21. Фузайл б. Иёз қ. т. р.
 Аввалғи табақадиндур ва кунияти Абу Алидур. Анинг не ерлик эрканида ихтилоф бор. Куфалиқ дебдурлар. Марв ва Бовард навоҳийсидин ҳам шуҳрати бор. Ул дебдурким: мен Ҳақни дўстлук ва севуклук юзидин парастиш қилурмен. Ва шикеболиғим йўқтурни, қилмағаймен. Маҳмуд Варроқ дебдурки, шеър:
 [Аллоҳга муҳаббат изҳор қиласанда, унга осийлик ҳам қиласан ва яна муҳаббатдан лоф урасан.. Бу ишинг ажабдур. Агар сен муҳаббатда содиқ бўлсанг, Аллоҳга итоат қиласан. Чунки муҳиб (севувчи) маҳбубига, албатта, итоаткор бўлади¹].
 Шайх ул-ислом қ. с. дедиким, ҳар ким ани бийм юзидин парастиш қилур, ўзин парастиш қилур ва ўз нажоти тамаъиға тепранур, йўқ муҳаббату фармон итоатиға. Ва ҳар ким ани умид юзидин парастиш қилур, ул ҳам ўзин парастиш қилур ва ўз танаъуму роҳати таваққуъиға тепранур, йўқки, муҳаббату итоатқа. Мен ани бийму умид била парастиш қилмасмен муздворлардек, анинг муҳаббати даъвосиға дағи парастиш қилмасменким, парастишким, анинг сазоси бўлғай, ожиз қолурмен, балки ани анинг фармони била парастни қилурменки, дебдурки, қил, қилурмен ва Расулнинг суннатининг муҳаббати учун ва ўз тақсиримға муътарифмен. Бир дарвешдин сўрдиларким, сифла кимдур? Деди: улким, Ҳақни бийму умид ила парастиш қилғай. Дедилар: сен не навъ била парастиш қилурсен? Деди: анинг меҳру севуклуғи мени ибодату тоатиға тутар. Фузайл Иёз қ. с.нинг бир ўғли бор эрди. Дебдурларки, андин мартабада улуғроқ эрди, оти Али. Бир кун Масжиди Ҳарамда Замзам яқинида бир хонанда ўқудиким, [гуноҳкорларни кўрасан²]. Ул эшитти ва заъқаи урди ва жон берди. Шайх ул-ислом дебдурким, дўстдин нишон ва орифдин жон [кимки ишқ билан ўлса, шундай ўлгани маъқул. Ўлим билан тугамаган ишқда хайр йўқдур3]. Ва Фузайл қ. с. нинг вафоти Муҳаррам ойи, юз саксон еттида эрди.

 22. Маъруф Кархий қ. с.
 Аввалғи табақадиндур ва Сарий Сақатийнинг устозидур ва Довуд Тойи қ. с. била суҳбат тутгандур. Ва Довуд юз етмиш бешда ўтубдур ва Маъруф қ. с. икки юзда. Ул дебдурки, суфий мунда меҳмондир. Меҳмон тақозоси мезбонға жафодур. Меҳмонки, адаблиқ бўлғай, мунтазир бўлғай, йўқки мутақозий. Биров андин васият талаб қилди. Ул дедиким, [эҳтиёт бўл Аллоҳу таоло сени мискин суратидин бошқа суратда кўрмасин¹]. Шайх ул-ислом дедиким, Маъруф бир кун хоҳарзодасиға дедиким, чун анга ҳожатинг бўлса, мендин онт бер! Мустафо с. а. в. дуода айттиким, [эй бор худоё, сенга илтижо қилиб сўровчилар ҳаққи, сенга рағбат қилувчилар ҳаққи ва сен томон ташлайдиган қадамларим ҳаққи ҳурмати (сендан) сўрайман²], менинг бу ғамларим ҳаққи сенинг сари. [Маъруфдин муҳаббат ҳақида сўрашганда, айтди: Муҳаббат – халқ ўргатадиган нарса эмас, балки у Ҳақнинг инъоми ва фазлидир³]. Анинг қабри Бағдоддадур ва халойиқ қиблаи дуосидурки, дерлар – анда дуо мустажоб бўлур.

 23. Абу Сулаймон Дороний қ. р.
 Аввалги табақадиндур. Оти Абдураҳмондур. Шом машойихидин. Дорон деган ердинки, Дамашқнинг кентларидиндур, қабри ҳам анда-ўқдур. Аҳмад б. Абулҳаворийнинг устодидур, Райҳонат уш-Шом. Ва таърих икки юз ўн бешда ўтубдур. Андин сўрдиларким, маърифати ҳақиқий недур? Деди улдурки, икки дунёда мурод бирдин ўзга бўлмағай. Ва ҳам ул дебдурки, бир китобда ўқубменки, Ҳақ с. т. дебдурки, [тун кириши билан мени унутиб, уйқуга кетган кишининг менга муҳаббат даъво қилиши ёлғондир]¹ Ва ҳам ул дебдурки, вақтики, Ироқда эрдим, обид эрдим ва Шомда орифмен. Бу тоифадин баъзи дебдурларки, Шомда анинг учун ориф эрдики, Ироқда обид эрди, агар анда обидроқ бўлса, мунда орифроқ бўлғай эрди. Ва ҳам Абу Сулаймон дебдурки, [кўпинча ҳақиқат (кашфу асрор) қалбимда қирқ кунлаб улоқиб юради. Уларни фақат икки гувоҳ: оят ва ҳадис асосидагина қалбимдан жой олишига рухсат бераман]². Ва ҳам ул дебдурки, [қалб матлубни тополмай ғамгин бўлганида, руҳ уни топганидан шод бўлади]3. Аҳмад б. Абулҳаворий дебдурки, Абу Сулаймонға дедимким, хилватда намоз қилдим, андин лаззат топтим. Сўрдиким, лаззатингнинг сабаби не эрди? Дедим, мени ҳеч (ким) кўрмади. Дедики, [қалбингда халқ ёди ўтган пайт сен, албатта, заифсен]⁴. Ҳам ул дебдурким, [Ҳар бир нарсанинг занги бўлади, қалб нурининг занги эса, тўйиб овқатланишдир]5.
 Ҳам ул дебдурким, [кимки, ҳамма нарсадан узилиб, Аллоҳга боғлиқлигини билдирмоқчи бўлса, Аллоҳдан бошқа нарсаларни елкасидан улоқтириб ташлаши вожибдир]⁶. Ҳам ул дебдурким, [Бандани тезроқ Ҳаққа еткарувчи нарса муҳосабадир]⁷.

 24. Довуд б. Аҳмад Дороний р. т.
 Абу Сулаймон Доронийнинг қардошидур. Қардоши била суҳбат тутуб эди. Аҳмад б. Абулҳаворий дебдурким, Довуддин сўрдумки: не дерсан ул кўнгулниким, анга яхши ун асар қилғай? Деди: ул кўнгул заъфу ранжурлиғидин бўлғай, анга илож қилмоқ керак.

 25. Иброҳим Адҳам қ. т. р.
 Аввалғи табақадиндур. Кунияти Абу Исҳоқ ва оти ва насаби Иброҳим Адҳам бинни Сулаймон, бинни Мансур ал-Балхий. Мулукдин эркани худ машҳурдур. йигитликда тавба тавфиқи топти.
 Бир кун овға борадур эрди. Ҳотифе нидо қилдики, эй Иброҳим, сани бу иш учун яратмайдурлар. Бу сўздин анга огоҳлиғ юзланди ва мулк таркин қилиб, бу тоифа тариқин ихтиёр қилди ва Маккага борди ва анда Суфён Саврий ва Фузайл Аёз ва Абу Юсуф Ғасулий суҳбатиға етишти ва Шомда ҳалол рўзи учун нозирбонлиғ, яъни даштбонлиғ қилур эрди ва анга ҳадисдур: бийик каромоту мақомот аҳлидин бўлди ва таърих юз олтмиш бир ё иккида Шомда риҳлат қилди.
 Биров Иброҳим Адҳам била йўлдош бўлди ва ҳамроҳлиғи кечга тортти. Айрилурда ул киши узр қўлдики, шояд мендин беадаблиғлар воқеъ бўлди эркин ва сен мендин ранжа бўлдунг эркин? Жавоб бердиким, мен сенга дўст эрдим. Бў дўстлуғ айбингни менга ёпти, дўстлуғунг жиҳатидин билмадим: яхши қиларсен ё ёмон.
 Байт: [У ишни бошқалар бажарса, хунук кўринади, Мен учун агар сен бажарсанг чиройлидур]¹.
 Иброҳим Адҳам ва Али Бегор ва Ҳузайфа Мароший ва Салим Хаввос бир-бирининг ёронлари эрдилар. Бир-бири била байъат қилдиларким, нима емагайлар то ҳиллияти аларға собит бўлмағай. Чун шубҳасиз ҳалол луқма топмоқдин ожиз бўлдилар, емаклари оз миқдорга келди. Дедилар, он миқдор еялики, ондин гуриз бўлмағай, бори шубҳа озроқ бўлғай. Иброҳим Адҳамнинг ҳолоти бағоят кўптур. Бир китоб битиса бўлур. Аммо бу мухтасарда мунча зикре била иктифо қилинди.

 26. Йброҳим б. Саъд Алавий қ. с.
 Кунияти Абу Исҳоқдур. Шарифдур ва Ҳасаний ва Бағдод аҳлидин. Шомга борди ва мутаваттин бўлди. «Нафаҳот ул-унс»да Иброҳим Адҳам нозирларидин битибдурлар. Шайх ул-ислом дебдурки, минг икки юздин ортуқ машойихии танирмен, алардин иккиси алавий эрди, бири Иброҳим б. Саъд, яна бири Ҳамзаи Алавий. Иброҳим б. Саъд Абулҳорис Авлосийнинг устоди эрди. Абулҳорис иродатининг ибтидосида ўз уйида хойғина еб эрди, ёронларидин айру. Иброҳим Саъд хидматиға борди ва Иброҳим йўлда эрди. Улуғ сувға етгач Иброҳим аёғ сувға қўйди ва қадам урди ва Абулҳорисға илиг узаттиким, ўткаргай, Абулҳориснинг аёғи сувға ботти. Иброҳим дедиким, сенинг аёғинг хойғинадин осилибдур. Бу сўз била анга мутолаба ва муоҳаза қилди ул ишға. Бас дедиким, сен бу иш толиби эмассен, бор ва халқдин узлат тут ва кўнгул фароғати тилаб, қилур иш теграсиға эврул!

 27. Абулҳорис Авлосий р. т.
 Оти Файз б. Хизрдур. Иброҳим б. Саъд Алавийнинг шогирдидур. Ул дебдурким, аввал кўрмаким Иброҳим б. Саъд Алавийни мундоқ эрдиким, Авлосдин ғайри мавсумда Макка азимати қилдим. йўлда уч кишиға учрадим. Алардин иккиси айрилдилар ва бири қолди ва ул Иброҳим б. Саъд Алавий эрди. Сўрдиким, сен қаён борурсен? Дедим: Шом тарафи. Дедиким, мен Луғом тоғиға борурман, дағи айрилиштук, аммо доим мактуби манга келур эрди. Ва ҳам ул дебдурким, бу кун Иброҳим б. Саъд била эрдим, бир черигчи бир заифанинг эшагин тутуб эрди. Ул заифа бизга истиғоса қилди. Иброҳим Саъд ул черигчи била сўзлашди, сўзин қабул қилмади. Иброҳим дуо қилди, ул черигчи йиқилди ва қўпмади. Мен дедим: сендин айрилурменким, шояд мендин беадаблиғе воқеъ бўлғай ва сен мустажобуд-даъво эрмишсен, мени ёмон дуо қилғайсен: Деди: ёмон эмассен? Дедим: йўқ. Бас, васият қилдиким, қила олғанча дунёлиқдин оз нимага қониъ бўл! Ва ҳам ул дебдурки, дарё қирғоғида оғзин тебратти, ниҳоятда кўп балиғлар саф тортиб анга юзландилар. Хаёлимға сайёдлар кечти, балиғлар филҳол тарқадилар. Иброҳим Саъд дедиким, сен бу иш кишиси эмассен, бу водий қумида анча риёзат тортким, ажал бошинға еткай. Ҳам ул дебдурким, бир неча масала ҳалли учун хидматиға Миср азимати қилдим. Мен Мисрға етган куннинг бурунғикуни Зуннун оламдин ўтуб эрди. Қабри бошиға бориб, анга намоз қилдим, мени уйқу элтти, Зуннунни воқеада кўрдум, мушкил бўлған масалаларимни сўрдум, барчасиға жавоб топтим.

 28. Иброҳим б. Ситанбаҳ Ҳиравий қ. с.
 Кунияти Абу Исҳоқдур. [Иброҳим б. Адҳам билан суҳбатлашган, Абу Язиднинг яқинларидан эди]¹. Ул аслан Кирмондин эрмиш. Ҳирида сокин бўлғон учун Ҳиравий дебдурлар. Қабри Қазвиндадур. Ул дебдурким, Иброҳим Адҳам суҳбатиға еттим, мени далолат тажридға қилди дунёдин, сўнгра далолат касбға қилди. Касб қилур эрдим ва фуқароға нафақа қилур эрдим. Сўнгра дедиким, касбни тарк қил ва таваккулингни Тенгриға дуруст эт, то сўнгра сидқу яқин ҳосил бўлғай. Ҳар не деди, андоқ қилдим. Сўнгра бодияға кирмак амр қилди. Бодияғаким кирдим, манга сидқу яқину таваккул муяссар бўлди. Анга азим чоҳе бор эрмиш Ҳиротда. Неча ҳаж қилди таваккул била. Дуоси бу эрдиким, [Аллоҳим, Ҳирот аҳлининг молларидан менинг ризқимни қий ва уларни мендан юз ўгиртир]-дуоси чун мустажоб бўлди. Дебдурким, неча кунлар оч қолур эрдим, бозордан ўтсам эрди, эл бир-бирига айтишурлар эрдиким, бу ул кишидурким, ҳар кун мунча ва анча мустаҳиқларға нафақа қилур эрди. Ва ҳам анинг сўзидурким, [кимки энг олий шарафга эришмоқчи бўлса, етти нарсадан етти нарсани ихтиёр қилсин: ғанийликда фақирликни, тўқликда очликни, баланд даражада синиқликни, улуғликда хорликни, манманликда тавозуъни, шодликда ғурбатни, ҳаётда ўлимни]³.

 29. Иброҳим Работий р. т.
 Иброҳим Ситанбаҳнинг муридидур ва қабри Дарай Зангий работида ва мавлиди Ҳирот. Бир қатла пири бир сафарға борур эрди. Пир андин сўрдиким: сенинг била ҳеч маълум бор? Деди: Йўқ. Яна бир неча қадам борғондин сўнгра яна сўрдиким, сенинг била ҳеч маълум бор? Деди: Йўқ. Яна бир пора йўл борғондин сўнгра пир ўлтурди ва айтти: яхши эҳтиёт қил, сенда зодае тўшадек, ё ҳеч, жинс маълумдин нима борким, аёғим оғирлик қиладур, бора олмон. Ул эҳтиёт қилғандин сўнгра дедиким, бир неча наълайн широки бор. Пири айтти, ҳоло худ анга эҳтиёжинг йўқдур. Деди: Йўқ. Деди: ташлаким, маълумдур. Ул ташлади, карҳ юзидин ва мунтазир эрдиким, наълайнининг широки узулғай, то анга сарзаниш қилай. Эмдики, узулди, илик узаттиким, ани сувуруб ташлағай. Кўрдиким, бир янги широки наълайни ёнинда турубдур. Барча йўл бу навъ эрди. Пир дедиким, [Аллоҳга сидқу садоқат кўрсатганнинг аҳволи шундай бўлади]¹.

 30. Иброҳим Утруш р. т.
 Шайх ул-ислом қ. с. дебдурким, ул мутаххирларидиндур. Ул дебдурки, суфийнинг рикваси овучидир ва ёстуғи қўли ва хазинаси улдур, яъни Ҳақ субҳонаҳу таоло. Шайх ул-ислом қ. с. дедиким, ҳар киши мунга нима орттурса, иши ўз илайиға қўйғайким, анинг била дармонда бўлғай. Ва Иброҳим Хаввос қ. с. деди.

Ш еъ р:
[Шубҳасиз, Сенга олиб борадиган йўл ошкор бўлди.
Бу йўлга ўзингдан бошқа бирор киши далолат қилмайди.
Агар қиш келса, сен бошпана, ёз келса соябонсен]¹.

 31. Иброҳим Сайёд Бағдодий р. т.
 Кунияти Абу Исҳоқдур. Маъруф Кархий била суҳбат тутубдур. Маъруф қ. с. анга дегандурки, фақирни лозим тут ва қўрқма бу жиҳатдин. Анинг мазҳаби тажриду инқитоъ эркандур. Жунайд қ. с. дебдурки, ул бир кун Сарий Сақатий қошиға келди, бир пора ҳасирни ўзига изор қилиб эрди. Сарий асҳобидин бирига дедиким, ўн дирамға анинг учун бозордин бир жубба олғай. Дағи дедиким, Эй Абу Исҳоқ, келгилки, менда ўн дирам бор эрдиким, сенинг учун бу жуббани сотқин олилди. Иброҳим дедиким, фақр аҳли била ўлтурурсен ва ўн дирам захира қилурсен ва ани киймади.

 32. Иброҳим Ажурий Сағир р. т.
 Анинг дағи кунияти Абу Исҳоқдур. Жаририй ва Абу Аҳмад Мағозилий дедиларким, яҳудий анинг қошиға келди ва дедиким, агар манга бир нима кўрсатсангким, андин Ислом дини шарафин ўз миллатимға билсам, мусулмон бўлайин. Иброҳим дедиким, чин айтасен? Ул деди: чин айтадурмен. Деди: ридонгни менга бер! Анинг ридосин ўз ридосиға чирмаб дошлиқ ўтға ташлади ва анинг кейнича дошқа кириб, олиб чиқди. Анинг ридосиға ўтдин осиб тегмайдур эрди ва яҳудийнинг ридоси анинг ичинда куюб эрди. Яҳуд бу ишни кўргач, мусулмон бўлди.

 33. Иброҳим Ажурий Кабир р. т.
 Жунайд қ. с. дедиким, Абдун Зажжождин эшиттимким, Иброҳим дедиким, б а й т: [Азиз ва улуғ бўлган Аллоҳга бир соат астойдил таважжуҳ қилишинг, қуёш нури тушадиган барча нарсадан яхшироқдир]¹.

 34. Фатҳ б. Али Мавсилий қ. р.
 Мавсил мутақаддим ва бузург машойихидиндур. Бишри Ҳофий қ. с. анинг нозирларидиндур. Бишри Ҳофийдин етти йил бурунроқ икки юз йигирмада дунёдин ўтубдур. Бу навъким, Қурбон байрамида кўрдиким, халойиқ қурбонлар қиладурлар. Деди: Илоҳий, билурсенки, онча нимам йўқдурки, сенинг учун қурбон қалғаймен, жонимни санга қурбон қилайин, деб бармоғин бўғзиға тортти ва йиқилди. Чун бошиға келдилар, охир бўлуб эрди ва бўғзида яшил хат. Бир кун Бишри Ҳофий уйига борди ва дедиким, егулик бўлса келтур! Егулик келтурдилар, ончаки матлуби эди, еди, қолганини чирмаб кўтарди. Биров кўруб дедиким, Фатҳни дерларки, мутаваккилларнинг имомидур, онак залла боғлади. Бишр қ. с. дедиким, ул сизга ўргатадурким, таваккул дуруст бўлғондин сўнгра ҳеч зиёни йўқдур. Шайх ул-ислом қ. с. дебдурким, тажрид дуруст бўлса, мулки Сулаймон маълум эмас ва тажрид дуруст бўлмағон бўлса, енгнинг иликдин ортуқлиғи маълумдур.

 35. Фатҳ б. Шахраф Марвазий қ. с.
 Кунияти Абу Насрдур. Қаптон кияр эрди, сипоҳийлардек. Аҳмад Ҳанбал дебдурки, Хуросондин Фатҳдек чиқмади. Ўн уч йил Бағдодда эрди. Бағдоддин қут емади, Антокиядин анинг учун келтурурлар эрди. Назъ ҳолатида ўз-ўзи била сўз дер эрди. Қулоқ солдилар, бу сўзни дер эрдиким, [Аллоҳим, (сенга нисбатан) завқу шавқим ниҳоятда кучайди, мени тезроқ ўзингга етказгил!]¹. Ани ювурда яшил хат била баъзи узвида «битилган кўрдиларким, [«Фатҳ оллоҳ учун»]². Шайх ул-ислом қ. с. дедиким, Иброҳим Ҳарбий дедиким, мен ул вақт ҳозир эрдим, ул хатни кўрдум, ўттуз уч қатла анга намоз қилдилар, ҳар қатла жамоат ўттуз минг чоғлиғ киши.

 36. Бишр б. Ҳорис б. Абдураҳмон қ. с.
 Аввалғи табақадиндур. Анинг ҳам кунияти Абу Наср. Дерларки, Марв вилоятидиндур. Бағдодда сокин бўлди, анда дунёдин ўтти, таърих икки юз йигирма, чаҳоршанба куни муҳаррам ойининг ўн иккисида. Ул вақтки «Қуръон»ни махлуқ демакнинг фитнаси бўлди, ул уйидин чиқмади. Ва Аҳмад Ҳанбал аёқ илгари қўйди. Анга дедиларки, дин нусрати учун ва аҳли суннат тақвияти учун нечук чиқиб сўз айтмассиз? Ул деди: Хайҳот! Аҳмад Ҳанбал пайғамбарлар мақоминда турурдур, ким анингдек айта олғай, манга ул тоқат йўқдур: Ул дебдурким, [Аллоҳ азза ва жалла кимдан ўзини пинҳон тутган бўлса, унга нақадар улуғ мусибатдур]¹.

 37. Шақиқ б. Иброҳим Балхий қ. с.
 Аввалғи табақадиндур ва кунияти Абу Алидур, ул: соҳиброй экандур, сўнгра соҳиби ҳадис бўлубдур. Ҳотами Асамм анинг пири ва устодидур. Ва Иброҳим Адҳам қ. с. била суҳбат тутубдур. Ул дебдурким, мен қилған гуноҳдин эса, қилмаған гуноҳдин кўпрак қўрқарменки, қилған гуноҳин билурменки, не қилибмен ва қилмаған гуноҳни билмонки не қилғумдур? Ва ҳам: ул дебдурким, [одамлар билан оловга муомала қилгандек муносабатда бўл! Фойдаларидан баҳраманд бўлгину куйдиришларидан эҳтиёт бўл!]1. Ва ҳам анинг сўзидурким, таваккул улдурким, кўнглунг ором тутқай анинг билаким, Ҳақ сенинг била ваъда қилибдур.
 Қабри Балхдадур. Баъзи дебдурларким, ани Хутталонда шаҳид қилдилар, юз етмиш тўртта ва қабри анда-ўқдур.

 38. Довуд Балхий қ. т. с.
 Хуросоннинг мутақаддимин машойихидиндур. Иброҳим Адҳам қ. с. дебдурким, Кўфа била Макка орасида биров била йўлдош бўлдим. Шом намозин қилғондин сўнгра ўнг қўли саридин бир кўза сув ва бир аёғ ош зоҳир бўлди, ўзи ҳам ичти, манга ҳам берди. Бу сўзни соҳиби оёту каромот машойихдин бирига айттим. Айтти: эй фарзанд, ул менинг қардошим Довуддур ва анинг васфида сўзлар айттиким, мажлис аҳли йиғладилар. Андин сўнгра мендин сўрдиким, санга не ўргатти? Дедим: Исми аъзам. Дедики: мазкур қил. Дедим: ул менинг кўнглумда андин азимроқдурки, тилга келтура олғаймен.

 39. Бишр Табароний қ. т. с.
 Табария машойихидиндур, бағоят улуғ ва соҳиби каромот. Анга дебдурларким, то Бишр Табаристондадур, бизнинг хотиримиз Рум соридин эминдур. Анинг қуллари бор эрди, барин озод қилди. Ўғли дедиким, Эй ота, бизни муфлис қилдинг! Деди: бу шукронаға мундоқ қилдимки, Тенгри таоло ўз дўстлари кўнглига мени мундоқ солибдур.

 40. Қосим Ҳарбий қ. с.
 [Унинг аҳволи Аллоҳга боғлиқ бўлиб, дунёвий нарсалардан холи эди]1. Бишр Ҳофий қ. с. анинг зиёратиға борур эрди. Бир кун ул бемор бўлди. Бишр Ҳофий иёдатиға борди. Боши остида бир кирпич эрди ва ёни остида бир пора буриё. Чиққандин сўнгра ҳамсоялар айттиларким, ўттиз йилдурким ҳамсоямиздур, ҳаргиз бизга изҳори эҳтиёж қилмади.

 41. Ҳорис б. Асад Муҳосибий қ. с.
 Аввалғи табақадиндур, Кунияти Абу Абдуллоҳдур. Машойих уламосидиндур. Зоҳир улуми ва ботин улумиға жомеъ. Ва анга тасниф бор. Асли басралиқдир ва бағдодлиғларнинг пиридур. Ва Бағдодда дунёдин борибдур, таърих икки юз қирқ учда. Ул дебдурки, [Кимки муроқаба ва ихлос билан ботинини тузатса, Аллоҳу таоло мужоҳада ва суннатга тобеъ қилиш билан унинг зоҳирини гўзал қилади]¹. Ва ҳам ул дебдурким, [кимки нафсини риёзат била покламаса, унга мақомот одобларининг йўли очилмайди]².

 42. Абу Туроб Нахшабий қ. т. с.
 Аввалғи табақадиндур. Оти Аскар б. Ҳасин. Хуросон машойихининг ажилласидиндур. Футуввату зуҳду таваккулда Абу Ҳотам Аттор Басрий ва Ҳотам Асамм Балхий била суҳбат тутубдур. Абу Абдуллоҳ Жалло ва Абу Убайд Бусрийнинг устоди ва пиридур. Абу Туроб қ. с. уч юз риквадор била бодияға кирди. Абу Абдуллоҳ Жалло ва Абу Убайд Бусрий иккав анинг била қолдилар, ўзга барча қайттилар. Ул дебдурким, [қачонки, сизлардан бирингизга кетма-кет неъматлар етса, ўз ҳолига йиғласин. Шубҳасиз, у солиҳлар йўлидан эмас, ўзга йўлдан юрибди¹. Ва Абу Туроб қ. с. бодияда намозға туфғанда, самум ели ани куйдурди, икки юз қирқ бешда, ул йилки, Зуннун қ. с. дунёдин ўтти.

 43. Абу Ҳотам Аттор қ. т. с.
 Абу Туроб Нахшабийнинг ақронидиндур, Абу, Саъид Харрознинг устоди. Дебдурларким, [Абу Ҳотам Атторнинг зоҳири савдогарларнинг зоҳирига, ботини эса, аброр (яхшилар, суфий)лар ботинига ўхшаб кетарди]¹. Ва дебдурларки, аввал кишиким, ишорат илмидин сўз айтти, ул эрди. Ул дебдурки, [саёҳат қалблар биландир]².

 44. Сарий б. Муғаллис Сақатий қ. р.
Кунияти Абулҳусайндур. Саййид ут-тоифа Жунайд. қ. с.нинг устодидур ва бағдодликларнинг шайхи ва пири. Ҳорис Муҳосибий ва Бишр Ҳофин ақронидиндур ва Маъруф Кархий шогирдидур. Аларким, бу тойифадин иккинчи табақадиндурлар, аксар нисбатни анга дуруст қилурлар. Жунайд қ. с. дебдурким, [Сарийдан обидроқ кишини учратмадим. Етмишга кирибдики, бирор марта уни ётган ҳолда кўрмадим, фақат ўлим туфайлигина кўрдим]1. Ва ҳам Жунайд дебдурким: бир кун Сарий уйига кирдим, уйин ўлтуруб супурар эрди ва бу байтни ўқуб йиғлар эрдиким,

[н а з м:
Ҳам кеча ва ҳам кундуз эрурман маҳзун,
Хоҳи қисқа менинг тунум, хоҳ узун]².

 Ва Сарий дебдурким, [маърифатнинг ибтидоси – ёлғиз Ҳақ билан бўлиш учун нафсни поклашдир]³. Жунайд қ. с. дебдурким, бир кун Сарий хидматиға кирдим, манга бир иш буюрди. Ул ишни саранжом қилиб келдим, менинг илгимга бир пора қоғоз берди, анда бу битиклик эрди.

Шеър:
[Эшитдимки, туябоқар саҳрода туяларни товуш чиқариб ҳайдарди ва айтарди:
Мен йиғлайман ва сен қайдан биласанки, нега йиғлайман?
Мендан айрилганинг, боғлаб турувчи ипларни узганинг ва мендан йироқлашганинг учун йиғлайман]⁴.
Таърих икки юз эллик учда Рамазон ойининг учида: сешанба куни дунёдин ўтти.

 45. Али б. Абдулҳамид Ғазоирий р. т.
 Мутақаддимин машойихдиндур. [Унинг ажойиб аҳволи ва юксак даражаси бўлиб, абдол (авлиё)лардан эди]¹. Ул дебдурким, Сарий қ. с. эшигин қоқтим. Эшиттимким, дер эрди: [Аллоҳим, кимки мени сендан чалғитса, уни мендан чалғитиб, ўзингга машғул қилиб қўй!]². Анинг бу дуосининг баракатидин Ҳақ с. т. манга қирқ аёқ ҳаж насиб қилди.

 46. Абу Жаъфар Саммок қ. т. р.
 Ул бағдодликдур. Сарий Сақатийнинг машойихидин. Мунзави ва мунқатеъ ва мутааббид экандур. Жунайд. қ. с. дебдурким, Сарийдин эшиттимким, деди, бир кун: Абу Жаъфар Саммок. келди, кўрдиким, менинг қошимда жамъи ўлтуруб эрдилар, турди ва ўлтурди ва деди: [Эй Сарий, бекорчилар турадиган жойга айланибсан]¹ ва ёнди. Ва ул жамоатнинг ижтимоъин манга писанд қилмади.

 47. Аҳмад Хузравайҳ Балхий қ. с.
 Аввалғи табақадиндур. Кунияти Абу Ҳамид. Хуросон машойихининг бузургларидиндур. Абу Туроб Нахшабий ва Ҳотам Асамм била суҳбат тутубдур ва Иброҳим Адҳам қ. с.ни кўрубдур. У дедиким, Иброҳим Адҳам дедиким, [тавба – дил софлиги билан Аллоҳга қайтишдир]¹. Боязид била Абу Ҳафс Ҳаддоднинг назирларидиндур. Ҳаж сафарида Абу Ҳафсни зиёрат қилди Нишобурда ва Боязидин Бистомда. Абу Ҳафсдин сўрдиларким, бу тойифадин ким бузургворрак кўрдунг? Деди: Аҳмад Хузравайҳдин бузургворрак кўрмадим, ҳимматда ва аҳвол сидқида. Биров андин васият талаби қилди, дедиким, [нафсинг тирилмасдан бурун уни ўлдир!]². Ва ҳам ул дебдурким, [йўл ёруғ, Ҳақ порлаб турибди ва даъват қилувчи эшиттириб бўлди. Бундан кейин ҳайратланишга ўрин йўқ, фақат кўрларгина ҳайратланадилар]³. Таърих, икки юз қирқда Балхда дунёдин ўтти.

 48. Яҳё б. Муъоз Розий қ. т. р.
 Аввалғи табақадиндур. Кунияти Абу Закария ва лақаби Воиз. Юсуф б. Ҳусайн Розий қ. с. дебдурки, юз йигирма шайхға етибмен ва уламо ва ҳукамо ва машойихқа мушарраф бўлубмен. Яҳё Муъоздин сўзга қодирроқ кўрмаймен. Ул дебдурким, [осийларнинг синиқ кўнгли итоаткорларнинг фахрланишидан яхшироқдир!]¹. Ҳам анинг сўзидурким, [муҳаббатнинг ростлиги – маҳбубга итоат қилишликдадир]². Ул дебдурки, зоҳидлар дунё ғурабосидурлар ва орифлар – охират ғурабоси. Ва ҳам ул дебдурки, муҳаббатнинг ҳақиқати улдурким, лутф била ортмағай ва жафо била ўксумағай. Таърих аҳли дебдурларким, Яҳё Муъоз Балхқа борди ва анда иқомат қилди, муддатдин сўнгра Нишобурға келди ва анда дунёдин ўтти, икки юз эллик саккизда.
 
 49. Халаф б. Али қ. т. р.
 Ул Басрадин эрди, Яҳё Муъоз қ. с. била суҳбат тутуб эрди. Ул дедики, бир кун Яҳё Муъоз суҳбатида эрдим. Бировга важд воқеъ бўлди. Биров Шайхдин сўрдиким, бу кишига не воқеъ бўлди? Шайх дедиким, Тенгри сўзин эшитти, ваҳдоният кўнглиға кашф бўлди ва инсоният сифати маҳв бўлди.

