бир замон соқий ақиқи беғашидин ком тут.

Бўлма бот усрук, ғанимат тут бу янглиғ кечани,
Жомий май тун аввалидин то саҳарҳангом тут.

Бўлса бўғай элга бу давлат муяссар, эй кўнгул,
Бизга лекин даст бермакни хаёли хом тут.

Гар Навоий волийингдур, қовмағил, эй муғбача,
Ани ҳам бу дайр аро бир ринди дурдошом тут.
71

Навбаҳор ўлдию мен ҳажрида, соқий, май тут,
Токи йиғлай қилибон арбада андоқки булут.

Ҳажрдин абри баҳорий кебидур тийра кўзум,
Кўз юмуб очқуча, эй барқи висол, ани ёрут.

Сен суманбарсену мен лола кеби қон ароким,
Дояий даҳр бериптур манга қону санга сут.

Ҳажр  андуҳидамен, соқий, ул ойдин сўз деб,
Мени бир-икки тўла соғари май бирла овут.

Иккн лаълингни ўпай, дағи баҳо жон берайин,
Гар баҳо ўксук эса, сен дағи нисфин ўксут.

Бода чун боиси нисён эмиш онча ичайин
Ким, манга ҳар неки жуз ёрдурур бўлсун унут.

Эй Навоий, манга бас ул санами лўлийваш,
Бекка қипчоқу оғар, шаҳға қиёту билгут.
72

Ёшурун дардимни зоҳир қилди афғон оқибат,
Асраған розимни ёйди сайли мужгон оқибат.

Ёшуруб эрдим бағир чокини, ваҳким, қилди фош
Ҳар тараф кўздин тарашшуҳ айлаган қон оқибат.

Тиғи ҳажрингдин ниҳон кўксум шигофин, оҳким,
Элга равшан айлади чоки гирибон оқибат.

Войким, кўксум шикофидин улусқа бўлди фаҳм,
Ишқ ўти бағримға қўйған доғи пинҳон оқибат.

Шавқидин дам урмайин бедодиға хурсанд эдим,
Ваҳки, бўлдум ҳажридин расвойи даврон оқибат.

Гар будур кофир кўзу зуннори зулфи, эй фақиҳ,
Бўлғудек мен дайр аро масту паришон оқибат.

Ишқ кўйида жунунумни мунодий айлади,
Ҳажр тошидин мунаққаш жисми урён оқибат.

Даҳр бўстони аро саркаш ниҳоле кўрмадук,
Соя янглиғ бўлмаған ер бирла яксон оқибат.

Эй Навоий, давлати боқий тиларсен васлидин,
Ани касб этмак фано бўлмай не имкон оқибат.
73

Лаълидин чунки такаллумда томар оби ҳаёт,
Совуғ оҳимдин ўлур боғласа муз ҳабби набот.

Ул парий кўздин учар, кўз дағи шавқидин учар,
Ваҳки, мен учқали ҳам йўқтурур эгнимда қанот.

Зулфунг оллида  бинафша суда кўргач аксин,
Қўймади ёна бошин юқори қилмоққа уёт.

Борибон ҳар неча бот келса, кўрунур менга кеч,
Келибон ҳар неча кеч борса, кўрунур манга бот.

Сирри ишқингни дей олман, ёза ҳам олманким,
Тили икки қаламу кўнгли қора келди давот.

Мен тилаб ҳусн, вале шоҳ тилаб аслу насаб,
Менга лўлий била ҳинду, анга қўнғироту қиёт.

Соқиё, ҳуш керакмас манга ҳижрон дамида,
Бода тут, доруйи беҳуш вале бодаға қот.

Тиладим ёр, ҳаёт айлай анга сарф дедим,
Ваҳки, ул дағи вафо қилмади андоқки ҳаёт.

Эй Навоий, тиласанг сайли фанодин махлас,
Фақр даштида керак тоғдек орому сабот.
74

Лаъл эмас ширин лабингким, жон топар андин ҳаёт
Ким, сўруб билдим ул эрмиш лаългун қилған набот.

Лек ул янглиғ наботеким қуяр чоғда ани,
Шираси жон шираси эрмиш, суйи оби ҳаёт.

Оқса рухсорида хай, не тонг кўнгул тўқтатмасам,
Тоғ бўлса топмас ул сайр ичра имкони сабот.

Ҳажр дудидин қора бўлған кўнгул ичра ўқунг,
Шарҳи ҳолим ёзғали бўлмиш қалам бирла давот.

Хўблар хайли аро ҳар сари тушмиш рустахез,
Гўйиё майдон ичига чобукум секритти от.

Боқма эй зоҳид, ҳақорат бирла ашё сариким,
Бўлмаған анинг сифоти мазҳари йўқ ҳеч зот.

Эй, Навойи, кўргали ани учар ҳар дам кўзум,
Лек не суд учмоқ ул қушким анга йўқтур қанот.
75

Шўх икки ғизолингни ноз уйқусидин уйғат,
То уйқулари кетсун, гулзор ичида ўйнат.

Тишлабки, сочинг ўрдунг, очқанда паришон қил,
Офоқ саводинда жон ройиҳасин бутрат.

Кулбамға хўй афшон кел, зулфунг қилиб ошуфта,
Анжум сипаҳин синдур, офоқ улусин қўзғат.

Ораз қуёшин очиб ашки қуруған кўзни
Кўп ҳажрда йиғлатдинг, бир васлда ҳам йиғлат.

Бир оҳ ила кул бўлдум, эй чарх, тилаб топиб,
Фарҳод ила Мажнунға ошиқлиқ ишин ўргат.

Хоро тубига ётқунг, йўқ суд агар юз йил,
Кўк атласи устида жисмингни ётиб ағнат.