 50. Боязид Бистомий қ. т. а.
 Аввалғи табақадиндур. Оти Тайфур б. Исо, Аҳмад Хузравайҳ ва Абу Ҳафс ва Яҳё Муъоз ва Шақиқ Балхийни кўруб эрди. Ул Рой асҳобидин эрди аммо анга бир валоят эшиги очилдиким, анда мазҳаб падийдор бўлмади. Боязид қ. с. намоз қилса эрди, кўксининг. сўнтакларидин қаъқаъа чиқар эрди тенгри таоло қўрқунчидин ва шариат таъзимидин. Боязид назъ вақтида дедиким, [Аллоҳим, сени фақат ғофиллик билан эсладим ва сенга фақат сусткашлик билан хизмат қилдим]¹.
 Бу сўзни деди ва борди. Боязид қ. с.нинг шогирди Абу Мусо дедиким, Боязид дедики, Аллоҳ таолони туш кўрдум, сўрдумки, бор Худоё, йўл сенга не навъдур? Дедиким, ўзунгдинким ўттунг, менга еттинг! Оламдин ўтгандин сўнг туш кўрдилар, ҳолин сўрдилар, дедиким, мендин сўрдиларки, эй қари, не келтурубсен? Дедим, дарвеш подшоҳ эшигига келса, андин сўрмағайларки, не келтурубсен? Сўрғайларки, не керак? Таърих икки юз олтмиш бирда оламдин ўтди. Дерларки, Нишобурда Ироқия деган ажузае эрди. Эшикларга юруб, савол қилур эрди. Ўтгандин сўнгра сўрдиларки, ҳолинг недур? Ул дедиким, мендин сўрдиларким, не келтурубсан. Дедим, оҳ, барча умрумни бу эшикка ҳавола қилур эрдимким, тенгри бергай. Эмди мандин сўрадурларки, не келтурубсен? Жавоб келдиким, чин айтур. Анга эврушманг.

 51. Абу Али Синдий қ. т. с.
 Шайх Рўзбеҳон Бақлий қ. с. «Шатҳиёт» шарҳида дебдурким, ул Боязиднинг устодларидиндур. Боязид қ. с. дебдурким, мен Абу Алидин фано илмини тавҳидда ўрганур эрдим. Ул мендин «Ал-ҳамду» ва «Қул-ҳу-воллоҳ»ни.

 52. Абу Ҳафс Ҳаддод қ. с.
 Аввалғи табақадиндур.
 Оти Амр б. Салама. Нишобурнинг кентларидиндур. Абу Усмон Ҳирийнинг устоди. Олам ягонаси эркандур. Шоҳ Шужоъ Кирмоний анга нисбат дуруст қилур. [Машойихлардан баъзиси айтибдурки, Жунайдга ҳикмат, Шоҳ Шужоъ Кирмонийга вужуд, Абу Ҳафсга ахлоқ ва Абу Язидга ҳаймон берилди]¹.
 Абу Ҳафс Аҳмад Хузравайҳ била Боязиднинг рафиқи эрди ва Абдуллоҳ Маҳдий Бовардийнинг шогирдидур. Ул дебдуркпм, зоҳир-ҳусн адаби, ботин-ҳусн адабининг унвонидур. Ҳажга борурда Бағдодга етишти. Жунанд ,қ. с. истиқбол қилди. Абу Ҳафс қ. с. мусин эрди, муридлари бош устида кўлага қилиб, аёғ Устиға туруб эрдилар. Жунайд асҳобға дедики, мулук адабин ўрганибсиз? Агар ўрганмансиз. кўрунг, ўрганинг! Зохир юзидин адаб асрамак Тенгрининг дўстлариға, ботин юзидин адаб асрамакдур Тенгриға. Абу Ҳафс дебдурки, ҳар ким, ҳар вақтда афъолу аҳволин китоб ва суннат мезоки била вазн қилиб, рост қилмағай ул кишини эр демасбиз. Ва ҳам ул дебдурки, [футувват– инсоф ва адолат қилиш, лекин уларни талаб-қилмаслик]². Ва дунёдин ўтганини таърих икки юз олтмиш тўртда, баъзи олтмиш еттида дебдурлар.

 53. Абу Муҳаммад Ҳаддод қ. т. р.
 Абу Ҳафснинг муридларидиндур. Абу Ҳафс анга буюрдиким, темурчилик қил ва ҳосил қилғанингни дарвешларга махфий улаш ва андин тасарруф қилма: ва ўз емагинг учун савол қил! Неча вақт андоқ қилди Халойиқ анинг таънига тил узаттиларки, ҳирс кўрунгки, бовужуд касби савол ҳам қилур. Чун оқибат маълум қилдиларки, ҳоли не навъ эмиш, эл қоишда анга қабул пайдо бўлди. Абу Ҳафс дедиким, чун ҳолингдин эл воқиф бўлдилар, эмди савол санга ҳаром бўлди касб қилғандин ўқ қут қил.

 54. Золим б. Муҳаммад қ. с.
 Машойих бузургларидин эрди. Оти Абдуллоҳ, отиға тағайюр бериб Золим қўйди. Дер эрдики, мендин ҳаргиз бир писандида бандалиғ қилмамиш бўлғай, бас золим бўлғанман, яъни ўзумга. Ва ул Абу Жаъфар Ҳаддоднинг шогирдидур. Ўл дебдурким, ҳар ким тиласаки, бу йўл анга очилғай, уч ишга мудовамат қилсун: Ҳақ ёди била ором тутмак ва халқдин қочмак ва оз нима емак.

 55. Абу Музоҳим Шерозий қ. р.
 Форс машойихидиндур. Жунайд ва Шиблий била мунозара қилибдур. Чун маърифатда сўз айтса эрди, машойих андин қўрқарлар эрди. Бузургвор, соҳиби ҳадис эрди. Абу Ҳафс зиёратиға борди. Абу Ҳафсға бир неча дирам етиб эрди. Асҳоб дедиларки, бу дирамларни бераликим, мустарохларни аритсунлар. Шайх дедиким, муни ўзумиз қилиббиз, яна бировга аритмағин буюрмак не? Яъни ўзумиз аритмак керак ва етган футуҳни дарвешлар ишига сарф қилмак керак. Ишқа машғул эрдиларким, биров етиб Шайхқа дедиким, ўзунгни юв ва хирқа кийки, Шайх Абу Музоҳим Форисдин етишти. Шайх дедики, агар ҳам ул Абу Музоҳимдурки, мен кўрубмен, бўла олурки, мени ушмундоқ-ўқ кўргай. Шайх Абу Музоҳим етишти, бу ҳолни кўргач, салом берди ва ялонғачланиб мувофақатиға алар кирган ерга ўзин солиб, ишга машғул бўлди. Абулҳусайн Қушчи Сўфий р. а. дебдурким, [Кимки ўзининг назарида хор кўринса, Аллоҳу таоло унинг даражасини баланд қилади ва кимки, ўзига улуғ кўринса, Аллоҳу таоло уни бандаларнинг назарида хор қилиб кўрсатади]¹. Абу Бакр Варроқ қ. с. дебдурки, бу иш бировнинг ишидурким, Тенгри таоло учун мазбалаларни жоп била супурмиш бўлғай.

 56. Абдуллоҳ Маҳдий Бовардий қ. с.
 Бу тоифанинг бузургларидиндур. Абу Ҳафс Ҳаддод қ. с. устодидур. Абу Ҳафс аввал Бовардқа борди ва бу Абдуллоҳ бурун темурчи эрди, мунунг қошида шогирдлик қилур эрди. Ва Абдуллоҳнинг олам ишин тарк қилиб, бу ишга кирмагига сабаб бу эрдиким, бир кун темурчилик қилур эрди ва темурни кўрада қиздириб эрди. Нобийное утуб борур эрди, эшиттики, бу оятни ўқурким, [ўша кунда Ҳақ – собит (ёлғиз) Раҳмон учун булур]¹. Қизиған темур илгидин тушти ва ҳол анга мутағаййир бўлуб, бехуд илиг уруб, ул қизиғ темурни илиг била ердин кўтарди. Шогирд бу ишни кўруб, беҳуш бўлиб йиқилди. Шогирдқа дедиким, санга не бўлди? Ўз илгида ул қизиған темурни кўрди, деди: чун менинг сиррим ошкор бўлди, қутулдум. Дўконни барҳам урди ва бу йўлға кирди.

 57. Ҳамдун Қассор қ. т. с.
 Аввалғи табақадиндур. Кунияти Абу Солиҳ. Маломатиянинг шайх ва имомидур. Нишобурда маломат тариқин ул нашр қилди. Аввал масалаки, андин Ироққа элттилар, Саҳл Абдуллоҳ Тустарий ва. Жунайд дедиларким, агар раво бўлса эрдики, Аҳмад Мурсал с. а. в. дин сўнгра панғамбаре бўлғай эрди, ул бўлған эрди. Ул.олим ва фақиҳ эрди. Саврий мазҳаби бор эрди. Абдуллоҳ Муборакнинг устодидур. Ислом б. Ҳусайн Борусий ва Абу Туроб Нахшабин ва Али Насрободий била суҳбат тутуб эрди. Абу Ҳафс Ҳаддоднинг рафиқларидиндур. Таърих икки юз етмпш бирда дунёдин ўтти, Нишобурда. Қабри Ҳирийдадур. Ул дебдурки, ўз нафсимни Фиръави нафсиға фазл қўймасмен, аммо ўз кўнглумни анинг кўнглига фазл қўярмен. Ҳам анинг сўзидурким, [кимки, салафи солиҳинларнинг сийратиға назар солса, ўзининг камчиликларини кўради ва одамлардан орқада қолганлигини англайди]¹. Ва ҳам ул дебдурки, [кимдаки, бир яхши хислат кўрсанг ундан ажрамагинки, албатта, унинг баракотидан сенга ҳам нафъ етади]².

 58. Абулҳусайн Борусий қ. с.
 Оти Исломдур. ва кунияти Абу Имрон, Нишобур машойихининг қудамосидиндур. Ҳамдун Қассориинг устодларидиндур. Мустажоб уд-даъво эрди, ул .дебдурки, [суннатга эргашмай, бидъатлардан қочмай туриб, бирон кишида иймон нури зоҳир бўлмайди. Қаерда нурсиз-зоҳирий ҳаракатларни кўрсанг, билгинки, у ерда махфий бидъат бордир]¹.

 59. Мансур б. Аммор қ. с.
 Аввалғи табақадиндур. Кунияти Абуссарий. Баъзи Марвдин дебдурлар, баъзи Боварддин. Ани тушда кўрдилар, сўрдиларким, ҳолинг не? Дедиким, Ҳақ с. т. еттинчи кўкда минбаре қўйдурди ва манга деди, оламда мендин айтур эрдинг, мунда манга айт ва менинг фа-ришталаримға айт.
 Бир қатла бир йигит анинг илгида тавба қилиб эрди, яна тавба синдуруб, исён сари мойил бўлди. Ул анга дедики, мундин ўзга жиҳат билманки, йўлни қаттиғ кўрдунг ва ҳамроҳ–оз, малул бўлдунг, қайттинг.

 60. Аҳмад б. Осим Антокий қ. с.
 Аввалғи табақадиндур. Кунияти Абу Алидур. Бишр Ҳофий ва Сари Сақатий ва Ҳорис Муҳосибий ақронидиндур. Дебдурлар Фузайл Иёзни кўрубдур на Аҳмад б. Абулҳаворийнинг устодларидиндур. Ул дебдур: Ҳар амАлиинг имоми илмдур, ҳар илмнинг имоми иноят. За ҳам ул дебдурки, Аллоҳу таоло айтурки, [билингизки, мол-дунё ва бола-чақаларингиз фақат бир фитна-алдовдир. Ёлғиз Аллоҳнинг ҳузуридагина улуғ ажр-савоб бордур]¹. Ва биз ул фитнани кўпрак тиларбиз. Ва ҳам ул дебдурки, [ризонинг боши сабрдур]².

 61. Муҳаммад б. Мансур Тусий қ. с.
 Ул Бағдодда эрмиш, суфий ва муҳаддис. Усмон б. Саид Доримийнинг ва Абулаббос Масруқнинг ва Ҳаддоднинг ва Абу Саид Харрознинг ва Жунайд қ. а.нинг устоди эрмиш. Абу Саид Харроз қ. с. дебдурки, Муҳаммад Мансурдин фақр ҳақиқатин сўрдилар. Дедики, [ҳар қандай йўқчиликда – хомушлик, ҳар қандай тўқчиликда сахийлик]¹. Ва ҳам Муҳаммад Мансур бир ерда сўз айтадур эрди, бу тоифа сўзидин. Ҳамоноки, сўз маломатия зикриға етти, бирав айттиким, маломатия сўзи бизинг шонимиз эмас, биз бу сўзнинг кими бўлурбиз? Муҳаммад Мансур жавоб бердиким, [солиҳлар эсга олинганда, Аллоҳнинг раҳмати нозил бўлади]². Филҳол ёғин тутти ва гўёки булут йўқ эрди.

 62. Али Аккий р. т. ч
 Ҳам бу тоифадиндур. Маккада муҳожир эрди. Яхши сўзлари ва муомаласи бор. Шайх ул-ислом андин сўзлар нақл қилибдур.

 63. Ҳотам Асамм қ. с.
 Аввалғи табақадиндур, кунияти Абу Абдураҳмон. Хуросон машойихининг қудамосидиндур. Шақиқ Балихий била суҳбат тутубдур ва Аҳмад Хузравайҳнинг устодидур. Таърих икки юз еттида Балх навоҳийсида оламдин ўтти. Дерларки, асамм эмас эрди ва бир амре воқеъ бўлдики, ани Асамм дедилар. Машойих китобин ўқуған ул кайфиятни маълум қилур. Ул дебдурки, [Агар худойингга осий бўлмоқчи бўлсанг, у сени кўрмайдиган жойда осий бўл, яъни Аллоҳга осий бўлмаки, ҳар ерда у сенн кўради]¹. Ва ҳам ул дебдурки, ҳар ким бу йўлға кирар, тўрт ўлумни ўзига тутмак керак: Мавти абяз – ва ул қорин очлиғидур .ва мавти асвад ва ул халқ изосиға сабр қилмақдур ва мавти аҳмар – ва ул нафс мухолафатидур ва мавти ахзар – ва ул хирқаға юрунлар тикмакдур, Андин сўрдиларки, қайдин нима ерсен? Дедиким, [ер ва осмон хазиналари Аллоҳникидир. Лекин мунофиқлар (буни) англамаслар]².

 64. Аҳмад б. Абулҳаворий қ. с.
 Анвалғи табақадиндур ва Дамашқ аҳлидин. Кунияти Абулҳасан. Ва Абу Сулаймон Дороний ва Абдудлоҳ Нибожий ва ул замоннинг кўп машойихи била суҳбат тутуб эрди. Ва Муҳаммад б. Абулҳаворий анинг қардоши, зуҳду тақвода анинг била тенглпк қидур эрди. Ва ўгли Абдуллоҳ дағи ул замоннинг зуҳҳодидин эрди ва отаси Маймун мутаварриълар ва орифлардин. Ва аларнинг хонводаси зудху тақво хонводаси эрди. Ва Жунайд қ. с. анинг бобида добдурким, [Аҳмад б. Абулҳаворни Шомнинг табаррук кишиларидан]¹. Ул дебдурки, дунё мазбалаедур, итлар мажмаи. Ва итдин ўксук ул кишики, андин йироқ бормас, нечунки ит ҳожатинки мазбаладин олур кетар ва ани севар киши ҳеч ҳол била андин айрилмас.

 65. Абу Абдуллоҳ Хубайқ Собик Антокий қ. с.
 Аввалги табақадиндур на кунияти Абу Муҳаммад
 Суфиянинг зухҳодидиндур: Асли Куфийдир, аммо Антокияда муқим бўлур эрди. Ва тасаввуфда Суфён Саврий тариқида эрдиким, анинг шогирдлари била сухбат тутибдур. Ул дебдурки, тўрт нимадурки, андин гуриз нўқдур: кўз ва тил ва кўнгул ва ҳаво. Кўзунгни асраки, ҳар неки Худойи таоло писанд қилмағай, анга бокмағай ва тилингни асраки, бир нима демагайки, Худойи таолога анииг хилофи кўнглунгда зоҳир бўлғай ва кўнглунгни асраки, ҳеч мусулмоннинг ҳиқди ва ғилли анда бўлмагай, ҳавонгни асраки, ҳеч ношойистқа мойил бўлмагай. Вақтнки, сенда бу тўрт хислат бўлмағай, кул боишнгға совурки, бадбахт булдинг.

 66. Саҳл б. Абдуллоҳ Тустарий қ. с.
 Иккинчи табақадиндур, бу қавмнинг кубаросидин» ва бу тонфанинг уламосидин. Имом Раббонийки, иқтидоға шоистадур. Кунияти Абу Муҳаммад. Аҳволда қавий ва сўзда заъиф дебдурдар. Зуннун қ. с.нинг шогирдидур. Ўз тағойиси Муҳаммад Саввор била суҳбат тутубдур. Ва Жунайд қ. с.нинг ақронидиндур ва андин бурунроқ таърих икки юз саксон учда муҳаррам ойида оламдин ўтубдур, саксон ёшда. Ул дебдурки, [бу ишнинг боши шундай илмдурки, уни идрок қилиб бўлмайди, охири ҳам илмдурки, тамом бўлмайди]¹. Ва ҳам анинг сузидурким, [модомики, фақирликдан қўрқасан, сен мунофиқсан]². Ва ул дсбдурки, дарвешеки, анинг кўнглидин элнинг илгидин нима олмоқнинг чучуклиги кетмамиш бўлғай, андин фалоҳ келмагай. Ва ҳам ул дебдур, ул оят тафсиридаки, [албатта, Аллоҳ адолатга, чиройли амаллар. қилишга буюради]³. Адл улдурки, луқмада рафиқнинг инсофин бергайсен ва эҳсон улки, луқмада аввалироқ кўргайсен. Ва ҳам ул дебдурким, шайтон уюқлағандинки оч бўлғай, қочар.

 67. Аббос б. Ҳамза Нисобурий қ, с.
 Бу тоифанинг улуғларидиндур. Кунияти Абулфазл. Зуннун қ. с. била суҳбат тутубдур. Икки юз саксон саккизда Рабеъ ул-аввал ойида дунёдин ўтубдур, Жунайд қ. с.дин бурун. Анинг жадди Абу Ҳафиз дебдурким, ул Зуннун қ. с.дин нақл қилибдурким, [талаб қилган нарсаларининг нималигини билишганда эди, уларга сарф қилганлари беҳудалигини англашарди]¹. Ҳам ул нақл қилибдурки, [сен билан хурсандчилик қилиб, қандай севинмайки; менга исломни ризқу-рўз қилган пайтинг сен мени ҳам эслаган эдинг]². Яна бир ривоятда [мени тавҳид аҳлидин қилгай пайтингда]³ келибдур.

 68. Аббос б. Юсуф Шаклий қ. с.
 Анинг кунияти дағи Абулфазлдур. Бағдодлиғдур. Ул дебдурким, ҳар кишининг машғуллуғи Ҳақ субҳонаҳу ва таоло биландур. Андин сўрмамоқ керак.

Ш е ъ р:

[Қалбимни дунё ва унинг лаззатидан озод қилдим.
Сен ва қалбим бр-биридан ажралмайди.
Кўзларнмни асло уйқу элтмайди, фақат
Сени қорачиқларим ичида топганимда юмилади].

 69. Аббос б. Аҳмад Шоир Румий қ. с.
 Анинг ҳам кунияти Абулфазлдур, Шом машойихининг ягонасидур. Абулмузаффар Кирмоншоҳийнинг шогирдидур. Шайх ул-ислом дебдурки, мен бир киши кўрубменки, ани кўрубдур ва ул киши Шайх Абулқосим. Бу Салама Абивардийдур.

 70. Абу Ҳамза Хуросоний қ. т. с.
 Учунчи табақадиндур. Ва дебдурларки, нишобурлуғ эркондур. Ироқ машойихи била суҳбат тутубдур ва Жунайд қ. с. ақронидиндур ва Абу Туроб Нахшабий била ҳам суҳбат тутубдур. ,Ва Абу Саид Харроз қ. с. нинг рафиқи эркондур ва замон машойихининг жавонмардларидин эрмиш. Ва икки юз тўқсонда дунёдин ўтти. Жунайд ва Нурийдин бурун ва Абу Саид Харроз ва Абу Ҳамза Бағдодийдин сўнгра. Бир кун Рай мас-жидида пойтобае тилади, бирав анинг олдиға дабиқа солди. Бир пойтобалиғин йиртуб, оёғига чирмади ва ортуғин ташлади. Бирав дедики, ажойиб иш қилдинг, бу нафис жинсни сотсанг эрди, неча пойтобалиғ ҳосил эрди. Дедиким, мен мазҳабда хиёнат қилмасмен. Шайх ул-ислом дебдурки, тасаввуф била тасарруф жамъ бўлмаслар, дунёни дариғ тутмак ва анга қиймат қўймак – эрни тасаввуфдин, қилни хамирдин чиқарғандек чиқарур. Дунё бир кесакдур ва ул кесакдин бизнинг насибамиз бир гард.

 71. Абу Ҳамза Бағдодий қ. с.
 Учунчи табақадиндур, оти Муҳаммад б. Иброҳимдур. Сарий Сақатий ва Бишр Ҳофий била суҳбат тутубдур ва аларнинг ақронидиндур. Абу Туроб Нахшабий била сафарда рафиқлик қилибдур. Абу Бакр Каттоний ва Хайр Нассож ва ғайрҳумо андин ҳадис ривоят қилурлар. Икки юз саксон тўққузда дунёдин ўтти. Жунайд ва Абу Ҳамза Хуросонийдин бурунроқ ва Абу Саид Харроздин сўнграроқ. Ул дебдурким, [агар ғаф-лат бўлмаганда эди, сиддиқлар Аллоҳ зикри нашъасидин ҳалок бўлур эрдилар!¹. Ва ҳам ул дебдурким, [фақйрларни дўст тутиш оғир, унга сиддиқлардан бошқалар чидай олмайдилар]².
 Бир қатла Тарсусда анга азим қабул воқе бўлди, халойиқ анинг сари юз қўйдилар. Сўз асносида бир сўз деди ва авом ул сўзнинг маъносиға етмай, ани ҳулул ва зиндиқға нисбат бердилар ва мардуд қилдилар. улоғларни талаб, ул ердин ихрож эттилар. Чун Тарсусдан чиқти, бу байтни ўқудики,

ш е ъ р:

[Қалбимда сен учун бегоналардан асраб, авайлаган жой бор,
Шунинг учун кўйингда дуч келган машаққатларменга осон кечади]³.

 72. Ҳамза б. Абдуллоҳ Алавий қ. с.
 Кунияти Абулқосимдур. [Бир неча йил таваккул билан саҳроларга сафар қилди. Айтадиларки, муқимлик пайтида ҳам ерга ёнбошламади. Сафарларида ўзи билан меш олиб юрмасди ва зикрдан қолмасди]. Ул Абулхайр Тайнотийнинг шогирди эрди. Бодияни оч қорин била қатъ қилур эрди. Ул дебдурким, қорин тўқлуғи маълум дохилидур. Ҳам анинг сўзидурким, суфий бодияда ани асрамоқ керакқи, ватанда асрарки, суфийға сафар ҳазардур.

 73. Абу Саид Харроз қ. т. с.
 Иккинчи табақадиндур. Оти Аҳмад б. Исо ва лақаби Харроз. Ва Бағдодийюл-аслдур. Бу тойифанинг мухаббатидин Мисрга борди ва Маккада мужовир эрди. Қавмнинг аиммаси ва машойихиинг ажилласидиндур. Муҳаммад б. Мансур Тусий шогирдидур. Зуннун Мис-рий ва Абу Убайд Бусрий ва Сарин Сақатий ва Бишр-Ҳофий била суҳбат тутубдур. Ва ул аввал кишидурки фанову бақо илмида сўз дебдур. Ва Шайх ул-ислом дебдурки, ул ўзин Жунайднинг шогирдлиғида кўргузур эрди, аммо анинг устоди эрди ва андин улуғ эрди. Ва андин бурунроқ, икки юз саксон олтида дунёдин ўтти. Ва Жунайд айтибдурки, [агар Аллоҳу таоло Абу Саид Харроз эришган ҳақиқатни биздан талаб қил-ганда, албатта, ҳалок бўлардик]¹. Бу сўзи Жунайднинг далил була олурки, Абу Саид Харроз андин улуғроқ ва анинг пири бўлғай ва анинг устоди. Шайх ул-Ислом дебдурки, буким Боязидни Саййид ул-орифин дебдурлар, Саййид ул-орифин Ҳақ субҳонаҳу таолодур ва ода-мийлардин Муҳаммад Арабийдур с. а. в. ва бу тойифадин Абу Саид Харроздур. Ва ҳам Шайх ул-ислом дебдурки, машойих орасида андин улугроқ ҳеч кишини танимасмен. Абу Саид Харроз дебдурким, [жаҳду машаққат билан бирор нпарсага эришмоқчип бўлган киши мутаанний (машаққат тортувчи)дир. Осонликча эришмоқчи бўлган мутаманний (орзу қилувчи)дир]². Шайх ул-ислом дебдурки, ани тиламак била топса бўлмас, аммо тилаган топар ва тонмағунча тиламас. Ва ҳам Харроз қ. с. дебдурким, [орифларнинг риёси муридларнинг ихлосидан яхшидир3. Ва ҳам ул дебдурким. мозий авқотининг тадоруки боқий авқотин зоеъ қилмоқдур.

 74. Аҳиаф Ҳамадоний қ. с.
 Ҳамадон машойихининг улуғларидиндур. Ул дебдурки, менинг ишим ибтидоси бу эрдиким, ёлғуз бодияда ҳориб, дармонда бўлуб эрдим. Ажзу ниёз илигин кўтариб дедим: бор Худоё, ожизу зайф бандангмен, сенинг зиёратингға келибмен. Кўпглумга бу келдиким. жавоб бўладурким, сени Ким тилади? Дедим: ё Раб, мулкийдурким, туфайлийнинг гунжойиш бор. Ногоҳ бирав кечкам тарафидин менн чорлади. Боқтим эрса, кўрдум. аъробидур, тева минган. Деди: Эй ажамий, қаён борурсен? Дедим: Маккага. Деди: сени ким тилабдур? Дедим: билмон. Деди: ул бу йўл шарти исти тоат қилмайдур? Дедим: қилибдур, аммо туфайлиймен. Деди: Яхши, туфайлийсен, аммо мамлакат васиъдур. Деди: бу тевага ғамхорлиғ қила олғайсен? Дедим: қила олғаймен. Тевасидин тушти ва мени миндурди ва деди: бор Тенгри уйиға.

 75. Абу Шуъайб Муқаннаъ р. т.
 Оти Солиҳдур. Мисрда бўлур эрди. Абу Саид Харроз қ. с. асрида эрди. Етмиш ҳаж яёқ бориб эрди. Ҳар дажда Байт ул-муқаддас саҳросиндин эҳром боғлар эрди ва Табук бодиясиға кирар эрди. Сўнгги ҳажида бодияда кўрдиким, бир итнинг сувсизлиғдин тили оғзидин чиқиб, ҳалок бўлгудекдур. Нидо қилдиким, эй қавм, ким бўлғанким. Етмиш яёқ ҳажни бу ит ичкунча сувға сотқин олғай? Бирав ул тилаганча сув келтурди. Ул олиб, ул итни сероб қилди ва дедн: ул ҳажларимдин бу манга яхшироқ эрдиким, Ҳазрат Рисолат с. а. в. дебдурки, [ҳар бир тирик жонга яхшилик қилишда ажр бор)¹.

 76. Абу Аққол б. Илвон Мағрнбий қ. с.
 Машҳур машойихдиндур ва Абу Ҳорун Андалусий била суҳбат тутубдур. Ва Маккада дунёдин ўтубдур, қабри Маккададур. Абу Усмон Мағрибий қ. с. Абу Аққолнинг баъзи асҳобидин нақл қилибдурким, ул Маккада тўрт йил емак-ичмакдин ҳеч нима ихтиёр қилмади ва баъзи тўрт йилдин кўпрак дебдурлар. Валлоҳу аълам.

 77. Ҳаммод Қураший қ. т. с.
 Кунияти Абу Амрдур ва багдодлигдур. Машонихнинг бузургларидиндур. Жунайд қ. с. анга мушарраф бўлур эрмиш. Жаъфар Хулдий дебдурки, неча кун Ҳаммод Қурашийни кўрмайдур эрдим, уйига бордим ани кўргали. Ул йўқ эрди, ул йўқсизлик заруратидин аёлининг бурупчакни олиб, бозорға элтган эрмишким, сотиб егулик келтурган. Келтурганни асҳоб қошида қўйди. Бирав ўттиз олтун келтуруб анга берди, ул олмади. Аёли уй ичидин ун бийик қилиб, ул ўтган ишни изҳор қилди ва анинг бу важҳ олмаганидин гила қилди. Жаъфар Хулдий дебдурки, меи бу воқеани Жунайд қ. с.ға айттим. Жунайд андин сўрди, эрса ул айттиким, ул колони даллолға бердимким, сотқай. Бир ун эшит-тимки, сен бу ишни бизинг учун қилдинг, санга жавод еткусидур. Бу важҳким, ул киши келтуруб эрди, олмадим. Жунайд деди: яхши қилдингки, олмадинг. Шайх ул-ислом дебдурки, боқингки, подош бирла гарра бўлмағайсиз.

 78. Абулҳусайн Нурий қ. т. с.
 Иккинчи табақадиндур. Оти Аҳмад б. Муҳаммад.
 Ал-Бағовийға маъруфдур. Бағдодиюл-аслдур. Сарий Сақатий ва Муҳаммад Али Қассоб ва Аҳмад б. Абулҳаворий била суҳбат тутубдур ва Зуннун Мисрий қ. с. ни кўрубдур ва Жунайд қ. с. ақронидиндур ва андин тезвақтроқ, дебдурлар. Нурий доим тасбеҳ эвурур эрди. Андин сўрдиларким, [Аллоҳни зикр қиласанми?]¹. Дедилар: бу тасбеҳ била тиларсенки, Аллоҳу таоло сенинг ёдингда бўлғай? Деди: Бу тасбеҳ била тиларменки, Ҳақдин ғофил бўлғаймен. Ва ҳам анинг сўзидурким, [убудият (бандалик)нинг софлиги сени мағрур қилмасинки, унда рубубият (раббонийлик)ни унутиш бордир)². Андин сўрдиларки, Тенгрининг не била танидинг? Деди: Тенгри била! Дедиларки, Бас, ақл недур? Деди: Ақл ожиздур, йўл кўрсатмас, магар ожизға. Ва ул дебдурким, [Ҳақ кимдан ўзини яширса, ҳар қандай ишончли далил ва хабар уни ҳидоят қилолмайди]³. Ва ҳам ул дебдурким, [бир кун нурга боқдим ва ундан асло кўзимни узмадим, ҳатто шу нурга айландим]⁴.