Базм ичра Навоий кўп йиғлар эса, эй соқий,
Ҳуш элткучи дору жомиға анинг чайқат.
76

Менга бегонадурур ул буту мен ишқида маст,
Ошно бўлмайин этти мени бегонапараст.

Лабидин жон иси келдию мен ўлдум беҳуд,
Ваҳ, не майдурки иси еткач, этар халқни маст.

Сабзхатлар бўйи қисқарди бўюнг жилвасидин,
Сарвнинг теграсида сабза кўрунгандек паст.

Тобға тушти қуёш панжаси ҳуснунг қўлидин,
Сидра гар ҳамқадинг ўлса, қуёш ўлғай ҳамдаст.

Сўрма дайр ичра шикастимники, бир муғбачанинг
Зулфи зунноридин ўлди менга бу навъ шикаст.

Туну кун маст эсам, эй шайх, мени ёзғурма,
Соғ ўлурму кишиким, ичти майи жоми аласт.

Эй Навоий, сени чун қилди қазо кофири ишқ,
Фориғ ўл бут қошиға сажда қил эмди пайваст.
77

Бодайи ишқинг кўруб топти бузуғ кўнглум шикаст,
Сайл етмасдин бурун вайроним ўлди ерга паст.

Гоҳ ғалтондур, гаҳе уйқудадур усрук кўзунг,
Йўқ таажжуб, гоҳ ғалтон бўлса, гаҳ уйқуда маст.

Ул санамға сажда қилсам, зоҳиди худбин, не айб,
Бутпараст ўлмоқ кўп ортуғроқки бўлмоқ худпараст.

Соқий илгин бердиким, ўптум дағи ичтим қадаҳ,
Найласун ичмай қадаҳ ҳар кимга мундоқ берса даст.

Кўксума наълу алиф шакли иморат тарҳидур,
Ташқари ҳам етти ишқинг мулкига девори паст.

Зоҳид айтурким, май ичма, ваҳ, анинг ҳукми била
Соғ ўла олғайму масти бодайи жоми аласт.

Эй Навоий, ишқ ила кўнглум хаёл этти масоф,
Рўбарў бўлғач менинг қалбим сари тушти шикаст.
78

Эй кўнгул, дедимки, айлаб азм жононимға ет,
Демадимким, турғилу афғон била жонимға ет.

Бошинг ол кет, лек чун ҳам бекасу ҳам хастамен,
Ҳолатим сўрмоққа  гоҳе байт-ул-аҳзонимға ет.

Чунки кўрдунгким ўлубмен, тутма мотам, қайт бот,
Ул дами жонбахшу лаъли оби ҳайвонимға ет.

Ўлганимни арз этиб йиғлаб дегилким, эй Масиҳ,
Айлабон лутф ул қатили тиғи ҳижронимға ет.

Келмак ўлса итлари жисмим тугатмасдин бурун
Бошлабон ул кофири қотилни вайронимға ет.

Еткач-ўқ чун тиргузур, қўпсам бўлай деб садқаси,
Зинҳор ул дам мадад айлар учун ёнимға ет.

Деб эдинг, еткум Навоийға қатиғроқ тушса иш,
Ушбу дамким, ҳажр қасд айлаб турур қонимға ет.
79

Тийраву афсурдабиз, эй ишқ тарқатқан булут,
Бир бало барқи била ҳам ўрта бизни, ҳам ёрут.

Кўз неча бўлғай қуруқ зуҳд ашкидин ул зарқ ила.
Шуъла тортиб, эй бало оҳи ўти, ани қурут.

То қачон қилғай кўнгулни маъсият дуди қора,
Бир чароғи ҳусн ила, эй ишқ, ул уйни ёрут.

Айлабон барбод зуҳду илмни, эй пири дайр,
Тифли раҳдек эмди бизга ишқ алифбесин ўқут.

Ҳусн итибдур, эй мусаввир, тортибон бир турфа шакл,
Қайғулуқ кўнглумни ул суврат била гоҳе овут.

Ҳосили умр, эй кўнгул, чун ишқ эмиш ўрган ани,
Ўзга умрунгда неким ҳосил қилиптурсен унут.

Эй Навоий, берса бир лўлийваше савдоси даст,
Зинҳор икки жаҳон сармояси таркини тут.
80

Ким экин майдонда, ё раб, ул тўни гулгун йигит
Ким, ғамидин тош урар кўксига юз маҳзун йигит.

Не ажаб хам қад била сарғарса рухсоримки, бор
Дилбарим бир қомати раъно, юзи гулгун йигит.

Мен чекарга ранжу меҳнат ғам туни ожиз қари,
Кўнглум олған зулму бедод ичра рўзафзун йигит.

Эй йигит, ҳуснунг закоти сўр қарилар кўнглини,
Кимсани қўймас ҳамиша чун бу даҳри дун йигит.

Мен хариф бўлған қариға қайда майл этгай биров
Ким, эрур шайдоси ғам дастида юз мажнун йигит.

Найлайин тўртунчи гардуннинг қари меҳриниким,
Кўрмамиш оламда моҳимдек тўқуз гардун йигит.

Мен сўзи кавн аҳлиға афсоналиғ қилған қари,
Сен кўзи Кашмир элига ўргатур афсун йигит.

Чун қаридннг, чиқ йигитлар базмидинким, қарининг
Келмагидин  йўқ,  боруридин дурур мамнун йигит.

Эй Навоий чун қари бўлдунг ибодат кунжи тут,
Элга хор айлаб ўзингни бўлмағингдур чун йигит
81

Оҳким, олди қариған чоғда кўнглум бир йигит
Ким, агар жон берсам, истиғнодин ўлмас мултафит.

Қасдима ул новак айлаб тезу мен судраб асо,
Кўйида ҳар ён ешилган ўйлаким ғанчилиқ ит.

Мен киму ислом ким, сажжода бирла хирқани
Айлади ул бутнинг атфол хаёли титу пит.