 79. Саййид ут-тоифа Жунайд Бағдодий қ. с.
 Иккинчи табақадиндур ва кунияти Абулқосимдур ва лақаби Қаворирий ва Зажжож ва Хаззоз. Қаворирий ва Зажжож андин дебдурларки, отаси шиша сотар эрмиш ва Хаззоз анинг учунки, хазз санъатин билур эмиш. Асли Ниҳованддиндур. Таваллуду маншаъи Бағдоддиндур. Абу Савр мазҳабида бўлур эрмишки, Имом Шофеъий қ. с.нинг улуғроқ шогирдидур ва баъзи дебдурларки, Суфён Саврий мазҳабида эрмиш.
 Сарий Сақатий ва Ҳорис Муҳосибий ва Муҳаммад Али Қассоб била суҳбат тутубдур ва аларнинг шогирдидур ва қавмнинг аиммаси ва содотидиндур. Барча нисбатни анга дуруст қилурлар Харроз ва Рувайм ва Нурий ва Шиблий ва ғайруҳум. Абул Аббос Ато дебдурким, [шу илмда бизнинг имомимнз, таянчимиз ва пешвомиз Жунайддур]¹. Халифаи Бағдод Руваймға айттики, эй беадаб! Ул дедики, ярим кун Жунайд била суҳбат тутубмен, нечук мени беадаб дегайлар, яъни ҳар кишиким ярим кун Жунайд била суҳбат тутмиш, бўлғай, ондин тарки адаб келмағай. Хусусанким, ортуқроқ. Жунайд дебдурки, Сарий манга доим айтур эрдиким, мажлис тут ва элга сўз айт! Мен нафсимни муттаҳам қилур эрдим мунгаким, бу ишга истиҳқоқим йўқдур, то улким бир жума кечаси Ҳазрат Рисолат с. а. в.ни воқеада кўрдум. Ул Ҳазрат амр қилдиларки, [«Инсонлар билан сўзлаш»]². Саҳар эрта Сарий эшигнга бордим ва эшик қоқтим. Дедики, мен деган сўзга инонмадинг, то сенга амр қилдилар. Бас, тонг эрта мажлис қўйдум ва сўз оғоз қилдим. Атрофға хабар мунташир бўлдиким, Жунайд сўз айтадур. Мажлис қироғидин бир йигит дедиким, [Эй шайх, Расулуллоҳ с. а. в.нинг «Мўминнинг фаросатидан эҳтиёт бўлинг, чунки у Аллоҳ нури билан назар қилади» ҳадисининг маъносн нима?]³. Жунайд дебдурки, бир лаҳза бош қуйи солдим ва бош кўтардим. Дедимки, ислом кетурки, исломнинг вақти етибдур. Ул йигит тарсо эмиш. Филҳол ислом қабул қилди. Имом Ёфиъи дебдур: бу ишта эл Жунайндға бир каромат исбот қилсалар, мен икки каромат собит қилурман. Бири ул йигитнинг тарсо эканин, бири ислом вақти етканин билгани. Жунайд дебдурки, [илмнинг важду ҳолға ғолиб бўлиши важду ҳолнинг илмга ғолиб бўлишидан яхшироқдур]⁴. Ва ҳам ул дебдурким, [мажлисларнинг шарафлироғи ва юксакроғи тавҳид майдонида фикр билан ўтиришдир]⁵. Ва ҳам анинг сўзидурким, [ҳимматингни Аллоҳу азза ва жалла томонга қарат. Зинҳор Аллоҳу азза ва жаллани мушоҳада қиладиган басират кўзингни ундан бошқасига қаратмагинки, Аллоҳнинг назаридан қоласан. Жунайддан сўрадилар: амалсиз ато бўладими? Айтди: Ҳар бир амАлиинг ўзи унинг лутфу иноятидиндур]⁶.
 Шайх Абу Жаъфар Ҳаддод дебдурки, агар ақл киши суратиа кирса эрди, Жунайд сурати бўлғой эрди. Жунайд қ. с. икки юз тўқсон еттида дунёдин ўтубдур. «Табақот» китобида Қушайрий рисоласида бу навъ битилибдур ва Имом Ёфиън" таърихида тўқсон саккизда дебдур ва баъзи тўқсон тўққузда дебдурлар.

 80. Абу Жаъфар Карнабий р. т.
Жунаид қ.с. ақронндин дебдурлар ва Жунаиднинг х;ам устодн дсбдурлар. Бағдод машойихининг киборидиндур. Жаъфар Хулдин дебдурки, Ибнул Карнабий-нинг вафоти куни Жунайд қ. с. анинг боши устида ўлтуруб эрди. Бошин юқори, осмон сари кўтарди. Абу Жаъсрар айттики, буъд ва йироғлиқдур. Бошин ерга қўйди. Ҳам ул айтти, буъд ва йироғлиқдур, яъни [албатта, Ҳақ бандасиға ишора қиладиган тарафлардан яқинроқ]¹.

 81. Каҳмас Ҳусайн Хамадоний қ. р.
 Лақаби Абу Муҳаммаддур, ҳамадонлиқ. Ва кўп машойих суҳбатига етибдур. Ул дебдурки, Ҳамадонда бир кеча ўз уйимда эрдим. Бирав эшик қоқди, хаёлимга келдики, Жунайд бўлғай. Эшик очдим, Жунаид эрди. «Салом» – дедим, жавоб бериб дедики, қосид сенинг зиёратингга келибмен. Хотиринг тузлуки маълум бўлди,–деди ва ёнди. Яна кун Ҳамадонда тиладук, топилмади. Бағдоддин келган мусофирлардин сўрулдиким, фалон вақт Жунайд Бағдодда ғойибму эрди? Ҳеч ким нишон бермади, ҳам ул кеча келиб борган экандур.

 82. Амр б. Усмон Маккий қ. т. с.
 Иккинчи табақадиндур. Кунияти Абу Абдуллоҳ. Ҳусаин Мансур Ҳаллож қ. с.нинг устодидур. Нисбатин Жунайд Қ. с.ға қилур ва Харроз била суҳбат тутубдур ва аларнинг ақронидиндур.
Асли Яман мулкидиндур. Сўзи дақиқ бўлди, они каломга мансуб қилиб, маҳжур қилдилар ва Маккадин сурдилар, Жиддага борди. Ул дебдурки, [мурувват дўстларнинг қусур ва камчиликларидан кўз юмишдир]¹. Ва ҳам ул дебдурки, [важд кайфиятини сўз билан ифодалаб бўлмайди, чунки у мўминлар наздида Аллоҳнинг сирридир|².
 Бир кун Али Саҳл андин сўрдиким, [зикрнинг қонуни нима?,]³. Ул дедиким, [Ҳақнинг сифатларини билган ҳолда, уни якка-ягона деб билмоқ)⁴. Ва ул икки юз тўқсон олтида дунёдин ўтти ва баъзи тўқсон еттида ва баъзи тўқсон бирда дебдурлар ва баъзи Бағдодда ва баъзи Маккада дебдурлар.

 83. Шоҳ Шужоъ Кирмоний қ. т. с.
 Иккинчи табақадиндур, мулук авлодидиндур. Абу Ҳафснинг рафиқларидин. Абу Туроб Нахшабий ва Абу Абдуллоҳ Зироъ Бусряй ва Абу Убайд Бусрий била суҳбат тутубдур. Ва Абу Усмои Ҳирийнинг устодидур.. Ва ул қабтан била юрур эрди, андоқки баъзи машойих хирқа била ва баъз глийим била ва баъзи тайласон била. Ва Шоҳ Абу Ҳафсдин сўнгра икки юз етмишда дунёдин ўтибдур ва уч юзда ҳам битибдурдар. Шоҳ бир китоб битибдур. Яҳё Муъоз Розий ғино фазлин фақрга қилиб битиган китобнинг раддига. Ҳазрат Махдумн Нуран «Нафаҳот ул-уис»да бу маҳалда Шоҳ жонибидин бу иавъ ҳукм қилиб битибдурларки, Шоҳ Яҳё Муъоз ғино фазлин фақрга қилиб битиган китоб радди-га китоб битибдур, андоқки воқеъдур. Шайх ул-ислом қ. с. дебдурки, фақр фазлидин санга ушбу кофийдурким, Пайғамбар с. а. в. дарвешликни тавонгарликка ва фақрни ғиноға ихтиёр қилди ва Ҳақ субҳонаҳу ва таоло ул Ҳазратдин бу ишни писанд этти ва анга бу давлатни ҳам каромат қилди. Абу Ҳафс Шоҳни тўн била кўриб сўрдиким, бо қабо? Шоҳ жавоб бердиким, [абода истаганимизни қабода топдик]¹. Шоҳ қирқ йил бир вақт талабига уюмади. Бир кун кўзи уйқуга борди. Ҳақ субҳонаҳу ва таолони туш кўрди, уйғонгач бу байтни дедиким,

б а й т:

[Эй кўзимнинг сурури, сени тушимда кўрдим,
Уша лаҳзадан берн унқунн яхши кўраман)².

 Андин сўнгра доим уиқу тилар эрди, ё они уйқуда кўрарлар эрди, ё ётмоқ таҳиясида. Бир кун Шоҳ бир мажлисда ўлтуруб эрди. Бир дарвеш қўпуб, икки ботмон ўтмак савол қилди. Ҳеч ким бермас эрди. Шоҳ дедиким, бўлғайкн, эллик ҳажимни икки ботмон нонга сотқун олиб, бу дарвешга бергай. Бир фақи.ч ҳозир эрди, деди: Эй шайх, шариатга истиҳфоф қилдинг.
 Шоҳ деди: Ҳаргиз ўзимдин ҳисоб олмадим, аъмолимдин не ҳисоб олғаймен? Ва Шоҳ сўзидурким, [кимки нафсини шаҳватдан, кўзини ҳаромларга боқишдан сақласа, ботинини доимий муроқаба билан таъмир қилса ва зоҳирини суннат билан безаса, унинг фаросати хато қилмайди]³.

 84. Абу Усмон Ҳирий қ. т. с.
 Иккинчи табақадиндур. Оти Саъд бин Исмоил Ҳирий Ншобурий. Асли Райдиндур. Шоҳ Шужоънинг шогирди. Абу Ҳафс ва, Яҳё Муъоз била суҳбат тутубдур. Замонининг имом ва ягонаси эрди. Саккиз юз тўқсон саккизда Рабиул аввал ойида дунёдин ўтибдур. Қабри Нишобурдадур. Андин сўрдиларким, жавонмард кимдур? Деди: улким, ўзин кўрмаган. Ва ҳам ул дебдурки, [шавқ муҳаббатнинг аломатларидан биридур]¹.
 Ва ани Имом ва Муқтадойи раббоний дебдурлар. Ва раббоний они дерларким, муридларга оз илм била парвариш бергай ва тарбият қилғайким, то улуғ илмда қувват топқайлар. Ва ул бу навъ эрди. Ва ул дебдурки, [Аллоҳ амрини бажаришда сустлик қилиш, ўша амрнинг. маърифатини яхши билмасликдандир]².

 85. Закарийё б. Дулувийяҳ қ. т. с.
 Кунияти Абу Яҳёдур. Нишобур аҳлндиндур. Аҳмад Ҳарб шогирдларидин, мутаваккил ва зуҳҳоддиндур. Уз касби била луқма ер эрди. Абу Усмон Ҳирпй. дебдурки, ҳар кимки, Абу Яҳёдек тирилса, ўлумдин андишаси бўлмағусидур ва ўлумдин сўнгра ҳам андишаси бўлмағусидур. Икки юз тўқсои тўртта Нишобурда дунёдин ўтти.

 86. Закарийё б. Яҳё Ҳиравий қ. с.
 Кибори машойихдин эрди, мустажоб, уддаъво. Имом Аҳмад Ҳанбал раҳимаҳуллоҳу дебдурким, Закарийё абдолдиндур. Ва Абу Саид Зоҳид дебдурким, Закарийёни кўрдум ва суҳбат туттим, сиддиқлардин эрди. Икки юз эллик бирда Ҳирот шаҳрида дунёдин ўтди.

 87. Зиёд б. Кабир Ҳамадоний қ. т. р.
 Ҳамадонлиқ эрди. Жунайд қ. с. суҳбатида бўлур эрди. Кахмас Ҳамадоний раҳимаҳуллоҳ дебдурки, бир йил хушксол воқеъ эрди. Масжиди жумъаға бордим. Кўрдумки, меҳробда ўлтурубдур, истисқо дуоси ўқийдур. Ҳам ул замон андоқ ёғин туттиким, уюмга кела олмадим.

 88. Абу Усмон Мағрибий қ. т. с.
 Бешинчи табақадиндур. Оти Саид б. Салом Мағрибийдур. Абулҳусайн Сонеъ Динаварийнинг шогирди. Мағрибнинг Қирвонидиндур. йиллар Маккада мужовирлиқ қилди ва онда Сайид ул-вақт ва машойихиинг ягонаси эрди. Онга бир нш воқеъ бўлдики, Маккадин Нишобурға борди ва уч юз етмиш учда дунёдин ўтди. Қабри Нишобурдадур. Абу Усмон Ҳирий била Абу Усмои Насибийнинг ёнидадур. Машойихдин Абу Али Котиб ва Ҳабиб Мағрибий ва Абу Амр Зажжоз қ. с. била суҳбат тутубдур ва Абу Яъқуб Наҳражурийни кўрубэрди.
 Ул дебдурки, бу ишга кирмагимнинг ибтидоси ул эрдиким, бир итим бор эрди ва бу итим била Жазойирда овлаб юрур эрдим. Бир яғоч аёғим ҳам бор эрдики, онинг ичида сут солиб ичар эрдим. Бир кун маъҳуд тариқи била ул аёғдин сут ичай, дедим. Ул ит кўп қичқириб, изтироб қилди. Аёғни ерга қўйдум. Яна бир дамдин, сўнгра ул аёғни олдим сут ичарга. Ул ит бу қатла кўпрак ҳуруб, манга ҳамла қилди. Яна ичмай ерга қўйдум. Учунчи қатла кўпрак ҳуруб, муфрит изтироб қилди. Эрса яна ул аёғни ерга қўйдум. Ул ит бошин ул ҳарфқа солиб, ул сутдин ичти, доғи шишиб, йиқилиб ўлди. Ҳамоно кўрган бўлғайки, йилон ул сутдин ичиб, заҳрин онда тўкмиш бўлғай. Итдин ул вафо кўргачки, ўзин манга фидо қилди, қиладурғонлардин тавба қилиб, бу тариқни ихтиёр қилдим.
 Шайх ул-ислом дебдурки, Абулҳусайн Кошоний манга дедиким, Абу Усмон Мағрибий дедиким, ул кунки мен дунёдин кетсам, малойика туфроғ совурғусидурлар. Нишобурда ул ўтган кун мен ҳозир эрдим. Андоқ гарду ошуб бўлдики, эл бир-бирин кўра олмаслар эрди. Шайх ул-ислом дебдурки, ул ўттиз йил Маккада эрдиким, онда бавл қилмади, Ҳарам ҳурмати жиҳатидин. Ул дебдурки, [бу иш (тасаввуф иши) фақат қон ҳиди билан қўлга киради]¹.
 Ва ҳам анинг сўзидурким, [эътикоф (масжидда маълум кунлар яшаб, ибодат қилиш) Ҳақ фармонла-ри асосида аъзоларни пок сақлашдир]².
 Ва ҳам ул дебдурки, улки дарвешлар суҳбатиға тавонгарлар суҳбатин ихтиёр қилса, Ҳақ с. т. ани мурдадиллиққа мубтало қилғай.
 Ва ҳам Шайх Абу Усмон қ. с. сўзидурким, [Осий (гуноҳкор) муддаъий (даъвогар)дан яхши, чунки осий доимо тавба йўлини ахтаради, муддаъий эса, доимо даъволарининг хаёлида янглишиб юради]³.

 89. Абу Толиб Иҳмимий р. т.
 Бу қавмнинг машойихидиндур. Абу Усмон Мағрибий дерким, Абу Толибни кўрдум. Қушлар била сўзлашур эрди. Ва ҳам Абу Усмон дебдурким, бир сафарда анинг била ҳамроҳ эрдим. Йўлда сибоъдин хавф бўлди. Мен дедим: Қўнмай, ботроқ ўтайли. Ул таваққуф қилиб қўнди. Кеча мен ваҳмдин уйумадим, ул фароғат била уйуди. Тонгласи мендин сўрдиким, нега уйумадинг? Дедимким, сибоъ хавфидин. Дедики, ҳар ким Тенгридин қўрқса, ўзга ҳеч нимадин қўрқмас. Ул муножотида дебдурки, илоҳи, агар сенинг амринг бўлмаса эрди, кимга заҳра бўлғай эрдиким, бузургвор отингни тилга мазкур қилғай?

 90. Талҳа б. Муҳаммад Сабоҳ Нилий.
 Абу Усмон Ҳирий асҳобининг киборидиндур. Уч юз иккида дунёдин ўтти. Абу Усмон Мағрибий қ. с. анга дедики, тиларсанки, санга бир панд бергайменки, эллик йилдурки, элга ул пандни берадурмен, қабул қилмайдурлар. Ул дедики, тилармен. Дедики, туҳмат кирдорингга қўй, то қиймат тутқай ва туҳмат халқдин ол, то низо орадин чиққай. Ул қабул қилди ва деди: басе кушодлар бу насиҳат бобидин топдим.

 91. Абулаббос б. Масруқ р. т.
 Иккинчи табақадиндур. Оти Аҳмад б. Муҳаммад Масруқ, Тусдиндур. Бағдодда сокин бўлди ва икки юз тўқсон тўққизда оламдин ўтти, валлоҳу аълам. Жунайд қ. с. андин ҳикоят айтур, Абу Али Рудборийнинг устодларидиндур ва Сарий Сақатий ва Муҳаммад Мансур Тусий ва Муҳаммад б. Ҳусайн Баржалоний била суҳбат тутубдур. Ва қавмнинг қудамою киборидиндур. [Ундан тасаввуф ҳақида сўрадилар, айтди: қалбни иложи бор нарсадан холи қилиш ва иложи йўқ нарсага (Ҳаққа) боғлашдир]¹.
 Ва ҳам ул дебдурки, [кимки тадбирии тарк қилса, роҳатда яшайди]².

 92. Абулаббос Мўразан Бағдодий қ. с.
 Шайх ул-ислом ойдин нақл қилибдурки, ул дебдурки, нафсингни машғул қил андин бурунки, ул сени шуғлға солғай!

 93. Абу Абдуллоҳ Мағрибий қ. т. р.
 Иккинчи табақадиндур. Оти Муҳаммад Исмоил. Дебдурларки, Иброҳим Хаввос ва Иброҳим Шайбон Қирмоншоҳий ва Абу Бакр Байкандий қ. с.нинг устодидурва Абулҳусайн Али Раззиннинг шогирди, ҳиравийдур. Ва умри юз йигирма икки йилда тортти ва устоди Абулҳусайн юз йигирма яшади. Ва Абу Абдуллоҳнинг қабри Тури Сино тоғи устида, устоди Абулҳусайн қабри ёнида, харнуб йиғочи остидадур. Икки юз тўқсон тўққизда дунёдин ўтибдур. Шайх ул-ислом дебдурки, ул ҳаргиз қоронғулик кўрмайдурки, элга қоронғу бўлганда, анга ёруқ эркандур. Анинг сўзйдурким, ул Тенгри ҳаққики, Абу Абдуллоҳни яратибдурки, Тенгри агар мендин шаҳват маъунатин олса, манга андин яхшироқдурким, айтсаким, беҳиштга кир! Бу ҳам ул сўздурким, Амир ул-мўминин Алй к. в. дебдурким, агар мени беҳиштга кирмак била масжидга кирмак орасида мухтор қилса, мен масжидга кирармен. Абу Абдуллоҳ дебдурким,, [амалларнинг афзали – вақтни аҳкомларга мувофиқ ўтказмоқдир} Ва ҳам ул дебдурки, дунёдин мунсифроқ кўрмадим. Агар анга хидмат қилсанг, ул ҳам санга хидмат қилур ва агар таркин тутиб, сидқ била Тенгри қуллиғиға машғул бўлсанг, анинг шарридин эмин бўлурсен, яъни ул сенинг таркингни тутар.

 94. Абу Абдуллоҳ Небожнй р. т.
 Оти Саъд б. Язиддур ва Зуннун Мисрий ақронидиндур ва Аҳмад Абил Ҳаворий устодларидин. Ул дебдурки, [адаб–ҳимматлиларнинг зийнатидур]¹.
 Ва ҳам ул дебдурки, [ҳар бир нарсанинг вазифаси бор, диннинг вазифаси адабдур]².

 95. Абу Абдуллоҳ Антокий – қ. т. с.
 Оти Аҳмад б. Осим Антокийдур ва қавмнинг аъёну содотидиндур. Шариат илмиға олим, қудамойи машойих била суҳбат тутубдур! Ва тобиин атбоъиға мушарраф бўлубдур. Бишр Ҳофий ва Сарий Сақатий ақронидин эрмиш ва Ҳорис Муҳосибийнинг муриди ва Фузайл Аёз суҳбатиға етибдур. Шайх ул-ислом дебдурки, анга ҳеч кишининг ҳеч ишидин ҳаргиз ҳасад бўлмайдур, Илло орифона маърифатдин, йўқ тасдиқи маърифатдин.
 Шайх Абу Али Даққоқ дебдурки [расмий маърифат ёзги ёмғирга ўхшайди: на беморга шифо беради ва на чанқоқни қондиради]¹.
 Ва ҳам Антокий дебдур, [фақрнинг манфаатлироғи у билан зийнатланганинг ва у билан рози бўлганинг]².
 Фақрнинг нофеъроғи улдурким, сен онинг била мутажаммил бўлғайсен ва онга рози, яъни халқнинг камоли асбобнинг исботидадур ва фақр жамоли асбоби нафйи ва мусаббиб исботида ва анга ружуъда ва ризо анинг аҳкомиға. Негаким, фақр сабаби – нақддур ва ғино сабаби–вужуд ва сабабсиз Ҳақ биладир ва сабаблиқ ўзи билан. Бас, сабаб ҳижоб маҳалли бўлғай ва бесабаблиғ кашф маҳалли.
 Ва икки жаҳон жамоли кашфу ризодур ва олам нохушлиғи ҳижобу сахатда ва бу возиҳ баёнидур, фақрнинг ғиноға тафзилининг, валлоҳу аълам.

 96. Мумшод Динаварий қ. с.
 Учунчи табақадиндур. Ироқ машойихининг бузурглари ва жавонмардларидиндур. Яҳё Жалло ва кибори машойих била суҳбат тутубдур. Ва Жунайд ва Рувайм ва Нурий қ. с. ақронидин эрмиш. Дебдурларки, икки юз тўқсон тўққизда дунёдин ўтубдур. Ул дебдурки,
 Ҳақ с. т. орифқа сиррида бир кўзгу берибдурки, ҳар қачон ул кўзгуга боқса, ани кўргай. Шайх ул-ислом дебдурки, анга мўмин кўнглида бир ердурки, андин ўзга онда етмас, чун тафриқага қолгай, ул ерга бозгашт қилса, осойиш топқай. Мумшод дебдурким, қирқ йилдурким, беҳиштни ва ҳар не андадур манга арз қиладурлар, кўз учини ул ён орият била солмаймен. Шайх ул-ислом дебдурким, анинг суҳбат ва ҳузурида анинг ғайриға боқмоқ анга ширкдур. Ва Тенгри таоло Паиғамбариға с. а. в. дедиким, [(Пайғамбарнинг) кўзи (ўнгу. сўлга) оғгани ҳам йўқ, ўз ҳаддидан ошгани ҳам йўқ. Оллоҳ деб айт, сўнгра уларни тарк эт]¹. Ва ҳам Мумшод дебдурки, ҳар ким анинг дўстларидин бирига қилғай кийна, уқубат анга ул бўлғайки, улча ул дўстига берибдур, ҳаргиз ул мункирга бермағай. Ва ҳам ул дебдурки, [Муридга лозим бўлган адаблар: машойихларни ҳурмат қилиш, биродарларга хизмат қилиш, сабаблардан қутилиш ва шариат одобларини сақлаш]².

 97. Ҳасан б. Али Мусуҳий қ. т. с.
 Кунияти Абу Алидур. Дебдурларки, Жунайд ва Абу Ҳамзанинг устодларидиндур ва аларнинг ақронидин худ бор. [Сарий Сақатнйнинг кибор асҳобларидин]¹. Жунайд дебдурки, Ҳасан Мусуҳийға бир нима дедим унсдин. Дедиким, агар халқ бир йўли ўлсалар, менинг кўнглимга малолат келмас ва ваҳшат юзланмас. Лисаммун ал-Муҳибб: [Эй нафсим, ўзга нарсалардай воз кечиб, Ҳақ билан бўл! Чунки ҳаёт, айшу ишрат у билан улфат бўлиш ва тасалли топишдир]².

 98. Аҳмад б. Иброҳим Мусуҳий қ. т. с.
 Анинг кунияти ҳам Абу Алидур. Бағдод машойихининг ажилласидиндур. Ва Сарий Сақатий била суҳбат тутубдур ва андин ҳикоят айтур ва ривоят қилур ва Ҳасан Мусуҳийдин ҳам. Ва дебдурларки, ул бир кўнглак ва бир ридо, бир наъл била ҳар йил ҳаж қилур эрди, риква ва кўза кўтармас эрди, андин ўзгаки бир олма олур эрди. Бағдоддин Маккагача ани ислаб ўткарур эрди. Ул дебдурки, [Аллоҳу таоло бандасига сўрамаган нарсасини берсаю у рад қилса, Аллоҳ бандани рад этганига монанд бошқа бир нарсага муҳтож этиб, уни тиловчи қилиб қўяди]¹.

 99. Рувайм р. т.
Иккинчи табақадиндур ва кунияти Абу Муҳаммаддур. Ва Абу Бакр ва Абулҳасайн ва Абу Шайбон ҳам дебдурлар. Бағдоднинг машойихининг киборидиндур. Фақиҳ эрди, Довуд Исфаҳоний мазҳабида. Шайх ул-ислом дебдурки, ул ўзин Жунайднинг шогирди кўргузур эрди, аммо анинг ёронларидиндур ва андин улуқ. Ва Абу Абдуллоҳ Хафиф қ с. дебдурки, ҳаргиз кўзум киши кўрмайдурки, тавҳидда сўз айтқой, андоқки, (Руваймдан тасаввуф ҳақида сўрадилар. Айтди: Мутасаввиф бирор нарсани ўзиники деб билмайди ва ҳеч ким унга эгалик қилолмайди. Ва яна айтди: Тасаввуф икки нарсанинг бирини иккинчисидан ортиқ кўрмасликдир]¹. Ва дебдурларки, Рувайм умрининг охирида ўзин дунё аҳли орасида яширди, аммо ул шуғл ани машғул қилмади. Жунайд дебдурки, биз фориғи машғулбиз ва Рувайм машғули фориғ. «Футуҳот»да мазкурдурким, Рувайм дедики, [кимки, сўфийлар билан бирга ўтириб, уларнинг ҳақ деб билган нарсасига қарши чиқса, Аллоҳу таоло унинг қалбидан иймон нурини тортиб олади]². Абу Абдуллоҳ Хафиф анинг хидма тиға борди, қайтурда Рувайм илгин анинг эгнига қўюб дедиким, эй ўғул, бу иш жон фидо қилмоқдур, зинҳор сўфиянинг турраҳотиға машғул бўлмағайсен. Шайх ул-ислом дебдурки, жон фидо қилмоқ ул эрмаским, ғазоға боргайсен, то сени ўлтургайлар, улдурки, Ҳақ таоло била жон учун мунозаат қилмағайсен. Жон ва кўнгул ва бошни анинг йўлида қўйғайсен ва ҳануз ўзингни муқассир билғайсен, йўқки, оз ранжки ондин санга етушса, шикоят қилғайсен.
 Бирав Руваймдин сўрдиким, [аҳволинг қандай?]³. Ул дедики, [кимники, дини – ҳою-ҳавас, ҳиммати – дунё бўлиб, ўзи–солиҳ тақводор ва покиза орифлардан бўлмаса, унинг ҳоли қандай бўлиши мумкин?]⁴.
 Шайх ул-ислом Харроздин сўнгра Руваймни тутубдур ва андин сўнгра Жунайд била Нурийни.

 100. Юсуф б. Ҳусайн Розий қ. с.
 Иккинчи табақадиндур. Кунияти Абу Яъқуб. Рай ва Жиболнинг шайхи эрди. Уз замонида бу тоифаға имом ва тариқи маломат таврида эрди. Халқни ўзидин мутанаффир қилмоқ ва элнинг қабулин ўзидин бузмоқда тлоҳир эрди. Зуннун Мисрий шогирдидур ва Абу Туроб Нахшабий ва Яҳё Маъоз Розий била суҳбат тутубдур ва Абу Саид Харроз била сафарда рафиқлик қилибтур ва ароларида Жунайд била мукотабот воқеъдур. Уч юз учда ё тўртда дунёдин ўтубдур. Утар чоғда деди: Илоҳи, халқни санга далолат қилдим жаҳд била ва ўзумга қила олганча, жафо қилдим.Санинг учун. Мени булардин бирига бағишла.
 Утгандин сўнгра бу тоифадин биров они воқеъда кўруб, ҳолин сўрди. Дедиким, Ҳақ таоло манга айттиким, ул сўзни яна айт! Айтқондин сўнгра айттиким, сани санга бағишладим ва ўзи ва онинг оросида воси-та келтурмаднким, онинг била бу тоифа орасида васила ра восита ўзи-ўқдир.
 Юсуф б. Ҳусайннинг сўзидурким, [барча яхшиликлар уйиинг ичкарисида, унинг калити тавозуъдир. Барча ёмонликлар ҳам уй ичкарисида. Унинг калити, эса, такаббурликдир]¹.
 Бу фақир ўзум бу нақлни кошифи улуми раббоний Мавлоно Муҳаммад Табодгоний қ. с.дан эшиттимким, Нишобурда сўфий бор эрмиш. Зоҳидки, сафойи вақти онга даст бергай эрмиш. Бир дўсти бор эрмиш, бозургон ва ул бир сафарга мутаважжиҳ эрмиш. Аммо бир туркияси бор эрмиш, жамилаким, они ўзи била элта олмас эрмиш ва шаҳарда доғи қўярда ҳеч ерга эътимоди йўқ эрмиш. Ул сўфийни муътамад деб, онинг қошида амонат топшуруб, сафарга бормиш. Ул сўфий они кўргач, волиҳ бўлиб, алқисса сафойи вақтин барбод бермиш. Бу хусронзадалиқдин нодим бўлиб, тавба қилиб, машойих хизматиға бориб, ўз дардин айтиб, итургонининг иложин тиламиш. Борча муттафиқ ўтмишларким, бизинг илгимиздин келмас. Магар имом Юсуф б. Ҳусайн Розий бу ишга илож қилғай. Ул сўфий Юсуф б. Ҳусайн хизматиға Райға борурдин ўзга чора топмамиш. Райға бориб, имомни ҳар кимдинки, сўрмиш ва сўрамиш, жавоб бермишларки, ул кофур ва ул зиндиқ била не ишинг бор? Алқисса, бир бузуқда имомни топмишким, паришон зоҳир била сочи, тирноғи йитилган, чопон кийиб, сару по бараҳна қибла сари мутаважжих. Қуръон ўқуб, ўлтуруб эрмиш. Муборак назари сўфийға тушгач, итургон сафойи вақти кўнглига юзланмиш. Югуруб, имомкинг аёғиға тушуб, савол қилмишки, санга тенгри мундоқ бийик мартаба берибдур. Сен нечук ўзунгни мундоқ жунуни бесару поликка солибсанки, сени тилаб кўрсалар, Рай аҳли кофуру зиндиқ била таъбир қилурлар. Имом жавоб бермишким, ул жиҳатдин бу ошуфталиғни ихтиёр қилибманки, бозургон мани яхши амин киши соғиниб, канизагин келтуруб, манга амонат топшурмағой. Сўфий хижил бўлиб, юзин ерга қўюб, савол қилғонидин истиғфор қилиб, Нишобурға ёнмиш, валлоҳу аълам.

101. Абдуллоҳ Ҳозир р. т.
 Қавмнинг акобиридиндур. Шайх ул-ислом дебдурки, ул Юсуф б. Ҳусайннинг тағойисидур. Машойихиинг қудамосидин ва Зуннуннинг ақронидин ва андин улурроқ. Анинг била Юсуф б. Ҳусайн орасида сўзлар борким, барчада, мартабада анинг букжроқлиғи Юсуф б. Ҳусайндин зоҳир бўлур. Киши тиласаким, маълум қилғай, «Нафаҳот ул-унс»ни мутолаа қилсун, вассалом.

 102. Собит Хаббоз қ. т. с.
 Машойихиинг қудамосидиндур. Жунайд ва Рузайм била суҳбат тутубдур ва Тенгри йўли сулуки тариқин алардин касб қилибдур ва пайваста алардин ҳикоят айтур эрмиш.

 103. Абу Собит Розий қ. с.
 Уламо ва қурро ва фуқаронинг машоҳиридин эрмиш. Ул дебдурки, бир кун бир мажлисда бир тифлға Қуръон таълим қиладур эрдим. Юсуф б. Ҳусайн қ. с. анда етиб, дедиким, уялмассанким, бир муханнасқа Қуръон таълим қилурсен? Кўнглумга кечтиким, субҳо-наллаҳ, бу тифл худ маъсумдур, ажаб сўз бу улуғ кишининг тилига ўтадур. Оз фурсат ўтти, ул ўғлонни кўрдум, муханнаслар жамоати орасида алардин бўлиб юрийдур эрди. Имом Юсуф б. Ҳусайн хидматиға бориб, иродат илиги бердим.

 104. Самнун б. Ҳамза Муҳибб Каззоб қ. с.
 Иккинчи табақадиндур. Имом ул-муҳаббатдур. Кунияти Абулҳусайн ва Абулқосим ҳам дебдурлар. Узига Каззоб лақаб қўюб эрди, то бу лақаб била чорламасалар, боқмас эрди. Муҳаббат илмида ягона эрди ва ҳа-миша андин дер эрди. Сарий Сақатий ва Муҳаммад б. Али Каззоб ва Абу Аҳмад Қалонисий қ. а. била суҳбат тутуб эрди ва Жунайд ва Нурий ақронидин эрмиш. Жунайддин бурун дунёдин ўтибдур ва баъзи сўнгра дебдурлар. Ул дебдурки, банданинг Ҳаққа муҳаббати софий бўлмағай, то зиштлиқни барча оламға қўймағай. Ва ҳам ул дебдурки, [банданинг Ҳақ таолога боғланишининг аввали – ўздан кечиш, Ҳақ таолодан айри тушишнинг аввали эса, ўз нафсига боғланишдир]¹. Дерларки, Самнун бир кун бу икки байтни ўқидиким,

н а з м:

 [Сен менинг мақсадимни сеза туриб, сиримни билмоқчи ва синамоқчи бўласан.

Менга сендан ўзга керак эмас. Зеро, қандай хоҳласанг, шундай синайбер]².

 Филҳол ани бавл ҳабси била имтиҳон қилдилар, жазо қилмай сабр қилур эрди. Ул кеча анинг асҳобидин неча киши туш кўрдиларким, ул дуо қилиб, Ҳақдин шифо тилар эрди. Чун Самнун ани билдиким, мақсуд ул таъдибдин одоби убудият ва изҳори ажздур, йўқким ҳол сатри. Мактаблар теграсига эврулуб, атфолға айтур эрдиким, [Каззоб амакингиз ҳақида дуо қилинглар!]³. Бу ҳол бўла олурким, Каззоблик лақабиға боис бўлғай ва бўла олурким андин сўнгра бўлғай.
 
 105. Заҳрун Мағрибий қ. с.
 Тароблис аҳлидиндур. Музаффар Кирмоншоҳийнинг ақронидин. Бир-бирининг суҳбатида Маккага борибдурлар. Абу Абдуллоҳ Мағрибий Заҳрун васфида дебдурки, жавонмардлар орасида анингдек жавонмарде кўрмадим. Шайх ул-ислом дебдурки, ул бир кун жамоати дарвешлар била тамошоға чиқиб эрди. Бу икки байтни ўқидиларким,

шеър:

[«Зи Таво»дан чақнаган яшин мендан ғафлат уйқусини дафъ қилди.
Бу жой саҳилари покиза, бинолари обод, Салмо тушган манзилдир]¹.

 Эшитиб хуруш қилди ва қичқириб шўр зоҳир қилди. Ва ёнди ва дедиким, сиз борингки, мен тамошомни қилдим.

 106. Арун б. Вассоба қ. с.
 Кунияти Абуласбаъдур. Шайх ул-ислом дебдурки Аҳмад б. Абулҳаворий китобида кўрибменки, ул Маккада шайх эркандур ва Шомда дунёдин ўтибдур. Анинг фавтидин сўнгра бу тоифадин биров ани туш кўруб, ҳолин сўрубдур. Ул дебдурки, ҳисобимни қилдилар инчкалик била, сўнгра миннат қўюб, озод қилдилар.

 107. Маймун Мағрибий қ. с.
 [У Мағриблик сайёҳлардан ва қаднм машойихлардан. Абу Мусо Дабилий билан сафарларда ҳамроҳлик қилган. Ажиб аломатлари ва кароматлари бор]¹. Анинг раиги қора эрмиш, чун самоъға кирар эрмиш, оқарар эрмиш. Анга дедиларки, ҳолинг самоъда эврулур. Ул дедики, улча манга зоҳир бўлур, сизга дағи зоҳир бўлса, сизнинг ҳам ҳолингиз менинг ҳолимдек бўлғай. [Нақл қилишларича, бир халтаси бор эрди, нима истаб, қўлини тиқса, шуни олиб чиқарди]².

 108. Саъдун Мажнун қ. с.
 Ато б, Сулаймон айтурки, бир йил Басрада қаҳт тушди. Эл истисқоға чиқиб эрдилар, мен ҳам била эрдим. Гўристонда бир ун эшитдим, боқдим, эрса Саъдун Мажнун эрди. Гўристонда ўлтуруб, илгин тизига уруб, бир нима дейдур эрди. Қошиға бориб, салом қилдим. Деди: [Ва алайкум ассалом, эй Ато. Кўзинг олдидан пардани ким кўтарди?]¹. Ва сўрдиким, бу не ғавғодур? Дедим, қаҳт ва қуроғлик жиҳатидин халойиқ истисқоға чиқибдурлар. Дедиким, [сур чалиндими ё ўликлар ти-рилдими?]² сен ҳам булар била келибсен? Дедим: бале! Деди: [Нуроний қалб билан келдингми ё бўм-бўш қалб билан?]³. Сўнгра дедиким, тиларсенким, мен ёғин тилагаймен? Дедим, бале, не учун тиламагаймен? Де-ди: Худовандо, менинг кечаги розим ҳаққи санга! Филҳол ёғин туташти. Деди: Эй Ато, то урмағайлар қайтмаки, то урмағайлар, қайтмамак керак.

 109. Ато б. Сулаймон р. т.
 Басранинг зуҳҳодидиндур. Уз замонининг бузурги эрмиш. Бир кун бемор эрди; Кунасликда ётиб эрди. Дедиларки, неучун кўлагая бориб ётмайсен? Дедиким, тиларменки, сояға борғаймен, аммо қўрқарманки, дегайлар, бир қадам нафс коми учун бординг!

 110. Али б. Саҳл Азҳар Исфаҳоний р. т.
 Иккинчи табақадиндур. Кунияти Абулҳасандур. Исфаҳон машойихининг қудамосндиндур. Юсуф Баннонинг шогирди ва Жунайд қ. с.нинг ақронидин эрмиш ва ароларида макотибату рисолат бор эрмиш ва Абу Туроб Нахшабий била суҳбат тутубдур. [У қаттиқ риёзат чекарди. Фаровон нозу неъматга эга бўлсада, йигирма кунлаб ейиш-ичишдан тийиларди. Кунларни ухламасдан, изтироб билан ўтказарди]¹ Ул дебдурки, ]асло эҳтилом бўлмадим. Фақат тушимда бир аёлни волийси ва икки гувоҳ ҳузурида никоҳлаб олганимдан кейин эҳтилом бўлдим]².
 Бир қатла Умар б. Усмон Маккийга Маккада ўттуз минг дирам бурж бўлди. Исфаҳонға Али Саҳл қошиға келдиким, шояд анга бу бурж адосида мададе қилғой. Али Саҳлга маълум бўлуб эрди. Ул важҳни саранжом қилиб, Маккага Умарнинг буржлуғиға юборди ва они зиёфат қилиб узотти. Ул Маккага борурда ҳамиша кўнглида ул буржлуқ тафриқаси эрди. Маккага етгач, буржни ўтолган топти ва кўнгли тинди. Шайх ул-ислом дебдурки, Али Саҳл ул ишни узрхоҳлик ва шукр-гузорлиғ юки биймидин қилдики, ҳеч озодамард они торта олмас. Ул дебдурки, бизнинг қошимизда раво эмаски, бу тоифани дарвеш дегойларким, булар халойиқнинг тавонгарларидурлар. Шайх ул-ислом дебдурки, ҳақ субҳонаҳу ва таолоким, тўннинг яхшироғин ағниёға берибдур, тўннинг фаррини дарвешларға берибдур ва покиза таом агар ағниёға берибдур, таомнинг лаззатин буларға берибдур. Али б. Саҳлдин сўрдиларки, бало кунин ёд билурмусен? Деди: нечук йўқ. Ул худ гўё туно-кун эрди. Шайх ул-ислом дебдурки, сўфиға бу сўзда нуқсдур. Туно-кун, тонгла не бўлғай? Ул кунга ҳануз кеча келмайдур. Сўфи ҳануз ул кундадр

 111. Муҳаммад б. Юсуф Банно қ. с.
 Кунияти Абу Абдуллоҳдур. Дерларки, ул уч юз шайхдин ҳадис китобат қилиб эрди. Чун хилвату инқитоъ иродати онга ғолиб бўлди. Макка азимати била. чиқди ва бодияни тажрид била қатъ қилди. Дебдурларки, ул кундуз баннолиғ касбиға машғул эрди. Улча ҳосил қилса эрди, кеча ондин муҳаққарий баҳра олур эрди. Узгасин фуқароға тасаддуқ қилур эрди. Бовужуди касб иштиғоли ҳар кун Қуръонни бир хатм қилур эрди. Хуфтон намозин қилғандин сўнгра ўтоқға борур эрди ва кўп айтур эрдиким, худоё, манга ўз ошноли-гингни ва маърифатингни насиб қил! Ё бу тоққа амр қилки, юқори чиқйб, манинг бошимға емрулсунки, санинг шиносолиғинг ва маърифатингдин айру манга тириклик керакмас! Жунайд қ. с. анинг фазлу камолиға қойил эрмиш. Шайх Али Саҳл Исфаҳонийға юборгаи рисолатда битиб эрдиким, [шайхинг Абу Абдуллоҳдан сўрагин, ким сендан ғолибдур?]¹. Чун шайх Али Саҳл Исфаҳоний андин савол қилди. Ул дедиким, жавобйда битиким, [Аллоҳ ўз ишида ғолибдур]².

 112. Муҳаммад б. Фоза р. т.
 КуниятиАбу Жаъфардур. Муҳаммад б. Юсуф Баннонинг шогирдларидиндур. [Ибодатда буюк мужтаҳид. ва инфоқ-эҳсон қилишда сахий эди]¹. Ҳар кун Қуръонни уч хатм қилмоқ вирди эрди. Анга отадин кўп мерос қолди. Йиллар Муҳаммад б. Юсуфнинг, ўзининг ва иёлининг маъунатин еткурур эрдиким, ул билмас эрди. Бир дўсти бор эрди ва анга буюруб эрдиким, ҳар не анинг харжи маошидур анга еткургай. Андоқки, ул во-қиф бўлмағайким, қойдиқ етадур. Бир кун Муҳаммад б. Юсуф ул дўстдин сўрдиким, оё, кимдуркй бизнинг борамизда бу эҳсон қиладур? Ул дедиким, Муҳаммад Фоза. Ул дуо қилдиким, [Аллоҳ унгамен томонимдан энг юкеак мукофот берсин]². Азизе дебдурким, қиш ўртасида Муҳаммад Фоза қошиға бордим. Кўнглокчан ўлтуруб эрди. Дедим: [Ё Абу Жаъфар, тўнгмайсен? Деди: Илкингни келтур, дегилки: «Ло илоҳа Иллаллоҳ»]³. Илик кўнглоки ичига элтиб дедиким, [Иллал-лоҳ, Иллаллоҳ»]⁴. Иссиғдин терлаб эрди.

 133. Саҳл б. Али Марвазий р. т.
 Ул эрдиким, Абдуллоҳ Муборак қ. с.нинг саройига борди, дедиким, бу мутриба канизакларни нечун ороста қилиб, томнинг устига чиқарибсен ва тушурмассен? Абдуллоҳ Муборак қ. с. дедиким, андоқ қилай? Ул чиққач, Шайх дедиким, анинг сарвақтиға етингким, ҳам бу замон дунёдин борғусидур, Менинг томимда канизаклар нўқдурлар ва ул ёлғон айтмас, ул ҳавродирким, беҳиштдин анинг истиқболиға йиборибдурлар. Шайхнинг асҳоби анинг сўнгинча чиққач, ул оламдин ўтуб эрди. Андин сўрдиларким, Ҳақ таоло навозишларидинким, банда борасида қилур, қайси улуғроқдур? Деди: кўнгул фароғатиким, Мустафо с а. в. дебдур-ким, [тансиҳатлик ва хотиржамлик – икки неъматдурки, кўп одамлар унинг қадрига етмайдилар]¹.

 314. Али б. Ҳамза Исфаҳоний Ҳаллож қ. с.
 Шайх ул-ислом дебдурки, ул Ҳаллож эрмас эрди; Ҳусайн Мансурдек Исфаҳонда Муҳаммад б. Юсуф Баннонинг шогирди эрди. Исфаҳондин Ҳаж азимати қилди. Ҳаждин қайтиб, Басрага етганда, Муҳаммад б. Юсуф Баннонинг фавтининг хабарин эшитти ва қаттиғ малул бўлиб, Исфаҳон азиматини тарк этиб, Басрада сокин бўлди. Саҳл б. Абдуллоҳ Тустарий қ. с.нинг асҳоби орасида бўлур эрди. Бир кеча Мустафо с. а. в. нн тушта кўрдиким, Саҳл б. Абдуллоҳ Тустарийға илтифот қиладур эрди. Ул югурди ул Ҳазрат сари. Ул Ҳазрат анинг сари боқиб, лутф кўргузуб келди. Ва Саҳл Абдуллоҳни бу тоифа сўзига нисбат бериб, ташриф қилди. Анга ўхшарки, Саҳл Абдуллоҳнинг руҳига таважжуҳ қилмоққа ишорат экан, бўлғайки андин тарбият топқай. Бу шодлиғдин уйғонди. Шайх ул-ислом дебдурки, бу ишнинг муҳаббати бу ишдур. Яқиндурки, бу ишнинг инкорини бу иш деса бўлғай. Ва ул Ғулом Халил сўзидур. «Нафаҳот ул-унс»да ўқуғон маълум қилур:

 115. Али б. Шуъайб Саққо қ. с.
 Нишобурнинг Ҳирасидиндур. Абу Ҳафс била суҳбат тутубдур. Дебдурларки, ул эллик беш Ҳаж гузарлабдурким, барчаға Нишобурдин эҳром боғлабдур ва ҳар милда икки ракъат намоз қилибдур. Сўрубдурларки, бу намоз недур? Дебдурларки, [улар ўзлари учун бўл-ган манфаатларга шоҳид бўлиш учун]¹. бу нафъларим Ҳажжимдин анга.

 116. Али б. Муваффақ Бағдодий қ. с.
 Ироқ машойихининг қудамосидиндур. Зуннун Мисрий қ. с.ни кўруб эрди. Шайх ул-ислом дебдурки, анга етмиш тўрт Ҳаж келтурубдурлар. Бир қатла Ҳаж қилиб, ўз-ўзи била таассуф юзидин айтур эрдиким, ке-лурман ва борурман. Не кўнгул муяссару не вақт. Мен худ не ишта эканмен, ул кеча Ҳақ субҳонаҳу таолони туш кўрарки, Ҳақ айтурки, эй Муваффақ ўғли, бир кишиниким сен тиламасанг, уюнгга тилармусен? Мен ҳам сени тиламас бўлсам эрди, уюмға қўймас эрдим. Ул дебдурки, Худоё, агар сени дўзах қўрқунчидин парастиш қилур бўлсам, мани дўзахга тушур. Ва агар беҳишт умидидин парастиш қилур бўлсам, беҳиштга тушурма. Агар сенинг меҳринг жиҳатидан парастиш қилур бўлсам, бир дийдор кўрсат. Узга не қилсанг қил!

 117. Абу Аҳмад Қалонисий қ. т. с.
 Машойихиинг қудамосидиндур. Оти Мусъаб б. Аҳмад Бағдодий. Дебдурларки, асли Марсдиндур. Жунайд ва Рувайм қ. с.нинг ақронидиндур. Ва таърихдадурким, ул икки юз тўқсонда Ҳаж қилиб ёнди ва оз вақтдин сўнгра Бағдодда дунёдин ўтти. Чун ул бемор бўлди, муҳтазар эканда дедиким, Худоё, сенинг қошингга агар менинг қадрим бўлса, ўлумум байналманзлайнда бўлса эрди. Ҳам ул замон зарурати воқе бўлдиким, ани бир миҳаффаға солиб, яна бир манзилга элтур бўлдилар, йўлда дунёдин ўтти.

 118. Абулғариб Исфаҳоний қ. с.
 Муҳаққиқлардин эрди, оёт ва каромат соҳиби. Ишқда айни жамъға етиб эрди. Ани Ҳулулий дерлар. Шайх Абу Абдуллоҳ Ҳафиф қ. с. они севар эди. Шерозда бир маразда ўз ҳаётидин навмид бўлди. Ва асҳобиға дедиким, сизга бир ҳожатим бор. Раво қилурмусиз? Дедиларким, айт. Деди: Мен ўлсам, мени жуҳудлар гўристонида дафи қилинглар. Асҳоб мутаҳаййир бўлдиларким, бу не сўздур? Деди: Тенгридин тилаб эр-димким, агар санинг қошингда қурбум бўлса, мани Тарсусда ул оламға элт. Ҳоло мунда ўладурмен. Билдимки, онинг қошида ҳеч қадрим йўқ эрмиш. Бу сўз мазкур бўлғач, сиҳат осори мизожида пайдо бўлди. Ва оз кунда тамом сиҳат топиб, Тарсусға борди ва анда дунёдин ўтди.

 119. Абу Абдуллоҳ Қалонисий р. т.
 Бу тоифанинг акобиридиндур. Будурки, жамоате била кемада эркандурким, мухолиф ел эсиб, гувалак бўлубдур ва ул жамоат тазарруъ била назрлар қилибдурлар. Анга ҳам дебдурларким, сен ҳам бир. назр қил. Ул чун олам асбобидин мужаррад эрмиш, ғайбдин тилига муни солибдурларки, агар бу балодин нажот бўлса, назр қилдимки, пил эти емагайман». Ногоҳ амвож таскин топиб, ул кема ушалиб, қавм бир тахта устида бир соҳилға чиқибдурлар. Бир-икки кун ўтгандин сўнгра ул элга жуъ муставли бўлиб, махмаса ҳолиға етганда бешадин бир пилбачча пайдо бўлубдур. Халқ они сайд қилиб, улашиб ебдурлар. Ул аҳдиға вафо қилиб, емайдур. Ул эл бир замон уюғондин сўнгра бешадин пилбаччанинг онаси пайдо бўлуб, боласининг сўнгокларин кўруб, ул элни бирин-бирин ислай бошлабдур. Ҳар қайсидинки, боласининг исин тонибдур, аёғи бирла ерга суртуб, зоеъ қилибдур. Чун навбат анга етибдур. Ондин ул исни топмайдур. Учасин наст қилиб, хартуми била ишорат қилиб, орқасиға миндириб, йўл қатъ қила бошлабдур. Тамом кеча йўл юруб, сабоҳ бир ободонлиққа етиб, они орқасидин тушуруб, қайтибдур. Ул халойиқ таажжуб юзидин ондин ул ҳол кайфиятин сўрубдурлар. Маълум қилғондин сўнгра, саккиз кунчилик йўл эрмиш, бир кечада келган эрмиш, валлоҳи таоло аълам.

 120. Абу Абдуллоҳ Жалло қ. с.
 Иккинчи табақадиндур. Оти Аҳмад б. Яҳё Каллодур. Абу Туроб Нахшабий ва Зуннун Мисрий қ. с.нинг шогирдидур ва отасининг ҳам. Ва Абу Убайд Бусрий била суҳбат тутубдур. Ва Дуққнйнинг устодидур. Бу кун Абулхайр Тайнотий Абу Абдуллоҳ Жаллони кўрдиким, ҳавода миғ ичинда борур эрди, айттиким, танидим. Ул дедиким, танимадинг. Шайх ул-ислом дебдурки, Абулхайр шахс танимағин дебдур ва Абу Абдуллоҳ мақом ва шараф танимағин. Андин муҳаббатдин сўрдилар. Ул дедиким, [Менинг муҳаббат билаи нима ишим бор? Мен тавбани ўрганмоқ истайман]¹. Ва сўрдиларким, [Фақир фақр номига қачон сазовор бўлади]². Жавоб бердиким, [унинг ўз нафсиға зоҳирий ва ботиний талаблари қолмаса]³. Шайх ул-ислом дебдурки, уч юз мурид Абу Туроб Нахшабий била бодияға кирдилар риквалар била. Анинг била икки киши қолди, Абу Абдуллоҳ Жалло ва Абу Убайд Бусрий қ. с.

 121. Абу Абдуллоҳ Хоқоц Сўфий қ. с.
 Бағдод сўфиясининг акобиридин эрди. Шайх Жаъфар Хаззо дебдурким, ул соҳиб каромот эрди ва ибн Қассоб Розийдин нақл қилибдурким, дебдурким, Отамнинг Бағдод бозорида бир дўкони бор эрди. Мен дўкон эшигида ўлтуруб эрдим. Ногоҳ бирав ўтти. Менга гумон бўлдиким, Бағдоднинг фуқаросидин булғой. Ва мен ҳануз булуғ ҳаддиға етмайдур эрдим. Хотирим онинг сори тортти. Қўпуб, анга салом бердим ва бир дирамим бор эрди, онга тутабердим. Олди ва манга илтифот қилмай ўтти. Мен онинг сўнггича бордим. То Шунизия масжидиға етди. Онда фуқародин уч киши ўлтуруб эрдилар. Ул дирамин аларға берди ва ўзи намозга турди. Алардин бири ул дирамға бозордин бориб емак келтурди. Едилар ва ул дарвеш намозға машгул эрди. Чун алар таомдин фориғ бўлдилар. Дарвеш аларға боқиб, дедиким, билдингизмуким, мани на иш сизнинг муваффақиятингнздин монеъ бўлди? Дедилар, йўқ, эй устод. Дедиким, бир кичик ёшлиғ ул дирамин манга берди ва мен эмдигача ҳақ субҳонаҳу ва таолодин тилайдур эрдимким, они дунё бандалиғидин озод қилғай ва озод қилди. Ибн Қассоб дебдурки, мен бехост онинг оллида ўлтуруб дедимким, рост айтурсан, эй устод. Ва ул Шайх хоқон Сўфий эрди. Икки юз етмиш тўққузда дунёдин ўтубдур.

 122. Абу Убайдуллоҳ Бусрий р. т.
 Оти Муҳаммад б. Ҳассондур, Абу Туроб Нахшабий била суҳбат тутубдур. Ибн ул-Жалло р. т. дебдурки, [олти юзта шайх билан учрашдим, улардан тўрттасининг ўхшашини кўрмадим]¹. Зуннун Мнсрий ва Абу Туроб Нахшабнй ва Абу Убайд Бусрий ва Абулаббос б. Ато. Дебдурларки, Рамазон ойи бўлғач, Абу Убайд бир уйга кирар эрди ва буюрур эрдиким, эшикни савоб беркитурлар эрди ва бир тўшук қўярлар эрди ва ҳар кеча бир таҳ ўтмак ул тўшукдин солурлар эрди. Ийд бўлгочким, эшикни очарлар эрди, ўттуз ўтмак уйининг гўшасида эрдиким, бир ойда не таом еб эрди ва не сув ичиб эрди. Ва ўттиз кеча-кундуз бир таҳорат била намоз қилиб эрди. Ул дебдурки, [Неъматлар Ҳақдин йироқлашишга сабаб бўлади. Қимки, Ҳаққа неъматлари учун шукр қилса, неъматларсиз қолганида ҳам шукр қилади. Бало Ҳаққа яқинлашишга сабаб бўлади. Агар кимники, бало ёмон йўлга бошлаган бўлса, у Ҳақдан йироқлашади)². Бир кун ўлтуруб эрди. Бир отлиғ ўтуб борур эрди. Кейнича бир қул қўнграниб, ғошия эгнида, югурур эрди. Чун анга ва асҳобиға етишти дедиким, [Аллоҳим, мени озод эт ва унинг дастидан халос қил]³. Абу Убайд ҳам дедиким, [Аллоҳим, уни дўзах оловидан ва қулликдан қутқар]⁴. Филҳол ул отлиғни от йиқти. Отлиғ ул қулға боқиб деди: сени озод қилдим. У қул дедиким: мени сен озод қилмадингки, бу жамоат озод қилдилар, деб Абу Убайд ва асҳобиға боқ-ти. Ва то умри бор эрди, алардин айрилмади.

 123. Абу Абдуллоҳ Сижзий қ. р.
 Иккинчи табақадиндур. Абу Ҳафз била суҳбат тутубдур. Ва борлар бодияни таваккул қадами била қатъ қилибдур. Ул дебдурки, [Авлиёнинг учта аломати :бор: улуғликда – тавозуъ, бойликда – зоҳидлик, кучу-қувватда – инсоф]!.
 Ва ҳам ул дебдурки, воизки, тавонгар анинг мажлисидин муфлис ва муфлис, анинг. мажлисидин тавонгар чиқмағай ул воиз эрмас. Ондин сўрдиларки, футувват недур? Дедиким, халойиқни маъзур тутмоқ. Улча аларга ўтар ва ўз тақсирин кўрмак ва шафқат борча элга не солиҳ, не толиҳ. Ва футувватнинг камоли улдурки, кишини халқ Тенгридин машғул қила олмағайлар.
 Биров анга дедиким, агар санга бир филури берсам, нечук бўлғай?
 Дедиким, агар берсанг, сенга яхши бўлғай ва агар бермасанг, манга яхши бўлғай.

 124. Абу Абдуллоҳ Хусрий қ. с.
 Басрадиндур, Шайх Фатҳ Мавсилий қ. с.нинг шогирдидур. [Хусрий нақл қилади: Фатҳ Мавсилийдан эшитдим, у айтди: абдоллардан бўлган ўттизта шайх билан суҳбатлашдим. Уларнинг ҳар бири хайрлашаётганда: «Зинҳор ёшлар билан улфатчилик қилма!» – деб насиҳат қилдилар]!

 125. Жаъфар б. Мубарқаъ қ. с.
 Бу тоифанинг машойихининг уламосидиндур. [Абу Абдуллоҳ нақл қилди: Жаъфардан эшитдим, айтди: «Уттиз йилдан бери астойдил «Аллоҳ» дейдиган кишини излайман, тополмайман»]¹.

 126. Али б. Бундор б. Ҳусайн Сўфий Сайрафий қ. с.
 Бешинчи табақадиндур. Кунияти Абулҳусайн. Нишобурнинг мутааххир машойихидиндур. Машойих дийдорларидин баҳраманд ва суҳбатларидин аржуманд эрмиш. Нишобурда Абу Усмон Ҳирий ва Маҳфуз била суҳбат тутубдур ва Самарқандда Муҳаммад Фазл Балхий била ва Балхда Муҳаммад Ҳомид била ва Журжонда Али Журжоний била ва Райда Юсуф б. Ҳусайн била ва Бағдодда Жунайд ва Рувайм била ва Симнонда Ибни Ато ва Жаририй била ва Шомда Тоҳир Мақдисий ва Ибни Жало ва Абу Амр Димишқий била ва Мисрда Абубакр Мисрий ва Абубакр Даққоқ ва Абу Али Рудборий қ. р. била суҳбат тутубдур ва бу навъ машойихи киборга мушарраф бўлубдур ва ҳадисда сиқа эрмиш. Уч юз эллик тўққизда дунёдин ўтибдур. Бир қатла Шайх Абу Абдуллоҳ Ҳафиф била бир тор кўприкка етиштилар. Шайх дедиким, илгари юру ва ул деди: сабаб недур? Шайх дедиким: Сен Жунайдни кўрубсан ва мен йўқ. Шайх ул-ислом дебдурки, бу тоифаға улуғ нисбат машойих дийдоридур ва пирларнинг суҳбати. Али Бундор дебдурким, [бало устига қурилган уйиинг балодан холи бўлиши маҳол]¹. Ва ҳам уд дебдурким, [Ҳақни талаб қилиш осон. Аммо уни топиш учун икки дунёдан кечиш керак]².
 Ва ҳам ул дебдурки, халқнинг мухолафатидин йироқ бўл ва ҳар кимки Тенгри анинг бандалиғиға розидур, сен ҳам анинг қардошлиғиға рози бўл.

 127. Муҳаммад б. Фазл Балхий қ. с.
 Иккинчи табақадиндир. Кунияти Абу Абдуллоҳ Балхиюл-асл. Мутаассиблар ани Балхдин чиқардилар, бегуноҳ, мазҳаб жиҳатидин. Абу Усмон Ҳирий қ. с. анга битибдурки, шақоват аломати недур? Ул жавоб битибдурки, уч нимадур: бири улки, кишига илм бергайлар ва амал тавфиқи бермагайлар ва амал бергайлар ва ул амалда ихлосдин маҳрум қилғайлар ва Ҳақ с. т дўстлари суҳбатин топқай ва икром ва эҳтиром тариқин бажо келтурмагай. Абу Усмон қ. с. дебдурки, [Муҳаммад фазилатли одамларнинг қадрини билгувчи эди]¹.
 Ва ҳам анинг сўзидурким, [Одамларнинг маърифатлиси шариат амрини сидқдан бажарадигани ва суннати санияга тобеъ бўладиганидир]².

 128. Муҳаммад б. Али Ҳаким Тирмизий қ. т. р.
 Иккинчи табақадиндур. Кунияти Абу Абдуллоҳдур. Машойихи кибординдур ва Абу Туроб Нахшабий ва Аҳмад Хузравайҳ ва ибн Жалло била суҳбат тутубдур ва кўп ҳадиси бор ва зоҳир каромоти ва таснифи дағи бор. Ул жумладин «Хатм ул-валоят»! китоби ва «Наҳаж» китоби, «Наводир ул-усул ва мундин ўзга ҳам китоблари бор ва зоҳир улумида ҳам кутуби бор ва бир тафсир ҳам ибтидо қилғондур. Аммо итмомиға умр вафо қилмайдур ва Хизр а. с. била суҳбат тутар эрмиш. Абубакр Варроқким, онинг шогирдидур, ривоят қилурким, ҳар якшанба Хизр анинг била келиб, мулоқот қилур эрди ва воқеълар бир-бирларига айтурлар эрди ва сўзлашурлар эрди. «Қашф ул-маҳжуб» китобининг соҳиби анинг васфида муболаға кўп қилур. Ул дебдурки, менинг пирим дер эрдиким, Муҳаммад Дурри ятимдурки, оламда адили йўқдур.
 Ул дебдурким, [Менга нисбат беришларини ўйлаб бирор ҳарф ёзмадим. Фақат юрагим сиқилган, ишим юришмаган кезлари тасалли топиш учун ёзар эдим]¹. [Кимкн, бандалик сифатларини билмаса, у Ҳақ сифат-ларини билмайдиган нодонроқдир]².
 Ва ҳам ул дебдурки, Ҳақ с. т.нинг муҳаббатининг ҳақиқати унс давомидур. [Ундан феълий ва зотий сифатлар ҳақида сўрадилар. Айтди: Ҳар нарсаки, ортмоқ, камаймоқ эҳтимоли бор – феълий сифатдан. Ҳар нарсаки, ортмаса, камаймаса – зотий сифатдан. Ундан исор ҳақида сўрадилар. Айтди: Бошқаларнинг насибасини ўзингникидан ортиқ кўрмоғинг! Яқин ҳақида сўрадилар: Айтди: Қалбнинг Аллоҳ ва унинг амрлари билан қарор топишидир. Шукр ҳақида айтди: Шукр – қалбни мунъим–неъмат соҳиби Аллоҳга боғлашдир]³.
 Ҳазраг Хожа Баҳоуддин Муҳаммад Бухорий ал» маъруф Нақшбанд қ. т. а. вақтики, ўз мабодийи аҳволу сулукидин ҳикоят айтурлар эрмиш ва машойихи ,кибор арвоҳиға ўз таважжуҳларининг асарин баён қи-лур эрмиш. Дер эрмишларки, ҳар қачон қудват ул авлиё Хожа Муҳаммад Али Ҳаким Тирмизий руҳиға таважжуҳ воқеъ бўлур эрди, ул таважжуҳ асари маҳзи бескфатлиғ зуҳури эрди ва ҳар неча ул таважжуҳда сайр воқеъ бўлур эрди, ҳеч асаре ва гарде ва сифатс мутолаа тушмас эрди.

 129. Али б. Баккор қ. т. с.
 Кунияти Абулҳасандур. Иброҳим Адҳам қ. с. била суҳбат. тутубдур. Ул асҳобдин бири била ёзиға ўтун учун чиқибдур ва бир-биридин йироқроқ тушубдурлар. Соҳиби ҳар неча интизор тортибдурлар. Ул пайдо бўл-майдур. Оқибат они тилай асарича борибдур. Кўрубдурки, ул ўлтурубдур. Аммо бир сабуъ анинг тизига бошин қўюб, уюбдур ва ул онинг чибинин қўрийдур. Соҳиби дебдурки, қачонғача ўлтурурсен? Ул дебдурки. бу уюқлағон, уйғонғунча!

 130. Абу Абдуллоҳ Аббодоний қ. с.
 Саҳл б. Абдуллоҳ Тустарийнинг шогирдидур. Ва машойих хизматиға етибдур. Ва Шиблий била суҳбат тутубдур ва ораларида сўзлар ва рамзлар ўтубдур ва андин фойидалар топибдур.

 131. Абу Абдуллоҳ Ҳазрамий қ. т. с.
 Муртаъиш дебдурки, Абу, Абдуллоҳ Ҳазрамийдин тасаввуфни савол қилдим ва йигирма йил эрдиким, сўз демайдур эрди. Манга Қуръон била жавоб берди ва бу оятни ўқудики, [мўминлар орасида Аллоҳга берган ваъдаларига содиқ кишилар бордир]¹.
 Дедим: аларнинг сифати нечукдур? Деди: [кўзлари ўзларига қайтмайди, диллари бўм-бўш бўлиб қолади]².
 Дедим: аларнинг маҳали қайси аҳволдиндур?
 Деди: [албатта, тақводорлар жаннатларда, Қодир подшоҳ ҳузуридаги рози бўлинган ўринда бўлурлар!³.
 Дедим: орттур. Деди: [ўзинг аниқ билмаган нарсага эргашма. Чунки қулоқ, кўз, дил – буларнинг барчасига инсон масъулдир]⁴.