Ашк ҳажринда кўзум оқ этди андоқким мамуқ,
Жолайи ашк ул момуғдин ёғди андоқким чигит.

Бир насиҳат бордурур, лекин қулоғингға дегум,
Юз яқин тут бу қаридин, эй йигит, бир панд эшит.

Қад чу хам бўлди эмас ҳеч иш муносиб жуз рукуъ,
Сажда ўрнин оҳ ила, хошак ила хасдин арит.

Эй Навоий, чун сени куйдурди чарх, эмди не суд,
Оҳ ўтидин сен ани хоҳий қизит, хоҳий эрит.
82

Ҳабиб ғайр ила май ичти, эн кўнгул, қон ют,
Эл ичса васл майин, боқу заҳри ҳижрон ют.

Чу ҳажр муҳлик эрур, бода эрмас анга илож
Тутайки, жоми май ўрнига шираи жон ют.

Менгаки дўст керак, эй Хизр, ютармен қон,
Сенгаки умрдурур ком, оби ҳайвон ют.

Ўқидин, эй кўнгул, ич шарбат ўрниға хуноб,
Ушоқ муз ўрнида ул шарбат ичра пайкон ют.

Висол нўшини то мумкин бўлғай истар эсанг,
Фироқ заҳрини, бас, улча бўлғай имкон ют.

Ичингда сирри ҳақиқатни ёшурай дер эсанг,
Улустин   ул гуҳари бебаҳони пинҳон ют.

Навоий, айла анинг ишқи таркини, йўқ эса
Чу ғайр ила май ичар, боқу заҳри ҳирмон ют.
83

Чобукеким қатл учун сурди яна майдонға от,
Одамий қолмас тириг солған замон жавлонға от.

Будурур маъноки, шояд қолған эркин бир киши,
То анинг жонин ҳам олғайким, сурар ҳар ёнға от.

Ҳар кишини қатлким айлар, ўлармен рашкидин,
Ваҳки, бир ҳам ёнгилиб сурмас мени ҳайронға от.

Не бало қаттиғ кўнгулдурким қатл эл қониға
От сурар сурган масаллик лолаву райҳонға от.

Уйлаким бузғай қуюнни ўзга бир тўфон келиб,
Ул сифат нобуд этар сургач бу саргардонға от.

Кимни ўлтурмакка отсанг ўқ, менинг жоним чиқар,
Бир дағи тиргузгали мен бедили бежонға от.

Даврдин кўп ранжамен, усрук чиқиб майхонадин,
Рахши ҳиммат узра солмоқ истарам давронға от.

Шоми туфроққа кирардин чора йўқтур, гарчи субҳ
Кимки, секриткай қуёшдек бу биник айвонға от.

Қўс уни туттн Навоий назмидек офоқни,
Гўйиёким сайр этарга чектилар султонға от.
84

Етилмиш, оллоҳ-оллоҳ, не қомат, ул қомат
Ки, олам аҳлиға солди қиёмат ул қомат.

Қўнгарғай асрамайин боғбон ниҳолларин,
Чаманда сарвдек этса иқомат ул қомат.

Чу қилди жилва, вафо сари ҳеч қилмади майл,
Жафода топқан учун истиқомат ул қомат.

Хиром вақти халойиққа фитна ёғдурди
Ки, борча фитнадин ўлсун саломат ул қомат.

Бошимға еттию ўлган таним равон топди,
Бу ишни ростий этти каромат ул қомат.

Чу ноз жилвасини сарвдек қилур билингиз
Ки, қатл этардин эрур бенадомат ул қомат.

Навоий, эмди ўзунгдин илиг ювким, ўлгунг
Ки, зоҳир айлади шаққи қиёмат ул қомат.
85

Эй сабо, ҳолим бориб сарви хиромонимға айт,
Йиғларимнинг шиддатин гулбарги хандонимға айт.

Буки анинг аҳду паймонида мен ўлсам дағи
Яхши фурсат топсанг, ул бадъаҳду паймонимға айт.

Буки анинг зулфи зуннорида диним ҳосили
Куфр ила бўлмиш мубаддал номусулмонимға айт.

Буки қилмишмен жаҳону жонни анинг садқаси,
Юз туман жону жаҳондин яхши жононимға айт.

Буки юз жон садқаси қилсам пушаймон бўлмағум,
Васлиға бир ваъда қилғандин пушаймонимға айт.

Буки юз минг фитнакўзлуг бўлса пайдо онсизин,
Қилмағум наззора ҳаргиз кўзи фаттонимға айт.

Буки чок айлаб ёқа, усрук чиқар эл қасдиға,
Мен ўлиб эл жон топар, бебок нодонимға айт.

Даҳр боғи гуллари ҳуснин вафосиз эрканин,
Юзи гул, жисми суман, кўйи гулистонимға айт.

Эй Навоий, ҳеч гулшаннинг сенингдек хушнаво
Булбули йўқ эрканин шоҳи сухандонимға айт.
86

Ишқ солди хонумоним ичра ўт,
Лаъли оташноки жоним ичра ўт.

Нега еткан ерга ўртар халқни
Бўлмаса оҳу фиғоним ичра ўт.

Қўнглум эрмас тандаким, ҳажринг аро
Тушти жисми нотавоним ичра ўт.

Ўқларингнинг касратидин чектим оҳ,
Тушти андин найситоним ичра ўт.

Ҳажрдин куйди сўнгаклар, ваҳки, ишқ
Солди хошоки ниҳоним ичра ўт.

Соқиё, майдин су урким, солди давр
Жони беному нишоним ичра ўт.

Эй Навоий, чун чақилди барқн ишқ,
Тушти андин хонумоним ичра ўт.
87

Қилди душман раҳм, баским қилди жавр изҳор дўст,
Эй кўнгул, душман топ эмди, тутмағил зинҳор дўст.