 132. Абу Абдуллоҳ Солимий қ. с.
 Оти Аҳмад б. Олим Басрийдур. Саҳл б. Абдуллоҳ Тустарийнинг шогирдидур. Уттиз йил ё олтмиш йил онинг била бўлур экондур ва тариқат андин касб қилибдур. Андин сўрдиларки, Авлиёуллоҳни халқ орасида не осору аломот била таниғайлар? Дедиким, такаллумнинг латофати била ва хулқнинг хублиғи била ва юзнинг тозалиғи била, нафснинг сахоси била ва эътирознинг қиллати ва узрнинг қабули билаки, ҳарким, узр этса қабул қилғай ва шафқат тамомлиғи била барча элга хоҳ солиҳ ва хоҳ толиҳ. Ва ҳамул дебдурким, дийдор дўстлуқ калидининг миннатидур.

 133. Абу Абдуллоҳ Жавпораи Суфий қ. с.
 Машойих киборидиндур. Жавпора деган бир ердир, Румнинг сағрида. Ул дебдурки, Шайх Абубакр Заққоқ Мисрийдин сўрдумки, суҳбат кйм била тутай?.Деди: Ул киши билаким, ҳар не Ҳақ субҳонаҳу таоло сендин билса, инкор изҳор қилсанг сендин расида ва мутанаффир бўлмағой. Бир қатла Амир Кофур деган бир маблағ важҳ шайх Абдуллоҳ Жавпораға йиборди. Ул олмади ва қайтардиким, Кофур черикчи эрди. Яъни молида шубҳа бор эрди. Кофур айттиким, [Ердаги, осмондаги, буларнинг орасидаги ва ер остидаги (нарсалар) худоникию Кофурники қаерда бўлсин?]1. Шайх ул-ислом дебдурки, Кофурнинг бу сўзи кирдоридин яхшироқ эрди. Аммо ул ҳам ул пир баракотидин эрди.

 134. Абу Толиб Муҳаммад б. Али б. Атия Ҳорисий
 Маккий қ. с. Ул «Қут ул-қулуб» китобининг соҳибидурки, тариқат асрорининг мажмаидур. [Айтишларича, Ислом оламида тариқатнинг нозик маъноларини очиб берган «Қут ул-қулуб»дек бошқа асарни ҳеч ким ёзмаган. У ер юзидаги энг улуғ жой – Маккада ўсиб, улғайди. Кейин Басрага кетди. Ундан Бағдодга ўтиб, уч юз саксон олти ҳижрий йили, жумод ул охир ойида вафот этди]1. Ва анинг нисбати тасаввуфда Шайх Абулҳасан б. Муҳаммад б. Абу Абдуллоҳ Аҳмад б. Солим Басрийғадур. Ва Шайх Абулҳасаннинг интисоби ўз отаси Абу Абдуллоҳ Аҳмад Солимға ва анинг нисбати отасиғадур– Саҳл б. Абдуллоҳ Тустарий қ. с.

 135. Абубакр Варроқ Тирмизий қ. т. р.
 Иккинчи табақадиндур. Оти Муҳаммад б. Умар Ҳаким Тирмизий. Асли Тирмиздиндур. Қабри ҳам андадур. Аммо Балхда бўлур эрмиш. Абу Исо Тирмизий тағойисидур. Аҳмад Хузравайҳ била суҳбат тутубдур ва кўп тасонифи бордур. Ва «Таврот» ва «Инжил» ва «Қутби рсмоний»ни ўқубдур ва шеър девони ҳам бордур. [Абубакр Варроқ дўстларини сафар ва саёҳат қилишга даъват этмасди. Айтардики, иродат қилган ерингда муридлиғинг камолга етгунча сабр қилиб туришинг барча баракотнинг калитидур. Муридлик камолга етгач баракот бошланадй]1. Ва ҳам онинг сўзидурким, умаронинг фасоди зулм биладур ва уламонинг фасоди тамаъ била ва фуқаронинг фасоди риё била.

 136. Абулқосим Розий қ. т. с.
 Оти Жаъфар б. Аҳмад б. Муҳаммаддур. Нишобурда сокин эрди. Ибни Ато ва Муҳаммад Абулҳаворий ва Абу Али Рудборий била суҳбат тутубдур. Кўп моли бор эрди. Барчасин бу тоифаға харж қилди ва дарвеш дунёдин чиқди. Рай машойихи дебдурларки, Абулқосимда тўрт нима жамъ эрдики, ўзгада йўқ эрди. Жамол ва мол ва зуҳди бакамол ва саховатн тамом. Уч юз етмиш саккизда дунёдин ўтубдур.

 137. Абулқосим Ҳаким Самарқандий қ. т. с.
 Оти Исҳоқ б. Муҳаммад Исмоилдуо. Абубакр Варроқ била суҳбат тутубдур. Яхши сўзлари бор: муомалотда ва нафс ғайбида ва аъмол офотида. Уч юз қирқ иккида муҳаррам ойида дунёдин ўтубдур ва қабри Чокардийзададур.
 Бир кун ўлтуруб эрди ва халқ оросида ҳукм қиладур эрди. Ул вақт бузургларидин бири онинг зиёратига келди. Они ул навъ машғул кўруб, сажжодасин давзлиқ сув юзига солиб, намозға турди. Чун фориғ бўлди. Шайх Абўлқосим анга айтдиким, эй қариндош, мунии худ ёшғиналар қилурлар. Эр улдурки, мунча шуғл оросида кўнглини Тенгри жалла зикруҳу била асрай олғай.

 138. Бакр Суғдий қ. т. с.
 Самарқанднинг Суғдидандур. Бу тоифадин Абубакр Варроқ шогирди. Ул дебдурки, Абубакр Варроқ карим киши эрди. Тенгриға музд учун қуллуқ қилмиш эрди таъзим била қилур эрди.

 139. Солиҳ б. Мактум қ. с.
 Ул дағи Абубакр Варроқнинг муридларидиндур. Балхдин эрди. Ва Абубакр Варроқ сўзларидин кўп ёдида эрди ва дойим андин айтур эрди.

 140. Абу Зарр Тирмизий р. т.
 Хуросон машойихидиндур. Бу тойифадин баъзи дебдурларким, биз жамъи эдукки, бир-биримиз била суҳбат тутар эрдик. Ҳар қайсимизга бир нима кераклик бўлса эрди, Абу Зарр қўпуб, намозға турар эрди. Тенгри ул нимани ҳам ул замон еткурур эрди.

 141. Ҳошим Суғдий қ. т. с.
 Ул дағи Самарқанд Сўғдидиндур. Абубакр Варроқ шогирди. Ул пиридин нақл қилурким, ул дедиким, кўп сўз айтмак кўнгулни қаттиғ қилур. Шайх ул-ислом дедиким, Абубакр Варроқ дедиким, Муҳаммад Муслим Ҳасирбоф меҳмонлиғда эрди, Юсуф Хайёт Тирмизий била мезбон бир ишқа машғул эрди. Муҳаммад Муслим деди, бот бўлки, бир ишим бор! Ва ул зоҳиду обид эрди, кўнгли дардиға мутааллиқ эрди. Юсуф Хайёт дедики, санга мундин ўзга иш борки, Тенгри таоло олингга келтурур ва ул ният била уйингдин чиқибсенким, яна ул уйга борғайсен. Уттуз йилдурки, ҳаргиз ул ният била уйдин чиқмайменким, яна уйга борғаймен. Абубакр Варроқ дебдурки, Юсуф Хайётнинг ул икки сўзи Муҳаммад Муслимнинг юз йиллик ибодатидин яхшироқ. Ва ҳам Абубакр Варроқ дебдурки, [кўпинча икки ракаат намоз ўқиб кетсам, ўзимни ўғрилик қилган одамдек уятли сезардим]¹.

 142. Муҳаммад б. Ҳасан Жавҳарий қ. с.
 Кунияти Абубакрдур. Бағдод аҳлидиндур. Зуннун Мисрийнинг шогирди. Шайх Абубакр Воситий дебдур, Муҳаммад Ҳасан Жавҳарий дедиким, бирав Зуннундин дуо талаби қилди. Зуннун жавоб бердиким, эй жавонмард, агар санга бир иш Ҳақ таолонинг азал тақдирида муқаррар бўлубдур, басо, қилмағон дуоларки мустажобдур ва агар ул бўлмайдур, сувга тушганга қичқирғондин не суд? Ондин ўзгаким ғарқа бўлғай ва бўғзиға сув кўпрак борғой.

 143. Абубакр Кисойи қ. т. с.
 Ироқнинг Қўҳистонидиндур. Динаварда бўлур эрмиш. Жунайд қ. с.нинг кибор асҳобидин ва анга машҳур риёзот ва маъруф сафарлар бор. Жунайд дебдурки, Абубакр Кисойи Ироқда бўлмаса эрди, мен Ироқда бўлмас эрдим. Жунайддин бурунроқ дунёдин ўтибдур. Жунайддин минг масъала бу тоифа тариқида савол қилиб эрди ва Жунайд барчасиға жавоб битиб эрди. Онинг вафоти хабари Жунайдқа етганда дедиким, кош ул масойил жавобиким, мен онга битиб эрдим, юса эрди ва ҳол улким, ул дунёдин ўтар чоғда ул қоғазларни юб эрди. Дедиларким, чун ул бу ишни қилиб ўтди. Жунайд шодмон бўлди. Шайх ул-ислом дебдурки, Жунайд ондин қўрқмас эрдиким, ул масойил авом илкига ё подшоҳи замон илкига тушгай. Ондин Қўрқар эрдиким, сўфилар илкига тушгай ва ондин дўконе ясағайлар, сўз айтмоқда ва қабул тиламоқда. Шайх Абулхайр Асқалоний дебдуркй, Абубакр Кисойи уюса кўксидин Қуръон ўқуғон уни келур.

 144. Абу Алий Жузжоний қ. т. с.
 Иккинчи табақадиндур. Оти Ҳасан б. Алидур. Хуросон машойихининг бузургларидиндур, ўз замонида беназир эрди. Ва анинг тасонифи бор, муомалотда ва руъят офотида [маърифат ва ҳикматга оид сўзларни кўп айтарди]¹. Муҳаммад б. Алий Тирмизий била ва Муҳаммад Фазли Балхий била суҳбат тутубдур ва аларға қариб ус-синдур. Ул дебдурки, [халқ ўз шубҳа гумонига таяниб ё эътиқод қилиб, ғафлат майдонида югуриб юрибди. Гўёқи улар ҳақиқат водийсидаю яна мукошафадан сўзлайдилар]². Ва ҳам ул дебдурки, бадбахт улдурки, анинг айбини Ҳақ с. т. яшурмиш бўлғай ва ул ошкор қилғай.

 145. Муҳаммад ва Аҳмад б. Абулвард р. т.
 Иккинчи табақадиндурлар. Ироқ машойихиинг акобиридин, Жунайд ақронидин. Сарий Сақатий била ва Абулфатҳ Ҳаммол ва Ҳорис Муҳосибий била ва Бишр Ҳофий била суҳбат тутубдурлар. Ва алар тариқи вараъда яқиндур Бишр Ҳофийға. Муҳаммаднинг кунияти Абулҳасандур. Бишр Ҳофий шогирдидур. Ул дебдурки, бир кун шом намозин тугаттим, дағи оёғимни узаттим, ҳотифе нидо қилдиким, [подшоҳ билан бирга шу зайл ўтирасанми?]¹. Ва ҳам ул дебдурки, фақрда фақирнинг одобидин бир улдурки, дунё муҳаббатиға гирифторларға сарзаниш қилмағай ва раҳму шафқат қилғай ва хайр дуоси қилғай.
 Ва Ҳақ с. т. аларға халослиқ берғай, ишдинким андадурлар. Ва ҳам ул дебдурки, халқнинг ҳалоки икки ишдадур: Фарзни зоеъ қилиб, нофилаға иштиғол қилмоқ ва жавориҳ била амал қилмоқ, кўнгул мувофақатидин бошқа [Валий ҳақида сўрадилар, айтди: Аллоҳнинг дўстларини дўст, душманларини душман бил-гувчилардир]². Ва Аҳмад б. Абулвард дебдурки, чун Тснгри таоло валийға уч иш ортурғай, ул дағи уч иш ортурғай, чун жоҳида ортурғай, ул тавозуъ ва фурутанликда ортурғай, чун молида ортурғай, ул сахода ортурғай, ул умрида ортурғай, ул ибодат ижтиҳодида ортурғай.

 146. Тоҳир Мақдисий р. т.
 Учунчи табақадиндур. Шом машойихининг бузургларидиндур. Зуннун Мисрий қ. с.ни кўруб эрмиш ва Яҳё Жалло била суҳбат тутубдур. Дерларки, Зуннун била Шиблий ани Хайр уш-Шом дебдурлар. Тоҳир Мақдисий дебдурки, Зуннун Мисрий манга дедиким, [Аллоҳнинг зоти ҳақида идрок қилиш жоҳилликдир. Унинг маърифат ҳақиқатидан сўзлаш ҳайратдир. Ишорат қилувчининг ишорати ширкдир. Ва ҳам дебдурки, асар орифнинг нурин кўрсалар, куйгайлар ва агар ориф хам вужуд нурин кўрса, куйгай...¹. Ва ҳам ул дебдурки, [маърифатнинг чегараси – нафс ва унинг истак-хоҳишидан ҳоли бўлишдир]².

 147. Абу Яъқуб Сусий қ. с.
 Оти Юсуф б. Ҳамадондур. Абу Яъқуб Наҳражурийнинг устодидур. Олим ва соҳиби тасониф эрмиш. Ва Басрада бўлур эрмиш. Ул дебдурким, ҳар ким такаллуф била тавҳиддин сўз айтса, ширкдур. Ва Шайх Абу Сайд Харроз қ. с. дебдурки, [фақат ўз тажрибаси ва ўз феълидан сўзловчи кишигина бу илм ҳақида гапириши жойиздир]¹.

 148. Абу Яъқуб Наҳражурий қ. с.
 Тўртунчи табақадиндур. Оти Исҳоқ б. Муҳаммад. Машойихиинг уламосидандур. Жунайд қ. с. ва Амр б. Усмон Маккий била суҳбат тутубдур, йиллар Маккада мужовир эрмиш, ҳам анда уч юз ўттизда дунёдин ўтубдур. Иброҳим Фотик дебдурки, Абу Яъқуб Наҳражурий дебдурки, [дунё – денгиз, охират –унинг соҳили. Кемаси – тақво. Одамлар сафар қилувчилардир]¹. Ва ҳам ул дебдурки, [одамлар ичида Аллоҳни кўпроқ танувчи киши унга ҳайрати кўпроқ бўлганидир]². Ва хам ул дебдурки, [кимки тақлид йўли билан тавҳидга отса, у маърифат йўлидан йироқдир]³.

 149. Абу Яъқуб Зайёт қ. с.
 Жунайд. қ. с. дебдурки, жамъи асҳоб била Абу Яъқуб Зайёт эшикин қоқтук. Дедиким, сизларга Ҳақ с. т. била ҳеч машғуллуқ йўқ эрдиким, манга келмакдин сизни машғул қилғай? Мен дедимким, чун санга қелмак бизга Ҳақ с. т.ға машғуллуқлардиндур, анинг учун Тенгридин айрулуққа узр қўлмасбиз.

 150. Аҳмад б. Ваҳаб қ. с.
 Кунияти Абу Жаъфардур. Басрадиндур. Абу Ҳотам Аттор била суҳбат тутубдур ва Абу Яъқуб Зайётнинг пири ва устодидур. Ва Шунизия масжидида муддате таваккул била ўлтурди. Ул дебдурки, ҳарким қут тиламакка қўпти, фақр оти андин қўпти. Икки юз етмишда дунёдин ўтубдур.

 151. Абу Яъқуб Мазобилий р. т. с.
Бағдоддиндур. Жунайд қ. с. ақронидин. Андин сўрдиларким, тасаввуф недур? Дедиким, [тасаввуф бир ҳолдирки, унда инсонийлик аломатлари йўқ бўлиб кетади]¹.

 152. Абу Яъқуб Ақтаъ қ. т. с.
 [Жунайд билан мактублар ёзишиб турарди]¹. Маккада бўлур эрди, Шайх Абдуллоҳ Хафиф қ. с. дебдурки, Абулҳасан Музаййин дедики, Маккаға еттим, Шайх Абу Яъқуб назъ ҳолатида эрди. Қошиға бордим, манга дедиларким, агар санга илтифот қилса, анга шаҳодат арза қил! Манга фириб бердиларки, ман кичик эрдим. Олдида ўлтурдум ва манга боқти. Дедим: [Эй шайх, гувоҳлик берамизки, бир Аллоҳдан ўзга Аллоҳ йўқ]². Ул дедики, [менинг гувоҳлик беришимни истайсанми? Асло ўлим завқини тотмайдиган зот ҳаққи, мен ва унинг орасида иззат пардасидан ўзга нарса қолмади]³. Шайх ул-ислом дедики, ҳижоби иззат анинг улуғи-дурки, ул улдур ва сен-сен. Абулҳасан Музаййин сўнгра йиллар айтур эрдиким, менингдек гадо Тенгрининг дўстларидин бирига Ислом арза қилур деб, ўз ишига нодим эрди. Шайх Абу Абдуллоҳ Ҳадид дебдурки, бирав улуҳиятда куяр эрди. Келдилар ва пардаи иззат кейнидин анга шаҳодат арза қилурлар эрди. Шайх ул-ислом дебдур, Шайх Абу Абдуллоҳ Тоқий муҳтазар эрди. Бирав анга шаҳодат арза қилди. Ул аччиғланиб дедиким, тек тур, беадабу беҳурмат қавм келиб, анинг дўстларидин бирига шаҳодат арза қилурлар. Сен ўзунгнингкини деким, мен ўзумникини дебмен. [Мусулмон ҳолимда жонимни олгин ва мени ҳам солиҳ бандаларинг қаторига қўшгин]⁴, деди ва ўтти. Бу тоифадан бири ўтгандин сўнгра бирав тушта андин сўрдики, иймон иттингму? Ул дедики: ул худ мендин бутуб эрди.

 153. Абу Яъқуб Зизий қ. с.
 Шайх Абу Абдуллоҳ Хафиф дебдурки, Ибни Зизий била бир самоъда ҳозир бўлдум. Ва қаввол бу байтни ўқудиким,

б а йт:

[Агар у ўлукни қучоғига олса, тирилар,
 қабрга олиб борилмасди]¹.

 Ибни Зизийнинг вақти хуш бўлди, илигларин учаси саридин ерга тиради ва кўксин юқори қилиб, кўзин кўкка тикди. Ва қавволға дер эрдиким, айтқил, валлоҳки, мендин ўзга киши эшитмайдур. Ногоҳ бўйин рагларидин қон равон бўлди, фасд қилғондек ва йиқилди. Ани кўтардилар, хирқасини қондин ювдилар ва қон борған рагларин боғладилар, то муддатдин сўнгра ўзига келди.

 154. Абу Яъқуб Мазкурий қ. с.
 Андин сўрдиларким, таваккул недур? Деди: ихтиёр тарки. Саҳл б. Абдуллоҳ Тустарийдин сўрдилар, деди: тадбир тарки. Бишр Ҳофийдин сўрдилар, деди: ризо. Абу Ҳафс Ҳаддоддин сўрдилар, деди: мусаббибни кўрмак, Фатҳ Мавсилийдин сўрдилар, деди: сабабдин малол. Шақиқ Балхийдин сўрдилар, деди: ажзда ғарқи дийдор. Шиблийдин сўрдилар, деди: кўнгул дийдорида барча элни унутмоқ.

 155. Абу Яъқуб Майдоний қ. т. с.
 Нусайбин машойихларидиндур. Шиблий Бағдоддин. Мисрга борур эрди, ҳалоллик тилагаликим, шуғли чоғида бировнинг ериға от қўйғон эқандур. Яъқуб Майдонийға йўлуқти. Ва ул ҳануз бу ишка янги кириб эрди ва иродатининг аввали эрди. Шиблий илигин анинг бошита суртуб индурди ва деди: [Аллоҳ сенинг камчиликларингни тўғриласин]¹. Абу Яъқуб айтти: омнн! Андин сўнгра Абу Яъқубға етти, улча етти. Шиблий дебдурким, чун илиг анинг бошиға суртуб [Аллоҳ камчиликларингни тўғриласин]² дедим, анинг аъзосида ҳеч тук йўқ эрдики, омин демади.

 156. Абў Яъқуб Харрот Асқалоний қ. с.
 У дебдурки, Абулҳусайн Нурий хизматиға еттим ва менинг била миҳбарайи эрди. Манга деди: .Эй ўғул, тиларсенки, ннма битигайсен? Дедим, бали! Неча байт бадиҳада имло қилди ва дедиким, бити! Битидим. Абётнинг ҳосили маъноси бу эрдиким, ҳар не сиз бу авроқда исбот қилурсиз ва битирсиз, биз аларни маҳв қилиббиз. Ложарам сиз ул исбот сабабидин улча мақсуддур, анинг идроку фаҳмидин маҳжуб бўлдунгиз. Ва бизга ул маҳв сабабидин мақсуд идроку фаҳмининг абвоби беинтиҳо ва инқитоъ очилди. Ва бизга, : бу мавъизат боиси сизнинг некхоҳлигингиздур. Неча кўргайбизки, сиз авроққа нима битигайсиз ва ўзунгузни бу жиҳатдин улча мақсуддур, андин маҳжуб қилғайсиз.

 157. Абу Яъқуб Куратий қ. т. с.
 Шайх ул-нслом дебдур, мен ани кўрубмен. Рўшан пири эрди, соҳиби вақту каромот. Абу Муъаммар Моликий дебдурки, бир кун ул ўтар эрди. Жамоати машғуллар ўлтуруб эрдилар. Аларга ўқудиким, [уларни бир деб ҳисоблайсиз диллари хилма-хилдир]¹ ва ўтти,.

 158. Хайр Нассож қ. т. с.
 Кунияти Абулҳасандур ва оти Муҳаммад Исмоил, Асли Сомаррадиндур ва Бағдодда сокин эрди. Абу Ҳамза Бағдодий била суҳбат тутуб эрди ва Сарий. Сақатийдин саволлар қилиб эрди. Ва дебдурларки, Сарийнинг муриди эрди ва Жунайд ақронидиндур иккинчи табақадин. Ва Нурий ва Ибни Ато ва Жаририйнинг устодидур. Ва Иброҳим Хаввос ва Шиблий анинг мажлисида тавба қилдилар. Шиблийни Жунайдға йиборди, Жунайднинг ҳурмати ҳифзи учун. Ва Жунайд ,қ с. дебдурки, [яхшиларимиз яхшиси]¹. Умри юз йигирмаға етти. Уч юз йигирма иккида оламдин ўтти. Бу хойфанинг содоти ва азим улуғларидиндур. Андоққи, зикрида маълум бўлди.

 159. Маҳфуз б. Маҳмуд р. т.
 Иккинчи табақадиндур ва учунчидин ҳам дебдурлар. Нишобур машойихининг акобиридиндур. Абу Ҳафс асҳобидин. Ва андин сўнгра Абу Усмон Ҳирий била суҳбат тутубдур. Ва уч юз уч, ё тўртда дунёдин ўтубдур. Ва қабри устоди Абу Ҳафс ёнидадур. Ул дебдўрки, [таваккул – банданинг ўз ризқини қизғончсиз. ва тамаъсиз емоғидир]¹. Ва ҳам анинг сўзидурким [кимки ҳидоят йўлига қадам қўймоқчи бўлса, фақат мухолиф ишларда эмас, мувофиқ ишларда ҳам нафсини қусурли деб билиб, маломат қилсин]².

 160. Маҳфуз б. Муҳаимад қ. с.
 Бағдодлиғдур, тасаввуф тариқи соликларидиндур. Анинг сўзидурким, [кимнинг кўзига фақат ўз яхшиликлари кўринса, у одамлар нафратига дучор бўлади. Агар ёмонликлари кўринса, одамлар нафратидан эмин бўлади]¹. Ва ҳам ул дебдурким, [одамларнинг яхшироғи қалби соғлом ва мусулмонларга хайрихоҳ бўлганидир]².

 161. Иброҳим Хаввос р. т. р.
 Иккинчи табақадиндур. Кунияти Абу Исҳоқдур. Тажарруд ва таваккул тариқида ягона эрмиш. [Уз даврида ягона машойихлардан эди]¹. Жаъфар Хулдий ва Улуғ Ширвонийнинг устодидур. Бағдодлик эрмиш ва отаси Омилдин эрмиш. Жунайд ва Нурий ақронидиндур ва икки юз тўқсон бирда дунёдин ўтибдур ва Юсуф Ҳусайн ани юб, дафн қилди. Ич оғриғи била ўтти. Масжидда ҳар мажлиски, тақозо бўлур эрди, ғусл қилур эрди. Ул кунки ўтти, совуғ эрди. Етмиш қатла ижобат қилиб. эрди. ва ҳар қатла ғусл қилиб эрди. Сўнгги қатла ғусл қилурда, сув ичида оламдин ўтди. Ва қабри Табрук ҳисорининг тубидадур. Шайх ул-ислом дебдурки, онинг қабридек шукуҳлик қабр ҳаргиз кўрмайдурмен. Устига етсанг анга ўхшарки, бир шер ётмиш бўлғай. Шайх Абубакр Каттоний дебдурки, бкр қатла Иброҳим Хаввос сафардин етти. Ондин сўрдуйки, йўлда ҳеч ажаб нима кўрдунгму? Дедики, Хизр а. с. манга етти ва дедики, сенга ҳамроҳ бўлайму? Дедим: йўқ! Деди: Невчун? Дедим: Ул рашкиндур, тергар; қўрқорменки, кўнглум сенга улфат тутмағай. Шайх ул-ислом дебдурки, Шайх Ҳарақоний сўз асносидаким, менга айтур эрди. Айттики, агар Хизр била суҳбат тутсанг, тавба қил ва агар бир кеча Ҳирийдин Маккага борсанг, ондин ҳам тавба қил!
 Иброҳим Хаввос дебдурки, ранж тортма ул нима талабидаки, азалда санга қисмат бўлубдур ва ул ризқдур.
 Ва зоеъ қилма ониким, кифоятин сендин тилабдурлар ва ул амр ва наҳйнинг инқиёдидур.
 Абулҳасан Алавий дебдурки, қиш куни Динавар масжидида Иброҳим Хаввосни кўрдумки, қор ичида яланг ўлтурубдур. Дедим: Ё Або Исҳоқ, келким кийгулукка кироликим, анга шафқат қилдим. Айттиким, мен мажуслиққа тиларсен. Яъни тажарруддин сабабқа. Андин сўнгра илкимни тутуб, ўз таниға суртди. Терга гарқ эрди ва андоқ иссиғки, яқин эрдиким, иликим куйгай, доғи кулиб, бу икки байтин ўқудиким,

шеър:

[Аллоҳга муҳаббат изҳор қиласанда, унга осийлик ҳам қиласан.
Ва яна муҳаббатдан лоф урасан. Сенинг бу ишинг қизиқ.
Агар сен муҳаббатда содпқ бўлсанг, Аллоҳга итоат қил!
Чунки албатта муҳиб маҳбубнга итоаткор бўлади]².

 162. Иброҳим б. Исо қ. с.
 Исфаҳондин эрди ва Маъруф Кархий била суҳбат тутуб эрди. Иброҳим Хаввос қ. с. дебдурки, Бағдодда эрдим ва Дажла қироғида вузуъ қиладур эрдим, бировни кўрдумки, сувнинг ул қироғидин аёқ қўйди ва сув юзида юруб, бу сари келур эрди. Юз ерга қўюб дедимким, сенинг иззат ва жалолинг ҳаққиким, юз кўтармайин, то бу киншнн билмагунча. Юзум ерда эрдиким, биров келиб, мени аёғи била тебратти. Боқдим, эрса Иброҳим б. Исо эрди. Деди: ҳар қачон тиласангки Тенгрининг авлиёсидин бирини таниғайсен, шуни ўқиғилким, [аввал ҳам, охир ҳам, зоҳир ҳам, ботин ҳам утшг ўзидур. Убарча нарсани билгувчидир]¹. Икки юз қирқ еттида оламдин Исфаҳонда ўтди.

 163. Иброҳим Собит қ. т. с.
 Кунияти Абу Исҳоқдур. Бағдод машойихидиндур. Жувайд қ.с. била суҳбат тутубдур. Шайх Абу Абдураҳмон Суламий дебдурки, онга дедим: мени бир дуо қил! Дедики, ихтиёринг онгаки, азалдин, сенга қисмат бўлубдур, муоразадин яхшироқ. Сўнгра дедим: менга васият қил! Деди: Бир иш қилмаки, ондин пушаймон бўлғайсен. Ул уч юз етмиш тўққузда дунёдин ўтубдур.

 164. Абу Муҳаммад Журирий қ. т. р.
 Учунчи табақадиндур. Аҳмад б. Муҳаммад б. Ҳусайн ва Ҳусайн б. Муҳаммад ҳам ва Абдуллоҳ б. Яҳё ҳам дебдурлар. Жунайд қ. с. кибор асҳобидин эрди. Андоқки, Жунайддин сўнгра ани Жунайд ўрниға ўл-турттилар бузурглигидин. Қавмнинг уламою машойиҳидин эрди. Саҳл б. Абдуллоҳ Тустарий била суҳбат тутуб эрди. Ҳабир йилида Қаромита урушида сувсизликдин ҳалок бўлди, уч юз йигирма уч ё тўртда. Ул дебдурки, [тасаввуф жангдир, сулҳ эмас]¹. Абу Муҳаммад Журирийға дарвеше дедиким, унс бисотидин эрдим, манга бир баст эшики очдилар, ўз мақомимдин тойилдим ва андин маҳжуб бўлдум. Итурганимга не навъ йўл топаримға далолат қил! Абу Муҳаммад йиғлади ва дедиким, эй қариндош, барча бу дардға гирифтордурлар ва бу доғқа мубтало. Аммо санга бир неча байт ўқий.

Ш еъ р:

[Мақом, завқ, важд, баст ва лаззат диёрида тўхтагинки, маҳбубларнинг асмо ва сифатларидан нишонадир.
У муҳиблар ва ошиқларда ҳасрат ва шавқ уйғотиб, йиғлатади. Унда кўп тўхтадим.
Ҳозир ҳам содиқ ё мушфиқ, ким бўлишидан қатъий назар у манзилдан хабар беришлари ва ҳикоя қилишларини сўрайман.
Мени у макрмнинг муҳиби деб билувчи хабар берди: сен севган у нарсалардан айрилдинг. Энди сенга улуғ муло-қот – висол бор]².

 165. Олим б. Саъд р. р.
 Бағдоддин эрди. Ва Абу Муҳаммад Журирий била суҳбат тутуб эрди ва вараъву мужоҳадада комил эрди. Анинг вафотидии сўнгра ани туш кўруб сўрдиларки, Тенгри санга не қилди? Деди: манга раҳмат қилди ва беҳиштқа кивурди. Сўрдиларки, ул муомалатлар учун? Дедиким, агар ул муомалатларға боқсам эрди, ҳам анда қолиб эрдим.

 166. Ғайлон Самарқандий қ. т.с,
 Машойихиинг киборидиндур. Жунайд қ. с. била суҳбат тутубдур. Ва маорифда соҳиби тақаллум эрди. Ул дебдурки, ориф Тенгридан Тенгриға боқар ва олим далилдин. Ва соҳиби важд далилдин мустағнийдурур.

 167. Ғайлон Мувасвис р. т. р.
 Ани Ғайлони Мажнун ҳам дерлар эрди. Ироқ машойихиинг мутақаддимларидиндур. Харобаларда бўлур эрди ва элга омизиши йўқ эрди. Ва элдин нима қабул қилмас эрди. Ва эл кўрмас эрдики, ул не ер. Муҳаммад б. Самин дедики, Ғайлонни Куфанинг ҳаробаларида кўрдум. Сўрдумки, банда ғафлат хатаридин қачон қутулур? Дедиким, ул вақтики, анга ҳар не буюрубдурлар, анга машғул бўлса ва андинки наҳй қилибдурлар, ғофил ва ўз нафси ҳисобида оқил.

 168. Абулаббос Ибн Ато қ. т. р.
 Иккинчи табақадиндур. Оти Муҳаммад б. Муҳаммад б. Саҳл б. Ато Одамий. Бағдодликдур. Машойихиинг уламосидин ва сўфия зурафосидиндур. Фасиҳ тил. била яхши сўзлари бор ва Қуръонға аҳли ишорат тили билан тафсир битибдур. Иброҳим Мористонийнинг шо-гирдидур ва Жунайднинг ёронларидиндур. Ва Шайх Абу Саид Харроз ани улуғ тутар эрди. Ва Шайх сўзидурки, (тасаввуф хулқдир, инобат эмас. Тасаввуф аҳлидан Жунайддан ва ибн Атодан бошқасини кўрмадим]¹. Ва Ибн Ато Ҳусайн Мансур Ҳаллож жиҳатидин мақтул бўлди, Зулқаъда ойи уч юз тўқсонда. [Ибн Атодан сўрадилар, тоатларнинг афзали қайсидир? Айтди: Ҳар доим Ҳақ Таолони мулоҳаза қилмоқ]². Ва ул дебдурки, бу оят тафсиридаким, [у мени ўлдирур, сўнгра тирилтурур, яъни мендан ўлдиради, ўзи билан тирилтиради]³. Ва ҳам ул дебдурким, бу оят тафсирида [албатта, «Парвардигоримиз Аллоҳдир» деб, сўнгра «устувор бўлгак зотлар...», Ибн Ато бу оятдаги «устувор туришликни» қалбни ёлғиз Аллоҳга боғлаш, деб изоҳлайди]⁴.
 Ва у ҳам ул дебдурким, [адаб –дўст тутилган нарсалар (яхшиликлар). билан тўхташдир. Бунинг маъносн нима?–деб сўраганларида, айтди: Аллоҳга пинҳон ва ошкор адаб билан муомала қилсанг, ажамий бўлсанг ҳам адабли ҳисобланасан.