Ҳар замон душманларим озурдадур, эй дўстлар,
Баски, ҳар дам еткурур мен зорға озор дўст.

Душман ар жонимни афгор  айласа, қилди биҳил,
Жавр тиғидин чу кўнглум айламиш афгор дўст.

Кеча душманларғаким, ноламдин уйқу келмади,
Ранжамен  мундин дағиким, бўлмади бедор дўст.

Мен ўлар ҳолатда, душманлар кўрунуб дўстваш,
Невчун ўлмайким,  келур  бошимға  душманвор дўст.

Кулса душман айб эмаским, кўрмадим оз ҳам вафо,
Гарчи қозғандим қилиб жоним фидо бисёр дўст.

Чархнинг меҳрига мағрур ўлмағилким, ғадри бор,
Ҳаргиз ўлмас кимсага ул душмани ғаддор дўст.

Соқиё, қил дўстлуқ, тут бодаким йўқтур ғами,
Бўлса олам душмани ҳар кимга сендек бор дўст.

Итларинг ғавғо қилур гўё Навоий ўлдиким,
Боши узра жамъ ўлуб афғон қилурлар ёру дўст.
88

Эйки, файз истарсен, ўзни сарвдек озода эт,
Ҳар паришон нақшдин сафҳангни гулдек сода эт.

Гар фано даштиға киргунгдур су худ кўз ёши бас,
Лекин аввал зодсизлиқ зодини омода эт.

Таййи арз этсанг чокиндек бир шарарча кўрмагил,
Барқдек ўзни фано туфроғида уфтода эт.

Бир фано оҳи елидин сарбасар барбод ўлур,
Гар ҳаво узра булут ажромини сажжода эт.

Ўзни расволиққа қилмоқдур алам гар туғунга,
Кўк ливосин шуққа дағи сидра шохин хода эт.

Кўмган ўлғайсен бошингни бир овуч тош остида,
Тожингга зийнат агар лаълу дуру бижода эт.

Эр эрсанг, бўл сулбким, не мода бўлғунгдур, не нар
Ўзни гар юз қатла олам аҳлидек нармода эт.

Офият кунжида эрдимким, деди «эй муғбача,
Дину исломим уйин бузмоққа майли бода эт».

Нақд жаннатдур Навоий кавсаросо май ичиб,
Ўзни зору волиҳи бир сарви ҳурийзода эт.

СЕ ҲАРФИНИНГ САМИН ГАВҲАРЛАРИНИНГ САМАРАСИ «НАВОДИР»ДИН

89

Замона эрур чун маҳалли ҳаводис,
Замоне керак бўлмасанг анда мокис.

Амал қасрини айлама анда иҳдос
Ки, ҳар лаҳза бўлғай ўкуш фитна ҳодис.

Чиқарға бу вайронадин чора йўқтур,
Гар Одам вагар Нуҳу гар Сому Ёфас.

Бўлур тийра кўзгунг, тўлар заҳраи жоминг
Тутайким, бўл Искандару Жамға солис.

Жаҳон шуғли сари талаб қилма мужиб,
Анинг таркини тутқали иста боис.

Фано хонақоҳи аро сомит ўлғил,
Йўқ улким бақо дарсгоҳида боҳис.

Навоий, амал хирмани ичра ўт сол
Ки, бўлмоқ керакмас бу мазраъда ҳорис.
90

Фалак ҳаводисидин бўлса ҳар  бало ҳодис,
Ул ой василасидиндур бурун манга ҳодис.

Агарчи дард ҳудусидур улча мумкин эрур,
Валек бўлмади  бир дардима даво ҳодис.

Нетиб ҳарамға қилай азм, дайр ичинда манга
Ки, бўлди муғбачалардин юз ибтило ҳодис.

Балийят аҳлини озод айламиш  гардун,
Нединки барча балоси бўлур манга ҳодис.

Сипеҳрдин не шикоят эрур чу қисми азал,
Агар вафо етишур, гар бўлуб жафо ҳодис.

Сипеҳр фитна тўкар ерга, лек ул ойдин,
Эрур не фитнаки бўлғай жаҳон аро ҳодис.

Ҳудус топмади эркан Навоий эмгагича,
Жаҳонда ишқ балийёти бўлди то ҳодис.
91

Менинг расволиғимға бодайи гулгун эрур боис,
Майи гулгун ичарга соқийи мавзун эрур боис.

Парийвашлар жафосиға гунаҳ бил телба кўнглумдин,
Буким тош ёғдурур атфол, анга мажнун эрур боис.

Фалак бежурм эрур, ғам келса бу маҳзун сариким, ҳузн
Топиб ўз жинсини келмакка бу маҳзун эрур боис.

Совурсам кўкка туфроқ, дард водийсида тонг йўқким,
Қуюндек буйлаким саргаштамен, гардун эрур боис.

Не тонг бу телба оғзида сўзи доим ул ойнингким,
Парий васлиға аксар эл аро афсун эрур боис.

Лабинг жонбахш, аёғдин бошинга қотил, не айб ўлсам,
Тирилмакликдин ўлмакликка чун афзун эрур боис.

Рақибингға десам лаънат, ери борким сенга ноҳақ,
Менинг қонимни тўктурмакка ул малъун эрур боис.

Ридо дайр ичра раҳн этканга чун қнлдинг ғазаб, эй шайх,
Яна ёзғурма борсам ул сари марҳун эрур боис.

Навоий бода ичмас, лек чун соқий қадаҳ қуйди,
Ул офатшакл эрур мужиб, бу дилкаш ун эрур боис.

ЖИМ ҲАРФИНИНГ ЖАМИЛАЛАРИНИНГ ЖИЛВАСИ «НАВОДИР»ДИН

92

Зиҳе бошинг уза ва-ш-шамс зеваридин тож,
Сочинг саводида тафсири лайлат-ул-меърож.

Нужум  жавҳаридин  тожи  жоҳинга  тарсиъ,
Сипеҳр атласидин тахти рифъатингға дувож.

Саҳар яшил аламидин ливонг уза шуққа,
Малак қалин ҳашаридин сипоҳингга афвож.

Беҳишт сори  киши тийра гўрдин бормас,
Шафоатинг алифи тутмайин йўлиға сирож.

Ҳидоятинг қўлидин шарбати шифо топибон,
Аники иллати куфр айлабон заифмизож.

Салоти хамсани адёнға  айладинг носиҳ,
Бу панжа бирла малакнинг юзига урдунг кож.

Навоий ўлди чу муҳтожинг, айла раҳм ангаким,
Ғаний карим эса ибромға эмас мухтож.
93

Эй гадойинг оллида муҳтож аҳли тахту тож,
Аҳли тож оллида андоқким гадоға эҳтиёж.

Ким гадойингдур бош индурмас дағи тортар аёқ,
Чархи аъло бўлса тахту меҳри анвар бўлса тож.

Лаъли серобинг бериптур оташин ранги била
Офати жоним учун ўт бирла суға имтизож.

Дарди ҳажримға буюрди, сабр дарди йўқ табиб,
Заҳри қотил бирла муҳлик ранжима айлар илож.

Ой юзунг бирла талашди буки кўктур орази,
Панжаси бирла қуёш гўё юзига урди кож.

Эйки, бердинг ишқ султониға кўнглунг кишварин,
Англағилким жону ақлу дин эрур аввал хирож.

Хўблар ўргансалар, тонг йўқ, Навоий назмини
Ким, аларнинг ҳусни анинг ишқидин топмиш ривож.
94

Майи лаълингга гўёким ҳаёти жон эрур мамзуж
Ки, ул эрмас зулоли чашмайи ҳайвон эрур мамзуж.

Агар бағрим судур, ўлмай нетайким анда ғамзангдин
Су берган заҳр бирла қатраий пайкон эрур мамзуж.

Кўрунг ғам базмида хунобалар ютмоқки жомимға
Бағирдин келгану, кўздин тўкулган қон эрур мамзуж.

Лабингдин  барча ҳижрон ваъдасидур, кўрмадук нўше
Ки, заҳр ул нўш аро токим эрур имкон, эрур мамзуж.

Висол ичра майи айш ўлса қисминг, бўлма кўп эмин
Ки, жоми васл ила хунобаий ҳижрон эрур мамзуж.

Шафақгун май, ҳилолий жом агар кўрсанг ҳарис бўлма
Ки, софи ҳирс бирла дурдийи ҳирмон эрур мамзуж.

Навоий ашкига дерсен не янглиғ мазж топмиш қон,
Бағир чок ўлса, ул қон бу суға осон эрур мамзуж.
95

Кўнглумга  айла лаъли шакарханд ила илож,
Килған кеби заифқа гулқанд ила илож.

Кўп ишқ таркидин дема сўз қўйғил, эй табиб,
Муҳлик маразға қилмади эл  панд ила илож.

Онсиз ўлармен, оллима ҳуру парий не суд,
Топмас анинг ғами анга монанд ила илож.

Қайд эт кўнгулга силсилайи зулфин, эй ҳаким
Ким, телбага муносиб эрур банд ила илож.

Ул кўйдин ити чу мени қовмақ истади,
Бағримдин  айладим  неча  парканд ила илож.

Даврон жафоси дафъиға мажнуну маст бўл
Ким, йўқ ул ишка раъйи хирадманд ила илож.

Муҳлик эмиш фироқ Навоий, магар сипеҳр
Қилғай бу қатъи дардини пайванд ила илож.

ЧИМ ҲАРФИНИНГ  ЧОБУКЛАРИНИНГ ЧЕҲРАКУШОЙЛИҒИ  «НАВОДИР»ДИН

96

Наргис ул кўздек эмас, эй боғбон, боқиб кўз оч,
Не учунким ул парий қиймоч эрур, бу бир талоч.

Айлади ошуфта савдойий димоғим рагларин,
Тонг елидин  андаким бутрашти ул ошуфта соч.

Зулфи эгнига етар гар сочи ерга судралур,
Тенгдурур қайдим учун гар бир қарич, гар юз қулоч.

Куйди  жисму  йиғлабон  кўнглумда хаттинг шавқидур,
Гарчи мумкин йўқ кўкармак су била куйган ёғоч.

Ишқ оламсўз келди, қўй фусунунг, эй хирад,
Етти чун ер-кўкни йиртиб арслон, эй тулку, қоч.

Сарвнозим гул чоғи гулшанға кирди, эй насим,
Ҳам ани елпию ҳам гул яфроғин бошиға соч.

Қўйки, ул юз хониға наззора айлай тўйғуча
Ким, кўзум бўлмиш бу қаҳти ҳусн айёмида оч.

Дўст зикру фикрини қилғил ғизоким яхшироқ,
Ҳуш ила туфроқким ғафлат била кандий кулоч.

Эй Навоий, кўнглунга етмас риёзатсиз сафо,
Кулба равшан истасанг ҳасрат суйидин рўза оч.
97

Қўйди юз шоми ажал зулфин паришон айлагач,
Умр хуршиди уёқти чеҳра, пинҳон айлагач.

Сурди кўнглумни бузуб хокий таним узра саманд,
Елга берди туфроғин, бу уйни вайрон айлагач.

Лаъли  ҳажри қилди қон  бағримни ғамдин лахт-лахт,
Қатра-қатра тўкти кўзлар йўлидин қон  айлагач.

Оҳким, бахтим оғир уйқусидин уйғонмади,
Гарчи юз минг фитна уйғонди мен афғон айлагач.