Шеър:

Сўзласа, сўзининг бари маъноли
Ва гар сукут қилса, бари малоҳат]⁵.

 Шайх ул-ислом дебдурки, адаб улдурки, Ҳақ с. т.ға ибодат қилурда сув ва туфроқ ва нафс руунатидин қўпқайсен ва демагайсенким, мен ва кирдорим, дегайсенки, ул ва тавфиқу ийояти.

 169. Абу Солиҳ Музаййин қ. т. с
 Ўз рўзгорннинг акобиридин эрди. Ибн Ато биласу суҳбат тутуб эрди. Соҳиби хилват эрди, Саҳл б. Абдуллоҳ Тустарий дебдурки, манга орзу эрдиким, Абу Солиҳ била суҳбат тутқаймен. Бир қатла Ҳарамда ани кўрдум ва ул орзуни зоҳир қилдим. Дедиким, зй Саҳл, тонгла Абу Солиҳ ўлса, ким била суҳбат тутқунгдур? Дедим: билмон. Деди: ҳоло ҳамул соғинки, ул ўлубдур ва кўзумдин нопайдо бўлди.

 170. Абулаббос Арзизий қ. с.
 Шайх ул-ислом дебдурки, ул дедики, Абулҳасан Аббодоний дедиким, мен ва бир дарвеш Басраға кирдук. Олти кун таом топмадук егули. Еттинчи кун бирав келиб, ҳар биримизга бир дирам берди. Бирига таом еб, бирини маллоҳга бердукким, бизни кемага кивурди. Кемада кўрар эрдукким, дарвеше бошин хир қасиға чирмабдур ва ҳеч ким била сўзлашмас. Анга дедукки, биз сенинг ёронларингбиз, бизинг била сўзлаш ва ҳар нима кераклик бўлса, бизга буюр: Дедиким, тонгла намози пешин мен бу дунёдин борурмен Сиз маллоҳқа илтимос қилингки, кемани қироққа тортсун. Соҳилда бешае бўлғусидур. Бир улуғроқ йиғоч тубида менинг такфину тажҳизим тайёр бўлғусидур, менй анда дафи қилинг ва бу мураққаъимни зоеъ килманг: Ҳиллага етканда бир латиф ва зариф йигит 6у мураққаъни сиздин тилагусидур, анга беринг: Яна бир кўп намози пешинни гузарлади ва бошини мураққаъға тортти. Чун таҳқиқ қилдуқ, ўтуб эрди. Маллоҳ кемани соҳилға тортқач, ул айтқондек, беша орасида улуғроқ йиғоч тубида қазилғон гўр ва барча асбоб тайёр эрди. Ани дафи қилиб, мураққаъни олиб, Ҳиллаға мутаважжиҳ бўлдук. Ҳам ул айтқондек, зебо йигит ўтру келиб, ул амонатни тилади. Анга топшуриб дедукки, албатта бизга айтки, ул ким эди ва сен кимсен? Деди: ул бир дарвеш эди. Ўтар чоғда бу вадиатни топширғали киши тилади, мани анга кўргуздилар. Булар таҳқиқ қилғандин сўнгра андак маълум қилдиларким, ул йигит Ҳилланинг раисининг ўғли экандур. Отасиға ул ҳол маълум бўлғач, шукрлар қилиб, айттиким, биҳамдиллаҳки, менинг сулбумдин андоқ киши вужудға келди. Шайх ул-ислом дебдурки, халойиқ орасида тирик ўлукдин мерос олур, ғайри бу тоифаким, ўлук тирикдин мерос олур. Ва ҳам дедиким, ҳеч киши валоят пирларидин бири била суҳбат тутмагайким, ул ўтгандин, сўнгра анинг ҳолоту валоятидин мунга мерос тегмагай.

 171. Абулаббос Динаварий қ. с.
 Бешинчи табақадиндур. Оти Аҳмад б. Муҳаммаддур. Юсуф б. Ҳусайн ва Абдуллоҳ Харроз ва Журирий ва Ибн Ато била суҳбат тутубдур ва Рувайм Бағдодийни кўрубдур. Нишобурға келди ва муддате анда бўлуб, элга мавъизат қилди, маърифат тили била хўброқ баён била. Ва Нишобурдин Тирмизға борди. Ва Хожа Муҳаммад Ҳамид–Абубакр Варроқнинг шогирди анга ўтру келиб, рикобин ўпти. Муридлариға нохуш келиб, андин жиҳатни сўрднлар. Ул деди: эшитибменким, менинг Худовандимни яхши ситойиш қилур. Ва Самарқандға бориб, уч юз қирқда оламдин ўтти. Андин сўрдиларки, Тенгрини не била танидинг? Дедики, мунинг билаки, танимадим, яъни ажзга эътироф била. Ул дебдурки, [зикрнинг энг ози Ҳақдан ўзгасини унитиш. Зикрнинг ниҳояси –вокирнинг зикр ичида зикрдан ғойиб бўлишидир. Маъшуқига ғарқ бўлиш зокиряи зикр мақомиға қайтишдан қантарса, «фано филфано ҳолидир]¹.

 172. Абулаббос Аҳмад б. Яҳё Шерозий. қ. с.
 Шайх Абу Абдуллоҳ Ҳотифнинг устодидур. Шайх дебдурки, анингдек муҳаққиқе важдда кўрмадим. Жунайд ва Рувайм ва Саҳл Абдуллоҳни кўруб эрди. Шайх Абу Абдуллоҳ дедиким, бир кеча Шайх Аҳмад Яҳё била эрдук ва мажлисда бир кичик ёшлиғ бор эрдики, уйқу вақти уйига бормоқ керак эрди. Ва қиш эрди ва азим ўт ёқиб эрдилар. Ва Шайх Аҳмад Яҳёнинг вақти самоъда хуш бўлуб эрди. Баъзи асҳоб дедилар, ким бўлғанки бу йигиткинани уйига еткургай? Ҳеч ким жавоб бермади. Шайх Аҳмад ул ўтдин икки улуғ чўғни ўз овучига қўйди ва енгини анга ёпиб, ул шахсқа айтти, қўп! Ва илайига ул ёруғлуғни тутуб, ани уйига еткурди. Ва биз ул чуғнинг ёруғлуғин анинг тўни устидин кўрадур эрдук. Чун ул киши уйига кирди, Шайх ул чўғларни илигидин ташлади, кўмур бўлуб эрдилар. Андин сўнг масжидқа кирди ва намоз қилур эрди, то саҳар намози айттилар.

 173. Абулаббос Бовардий қ. р.
 Ул бузург эрди ва Шиблнйни кўруб эрди. Ва Нишобурда эрди ва Шайх Абу Бакр Тимистоний дағи Нишобурда эрди. Дебдурларки, Шиблий соҳиби ҳол эрмиш, тавҳид жонибидин ҳол жониби қавийроқ эрмиш, Шайх ул-ислом дебдурки, ушмундоқ эркандурки, алар дебдурлар.

 174. Абулаббос Бардуъий қ. т. р.
 Оти Аҳмад б. Муҳаммад б. Хорун Бердуъий Суфийдур. Шайх Абу Бакр Тоҳир Абҳарийдин ва Шайх Муртаъишдин сўзлари бор. Ўл дебдурки, Муртаъиш дедиким, ҳар кимки дийдори санга манфаат еткурмаган, ул санга нафъ еткурмагай. Ва ҳам ул дебдурки, Абу Бакр Тоҳир Абҳарин дедиким, [сукут сақлаган за сукутининг «қубатидин ҳўрққан кишигина гапириши мумкин]¹ .

175. Абулаббос Сайёрий қ. с.
Бешинчи табақадиндур. Оти Қосим Ибн Қосим Маҳдийдур. Марв аҳлидиндур. Шайх Абубакр Воситийнинг шогирдидур. Олим ва фақиҳ ва муҳаддис эрмиш. Анга отадин кўп мерос қолибдур. Барисин бериб Ҳазрат Рисолат с. а. в. нинг муборак гисусидин икки торни сотқун олибдур. Ва Ҳақ с. т. анйнг баракотидин анга тавба тавфиқи берди. Ва Абубакр Воситий суҳбатиға етти. Ва ул даража ҳосил қилдиким, ани бир синф тасаввуф аҳлининг имоми дерларки, алар Сайёрияға машҳурдурлар. Ва оламдин ўтарда васият қилдиким, ул икки торни анинг оғзига қўйдилар. Ва қабри Марвдадйр. Уч юз қирқ иккида ўтубдур. Ул дебдурки, [тавҳид – қалбингда Аллоҳдан ўзганинг ёди бўлмаслигидир]¹. Ва ҳам дебдурки, Абубакр Воситинға ўтар чоғда дедиларки, васият қил! Ул дедики, [Аллоҳ сизлардан талаб қилганини ёдда тутинг]².

 176. Абдулвоҳид б. Али Сайёрий қ. с.
 Абулаббос Сайёрийнинг хоҳарзодасидур ва шогирди. Ҳам ул Марвда саройин бу тоифаға вақф қилди. Ва сабаб ул эрмишки, анда бу жамоат самоъ қилурда бири ҳаволаниб, андоқ муртафиъ бўлубдурким, кўзлардин ғойиб бўлубдур, андоқки, яна пайдо бўлмайдур. Ул деб-дурки, тағонимдин эшиттимки, деди: агар раво бўлса эрдиким, намозда Қуръон ўрнида байт ўқуоалар эрди, бу байт бўлғуси эрдиким,

 Б а й т:

[Мен бу маҳол дунёдан бир ҳур кишининг дийдорини кўрмоқ истайман]¹.

 177. Абулаббос Суҳравардий қ. с.
 Оти Аҳмаддур. Маккада бўлур эрди, вақт машойихи била, Сирвонийдек ва ғайруҳу била. Ул дебдурки, азхо ийдида Минода эрдим. Жамоате ўлтуруб эрдилар ва Шайх Ширвоний орада эрди. Қаввол чун бир байт ўқуди, шайх йиғлаб қўпти ва кетти. Қавм дедиларки, не воқеъ бўлди. Магар ул самоъға мункирдур? Шайх Абулҳасан Саракий ҳозир эрди. Дедики, Тенгрига аҳд қилдимки, агар ул самоъға мункир бўлса, мен яна самоъ мажлисида ўлтурмағайман. Шайх Абулаббос Суҳравардин дедиким, мен ҳам сенга муттафиқмен. Тонгласи бу икки шайх жамоат машойихи била шайх Сирвонин саломиға бордилар ва тиладиларки, мазкур бўлган иштнн тафаҳҳус қилғайлар: Шайх Сирвоний дедиким, мен рўзгорики қум устига ётур эрдим. Қўлумий бошимга ёстар эрдим ва тош озурда қилғон нишонлар ёнимда зоҳир эрди. Самоъ мажлисида ўлтурур эрдим. Ҳоло, юмшоқ фарш устида ўлтурубмен ва сиз айтқон дастур била куйган ва ўртанган, манга самоъ мажлисида сизинг била ўлтурмоқ ҳалол эрмас.

 178. Абулаббос Ниҳовандий қ. т. с.
 Шайх ул-ислом ани олтинчи табақадин битибдур. Оти Аҳмад б. Муҳаммад б. Фазлдур. Жаъфар Хулдийнинг шогирдидур. Шайх Абулаббос Шайх Амуға Аму от қўнғандур. Ва Шайх Амуни солор дебдурлар. Шайх ул-ислом дебдурки, Аббос Фақир Ҳиравий манга дедиким ҳар киши бу илмдин сўз десаким, анинг ҳужжати Ҳақ с. т. бўлмаса, Ҳақ таоло анинг хасмидур. Шайх ул-ислом дебдурки, Ниҳовандий дедиким, аларки ҳилшат аҳлидурлар, агар сўл илиглари аларни андин машғул қилса, ўнг илиглари била ул сўл илигин кесарлар. Ниҳовандий дебдурки, аввалки, манга бу иш дарди пайдо бўлди, ўн икки йил бошимни ёқамқа сўқтумки, кўнглумнинг бир гўшасин манга кўргуздилар. Ва ҳам Ниҳовандин дебдурки, Тенгри таоло била кўп ўлтурунг ва халқ била оз. Бир тарсо эшиттиким мусулмонлар орасида фаросат аҳли бўлур. Бу тоифа либоси била Шайх Абулаббос Қассоб қ. с. хонақоҳнга борди. Шайх ани кўргач дедиким, бегоналарға ошнолар орасида не иш? Ул тарсо хижолат била чиқиб, Шайх Абулаббос Ниҳованди?! хонақаҳиға борди. Ниҳовандий ани таъзим қилди ва уч он Шайхнинг хонақоҳида дарвешлар била намоз қилиб, суҳбат тутар эрди. Уч ойдин сўнгра борурға азимат қилди. Шайх дедиким, уч ойлик туз, ўтмак, суҳбат ҳаққидин сўнгра бегона келмак ва бегона кетмак нечук бўлғай? Тарсо ожиз бўлуб, мусулмон бўлди ва Шайх қадажидин кетмади. Ва андоқ муомала қилдиким, Шайхдин сўнгра хонақаҳ аҳли муридлар ани Шайх ўрниға ўлтурттилар.

 179. Ахий Фараж Занжоний қ. т. с.
 Шайх Абулаббос Ниҳовандийнинг муридидур. Чаҳоршанба куни ражаб ойининг бошида тўрт юз эллик еттида дунёдин ўтубдур. Қабри Занжондадур. Дерларки, шайхнинг бир мушуки бор эрмиш. Хонақоҳға меҳмонеки келур эрмиш, ҳар киши адади била бир ун қилур эрмиш. (Ходим ул ун адади била мувофиқ аёқ била сув қазонға солур эрмиш, такаллуф қилмас эрмиш.
 Бир кун меҳмонлардин бир киши ортуқ келибдур ва бир аёқ ош ўксук. Дарвешлар таажжубда эрмишларким, ул мушук келиб, ул мусофирларни бирин-бирин ислаб, бирининг устига бавл қилибдур. Таҳқиқ қилибдурлар. Ул киши диндин бегона эрмиш.
 Бир кун хонақаҳ қозонида сут солиб қўйған эрмишларким, ширбиринч пишургайлар. Мўридин бир қора йилон сутга тушиб ўлубдур ва ул мушук кўрубдур ва киши кўрмавдур. Ходимки ширбиринч пишургали машғул бўлубдур, ул мушук қазон теграсида қичқириб, изтироб қилур эрмиш. Таббох ҳар неча олиб ташлар эрмиш, ул кўпрак изтироб қилур эрмиш. Таббох чун мутанаббиҳ бўлмандур. Узин қазонға ташлабдур ва ўлтурубдур. Ходим сутни тўкарда кўрубдурки, йилон тушган экандур ва онинг изтиробиға сабаб ул эркондур, Шайх дебдурки, чун ул ўзин дарвешларга фидо қилди дарвешлар онинг учун қабр ясаб, хонақаҳ ичида дафи қилибдурлар. Дерларки, ҳоло ҳам ул қабр зоҳирдур Халойиҳ зиёрат қилурлар.

 180. Абулаббос Нисойи қ. т. р.
 Оти Аҳмад б. Муҳаммад Зикриёдур. Асли Нисодиндур. Аммо Мисрда сокин эрди. Шайх Аббос Фақир Ҳиравий ани Мисрда ва Шайх Амуни Маккада кўриб эрди. Аббос дебдурки, доим анинг эшигида отлар ва тараддуд қилур элнинг улоғлари бўлур эрди. Бир кун мани ташқари юбордики, улоғларни асрағаймен. Ўз-ўзумга дедимким, яхши иш пайдо қилдим. Хуросондин Мисрға келдимким, элнинг улоғларин асрағаймен. Менинг худ анда фароғатим бор эрди. Ҳамул соат биров чиқиб дедики, шайх сени тилайдур. Киргоч дедиким, Ҳиравий ҳануз гўрга кирмайдурсен, бот бўлғайки, тўрда ўлтурғайсен в эшигингда улоғлар бўлғай ва аларни асрамоққа сенга киши керак бўлғай. Шайх ул-ислом дедики, иш андоқ эрдики, ул шайх деб эрди. Доим онинг эшигида арз қилур элнинг улоғлари бўлур эрди.

 181. Абулаббос Сурайж қ. т. с.
 Оти Аҳмад б. Имрон б. Сурайждур. Уч юз бешда; дунёдин ўтти. Ани кичик Шофеъий дерлар эрди, гоят улуғлиғидин. Бағдодда бўлўр эрди ва Жунайд била суҳбат тутуб эрди фуруъ ва усулда. Вақтеки сўз айтса-эрди, мажлис аҳлиға анинг каломидин таассуб бўлур эрди. Ул бу ҳолни дер эрдиким, Абулқосим Жунайд ҳ. с. суҳбати баракотидиндур. Шайх Абу Абдуллоҳ Хафиф дебдурки, андин бурунки, Шайх Абулаббос Суранж Шерозға келгай, илм асҳоби Суфияни жуҳҳол хаёл қилурлар эрди. Улким, Шерозға келди ва аларнинг марта баю мақомин баён қилди ва алар тили била сўз айтти ва аларнинг фазлиға гувоҳлиғ берди ва борлар уламо мажлисида дедиким, «валлоҳ, биз одаме бўлмадуқ ва адаб ўрганмадук, то алар суҳбатиға етмадук». Андин сўнг уламо аларни танидилар ва улуғ туттилар.

 182. Абулаббос Ҳамза б. Муҳаммад қ. с.
 Ҳирот машойихининг мутақаддимларидиндур. Вараъда комил ва мустажобуд даъва эрди ва азим саховати бор эрди. Имом Аҳмад ҲанбАлиинг рафиқи эрди. Онинг мазҳабин Ҳиротға ул келтурди ва Иброҳим Ситанбаҳ била суҳбат тутуб эрди. Ул дебдурки, ҳар кишиниким, машойих ва авлиё суҳбати покиза қилмағай, ҳеч панд. била покиза бўлмаған. Икки юз қирқ бирда дунёдин ўтди.

 183. Ҳусайн б. Мансур Ҳаллож қ. с.
 Учунчи табақадиндур. Кунияти Абулғатйс. Форснинг Байзосидиндур. Аввал Ҳаллож эмас эрди. Бир ҳаллож дўконида эрдиким, онинг дўсти эрди. Они бир ишга йиборди. Кўнглига ўттики, онйнг рўзгорин зоёъ қилдим. Бармоғи била ишорат қилди. Момуғ чигитдин айрилди. Онга бу жиҳатдин Ҳаллож от қўйдилар. Восит ва Ироқда бўлур эрди ва Жунайд ва Нурий била суҳбат тутубдур. Абу Амр Усмон Маккийнинг шогирдйдур. Машойих онинг ишида мухталифдурлар. Кўпраги они рад қилибдурлар неча тандин бошқа. Шайх Абулаббос Ато ва Шайх Шиблий ва Шайх Абу Абдуллоҳ Хафиф ва Шайх Абулқосим Насрободий била Шайх Абулаббос Сурайжким, анинг қатлиға ризо бермадилар ва фатво битмадиларким ва дедиларким, биз билмасмизким, ул не дейдурур ва «Кашф ул-маҳжуб» китобида барча мутааххир машойих они қабул қилибдурлар ва баъзи мутақаддим машойихиинг ҳажри доғи динида таън учун эмаским, муомалот маҳжури асл маҳжури эмас. Мутааххирлардин Султони тариқат Шайх Абусайид Абулхамр қ. с. дебдурки, ул улуғ ҳолдадур ва онинг замонида машриқдин мағрибғача онингдек йўқ эрди. Шайх ул-ислом қ. т. дебдурки, мен они бегонмасмен. Машойих мувофақатиға ва шаръу илм риоятиға ва рад қилмасмен. Сиз доғи мундоқ қилинг ва они мавқуф қўюнг ва ул кишиниким, они қабул қилған, кўпрак севарман ондинки, ани рад қилғай. Шайх Абу Абдуллоҳ Хафиф ани «имоми раббоний» дебдур, Шайх ул-ислом дебдурки, ул имомдур, аммо барча элга деди ва зуафоға ҳамл қилди ва шаръ риояти қилмадй. Улча анга воқе бўлди, сабаб бу эрди. Онча даъво била бир кеча-кундузда минг ракъат намоз қилур эрди. Ул. кечаким, кундузи мақтул бўлди, беш юз ракъат намоз қилиб эрди. Шайх ул-ислом дебдурки, они илхом масъаласида ўлтурдилар ва анга жавр эди. Ва дедиларки, улча ул дейдур, панғамбарлиқдур ва андоқ эмас эрди. Шайх Шиблий дебдурлар; улча ул деди, мен ҳам дейирман. Аммо мени телбалик қутқарди ва они ақл гирифтор қилди. Ул бир кун Жунайднинг эшигин қоқти. Жунайд сўрдики, кимсан? Дедики, Хақ! Жунайд деди Ҳақ эмассен, аммо ҳақ биласен! қайси дор ёғочини санинг била боғлағойлар.
 Устод Абу Амр б. Усмон Маккий жузве тасииф қйлиб эрди тавҳидда, бу тоифанинг илмида. Ва сўз дақиқ эрди ва ёшурур эрди. Ул ёшурун олиб, они ошкоро қилди ва сўзнинг диққати жиҳатидин эл фаҳм қилмай анга мункир бўлдилар ва маҳжур қилдилар. Ул Ҳалложни қарғадиким, «илоҳи бировни онга гузорлаким, илик оёғин кесгай ва кўзин ўйғай ва дорға тортқан». Ва барча анга воқеъ бўлди, устоди дуоси била.

 184. Абдулмалик Искоф қ. с.
 Шайх ул-ислом дебдурки, Абдулмалик Искоф Ҳалдожнинг шогирди эрди ва умри юз йигирмага етди ва Балхда Шариф Ҳамзани Уқайлий била бўлур эрди ва менинг отам ва пири Форсий ва Абулҳасан Табарий ва Абулқосим Ҳаннона барча, Шариф Ҳамзаи Уқайлийнинг ёронлари эрдилар. Ва Шариф манинг отамни барчадин улуғроқ тутар эрди. Отам айттиким, Абдулмалик айттиким, бир кун Ҳаллождин сўрдумки, эй шайх, ориф кимдур? Ул айттиким, ориф улдурки, уч юз тўққизда, зулқаъда ойининг йигирма тўртида сешанба куни они Бағдодда Бобу тоққа элтгайлар ва аёғилгин кесгайлар ва кўзин ўйғойлар ва сарнигун дордин осқайлар ва танин куйдургойлар ва кулин кўкка совурғайлар. Мен мулоҳаза қилуб эрдим, ҳамул тарихда ул деганларни барчасин анга қилдилар. Ҳайкал отлиғ шогирдин ҳам онинг била ўлтурдилар.

 185. Иброҳим б. Фотик ва Аҳмад б. Фотик қ. с.
 Кунияти Абулфотикдур, бағдодлиғдур. Жунайд ва Нурий қ. с. била суҳбат тутубдур. [Жунайд уни ҳурмат қиларди]¹. Ул ҳам Ҳалложнинг шогирдидур. Ул дебдурки, ул кунки Шайхқа ул ҳол воқеъ бўлди, оқшом Ҳақ с. т. ни тушда кўрдум. Дедим: Бор Худоё, не эрдиким, банданг Ҳусайн Мансурға қилдинг? Жавоб келдиким, ўз сиримни анга ошкор қилдим, элга ёйди ва анга атойи бердим, туғён қилди ва элни ўзига тилади. Шайх ул-ислом дебдурки, ул қатл Ҳалложга нақшдур, йўқки ка-ромат. Агар ул тамом бўлса эрди, анга ул тушмас эрди. Сўзни аҳлига айтмак керак, то анинг сирри фош бўлмағай, чун сўзни ноаҳлға айтсанг, анга ҳамл қилмиш бўлғайсан. Ва санга газанду уқубат еткай. Шайх Ман-сур Ҳалложнинг каромату мақомати андин кўпракдурки, бу мухтасарға сиққай бир икки. сўз била ихтисор қилилур. Биравнинг бир тўтиси бор эрди, ўлди ва эгасининг хотини малул бўлди. Шайх ани кўруб дедиким, тиларсен тўтинг тирилгай? Дсди: ҳар ойина нечук тиламаганмен? Шайх бармоғ била ишорат қилди, қўбти тирик. Шайхдин сўрдиларки: тавҳид недур? Дедиким, [қадим бўлган зотни ҳодисдам фарқ қилиш]². Шайх ўл-ислом дебдурки, суфийлар тавҳиди билурсенки, недур? [Янги пайдо бўлган нарсани (ҳодисни) инкор қилиб, азалий нарсани исбот этмоқ]³.

 186. Форис б. Исо Бағдодий қ. с.
 Кунияти Абулқоснмдур. Ҳусайин Мансур Ҳалложнинг хулафосидиндур. [Форис Бағдодий р. машойих қавмининг сўзловчиларидан, маърифат ибораларининг нозикфаҳми эди. Суфийлар аҳволи ва ҳақиқатга ишора қилувчи яхши сўзлари бор]¹. Хуросонга келди ва ўтуб Самарқандға борди ва анда иқомат қилди дунёдин борғунча. Ва Шайх алам ул-Ҳудо Абу Мансур Мотуридий қ. с. муосири эрди ва Шайх Абу Мансур уч юз бешда дунёдин ўтти. Ва Шайх Форис, Шайх Абулқосим Ҳаким Самарқандийға дағи муосир. Шайх Абу Мансур ва Шайх Абулқосим бир-бири била мусоҳиб эрмишлар ва мурофақат тариқининг додин бермишлар, то ажал фироқ заҳри аларнинг шарбат ҳаётиға қотти ва мувосалатлари орасиға тафриқа тошин отти. Шайх Форис ул замон машойихининг мақбули эрмиш. Мазкур бўлған машойих анинг тасқиҳи ҳоли қилиб сўзларин ўз мусаннафотларида мазкур қилибдурлар. Шайх Ориф Абу-бакр б. Исҳоқ Калободий Бухорий ўз кутубида бевосита андин сўзлар ривоят қилибдур. Ва Шайх Абу Абдураҳмон Суламий ва Имом Қушайрий дағи бир восита била андин ривоятлари бор. Шайх Форис дебдурким, Шайх Ҳусайн Мансурдин сўрдумкн, мурид кимдур? Ул дедижим, мурид улдурким, аввалдин нишони қасди Аллоҳу таолони қилғай ва анга етмагунча ҳеч нима била ором тутмағай ва ҳеч кишиға машғул бўлмағаи. Ва ҳам ул дебдурким, [ҳақиқий хотир шуки, унга бошқа фикр мухолифлик қилмаса]².

 187. Аҳмад б. Ҳусайн Мансур Ҳаллож қ. с.
 Шайх ул-ислом дебдурки, Абу Абдуллоҳ Бокудин эшиттимким, дедиким Ҳусайн Мансур ўғли Аҳмад дедиким, отамнинг сўнгқи кечаси андин васият талабе қилдим. Дедиким, нафсингни бир шуғлға сол андин бурунки, сани бир шуғлға солғай! Дедимким, бир нима васиятқа орттур? Дедиким, вақтеки, барча хизматқа кўшиш қилғайлар, сен бир нимага кўшиш қилки, зарран ондин сақалайн илмидин улуғроқ ва яхшироқ бўлғай. Сўрдумки, ул недур? Дедиким, маърифат!

 188. Абу Мансур Говкулоҳ қ. т. с.
 Шайх ул-ислом дебдурки, Маломатия машойихидиндур. Сарахсда бўлур эрмиш. Бир вақт асҳоби сафарға борғон эрмиш ва ўзи фориғ эрмиш, чоҳ қазий бошлабдур. Сувға еткандин сўнгра анинг ёнида яна бир чоҳ бунёд қилибдурки, бурунғи чоҳнинг туфроғларин анга солғай, ул қазилғандин сўнг мунинг туфроғинн солғали яна чоғ қазмоқ бунёд қилибдур. Сўрубдурларки, телба эмассен, не бефонда ишдурки, қиласен? Деб-дурки, нафс мени бир ишга машгул қилмасдин бурун мен ани бир ишга машғул қилибмен. Ва машойихдин баъзи бу ишни қилибдурлар. Абу Абдуллоҳ Диноварий дарёда кема ичнда қолди, мураққаъин кесар эрди ва тикар эрди, то бир бўрклукка еткурди.

 189. Абу Амр Димншқий қ. т. с.
 Учунчи табақадиндур. Шом машойихининг ягонаси эрди. Ва Абу Абдуллоҳ Жалло била суҳбат тутубдур. Ва Зуннуннинг асҳобидиндур. Уч юз йигирмада. дунёдин ўтубдур. Ул дебдурки, андоқки, фаризадур анбиёға ояту муъжизат изҳорн, фарздур авлиёға хавориқи одоту каромат ихфоси, то халқ фитиаға тушмагайлар. Анинг сўзидурки, [тасаввуф борлиқни нуқсон кўзи билан кўрмоқ. Балки, бенуқсон зотни мушоҳада қилиб, барча ноқис нарсалардан кўз юммоқ]¹ – бағоят нофиъ ва латиф сўздурур. Ва ҳам ул дебдурки, [арвоҳ Ҳаққа яқинлашиб софланса, олам жисмларига тоат нури билан таъсир қилади]².

 190. Муҳаммад б. Ҳомид Тирмйзий қ. с.
 Иккинчи табақадиндур. Кунияти Абубакрдур. Хуросон машойихининг жавонмардларидиндур. Аҳмад Хузравайҳни кўриб эрди ва унинг ўғли Абунаср Муҳаммад б. Муҳаммад б. Ҳомид Хуросоннинг машоҳиридиндур. Муҳаммад Ҳомид! дебдурки, сенинг сармоянг кўнглунгдур ва вақтинг. Чун кўнглунгнй машғул қилсанг ҳар занну гумонғаки, хотирингга киргай, зоеъ қилғайсен авқотингни ул нимагаким боиста ва шоиста бўлмагой. Қачон суд қила олғай улки, сармояни зиёнға бергай? ( Ва ҳам анинг сўзидуркнм, [инсонни эски чопонда юргани бировнинг янги тўнини кийиб юрганидан яхшироқдир]¹.

 191. Абдуллоҳ б. Муҳаммад Харроз қ. с.
Учунчи табақадиндур. Ран машойихининг ягонасидур. Кунияти Абу Муҳаммаддур. Йиллар Маккада мужовир экандур. Ҳазрати Махдум р. анинг васфида «Ҳақ гўяндаи бебок ва ғолиби қувватнок» битибдурлар. Шайх Абу Имрон Кабир била суҳбат тутубдур. Ва Шайх Абу Ҳафс Ҳаддодни кўрубдур. Ва Боязиднинг асҳоби ани бузург тутарлар эрмиш. Уч юз йигирмадин бурунроқ оламдин ўтубдур. Ул дебдурки, [очлик – зоҳидлар таоми, зикр – орифлар таоми]¹. Ва ҳам ул дебдурки, [қалбни Аллоҳу Таолодан бошқа нарсага илтифотдан сақлаш Аллоҳу Таолога юзланиш аломатларидандир]². Ва ҳам ул дебдурки, [Зоҳирда одамлар, ботинда ҳур кишилар каби бўлмоқ сахий, жўмардлар ахлоқидиндир]³. Юсуф б. Ҳусайн Розий қ. с. дебдурки, мен Абдуллоҳдек кўрмайдурмен ва Абдуллоҳ ҳам ўзидек кўрмайдур.