Қилмайин сарҳуш ҳануз, эн муғбача, қўймоқ недур,
Оллима зуннорни дайр ичра меҳмон айлагач.

Ошиқ эткач шуҳрайи шаҳр этти ул кофир мени,
Шаҳр кездурган кеби кофир мусулмон айлагач.

Чекмади булбул Навоийдек фиғонким, ёнмасун
Сайр учун ул сарви гулрух азми бўстон айлагач.
98

Гириҳ-гириҳ чу тугарсен етар оёғинга соч,
Гириҳларин чу очарсен тушар қулоч-қулоч.

Кўнгулни қийди анинг ғамзасию қилмади раҳм,
Қиё-қиё боқибон ул ики кўзи қиймоч.

Чаманда кеча ётиб маст оразин ёпмиш,
Кўп эмди тонг ели ул гулни лутф бирлан оч.

Қадинг чаманда кўруб боғбон агар сарвин
Кўзига илса ҳамоно керактур анга ёғоч.

Жунунға тушти  санавбар  қадингдин, уйлаки су
Бўлуб аёғига занжир узалди бошида соч.

Сипеҳр  лаъл кўруб кўксум узра меҳроби
Бало ўқиға  ҳамоноки  айлади омоч.

Навоиё, дер эсанг кўрмайин вафосизлиқ,
Таваққуф этмаю даҳр аҳлидин вафо кеби қоч.
99

Кўруб дардим тараҳҳум қилмадинг ҳеч,
Тўкуб ашким табассум қилмадинг ҳеч.

Фироқинг ўти ичра неча йиғлаб,
Фиғон чектим, тараҳҳум қилмадинг ҳеч.

Жаҳонға оҳу ашким солди ошуб,
Бу тўфондин таваҳҳум қилмадинг ҳеч.

Сўзунг шавқидин эрдим хаста умре,
Сўрарға бир такаллум қилмадинг ҳеч.

Мусаллам ишқ, эй кўнглум, сенгаким,
Кўруб зулмин тазаллум қилмадинг ҳеч.

Муҳаббат аҳли қисмин невчун, эй чарх,
Қилиб меҳнат, танаъъум қилмадинг ҳеч.

Навоий сари, эй даври мухолиф,
Наво савтин тараннум қилмадинг ҳеч.
100

Ул турки хитонинг эрур андоқки кўзи қиймоч
Ким, ноздин ўлмас демак оллиндаки, кўз оч.

Бағримни қиё боқмоқ ила қиймоғидиндур,
Ё айни такаббурдин эрур кўзлари қиймоч.

Очлиқдин ул ойнинг магар ўлди кўзи бемор,
Қон ичкали мойил нега бўлмиш гар эмас оч.

Ўзбак, мўғул ўлғай анинг оллида мусулмон,
Билман ани қалмоқмудур, йўқ эса тағмоч.

Турмас ажал ул ғамзаи хунрез ўқидин,
Жонинг керак эрса сенга, эй хаста кўнгул, қоч!

Ўпмакка юзи хўбдурур, ғабғаби ҳам хўб,
Чун оғзи топилмаслиқ аро олмоқ учун бож.

Кейнича кўнгулсиздур эришмакка Навоий,
Ул шўх чу ўз мулкига борди кўнгул олғоч.

ҲЕ ҲАРФИНИНГ ҲАРАМИЙЛАРИНИНГ ҲУСНОРОЙЛИҒИ «НАВОДИР»ДИН

101

Бу чаманким, тўкилур шом гул, очилса сабоҳ,
Бодасиз шому сабо ўлмоқ эмас бизга салоҳ.

Даври айёмға йўқ чунки вафо, эй соқий,
Сен вафо айлаю бас, айлама даври ақдоҳ.

Бекарон раъфат эрур даҳрда элга офат,
Роҳати беҳад агар истар эсанг топқил роҳ.

Пири хаммор эшиги боғлиқ эрур, мен махмур,
Раҳм этиб оч бу эшикни юзума, ё фаттоҳ.

Қилмағил қасд киши қонию нақдиға валек
Айш нақдини қадаҳ қони била англа мубоҳ.

Ҳасмкуш келди фалак золи  бил, эй шайху манга
Раз қизи борида ул колони қилма никоҳ.

Эй Навоий, тиласанг ғам тенгизига соҳил,
Каштии  бода  бурун топқилу бўлғил  маллоҳ.
102

Жонима еткурди ул лаъли равоносо фараҳ,
Элга еткурган масаллик лаългун саҳбо фараҳ.

Лаъли ёқути муфарриҳдур магар билхосия
Ким, хаёлидин манга йўқтур насиб илло фараҳ.

Қон ёшимдин демангиз сўз ким мукаддар бўлмасун,
Бодадин топқан замон ул шўхи маҳсиймо фараҳ.

Лаъли ҳижронида, эй соқий, яна май тутмаким,
Тортсам кавсар майи етмас манга асло фараҳ.

Боиси ғамдур лаби ҳажрида лаъли обдор,
Май дебон рангин су ичкан айламас пайдо фараҳ.

Гар фараҳ истар эсанг, майхона азми айлаким,
Андин ўзга ердин олмиш гунбади хазро фараҳ.

Эй Навоий, дайр пири тутса, май ложуръа ич,
Фикр қилмаким, санга еткай малолат ё фараҳ.
103

Бўлса бўлғай сарв қадлар ичра ҳар гулрў малиҳ,
Сарви гулрўйум менинг лекин эрур асру малиҳ.

Хол эрурму йўқса туз солған сиёҳий нуқтаси
Ким, эрур васф айлагандин ортуқ ул ҳинду малиҳ.

Лабларинг кулгач, тўкар туз бирла шаккар тунг-тунг,
Оллоҳ-оллоҳ, бўлур эрмиш мунча ҳам кулгу малиҳ.

Кўп малоҳат бобида Шириндин айтур Кўҳкан,
Сабзширинимча ул  бор эрди эркинму малиҳ.

Эйки Юсуф бирла сўрмишсен ҳабибим ҳуснидин,
Ул сабиҳ ўлди латофат ичра, аммо бу малиҳ.

Оразинг кўргач, кўзум шўроба тўккач, англадим
Ким, эрурсен сен малоҳат аҳлидин айру малиҳ.

Эй Навоий, аччиғ-аччиғ йиғларимни қилма айб
Ким, эрур кўнглумни олған кофири бадхў малиҳ.
104

Ахтарин ашк эттию совуғ нафасни оҳ субҳ,
Бўлди гўё шоми ҳажрим ҳолидин огоҳ субҳ.

Ғам туни муҳлик ғамим англаб ёқа чок айлади,
Тонг елидин ҳар нафас ҳолимға тортиб оҳ субҳ.

Тийра ҳижрондин чу йўқтур фарқ субҳу шомима,
Хоҳ шом ўлсун қорарған рўзгорим, хоҳ субҳ.

Дуди оҳимдин қорарғай ҳажр шомидин батар,
Бўлса ҳижрон қатъида бир кун манга ҳамроҳ субҳ.

Тийра шомим дафъ қилди меҳр зоҳир айлабон,
Яхши борди меҳрибонлиғларда шайъ-улоҳ субҳ

Хуштурур жоми сабуҳ, эй шайх, сен ҳам ичкасен,
Тутса май соқий бўлуб бир меҳр юзлуг моҳ субҳ.

Ғам туни кўҳ балосидин магар бўлмиш халос
Ким, менингдек кўргузур рухсоре чун коҳ субҳ

Субҳдам бедору гирён бўл, агар файз  истасанг
Ким, сенинг уйқунгға хандон бўлмасун ногоҳ субҳ.

Эй Навоий, ул қуёшнинг муждайи васлин бериб,
Қилса неткай, шоми ҳажрим меҳнатин кўтоҳ субҳ.
105

Ҳажрдин асру ҳазинмен, соқиё, тутқил  қадаҳ,
Ҳар неча соғар улуғ бўлса тўла тутқил қадаҳ.

Гар анинг нўш айларидин ожиз ўлса аҳли базм,
Жамъ этиб борини бир йўли манга тутқил қадаҳ.

Қониъ эрман бир қадаҳ бирлаки, дардим саъб эрур,
Ҳар кеча ложуръа нўш этсам, яна тутқил қадаҳ.

Бир нафас маст ўлмасам ҳижрон ғами айлар ҳалок,
Жонима раҳм айлабон баҳри худо тутқил қадаҳ.

Гар муяссар бўлса базми васл, лутф айлар эсанг,
Қуй мени наззораға кўпрак анга тутқил қадаҳ.

Улу мен чун маст бўлдуқ ихтиёринг бордур,
Хилват айлаб бер ижозат, элга ё тутқил қадаҳ.

Чун харобот ичра туштунг чиқмоғинг душвор эрур,
Ихтиёринг йўқ ичиб, эй порсо, тутқил қадаҳ.

Хирқайи зуҳдин Навоий қилди раҳн, эй майфуруш,
Қўйма ҳуш илгида ани бенаво тутқил қадаҳ.
106

Субҳ дайр ичра муғанний уйла тузди шадди руҳ
Ким, унидин бўлди руҳуллоҳга оҳанги сабуҳ.

Тоза бўлди руҳлар ул навъ шадди руҳдин,
Ким лисони ҳоли руҳуллоҳға қилди тоза руҳ.

Йўқки, ёлғуз шаддидин тушти қулуб ичра кушод,
Ҳар гирифти доғи арвоҳ ичра солди юз футуҳ.

Дайр пири онча тутти элга жоми руҳбахш,
Ким яқиндурким ушатқай товба бўлса юз насуҳ.

Руҳи қудсий эрди алфози зуҳур эткунча фажр,
Ваҳй юҳо эрди анфоси тулуъ эткунча юҳ.

Йўқки, май каштийси ғам тўфонидин айлар халос
Ким, топар андин киши бир қатра ичса умри Нуҳ.

Сирри ваҳдат нуктасидур бас дақиқ, эй порсо,
Май қуёши ламъаси бирла магар топқай вузуҳ.

Эй мударрис, ишқ сирри дафтари бир нуктадур,
Гарчи мингдин бир ёзилмайдур ёзиб юз минг шуруҳ.

Васлсиз бўлмас Навоий кўзу кўнглига илож
Ким, журуҳ узра журуҳ ўлмиш, қуруҳ узра қуруҳ.

ХЕ ҲАРФИНИНГ ХЎБЛАРИНИНГ ХИРОМИ «НАВОДИР»ДИН

107

Фано тариқида ҳар кимки ҳосил этти русух,
Риёву зуҳд анинг оллида эрур мансух.

Не навъ ўзлуги мансух бўлмағай қошида,
Бировки, дўст шуҳудиға ҳосил этти русух.

Чу ишқсиз эди зуҳд аҳли келди ноболиғ,
Эрурлар атфол, эл гарчи дер аларни шуюх.

Демакта воқиъа ёлғону чин тахайюл этиб,
Киши эканларин андоқки ёд қилса мусух.

Жаҳони хокий эрур бир кесак, вале нопок,
Этак етурмомак авло мулаввас ўлса кулух.

Арит сиришк била ботинингда бор эса чирк,
Ю тавба суйи била бўлса ботининг аро шух.

Навоий аҳли фано иста, қўй риё аҳлин
Ки, найшакар борида туҳфа қилмади киши лух.
108

Фироқ ўтики, бало оғзидур анга манфах,
Мисоли дўзаху жаннатдурур ул дўзах.