 192. Бунон б. Муҳаммад Ҳаммол қ. т. с.
 Учунчи табақадиндур. Воситиюласлдур ва Мисрда сокин эркандур. Ва анда дунёдин ўтубдур, уч юз йигирма еттида Рамазон ойида. [У ҳақни сўзловчилардан„ шариат амрига ундовчйлардан эди. Машҳур мақомотлари ва каромотлари бор]¹. Жунайд қ. с. ва ул асрнинг машойихи била суҳбат тутубдур ва Абулҳусайн Нурийнинг устбдларидиндур. Шайх ул-ислом дебдурки, ул ҳаммол эмас эрдиким, имом эрди. Бир қатла иҳтисоб қилиб эрди. Ани боғлаб киши егучи арслон илайига солди-лар. Арслон они ислаб, ялар эрди Чиқарғондин сўнгра сўрдиларким, арслон сени ялайдургонда хаёлингға не кечадур эрди? Дедиким, хилофиким, уламо сибоънинг оғзин суйида қилибдурлар. Андин сўрдилар улуғроқҳолдинки, суфийларға воқеъ бўлур. Дедиким, [Аллоҳу таоло кафил бўлган нарсаларга орқа қилиш, амрларини адо этиш, сирни сақлаш. Ҳаққа эргашиб, икки дунёдан халос бўлиш]². Улдебдурки, муддате емакка ғизо топмадим. Ишим суубатқа етканда, борадурғонда бир парча олтун тушуб ётур эрди. Олай дедим, олмадимки, луқтадур. Яна ёдима ул ҳадис келдиким, Ҳазрати Рисолат с. а. в. буюрубдурким, [агар дунё фақат қондан иборат бўлса ҳам. мусулмоннинг озуқаси ҳалол бўлади]³. Пас, ани олдим ва оғзим қироғида асрадим. Кўрдумким, жамоати гўдаклар ўлтурубдурлар. Ва бири бийикроқ ерда ўлтуруб, тасаввуфдин сўз айтадур. Турдумки, эшитайким, не дейдур? Ҳам ул дам бири сўрдиким, [банда қачон сидқ ҳаловатига эришади?]⁴ Ул деди, [оғзидаги парчани чиқариб ташлаганда]⁵. Филҳол оғзимдагини чиқардим ва ташладим.
 Ул дебдурки, Маккада сокин эрдим. Иброҳим Ҳаввосни тавофда кўрар эдим. Андин кўнглумға шукуҳе юзланур эрди. Бир қатла андоқ воқеъ бўлдиким, очлиқ заъифидин йиқилиб ҳушум зойил бўлди. Кўрдумким, Иброҳим Хаввос бошимға келди ва деди: ҳеч нима ермусен? Дедим: кечдур ва оқшом яқиндур. Деди: яхши қилурсиз эй мубтадийлар, бу тариқда устувор бўлунг, то фалоҳ топқайсиз. Хуфтон қилғондин сўнгра келди ва таом келтурди ва деди: егил! Кўброқ воқеъ бўлғондур! Ул саҳар уйқуға қолиб, намоз ҳам фавт бўлди ва ҳам ўй тавофи. Расул с. а. в. ни тушда кўрдумки деди: [кимки ҳирс, очкўзлик билан овқатланса, Аллоҳу таоло унинг қалб кўзини ёпиб қўяди]⁶. Уйғониб аҳд қилдимки, ҳаргиз тўйгунча нима емагаймен. Аҳмад Масрук дебдурким, Бунон Ҳаммол баъзи асҳобини тилаб, знёфат қилибдур, бу байтни ўқубдурки,

б а й т:

[Кимки бизни чақирсаю жавоб бермасак, фазилати зиёда бўлади.
Агар жавоб берсак, бизнинг фази-латимиз ортади]¹.

 193. Исҳоқ б. Иброҳим Ҳаммол қ. с.
 Машойих акобиридин эрди. Мақоми Луғом тоғи эрди. Бу тойифадин бири айтибдурки Луғом тоғида йўл итурдум. Бир пир илайимга келди, эски пўстин кийган. Деди: Аллоҳу акбар, ҳамоноки йўл итурубсен? Дедим: бале! Деди: ўттуз йилдурки, бу тоғда одам юзин кўрмаймен. Ва асосин менга бердики, бу санга йўл бошласин. Бир неча қадам йўл бордим, ўзумни Антокияда кўрдум. Асони қўйдумки, вузуъ қилғаймен, асо ғойиб бўлди. Антокия аҳлига ул сўзни анттим, эрса, дедиларким, ул Шайх Исҳоқ б. Иброҳим Ҳаммолдурким, киши ани оз кўрар. Таассуф едим.

 194. Бунон б. Абдуллоҳ р. т.
 Кунияти Абулҳасандур. Миср машойихининг бузургларидиндур. Ул дебдурки, ҳар сўфиким, кўнгли рўзи ғамига боғлиқ бўлғай, анга касб буюрмоқ керак.

 195. Шайбон б. Али қ. т. р.
 Миср машойихининг мутақаддимларидиндур, Мустажоб уддаъва эрди. Машойихдин кўп киши онинг муридидур ва тариқат илмида яхши сўзлари бор. Дебтурларки, муридларидин бири андин рухсат тиладиким, тажрид тариқида ҳажга борғай. Ул дедики, аввал кўнглунгни саҳву ғафлатдин мужаррад қил ва ҳаводин нафсингни ва лағвдин тилингни, ийнак тажарруд ҳосил »бўлди. Хоҳ дунёлиғинг бўлсун ва хоҳ бўлмасуи.

 196. Абулҳасан б. Муҳаммад Музаййин р. т.
 Учунчи табақадиндур. Оти Али б. Муҳаммад, Бағдод аҳлидин. Ва Жунайд ва Саҳл Абдуллоҳ қ. с. била суҳбат тутубдур. Маккада мужовир эрди. Уч юз йигирма еттида Маккада дунёдин ўтубдур. Шайх ул-ислом дебдурки, Абулҳасан Музаййин иккидур: бири кабир, бири сағир. Музаййини Кабир Бағдоддиндур ва анда мадфундур. Анинг шогирди дебдурки, ул дедиким, [банданинг ўринсиз гапи Аллоҳнинг ғазабини келтиради]¹. Музаййини Сағир ҳам Бағдоддиндур, вале Маккада мадфундур. Ва дебдурларки, бу икки Музаймин бир-бирининг холаларининг ўғлонларидурурлар. Ва Музаййини Сағир дебдурки, Тенгри таолога йўллар адади осмоннинг юлдузлари ададидин кўпракдур. Ва мен аларнинг бирининг орзусиндамен ва топмасмен. Ва ҳам ул дебдурки, Маккада эрдим, манга сафар азимат бўлди. Бир «еога еттимки ани биъри Маймун дерлар. Кўрдумки, бир йигит жон бермак ҳолатидадур. Дедимки, айтки: «Ла ллоҳа иллаллоҳ». Кўзин очиб дедики,

б а й т:

[Агар мен ўлсам ҳам қалбим муҳаббатга лиммолимдир.
Зеро жўмардлар муҳаббат динида ўладилар]².

 Ва жон таслим қилди. Анинг ишин саранжом қилдим ва намозин қилиб дафи қилдим. Ва сафар доияси хотиримдин чиқди ва ёниб Маккаға келдим. Дерларки, андин сўнгра ўзига сарзаниш қилиб айтур эрдики, ҳажжомий келиб, авлиёуллоҳга шаҳодат талқини қилур.

 197. Абулҳасан Сойиғ Динаварий қ. т. с.
 Учунчи табақадиндур. Оти Али б. Муҳаммад Саҳлдур. Диновар машойихидиндур ва Мисрда бўлур эрди: Уч юз ўттузда Мисрда дунёдин ўтти. Шайх Абулҳасан Қарофий ва Дуққий ва Абу Усмон Мағрибий қ. с. деб-дурки, ҳеч киши кўрмадим машойих орасида Абу Яьқуб Наҳражурийдин ёруғроқ ва нуронийроқ ва Абулҳасанг Динаварийдин ҳайбатлироқ. Ул Абу Жаъфар Сайдалонийнинг шогирдидур. Ул дебдурки, дунёдин икки қатлаг безор бўлмоқ керак: Бир қатла чиқсанг халқ қабул юзидин санга юзлангайлар, яна дунёға ёнгайсен, йўқ ҳирсу шуғл била, ончаки эл қабулин. зойил қилғай, ботин била андин мунқатеъ бўлғайсен, то дунёнинг таркининг гуноҳи анинг талабининг гуноҳидин улуғроқ бўлмағай, нечунки халқ қабулининг фитнаси дунёға иқболнинг фитнасидин улуғроқдур. Ва ҳам ул дебдурки, [орзу ва умид инсон табъининг бузилишидандир]¹ Ва ҳам ул дебдурки, [ўзингни яхши кўришинг – ўзингни ҳалок қилишингдир]². Андин сўрдиларки, мурид кимдур ва анинг сифати недур? Бу оятни ўқудиким, [то уларга кенг ер торлик қилиб қолгунча ва диллари сиқилиб, Аллоҳнинг фақат ўзига тавба қилиш билангина қутулиш мумкин эканини билгунларича]³.

 198. Абулҳасан Субайҳий қ. с.
 Учунчи табақадиндур. Баъзи дебдурларки, ул Ҳасан б. Абдуллоҳ б. Бакрдур. Басра аҳлидиндур. Дерларки, анинг саройида бир уй эрди, ерда қозғон. Ғттуз нил андин чиқмади ва мужоҳада тортиб ибодат қилди. Ва дерларки, таом емас эрди. Ани Басра эли Басрадин чиқардилар. Сусқа борди ва анда дунёдин ўтти ва қабри анда-ўқдур. Шайх ул-ислом дебдурки, ул Басра масжиди эшикида туруб эрди. Ул вақт Басра масжиди ғалабалиқдин андоқ эрдиким, эл сажда бир-бирининг учасида қилурлар эрди. Ул шогирдиға боқиб айттиким, бу халқниким кўрарсен, булар беҳиштни тўла қилмоқ учундур, бу ишкина бизга тушуб турур. Ул дебдурки, [ғариб – ўз ватанида мусофир бўлган кишидир]¹. Ва ҳам ул дебдурки, [ғариб – ўзига монанди бўлмаган киши]². Ва ҳам ул дебдурки, [ғариб–ўзи кабилар билан суҳбат қурган киши]³.

 199. Абулҳасан Суютий р. т.
 Шайх ул-ислом дебдурки, ул бу тойифадин эрди. Шайх Абу Али Рудборий дерким, Ҳорун, Саҳл Абдуллоҳнинг соҳиби дедиким, Абулҳасан Суютий била бодияда эрдук. Оч бўлсак эрди ва ҳаю ҳилла йўлин билмасак эрди, Абулҳасан бўри уни қилур эрди, то ҳар ерда ит бўлса, ани эшитса, ун қилур эрди, ул ун била билур эрдукким, анда элдур. Ва бориб асҳоб учун емак келтурур эрдук. Ҳам Шайх Абу Али Рудборий дебдурки, ҳеч ким ёронлар меҳрибонлиғида Абулҳасан Суютийдек эмас эрди.

 200. Абулҳасан б. Шаъра р. т.
 Оти Амр б. Усмон б. Ҳаким Шаърадур. Суфийларнинг машойихидиндур. Шайх Абу Саид Молиний ани арбаъинида келтурубдурки, Миср машойихидин эрди. Дерларки, анинг қабридин Қуръон ўқумоқнинг унин эшитурлар. Ҳар киши анинг зиёратиға борса эрди, эшитур эрди. Валлоҳу таоло аълам.

200. Абулҳасан б. Шаъра р. т.
 Оти Амр б. Усмон б. Ҳаким Шаърадур. Суфийларнинг машойихидиндур. Шайх Абу Саид Молиний ани арбаъинида келтурубдурки, Миср машойихидин эрди. Дерларки, анинг қабридин Қуръон ўқумоқнинг унин эшитурлар. Ҳар киши анинг зиёратиға борса эрди, эшитур эрди. Валлоҳу таоло аълам.

 201. Абу Ҳомид Асвад Маъруф Занжий. р. т.
 Абу Али Рудборийнинг устодларидиндур. Абулҳасан Музаййнн дебдурким, Шайх Ҳомид Асвад Занжий ўттуз йил масжиди Ҳарамда эрди. Каъба ўтрусида ўлтурдиким, ташқари чиқмади, магар таҳорат учун. Ва ҳеч киши анинг нима еганин кўрмайдур ва ичканин ҳам, Абу Ҳомидқа ҳар қачон важд етишса эрди, ранги оқарурэрди, чун ул важд таскин топса, яна ҳам ул рангига борур эрди.

 202. Иброҳим б. Довуд Қассор Риққий р. т.
 Иккинчи табақадиндур. Кунияти, Абу Исҳоқ. Шом машойихининг ажилласидиндур. Жунайд ва Абу Абдуллоҳ Жаллонинг ақронидиндур. Умри узоққа тортти, учунчи табақаға етти. Ва Шайх Суламий ани ўз битиган табақотда учунчи табақада битибдур. Уч юз йигирма еттида дунёдин борди. Зуннун суҳбатига етиб эрди. Шайх ул-ислом дебдурки, ул ўттуз йил бир сафар қилди, то инкор аҳлининг кўнглин бу тоифа била тузатгай. Ул беандомлиғлару бебоклиғларкйм алардин зоҳир бўлур эрди, барчасин салоҳга келтурди. Кўр, не жавонмардлиғ бўлғайким, умрини суфий ҳурматини тиламакка ийсор қилғай. [Ислом ва тариқатдаги хизматлари учун Аллоҳ унга энг яхши ажру мукофотлар берсин!]¹.
 Иброҳим Қассор дебдурки, [ҳар бир инсоннинг қиймати ҳимматига кўрадир. Агар ҳимматй дунё бўлса, унинг қиймати йўқ. Агар ҳиммати Аллоҳнинг розилиги бўлса, унинг қиймати ниҳоясини тасаввур қилиш ва ундан воқиф бўлиш мумкин эмас]².
 Иброҳим Қассор дебдурки, санга дунёдин икки нима басдур: бир фақирнинг суҳбати ва авлиёуллоҳдин бир валининг хизмати. Ва ҳам дебдурки, [кимки, Аллоҳдан бошқа нарса билан азиз бўлса, албатта у азизлигида хордир]³.

 203. Абу Жаъфар Ҳаффор р.
 Жунайднинг асҳобидиндур. [Жунайд била қарийб тенгдош. Одамлар уни Жунайднинг қариндошларидан, ўзи эса дўстларидан ҳисоблайди] Шайх ул-ислом дедиким, Жунайд дебдурки, йигитлигимда Бағдодда кезар эрдим. Бир бузуққа кирдим, кўрдумки, Шайх Жаъфар Ҳаффор Бағдодий ўлтурубдур. Ранжур бўлдумки, анга кароҳият етмиш бўлғай, хижолат юзидин дедим: Эй Шайх, бир сўз айт, то ёнай! Деди: не сўз айтан? Дедим анга: йўл нечукдур? Деди: башорат бўлсун сангаким, улсанга харидор бўлмаса эрди, сен анга харидор бўлмас эрдинг ва агар сендин анга кераклик бўлмаса эрди, сен андин сўрмас эрдинг.

 204. Абу Жаъфар Сумоний қ. т. с.
 Шайх ул-ислом дебдурким, ул бу тоифадиндур. Ул дебдурким, [дўстинг сени гуноҳлардан қўрқитади, Рафиқинг айбингни кўрсатади. Биродаринг шундай кишиким, сани ғайбни билувчи зотга йўналтиради]¹.

 205. Абу Жаъфар Сайдалоний р. т.
 Абулҳасан Сойиғ Диноварийнинг устодидур ва Жунайд ва Абулаббос Ато қ. с. нинг ақрони. Маккада мужовир эрди ва Мисрда дунёдин ўтти ва қабри Заққоқ Мисрийнинг ёнидадур. Абу Саид Ҳарроз қ. с. била суҳ-бат тутубдур ва Ибн. ул-Арабиннинг устодларидиндур. Шайх ул-ислом дебдурки, Абулҳасан Сойиғ Дшгаварий дедиким, менинг устодим Абу Жаъфар Сайдалоний дедиким; аввали ибодатимда Ҳазрат Рисолат с. а. в. ни туш кўрдумки, ўлтурубдур. Ва бу тоифадин бир жамоат, машойих ул Ҳазратнинг теграсида ўлтурубдурлар. Ногоҳ осмондин бир фаришта инди ва илгида бир ташт ва бир офтоба. Ва ул Ҳазратнинг муборак илигида сув қуйди. Ва бирин-бирин машойих илгига ҳам қуйди ва илигларни. ювдилар. Чу манга етти, дедиларки, ул бу тоифадин эмас. Ул фаришта таштни кўтарди ва кетти. Мен айттим: Ё Расулуллоҳ, мен агарчи бу тоифадин эмасман, аммо санга зоҳирдурки, буларнинг дўстларимен. Мустафо с. а. в. дедики, ҳар ким буларни севар, булардиндур. Бас ул малак келиб, менинг ҳам илгимга сув қуйди ва илгимни ювдум. Филҳақиқа мосиваллоҳдин ул Ҳазрат с. а. в. менинг сари боқиб табассум қилиб дедиким, чун. бизни севарсен, бизинг биласен!

 206. Абу Жаъфар Аҳмад б. Ҳамдон б. Али б, Синон р. т.
 Учунчи табақадиндур, Нушобурдиндур. Абу Усмон Ҳирий била суҳбат тутубдир ва Абу Ҳафс Ҳаддодни кўрубдур ва уч юз ўн бирда дунёдин ўтубдур. Ул дебдурки, (итоаткорларнинг тоатларидан кибрланиб, осийларга такаббурлик қилишлари осийларнинг гуноҳларидан ёмонроқ ва зарарлироқ]¹.
 Ва ҳам ул дебдурки, [кишининг чиройи – сўзининг гўзаллигида, камоли эса феълининг тўғрилигида]².
 Ва ҳам ул дебдурки, [Ҳаққа боғланган кишининг ҳақиқий аломати – Аллоҳдан қайтадиган нарсаларга чалғимаслигидир]³.

 207. Абу Жаъфар Фарғоний р. т.
 Оти Муҳаммад Абдуллоҳдур. Ул дебдурки. [Тилнинг такаллуми даъво қилади, қалбнинг таваккули маъно беради]1. Шайх ул-ислом дебдурки, Абу Абдуллоҳ Боқу дедиким, Абу Жаъфар Фарғонин Абу Усмон Ҳирий-нинг ходимидур.
 Бир кун Нишобурда онинг рикобида борур эрди.. Еғнн ёғиб эрди ва ер балчуқ эрди. Абу Жаъфарниш; кўадлида шайхидин кечхики, ул отлиғ не билгайки, манинг ҳолим.бу болчуқда нечукдур? Лаҳза ўтмадики, шайх отдин тушти, доғи Абу Жаъфарға айттики, кел, бу отни мин! Абу Жаъфар истиғфор қилдиким, нечук андоғ бўлғай?
 Шайх хоҳий нахоҳий ҳукм қилди. Доғи они отқа миндурди. Ва ғошияни эгнига солиб, онинг жиловида борди. Абу Жаъфар хйжил бўлуб, отдин тушди. Шайх деди, эй Фарғоний, сен отлиғ, мен олингда яёғ юрурда ҳолинг не эрди? Деди: Эй шайх, сўрмағил. Шайх деди: мен ҳам отлиғ сен олимда яёғ юрурда менга ул ҳол эрди. Бу иш била они адаб қилди.

 208. Абу Жаъфар Сомоний р. т.
 Ул дебдурки, саёҳатда Лубнон тоғига туштум. Анда жамоатй абдол йўлуқдилар. Алар хизматида бир йигит эрди. Ҳар оқшом бир миқдор гиёҳни пишуруб, алар хизматида келтирур эрди. Уч кун анда эдим, аларга ҳол бу эрди. Тўртинчи кун дедиларким, бизинг маошимизни кўрдунг, сен бизинг била ўткара олмассен, борғил! Манга хайр дуоси қилдилар ва алардин айрилдим. Неча вақтдин сўнгра Бағдодқа туштум, ул нигитни бозорда кўрдумки, даллоллик қилур эрди. Таассуб қилдимкн, ул бўлғайму? Таҳқиқ қилдим, ул эрди. Ул иш кайфиятин сўрдум. Дедиким, бир кун бирён балиғ пушуруб, қисмат чоғида яхшироқ қисмни ўз қошимда қўндум. Бу ерга туштум ва бу ҳолгаким кўрарсен, қолдим.

 209. Абу Жаъфар Ҳаддод р. т.
 Шайх ул-ислом дебдурки, Абу Жаъфар Ҳаддод иккидур: бири сағир ва бири кабир. Кабир бағдодлиғдур ва Жунанд ва Рувайм қ. с. ақронидин. Ва Абу Жаъфар б. Букайр Ҳаддод Сағир Мисрдиндур ва Кабириинг ас-ҳобидиндур. Ибн Ато била суҳбат тутубдур ва шогирдлиғ қилибдур. Ва Абу Туроб Нахшабийни кўрубдур ва суҳбат ҳам тутубдур. Шайх ул-ислом дебдурки, Абу Жаъфар Ҳаддод ўн етти йил Мисрда темурчилик қилиб, анинг муздидин ҳеч нима ўз нафсига тасарруф қилмас эрди ва фуқароға нафақа қилур эрди. Оқшом неча эшикдин савол қилиб ифтор қилур эрди. Ул дебдуркд. (қачонки, фақирнинг тўнида фақирлик аломатини кўрсанг, унинг нажот топишига умид қилма]¹.

 210. Абу Жаъфар Муъоз Мисрий р. т.
 Абу Ҳасан Сирвоний Сағирнинг устодидур. У дебдурки, Абу Жаъфар Ҳаддод ва Абу Абдуллоҳ Барқий иккаласи Мисрда эрдилар. Сўрдумки, тасаввуф недур? Иккаласи дедиларки, тасаввуф анинг асаридурки, ерда гоҳ ошкора қилур ва гоҳ пинҳон. Шайх ул-ислом дебдурки, агар минг нил умр кўрсанг, бу бобда мундин яхшироқ сўз махлуқдин эшитмагунгдир. Еру кўк ва барча санойиъин ошкора кўргузди, ҳеч қайсида онча ошкора эмаски, анинг дўстлари кўзида! Анинг дўстларин тиламак ва алар зиёрати учун санру сафар қилмоқ мунинг учундур.

 211. Абу Абдуллоҳ Барқий р. т.
 Мисрнинг кибори машайихидиндур. Шайх ул-ислом дедиким, Абу Али Котиб Абу Усмон Мағрибийға дедиким, Абу Абдуллоҳ Барқий бемор эрди, анинг учун бир дам сув келтурдилар, ичмади ва дедиким, мамоликда ҳодиса турибдур, то маълум қилмағайменки, недур, ичмагаймен. Ун уч кун ҳеч нима емади ва ичмади то хабар келдиким, Қаромита Ҳарамға келибдурлар ва халқни қатл қилибдурлар ва Ҳажар ул-асводни ушатубдурлар, андин сўнг нима еди ва ичди.

 212. Абу Жаъфар Мажзум р. с.
 Абулаббос Атонинг ақронидиндур. Рўзгорининг ғавси эрди ва ғавс яширундур, ё хайрда, ё шаррда. Ибн Ҳафиф .дебдурким, Абулҳусайн Даррож дедиким, Макка сафарида манга рафиқлар ннқоридин малолат бўлди. Баридин айрилиб, муқаррар қилднмким, ёлғиз борғаймен. Чун Қодисия масжидиға еттим, анда пире кўрдум – мажзум ва анга азим балое зоҳир. Манга салом бериб дедиким. Эй Абулҳусайн, ҳажга озимсен? Кароҳият била ледим: Бале! Деди: ҳамроҳ керак? Узумга дедимки, саҳиҳ ҳамроҳлардин айрилдим, бу навъ маъюбқа «йўлуқгум, тийралик юзидин. Дедим: йўқ! Деди: ҳамроҳлиғ қил! Дедим, валлоҳки, қилмағумдур. Деди: Эй Абулҳусайн! [Аллоҳу таоло зайфга шундай маънавий қувват берадики, кучли киши таажжубга тушади]¹. Дедим: андоқдур ва ғояти инкор била азимат қилдим. Чун манзилга еттим, ани кўрдум, фароғат ва ҳузур била ўлтурубдур. Манга боқиб дедиким, [Аллоҳу таоло заифга шундай маънавий қувват берадики, кучли киши таажжубга тушади]². Ғояти кудуратимдин ҳеч нима демай ўттум, аммо кўнглумда анинг саридин тараддуде ва васвосе пайдо бўлди. Чун саҳар яна бир манзилға етиб, масжидға намоз учун кирдим, кўрдумки, мунда ҳам фароғат била ўлтурубдур. Яна манга боқиб айттики, [Аллоҳу таоло заифга шундай маънавий қувват берадики куч-ли киши таажжубга тушади]³. Илайида туфроққа туштум ва айттимки, Тенгри ва санга узр тақсир қўлармен. Деди: мақсудунг недур? Дедимки, хато қилдим. ҳамроҳлиғинг мақсудумдур. Дедиким, сен ҳамроҳ қил-масингға онт ичтинг, манга сенинг онтингни ёлғон қилурға кароҳият келур. Дедим: бас, андоқ қилки, ҳар манзилда сени кўргаймен. Қабул қилди, йўл ранжи ва очлиғ мендин зойил бўлди ва ҳеч андуҳу тараддуд манга қилмади, андин ўзгаким, ботроқ манзилға етгаймен ва ани кўргаймен. Чун Маккага етиштим, машойих хизматида ул ҳолимни айттим, Шайх Абубакр Каттоний ва Шайх Абулҳасан Музаййин қ. с. айттиларким, эй фақир, ул Шайх Абу Жаъфар Мажзумдур ва биз ўттуз: йилдур, анинг дийдори орзусидадурбиз. Агар яна кўрсанг, бизга хабар қилғил! Ҳар қачонким кўрдум, анинг дийдори шавқи мени андоғ машъуф қилдиким, аларға. хабар қила олмадим. Сўнгги қатла кўрганда илтимос қилдимким, мени бир дуо қил! Деди: сен дуо қил, мен «омин» дейман! Уч дуо қилдим ва ул «омин» деди. Бири бу эрдиким, Худоё менинг рўзимни кундинкунга еткур! Ва мўстажоб бўлди ва йиллардурки, манга ҳаргиз бир кеч ўтмайдуркн, тонглағи рўзим мавжуд бўлмамиш? бўлғай.
 Яна бир дуом бу эрдиким, фақру дарвешликни кўнглумға маҳбуб қил! Ва ҳоло ҳеч нима била онча муҳаббатим йўқдурки, фақру дарвешлик била!
 Ва яна бири бу эрдиким, мени бу тоифа била маш– ҳур қил! Умидим улдурки, бу ҳам мустажоб бўлмиш бўлғай. Шайх ул-ислом дебдурки, ҳеч кимга ҳақорат. кўзи била боқмангки, анинг дўст.лари яшурун бўлғайлар. Агар басирату фаросат била бу тоифаға боқмасанг ўзунгға ситам қилмиш бўлғайсен. Шайх Абулҳасан Харақоний қ. с. дебдурки, чун амонат эл орасидин чиқти, ул дўстларин элдин пинҳон қилди. Ва дебдурки, мек ким бўлғайменким, сени севгаймен, дўстларингни се-вармен.

 213. Шайх Абу Жаъфар Домғоний қ. с.
 Бу тоифадин биров дебдурки, Мадинада эрдим, бир улуғ бошлиғ ажаме кўрдумки, Ҳазрат Рисолат с. а. .в. видоъе қиладур. Чун фориғ бўлуб чиқти, анинг сўнгғича бордим, то Зул-Ҳулайфа масжидида намоз қилди ва чиқти. Ва мен кейнича чиқтим. Мени кўрди ва дедикимг не тилайсен? Дедимким, тиларменки, санга ҳамроҳ бўлғаймен. Ул манъ қилди ва мен илҳоҳ қилдим. Дедики, агар, албатта, келурсен қадамингни менинг қадамим еридин ўзга ерда қўйма! Қабул қилдим. Бу дастур била борур эрдук. Саҳар чоғи Маккага кирдук. Ул ғониб бўлди, мен тавоф қилдим. Ва Шайх Абубакр Каттоний ва жамоати машойих ўлтуруб эрдилар, салом бердим сўрдилар: қайдин келасен? Дедим: Мадинадин. Дедилар, қачон чиқибсен? Дедим: ўткан оқшом. Алар бир-бирига боқиштилар. Шайх Абубакр мендин сўрдики, ким била ҳамроҳ эрдинг? Ҳамроҳимнинг нишоналарин шарҳ қилдим. Шайх дедиким: ул Шайх Абу Жаъфар Домғоний ва бу иш анинг ҳоли ва мартабаси жанбида оздур. Ва манга дедиким, эй фарзанд, билдимки, бу сенинг ҳолинг змас. Ва сўрдимким, юрурда ерни қадамйнг остида нечук мулоҳаза қилдинг? Дедимки, сув мавжидекки, кема остйға киргай.

 214. Шайх Абулҳусайн Варроқ қ. с.
 Учинчи табақадиндур. Оти Муҳаммд б Саъд Нишобур машойихидиндур ва Шайх Абу Усмон Ҳирий қ. с. асҳобидиндур. Уч юз йигирмадин бурунроқ дунёдин ўтубдур. Ул дебдурки, карам афвда улдурки, афв қилғандин сўнгра мужримнинг жиноятин ёд қилмағайсен. Ва ҳам ул дебдурки, кўнгул тириклиги ул ҳан ёдидурким, ҳаргиз ўлмас. Ва дебдурки, Ҳақ таоло дўстлиғининг аломати анинг дўстининг мутобаатидур, яъни Расул с. а. в.
 
 215. Абулҳусайн Даррож қ. с.
 Учинчи табақадиндур. Бағдодлиғ. Иброҳим Хаввос .қ. с. нинг ходими эрди. Уч юз йигирмада самоъда дунёдин ўтди. Шайх Абу Амр Димишқий ва Шайх Абу Имрон Розий била суҳбат тутубдур. Шайх ул-ислом дебдурки, Абулҳусайн Даррож Бағдоддин Юсуф б. Ҳусайн Розинға келди. Ул сўрдики, не ишга келдинг? Дедиким, сенинг зиёратингға. Дедиким, агар йўлда сенга биров бир ораста сарой ва бир жамила канизак берса эрди, сенга менинг зиёратимдин монеъ келгайму эрди? Дедики, билмон. Тенгри таоло мени бу иш била имтиҳон қилмади. Шайх ул-ислом дебдурки, яхши жавоб берибдур. Сойили худ бу саволни қилмаса керак эрди.

 216. Шайх Букайр Даррож қ. т. с.
 Абулҳусайн Даррожнинг қардошидур. Бағдодда бўлур эрди. Абулҳусайндин фозилроқ ва зоҳидроқ ва улуғроқ. Ул дебдурки, то мен бу йўлга кирибмен, ҳаргиз фосид хотир кўнглумга кирмайдур.

 217. Шайх Абулҳусайн Саломий қ. с.
 Шайх ул-ислом дебдурки, бузург киши эрди ва соҳиби тарих эрди. Ул дебдурки, Исо Мавсилт! Роҳиб эрди. Ул дебдурки, мусулмонларға бир оят инди, андин сўнгра билмонки, Ҳақ с. т. га нечук озор еткурганлар.
 [Уч кишининг ўзаро шивир-шивирлари бўлса, албатта. У зот уларнинг тўртинчисидир]¹.

 218. Абулҳусайн МоЛикии қ. с.
 Оти Аҳмад б. Саид Моликийдур. Бағдодяиғдур. фасиҳ эркандур ва Жунайд ва Нурий қ. с. била ва ул табақадағилар била суҳбат тутубдур. Тарсусда бўлур эрмиш ва анда дунёдин ўтубдур.

 219. Абулҳусайн Ҳошимий қ. с.
 Ул дебдурки, Жунайддин сўрдиларки, кўнгул қачон хуш бўлғай? Деди, ҳар вақтки, ул кўнгулда бўлғай.

 220. Шайх Абубакр Воситий қ. т. с.
 Оти Муҳаммад б. Мусодур. [Ибни Фарғоний р. деб таннлган эди]¹. Жунайд ва Нурийнинг асҳобининг қудамосидиндур. Ва қавмнинг уламо ва машойихидиндур. Тасаввуф усулида ҳеч ким андоқ сўз айтмандур. Усул ва улуми зоҳирда олим эрмиш. Шайх ул-ислом дебдурким, ул тавҳид имомидур ва машриқ имоми ишорат илмида. Ул йигитликда Ироқдин келди ва анда анингсўзи оздур. Ва Марвга келди ва деди: шаҳрдин шаҳрға кезармен, бир эшитиб, англағучининг орзусида! Дедилар: Марвда недин қарор туттунг? Дедиким, анйнг элин тезфаҳмроқ кўрдум. Ҳам Марвда уч юз йигирмадин бурун дунёдин ўтубдур. Қабри анда ўқдур, Шайх Абулҳусайн Нурит! ёнида. Шайх ул-ислом дебдурки, уч кишидурким, бирига қуни боқармен ва бирига боқармен ва бирига юқори боқармен. Яҳё Муъоз Розийға қуни боқарман ва Насрободийга боқарман ва Воситнйға юқори боқармен! Шайх ул-ислом дебдурки, Хуросонда ҳеч кишидин бу тавҳид келмадиким, Воснтийдин келди. Ул дебдурким, мен ва ул ва ул ва мен ва менинг кирдорнм ва анинг подоши ва менинг дуом ва анинг ижобати барча иккиликдур. Шайх ул-ислом дебдурки, Воситинға бир устод эрди ва бир шогирд. Устод Жунайд эрди ва шогирд Абулаббос Сайёрш! Ва Жунайднинг Воситийға номаси бор ва бу навъ битибдурким, [Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим. Сенга Аллоҳнинг саломи, раҳмати ва барақоти бўлсин, эй Абубакр! Аллоҳ бизларга ва сенга офият берсин!]² Охирида дебдурки, уламо ва ҳукамо Тенгри таолодин халққа раҳматдур. Сўзунгда андоқ қилки, халққа раҳмат бўлғайсен ва ўзунгга бало. Уз ҳолингдин чиқ ва алар ҳолйға бўлки, аларга сўз айтурсен, аларнинг тоқат ва ҳолати қадарида аларға сўз айт ва хитоб ул мавзеъга қилким, аларни анда топарсен. [Бу сўз сен ва улар учун энг етукдир ва уларга панд-насиҳат қилиб, ўзлари ҳақида етук сўзларни айтинг!]³ Шайх ул-ислом дебдурки, Жунайд билдиким, Воситий эл хурди ҳолиға сўзайтмас, балки ҳам инчка ва ҳам бийик айтурки, эл андин баҳра топмаслар, анга рифқу раҳмат сари далолат қилди.