Не тонг ёшунса кеча зулфида қуёш кўйи
Агар бу навъ эса чавгани зулфу гўйи занах.

Эрур кирарга кўнгул хайли ул тараф бир-бир,
Тароғ сочингдаки йўллар ясаб турур рах-рах.

Қуёш ҳамоно кўк атласин либос этмиш
Ва ё кийиптур ул ой нилгун насиж ила нах.

Гаҳеки кўргузасен заҳри чашм тонг эрмас,
Бўлур чу бодомнинг донаси бирарда талх.

Юз очса ақлим эли тўлғанур, нединким бор
Чинор панжаси шал, офтоб панжаси шах.

Навоий оҳини зоҳид кам этмади сўз ила,
Нединки, дуд ўлур афзун, қотилса ўт ила ях.
109

Шўх кўп йўқ бириси, уйлаки, айёр ул шўх,
Шўхлуқ бирла қилур элни гирифтор ул шўх.

Боқиб ағёрға тишлар лабини ишва била
Еткурур қатл учун жонима озор ул шўх.

Гул қизариптуру сунбул қорарипдур, гўё
Боғ аро қилди аён зулф ила рухсор ул шўх.

Хўблар бутрашибон қўзғалишур ишқ аҳли
Масту бебок магар бўлди падидор ул шўх.

Кимниким зор кўрар ўлтурур ул шўхи бало
Не бало турфа иш ўлмиш буки, мен зор ул шўх.

Дайр аро муғбачайи шўх ушатти тавбам,
Маст бўлман нетайин бор чу хаммор ул шўх.

Шўхлиқдин не деса чун унутур эмин эман,
Гарчи худ ваъдайи васл айласа изҳор ул шўх.

Эй кўнгул, дину хирад нақлини асраки, эрур
Зулф аро холи кеби шабраву таррор ул шўх.

Гар Навоийдин эрур бехабар ул шўх, не тонг,
Мастлиғдин эмас ўздин чу хабардор ул шўх.
110

Эй кўнгул, чунки эрур ёр майи фурқати талх,
Кимки, бу майни ичар бўлса, не тонг риққати талх.

Шарбати сабр дер ич носиҳу юз войки бор,
Оби ҳайвон била ҳал айласа бу шарбати талх.

Ўзгалар бирла ичарсен маю мен зорға ул
Бодаедурки, эрур таъми ачиғ, лаззати талх.

Соқийи базм, яна тутма манга жоми фироқ
Ким, бу соғарнинг эрур чошнийи шиддати талх.

Талхком ўлдум анинг кўйида бекасликдин,
Ишқ кўйининг эрур чун қадаҳи ғурбати талх.

Хўблар лаъли хаёлиға чу чурканмаки, бор
Ўзи ҳар неча чучук, ҳажри аро меҳнати талх.

Эмдиким васл ародур қўйки, Навоий, ўлдег,
Эй кўнгул, чунки эрур ёр майи фурқати талх.
111

Эрур барот ила байрам ул ойға зулф ила рух.
Хуш улки тун-куни бўлғай бу иккидин фаррух.

Бирин-бирин нетайин ою сарв ила гулни,
Менингки моҳим эрур сарвқомату гулрух.

Ҳадиси ўлтурубон тиргузурки, сўз сўрсам,
Агар ачиғланур, аммо чучук берур посух.

Малоҳат ўлса олур жонни лўлию ҳинду,
Гар ўлмаса қочурур моҳи ўқчаву Халлух.

Ёзар қалам кеби водий ҳажр аро қаламим.
Сўнгакдурурки, анинг жавфида қуруптур мух.

Фано тариқида бирдек эмас бори маъруф,
Бирига Қархдурур жилвагаҳ, бирига курух.

Навоиё, эрур ул шўхи туркман бас тунд,
Наво тилар эсанг андин югурма ордича чўх.
112

Мени ишқдин манъ этар сода шайх,
Дема сода шайх, айтким лода шайх.

Май устидаги хасча қилма ҳисоб,
Агар су уза солса сажжода шайх.

Ёруғлуқ эмас мумкин андинки, бор
Залолат тариқида уфтода шайх.

Риё баҳри ичра тамаъ заврақин
Солиптур асодин тутуб хода шайх.

Еяр доми тазвир эл сайдиға
Қилиб субҳаднн дона омода шайх.

Ғазабда сабуъ, шаҳват ичра баҳим,
Агарчи эрур одамийзода шайх.

Кирар одамий сониға қилса нўш,
Фано дайрида бир қадаҳ бода шайх.

Иродаттин ўлғай эдим бандаси,
Агар топсам эрди бир озода шайх.

Эранлардин ўзни тутар, гарчи бор
Ўкуш зебу зийнат била мода шайх.

Навоий тилар сода юзлуг йигит,
Не ғам гар ани манъ этар сода шайх.
113

Хатинг сипоҳи чу чиқти нечукки мўру малах,
Демаки, қочмасун арбоби ишқу урма занах.

Қуруди мазраъи шавқум, чу зоҳир эттинг хат
Ки, дона офатидур мазраъ ичра мўру малах.

Юзунг ўтики бор эрди кўзумга равза гули,
Тутун кеби хатинг ул ўтни айлади дўзах.

Ниқоб аро юзунг эрди ғилоф аро кўзгу,
Не хатдурки, ани қилди кийиз ичиндаги ях.

Хатики, хат-хат осилмиштур эмди ул рухдин,
Не рух дейин юзиниким, бўлуптур ул рах-рах.

Тасаввур этмаки, эл ўпмак орзу қилғай,
Магарки мўчина оғзи лабингдин олғай мах.

Жамоли зоҳир учун ўлдунг, эй Навоий, зор,
Чу ёпти оразини хат, уёлдинг эркин, вах.