 221. Абубакр Заққоқи Кабир қ. т. с.
 Шайх ул-ислом ани учунни табақадин тутубдур. Ва оти Аҳмад Насрдур, Мисрлиқ. Ва Абубакр Заққоқи Сағирнинг устодидур ва Абубакр Дуққининг ҳам Жунайднинг асҳоби ва ақронидин эрди. Чўн Заққоқи Кабир дунёдин ўтти, Шайх Абубакр Каттоний дедиким, [Мисрга кириш учун фуқаронинг ҳужжати кесилди]¹. Ул дебдурки, [бу йўлнинг қиймати инсон руҳидир]². Ва анинг сўзидурки, бу сўзлар биравга шойистадурки, йиллар Тенгри таоло учун мазбалаларни жони била супурмиш бўлғай.

 222. Абубакр Заққоқи Сағир қ. с.
 Шайх ул-ислом дебдурки, ул бағдодлиғдур. Заққоқи Кабириинг шогирдидур. Ул ҳадисқа машғул эрди, сўнгра бу тоифа тариқиға кирди. Бир кўзи бор эрди. Абубакр Розий дебдурки, андин кўзининг зоеъ бўлгани жиҳатин сўрдум. Деди: бодияға кирдим, таваккул била. Дедим: манозил аҳли илигидин ҳеч нима емайин. Вараъдин, очлиқдин бир кўзум нриюб юзумга оқди. Ул дебдурки, қирқ йилдурки, Жунайддин фанода бир сўз: зшитибмен, ҳануз анинг чошниси жонимдадур.

 223. Шайх Абубакр Каттоний қ. т. с.
 Тўртинчи табақадиндур. Оти Муҳаммад б. Али б. Жаъфар Бағдодий Каттонийдур. Жунайд асҳобидиндур. Ва йиллар Маккада мужовир эрди. Анда уч юз иигирма иккида дунёдин ўтти, ул йилки, Абдулвоҳид Исфаҳонийки, кунияти Абулғарибдур, Тарсусда ўтти. Муртаъиш дебдурки, Каттоний Ҳарамнинг чароғидур. Каттоний сўзидурким, [сўфилар зоҳирда қул, ботинда, ҳурдирлар]¹
 Шайх ул-ислом дебдурки, ул Хизр а. с. нинг мусоҳиби эрди. Хизр анга дебдурки, ё Абубакр, бу тоифадин барчаси мени танирлар ва мен баъзини танийман. Ул дебдурки, Хизр бу сўз исботиға айттиким, Яманда Сафо масжидида халқ Абдурраззоқ қошида ҳадис ўқурлар эрди ва масжид гўшасида бир йигит бошин хирқа ёқасиға тортиб эрди. Мен анга дедимки, Абдурраззоқ ҳадис айтадур, халқ эшитадур, сен даги нечун мажлисға бориб эшитмайсен? Ул дедики, мен мунда Раззоқдин эшитадурмен, сен мени Абдурраззоққа далолат қилурсен. Мен дедим, агар чин айтасен, мени айтки, кимдурмен? Деди, Хизр. Ва яна бошин хирқаға тортти. Шайх ул-ислом дедики, андоқки, ботинда Раззоқдин эшитадур эрди, агар зоҳирда Абдурраззоқдин эшитса, зарифроқ бўлғай эрдики, қавмдин алар улуғроқдурларким, зоҳирлари авом зоҳиридек бўлғай ва ботинлари хос ботини декким, шариат танғадур ва ҳақиқат жонға ва сирға. Ҳам анинг сўзидурким [кимки устозидан адаб ўрган-мабди, у беҳудагўйдир]². Ҳам ул дебдурким, [Дунё учун танинг билан, охират учун қалбинг билаи машғул бўл]³ Шайх Абубакр Розий дебдурки, Шайх Абубакр Каттоний бир қорини кўрдиким, оқ бош ва оқ соч била савол қилиб юрур эрди. Дедиким, [Бу одам ёшлигида Аллоҳ амрини хор қилганлиги учун Аллоҳ уни қарилигида хору зор этди]⁴. Шайх ул-ислом дебдурким, Шайх Абубакр Каттонийни Пайғамбар с. а. в. нинг шогирди дебдурлар Баски, ул Ҳазратни туш кўрар эрди ва билур эрдики, қаяси кеча ё қайси кун туш кўргусидур. Андин мушкилот савол қилур эрди ва ул Ҳазратдин сўруб, жавобин топиб, сойилларға жавоб айтур эрди. Бир қатла Мустафо с. а. в. анга айттиким, ҳар киши ҳар кун қирқ бир қатла айтсакнм, «ё Ҳай, ё Қанюм, ё ло илоҳа илла анта» чум кўнгиллар ўлгай, анинг кўнгли ўлмагай. Шайх ул-ислом дедиким, Шайх Абулқосим Димишқий деди; Солимшшинг устодиким – Каттонийдин- сўрдумкн, Тасаввуф недур? Дедиким, каминаси улким, сен англамағайсен. Бирав.Абуҳафс қ.с. дин сўрдиким, тасаввуф недур? Деди: сўфий ҳаргиз сўрмағанки, сўфий кимдур Шайх ул-ислом дедиким, бу илм Тенгрининг асроридур ва бу қавм соҳиби асрор, посбоннинг мулук рози била не иши бор?

 224. Абубакр Ато Жуҳфий қ. т. с.
 Шайх ул-ислом дебдурки, бир кун бир бийик ерда ўлтуруб эрдим. Қўрдумки, сайл келур ва бир амори келтирур ва бир киши ул аморида ўлтуруб бийик-бийик: айтурки: [Сенинг амру фармонингдаман, Аллоҳим, сендан мадад тилайман. Мени сел балосига мубтало қилган бўлсангда, узоқ вақтлардан бери менга офият бердинг]¹. Ва сайл элтур эрди ани дарёғача ва Жуҳфағача. Ва Жуҳфа сайл мавзеидур. Ва ани анинг учун Жуҳфа дерларки, сайл анда киргай, ҳар не бўлса супургай ва элтгай.

 225. Абубакр Саққоқ қ. т. с.
 Оти Муҳаммад б. Абдуллоҳдур. Абусаид Харроа қ. с. нинг соҳиби. Ул дебдурки, Абусаид Харроз дедики, бир кун биёбонда борур эрдим. Унга яқин ит, қўйчилар итидин, манга ҳамла келтурдилар. Чун етишдилар, муроқабаға машғул бўлдим. Ногоҳ, бир оқ ит ораларидин чиқди ва аларға ҳамла қилди ва аларни мендан йироқ сурди. Ва ул итлар йироқ кетмагунча мендин айрилмади. Чун алар тамом кеттилар, ул ғойиб бўлди.
 Ва ҳам ул дебдурки, Абусаид Харроз дедиким, [Аллоҳнинг зикри билан бўл! Агар ҳолинг қувватли бўлса унинг зикрига ғарқ бўлиб кетасан. Аллоҳ ҳам сени зикр қилади]¹. Шайх ул-ислом дедики, «тил зикр бошиға борди ва зикр мазкур бошиға».

 226. Абубакр Шиблий қ. т. с.
 Тўртинчи табақадиндир. Оти Жаъфар б. Юнус. Ва анинг отаси отида мухолафатлар бор. Аммо Ҳазрат Махдумий қ. с. дедиларки, қабри тошида Жаъфар б. Юнус битикликдур. Шайх ул-ислом дедики, ул мисрлиғдур. Бағдодға келди ва Хайр Нассож мажлисида тавба қилди Жунайднинг шогирдидур.Фақиҳ эрди ва мажлис музаккири. Ва Молик мазҳабида эрди ва «Муватто»ни ҳифз қилиб эрди: Отаси халифанинг соҳиб ул ҳижоби эрди. Ва Суламий табақотида «Хуросониюл-асл ва Бағдодул мавлид вал-маншаъ» битилибдур, Жунайд қ. с. дебдурки, [Абубакр Шиблийға бошқаларга назар қилганингиздек. назар қилмайг. Чунки у Аллоҳ кўзларидан бир кўздир]¹
 Умри саксон еттига етишди. Уч юз ўттиз тўртда Зулҳижжа ойида дунёдин ўтти. Ва ҳам Жунайд дебдурки, [хар бир қавмиинг тожи бор. Бу қавмнинг тожи эса Шиблийдир]². Йигирма икки қатла бемористонға тушти. Ул дебдуркй, [Ҳуррият–қалб ҳурриятидир, бошқа нарса эмас]³.
 Бирав Шиблийға дедиким, мени дуое қил! Ул бу байтни ўқудиким,

 б а й т:
 [Бир вақтлар одамлар мендан шафоат истардилар. Ажабо, эртага Лайли олдида мени шафоат қилувчи борми?]⁴ Анга дедилар: хуш семизсен ва муҳаббатики сен даъво қилурсен, тақозое семизлик қилмас. Дедиким: [Қалбим ишқбозлик қилди, таним бехабар қолди. Агар хабардор бўлганда семирмас эди!]⁵. Шиблий Абдурраҳмон Хуросонийға айтди: [Эй хурвсонлик, Шиблийдан ўзгани ёлғпз Аллоҳ деганиии эшитдингми? Хуросонлик антди: Мен бирор кун Шиблийнинг Аллоҳ деганини эшитмадим. Шиблий беҳуш бўлиб йиқилди]⁶.
 Абдурраҳмон Хуросонин дебдурки, бирав Шиблий уйига келди ва эшик қоқди. Шиблий бош-оёқ яланг эшик кейнига келиб сўрдики, кимни тилансен? Деди: Шиблийни. Шиблий дедиким, эшитмансенки, [Кофир бўлиб ўлди. Аллоҳ унга раҳм қилмади]⁷. Шайх ул-ислом дебдурки, нафсни дебдур Шиблий бу оят тафсиридаким, [мўминларга айтинг, кўзларини тўссинлар, авратларини сақласинлар]⁸. Ва дебдурки, [зоҳир кўзни ҳаромлардан, ботин кўзни зса, Аллоҳдан бошқасига назар солишдан сақланг!]⁹ Ул эшиттиким, хиёр сотқучи қичқириб айтадурким, {ўнта бодринг бир танга]¹⁰. Ул дағи қичқирди ва дедиким, [ўнтаси бир танга бўлса, савдонг нима бўлади?]¹¹. Шиблийдин сўрдиларки, қайси нима ажаброқ? Деди: Ул кўнгулки, Тенгри таолосини таниғай ва онга осий бўлғай. Шиблийнинг ходими Бакир Динаварий дебдурки, вафотиға яқин Шиблий дедиким, менга бир дирам мазлимадур ва неча минг дирам онинг соҳиби учун садақа берибман ва ҳануз кўнглумга ҳеч юк андин оғирроқ йўқдур. Шиблий мавт маразидин бир жума куни узида хиффат кўрди. Бакирға дедиким, масжидга мени тегур! Ул қўлдаб элтурда бирав йўлуқди. Шиблий де-лики, тонгла бу киши била ишимиз бор. Бакир дебдурки, намоз қилиб келган оқшом Шиблий дунёдин ўтди. Тонгласи менга дедиларки, фалон маҳаллада бир солиҳ бор. Анинг ғусли учун ул кишини келтурмак керак. Ул кишининг уйини топиб, эшик қоқтим. Эшик кеинига келиб сўрдиким, Шиблин ўлди? Мен таажжуб била сўрдимки, қайдин билдингким, Шиблий ўлди? Ул-дедиким, эй нолон, ул қайдин билиб эрдиким, бу кун манинг била иши бор бўлғусидур. Эшик очқоч кўрдум, ҳамул киши эрлики, бурунқи кун Шиблий деб эрдики, тонгла анинг била ишимиз бор.

 227. Абубакр б. Яздонёр Урмавий қ. с.
 Тўртунчи табақадиндур. Оти Ҳусайн б. Али Яздонёрдур. Тасаввуфда бир тариқаедурким, анга махсусдур. Машойихдан баъзи анга инкор қилибдурлар. Олим эрмиш улуми зоҳирийда ва улуми муомалоту маорифда. Ҳам Шайх ул-ислом дебдурки, Абубакр Яздонёр Ҳақ с. т. ни тушда кўрди. Деди: Ё Раб, бир ҳожатим бор. Жавоб эшиттиким, не ҳожатинг бор, андин ортуқки, санга бердим? Яънн суфийларанинг дастбандидин қутқардим. Шайх ул-ислом, дебдурки, кўрубмен бир ерда-ким, суфийлар дастбанди битибдурки, [маҳолҳол ва ботил лшорат]¹. Суфийлар инкорида узун қиссаси бор. Ва анда ашколдур, бузург кишидур, соҳиби талбис зоҳирда ва муҳаҳқиқ ботинда. Ул дебдурки, [фаришталар осмон қўриқчилари, муҳаддислар суннат қўриқчилари, сўфилар Аллоҳ қўриқчиларидир]². Ва ҳам ул дебдурки, [Маърифат – Аллоҳу таолонинг ваҳдонияти билан қалбнинг қарор топишидир]³. Ва ҳам ул дебдурки, [кимки, тавба қилсаю гуноҳни тарк этмаса, Аллоҳ таоло уни тавба қилишдан ва ўзига қайтишдан маҳрум қилиб қўяди]⁴.

 228. Абубакр Сайдалоний қ. т. с.
 Машойихиинг ажилласидйндур. Шиблий қ. с. ни бузург тутубдур. Форсдин эрди ва Нишобурда вафот топти. Ул дебдурки, Ҳақ била суҳбат тутунг ва агар тута олмасангиз ул киши била тутунгки, ул Ҳақ била суҳбат тутар, то анинг суҳбати баракоти сизни Ҳаққа еткургам. Ҳамул дебдурки, сўзни ҳожат қадари била айтинг. Ҳар не ҳожатдин ортуқдур, андин илик тортинг. Ва ҳам ул дебдурки, Тенгри таоло била кўп бўлинг ва халқ била оз.
 Анинг муридларидин бири дебдурки, анинг вафотидин сўнгра қабриға лавҳ йўндуруб, қабри бошида қўйдум. Буздилар, яна қўндум, яна буздилар. Яна мукаррар буиш воқеъ бўлди. Шайх Абу Али Даққоқдин мунунг сиррин сўрдум, деди: ул дунёда гумномлиғ ихтиёр қилиб эрди, Ҳақ с. т. ҳам ани пинҳон асрар эрди. Сен тиларсенки, ани ошкор қилғансен, қачон муяссар бўлур?

 229. Абубакр Хаббоз Бағдодий қ. т. с.
 Ул Жаририйнинг устодларидиндур. Ул дебдурки, (аҳлу аёл–ҳалол йўл билан шаҳватларни қондириш жазосидир] ¹.

 230. Абубакр б. Исо Мутаввиъий қ. т. с.
 Абҳардиндур. Абубакр ақронидин ва андин улуғроқ. Абубакр Тоҳир анинг қошиға кирди, ул назъ ҳолатида эрди. Абубакр анга дедиким, [Аллоҳга яхши гумонда бўлгин!]¹ Абубакр Исо айттиким, менингдек киши била мундоғ сўз дегайлар, агар бизни қўйса, парастиш қилғайбиз, агар тиламаса, буйруғиға бўйин қўйғайбиз ва борғайбиз. Ул уч юз бешда дунёдин ўтубдур.

 231. Абубакр Тоҳир Абҳарий қ. т. с.
 Тўртунчи табақадиндур. Оти Абдуллоҳ б. Тоҳир б. Ҳорис Тоий. Қўҳистоннинг кибор машойихидиндур. Шиблий қ. с. ақронидин эрмиш. Олим ва мутаварриъ. Юсуф б. Ҳусайн била суҳбат тутубдур ва Музаффар Кирмоншоҳий била рафиқ бўлубдур. Мисрда Шайх Му-ҳаллаб б. Аҳмад б. Марзуқ дебдурким, машойихдий ҳеч қайсининг суҳбатидин онинг суҳбатича нафъ топмадим. Уч юз ўттуз учда дунёдин ўтубдур.
 Шайх Абубакр Тоҳир бир кун бир баззоз дўконидин ўтти ва баззознинг ўғли шайхнинг ошноси эрди. Чун шайхни кўрди ва анинг сўнгича борди ва баззозким дўконига келди, ўғлин кўрмади. Маълум қилғондин сўнгра анинг кейнича бориб, нохушлуғ била ўғлин шайх қошидин дўконга келтурди ва шайх ул кеча тонг отғунча ранжур эрди. Яна кун ул баззознинг эшигига борди ва бир канизак бор эрди. Узи била элтди ва баззозни ташқари тилади ва дедиким, ўтган кеча тонг отғунча сенинг та-рафингдин ранжим бор эрди. Дунё молидин ушбу канизаким бор. Агар қабул қилсанг ул ранжйм кафоратиға санға бердим ва агар қабул қилмасанг, озод қилдим. Баззоз шайхнинг аёғиға тушуб, дедиким, Эй шайх, мен журм қилиб, сен узр қулорсан? Шайх деди: Ростким, сен журм қилибсен. Аммо мани бозхост қиладурлар. Ондин сўрдиларки, ҳақиқат недур? Дедиким, барчаси илмдур. Дедилар: илм недур? Дедиким, барчаси ҳақиқатдур. Ул дебдурким, [жамъ–йиғиш, тафарруқ–айириш. Қачон жамъ бўлсанг, Аллоҳ дерсан. Ва агар айрилсанг, дунёга назар соласан]¹.

 232. Абубакр б. Аби Саъдон қ. т. с.
 Тўртунчи табақадиндур Оти Аҳмад б. Муҳаммад б. Аби Саъдон, Бағдодлиғдур. Жунайд қ. с. асҳобидин ва Абу Али Рудборий ақронидин. Вақт машойихидин олимроқ. эрмиш бу тоифа илмида. Абулҳасан Сиддиқ ва Абулаббос Фарғоний дебдурларки, бу кун бу тоифадин замонада қолмайдурлар, икки кишидин ўзга: Абубакр б. Аби Саъдондин ўзга Ироқда ва Абу Али Рудборийдин ўзга Мисрда. Ул дебдурки, ҳар ким сўфийлар била суҳбат тутса, керакким, анга нафс бўлмаған ва кўнгул бўлмағай ва мулк бўлмағайки, ҳар нимага асбобдин боқса, ўз мақсадиға бўлуғдин тушкай ва анга етмагай.
 Ва ҳам дебдурки [сўфийсифат ва расму русумдан холи фақир ўртадаги сабабларни кўрмайдиган киши. Фақирнинг бу сифати уни фақр номига сазовор қилади ва сабабчи – Аллоҳга олиб борувчи йўлни осон қи-лади]¹.
 Ва ҳам ул дебдурки, [кимки, тасаввуфга оид турфа сўзлар айтмаса – нодондир]².

 233. Абубакр Атуфий қ. т. с.
 Жунайд қ. с. нинг шогирдидур. Уч юз қирқ бешда Рамлада дунёдин ўтубдур. Ул дебдурки, устодим Жунайд қ. с. дедиким, агар бирав кўрсангизким, бу тоифага иймони бор ва бу сўзлар анга мақбулдур, денгизки, мени дуо била ёд қилсун! Шайх ул-ислом дебдурки, Ҳаллож «Айн ул-жам» китоби охирида дебдурки. ҳар ким, бизинг сўзларга иймони бор ва андин чошнисибор, мандин анга салом денгйз! Ва Шайх Аму дебдурки, Шайх Сирвоний дедиким, агар аёғингиз бор эса, Хуро-сонга боринг – ул киши зиёратиғаким, бизни севгай. Ва Шайх Аббос дебдурки, Шайх Сирвония дедиким, сизга васият қилурмен: «бир кишига яхшилиқ қилки, бу тоифани севгай».

 234. Абубакр Саккок р. т.
 Ул дебдурки, «муштоқ ўлимдин лаззат кўпрак топарки, тирик шаҳд шарбатидин». Шайх ул-ислом бу сўзнинг муайяди кўп сўз дебдур ва бу байтни ўқибдур.

Б а йт:
[Тақводорлар ўлими – мангу ҳаётдир. Зеро, қавмлар ўлдилар, улар эса, одамлар орасида тирикдирлар]¹

 235. Абубакр Саққо қ. с.
 Ул дебдурки, кемада эрдим. Ел қўбди ва қўлак бўлди ва халқ дуоға фарёд торттилар. Кемада дарвеше эрди, бошин гилимига чирмағон. Анинг қошиға бориб айттиларки, агар телба эмассен, бу ҳолатдаки халқ дуога машғулдурлар, сен ҳам бир нима дегил! Бошин гилимдин чиқарди ва дедиким, [сенинг қалбингга ҳайронман, нега биздан юз ўтирди?]¹ ва бошини юқориға тортти. Дедиларки, не девонадур? Анга дерларки, дуо қил, ул байт ўқур! Яна бошин гилимдин чиқарди ва сўнгги мисрани ўқидиким, [менга бўлган юксак муҳаббатинг нега йўқолди?]². Ул ел ва ошуб бирор нима ўксуди. Яна анга дедиларки, бир нима дегил! Бош чиқарди ва дедиким,

б а й т:

[Иккисидан ҳам ажойиброғи шуки, ғазабланган ҳолимда ҳам сенга ризо кўзи билан боқаман]³

Ел таскин топти ва кўлак ором тутти, Шайх ул-ислом дебдурки, бу икки байтнинг учунчисин мен бир ерда кўрубмен ва ул будур.

Б а й т:

[Агар васлинг ила лутф этсанг, мени тирилтирасан, йўқса, бу йўл мени ҳалокатга олиб боради]⁴.

 236. Абубакр Мисрий қ. т. с.
 Оти Муҳаммад б. Иброҳимдур. Абубакр Дуққий ва Қирофийнинг устоди ва Заққоқи Кабириинг шогирдидур. Жунайд ва Нурий қ. с. била суҳбат тутубдур. Уч юз қирқ бешда Рамазонда дунёдин ўтти, Абубакр Атуфий била мувофиқ. Ул дебдурким, Жунайд ва Нурий қ. с. била эрдук ва машойих ва сўфиядин кўп эл бор эрди. Қаввол нима ўқиди, Нурий самоъға кирди ва Жунайд ўлтуруб эрди. Нурий Жунайд бошиға келиб, бу оятни ўқидиким, [Албатта, эшита оладиган зотларгина қабул қилурлар]¹. Жунайд дедиким, [Сиз тоғларни кўриб, тек қотиб турибди, деб ўйларсиз. Ҳолбуки улар ҳам худди булутлар юргандек юрарлар]².

 237. Абубакр Дуққий қ. т. с.
 Бешинчи табақадиндур. Оти Муҳаммад б. Довуд Димишқий. Умри юз йигирмага тортти. Абу Али Рудборийнинг ақронидин. Дебдурлар, Ибн Жалло анга нисбат дуруст қилур. Заққоқи Кабириинг шогирдидур. Жунайдни кўриб эрди ва Абубакр Мисрий била суҳбат тутуб эрди. Жаҳоннинг мужарради эрди вақтининг кибори машойихидин эрди. Уч юз эллик тўққизда дунёдин ўтти. Шайх ул-ислом дебдурки, Абу Абдуллоҳ Боку дедики, Дуққийнинг қули дедики, Дуққий дедики, [офият тасаввуф билан бўлмас]¹. Ва Хусрий дебдур, суфийга офият била не иш? Абу Абдуллоҳ Рудборий дарё қироғида васвасаси бор эрди. Таҳорат қилур эрди ва ел келур эрди ва аёғилиги ёрилур эрди ва қон келур эрди. Дармонда бўлди ва деди: [Оллоҳим офият бер!]² Ун келдики, [офият илмда, яъни шариатда]³. Шайх ул-ислом дебдурки, Абубакр Дуққий дедики, Нусайбинда Сумайъийға меҳмон бўлдук. Вақт хуш эрди ва қаввол хуш ва ҳеч ёт киши йўқ. Ҳеч завқу ҳол бўлмас эрди. Сумайъий дедики, не дейсен? Дуққий дедики, улча ул дейдур, мендин ва сендиндур муттасил қулоққа келурким, мен ва сен. Тасаввуфда мен ва сен қайдадур? Суфийға бирдин ўзга бўлмас. Ҳоло шуре пайдо бўлди ва ошуб қўпти. Асҳоб тўнларин йиртарлар эрди ва йиқилурлар эрди, киши қолмади яқосин йиртмаган.
 Дуққи дебдурки, [қурбнинг белгиси Аллоҳдан ўзга барча нарсадан узилишдир]⁴. Ва ҳам анинг сўзидирки. [Қалб нурланиши сабабли унда Аллоҳу таолонинг оятлари жой олса, башарий сифатлар ва ақлий ноқисликлар зойил бўлади. Баъзан фақирнинг Аллоҳга нисбатан адабсизлиги ҳақида сўрашди. Дуққий айтди: бу ҳақиқий нлмдан узоқлашиб, зоҳирий илмга ўралашиш]⁵.

 238. Абубакр Тамастоний қ. т. с.
 Бешинчи табақадиндур. Форсдин эрди. Шиблий қ. с. шогирди эрди, Иброҳим Даббоғ Шерозийнинг ҳам. Кибор машойихдин эрди. Оёту каромот ияси ва ўз ҳолу вақтида ягона эрди. Шиблий ани бузург тутар эрди ва қадру маҳолин улуғ қўяр эрди. Форс машойихи била суҳбат тутуб эрди ва аларни азим ҳурмат тутарлар эрди. Шукру муҳаббат анга ғолиб эрди ва буюк калом ва румузи бор эрди. Форсда кишига анинг каломин эшитур қувват йўқ эрди. Машойих андоқ савоб кўрдиларки, ул Хуросонға борғай. Нишобурға келди ва анда уч юз қирқда дунёдин ўтти. Ул дебдурки: [қалб тириклиги нафсни ўлдириш биландир]¹. Бирав анга дедиким, манга васияте қил! Ул дедики, [доимо ҳимматли бўлки, у барча ишларнинг кучи ва манбаидир]². Ва ҳам ул дебдурки, улуғроқ неъмат – чиқмоқдур нафсдин, не учунки, нафс улуғроқ ҳижобдур сенинг била Тенгри таоло орасида. Ва ҳам ул дебдурки, мумкин эмас чиқмоқ ва қутулмак нафсдин, ўз нафсинг билаки, анинг била қутула олғайсен ва анинг суҳбати била.

 239. Абубакр Фарроъ қ. т. с.
 Бешинчи табақадиндур. Оти Муҳаммад б. Аҳмад б. Ҳамдун Фарроъдур. Нишобурнинг ажилла адашойихидиндур. Азим фаросати бор эрмиш. Шайх Аму ани курган эрмиш. Ул дебдурки, мен Абубакр Фарроъни кур-масам эрди, сўфий бўлмағай эрдим. Ва Абу Али Сақафий ва Абдуллоҳ Мунозил ва Абубакр Шиблий та Абу Тоҳир Абҳарий ва Муртаъиш ва ғайруҳу била суҳбат тутубдур. Машойихда ягона эрмиш. Уч юз етмишда дунёдин борибдур. Ул дебдурки, [яхшиликларни яшириш ёмонликларни яширишдан тузукроқдир. Шунда нажот топишга умид бор]¹.

 240. Абубакр Шабаҳий қ. с.
 Бешинчи табақадандур. Оти Муҳаммад б. Жаъфар Шабахийдур. Вақт машойихининг жавонмардларидин эрди. Нишобурда Шайх Абу Усмон Ҳирий била суҳбат тутубдур. Уч юз етмишдин бурун дунёдин ўтибдур. Ул дебдурки, [футувват–хушхулқлик ва ззгу саховатдир]¹.

 241. Абубакр Тарсусий қ. с.
 Шайх ул-ислом ани олтинчи табақадин тутубдур. Оти Али б. Аҳмад б. Муҳаммад Тарсусийдур. Пиллар Маккада мужовир эрди. Ва ани Товус ул-Ҳарамайн дер эрдилар, ибодати касратидан Абулҳусайн Моликийнинг шогирдидур. Иброҳим Шайбоний Кирмоншоҳий била суҳбат тутубдур ва нисбат анга дуруст ҳилур. Уч юз етмиш тўртда дунёдин ўтибдур. Маккада Шайх Сирвонийнинг ақронидин эрмиш. Шайх ул-ислом дебдурки, Шайх Аббос Фақир менга дедиким, Шайх Абубакр Ҳарамий дедиким, Маккада биров уйида меҳмон эрдук. Мезбоннинг бир канизаки бор эрдиким, нима ўқийолур эрди, муни ўқидиким, [бир қавм сен учун мени оз ва соз маломат қилди]¹. Бир дарвеш аёғ устиға қўпти ва бир неча фарёд қилди ва деди: ким маломат қилди сенинг меҳрингда, магар сен? Бу ҳарфни деди ва йиқилди ва дунёдин ўттй. Шайх ул-ислом дедики, Абу Абдуллоҳ Боку дедиким, Айюб Нажжор Маккада бир Қазвиний уйида самоъ қилур эрди. Гўянда бир форсий байт ўқудн. Ул қўпти туз қадди била ва деди: нафире сендин! Ва йиқилди ва беҳуш бўлди ва дунёдин ўтти. Шайх ул-ис-лом дебдурки, Абулқосим Шайх қавм била меҳмонлиғда эрдилар, гўяндае ўқидиким,

 Ш е ъ р:

 [Ҳар уйки, унда сен бўлсанг, чироққа ҳожат йўқ. Одамлар ҳужжати билан келадиган кунда сенинг муборак жамолинг бизнинг ҳужжатимиздир. Сендан халос бўлишнн хоҳласам, Аллоҳ мени хотир-жам қилмаснн]².
 Абулқосим Шайх ўнг илигин кўтарди ва неча фарёд урди ва йиқилди ва оламдин ўтти. Шайх ул-ислом дебдурки, бирав бу тойфадин дедики, Нишобурда ҳодисае эрдики, халониқ шаҳрдин чиқиб эрдилар. Меy бир масжидда эрдим. Ва ул масжид гўшасида яна бир дариеш. эрди. Гўяндае кирди, ул дарвеш анга дедиким, бир нима ўқи! Ул ўқидиким,

 б а й т:

 [Қалбим ва ишқ ўртасида шундай маърифат мавжудки, абадийлик тугаса ҳам у тугамас. Албатта дунёдан ўтаман, бутун борлиғимдаги муҳаббатингдан ҳечким огоҳ бўлмайди]³.

 Ул дарвеш йиқилиб, икки намоз орасиғача талпинур. эрди то оламдин ўтти. Шайх ул-ислом дебдурки. Убулла шаҳридаким, Куфа била Басранинг орасидадур, дарвеше борур эрди, Бир кўшк тубига етти. Бир ғурфада бир улуқ киши ўлтуруб эрди ва илайида бир канизак муған-нийлик қиладур эрди. Дарвеш эшиттиким, бу байтни ўқийдурким,

 б а й т:

 [Ҳар кун рангинг ўзгарар. Узгармаса сенга яхшироқ. Ҳар кун ҳолинг ўзгарар, ўзгармаса сенда гўзалроқ]⁴.

 Дарвешга ҳуш келди ва муғаннийға онт бердиким, [эй канизак, Аллоҳга ва Хожанг ҳаётига қасамки, бу байтни такрор ўқи!]⁵ Канизак такрор қилабошлади. Хожа ул такрор сабабин сўрди. Каннзак дедиким, кўшк тубида бир дарвешки вақти ҳуш бўлубдур ва такрорига онт берадур. Хожа қуйи боқти ва ул ғарибни кўрдиким, вақти хушбўлиб, самоъ қиладур. Охир бир сўз айтти ва фарёд қилди ва йиқилди ва жон берди. Хожа чун ул ҳолни кўрди, вақти мутағаййнр бўлди ва канизакни озод. қилди. Ва шаҳрнинг улуғларин тилади ва ул дарвешга намоз қилдилар ва дафн қилдилар. Ва ул хайлға дедиким гувоҳ бўлингки, ҳар нимамки бир зиёъу амлоқдин борин вақф қилдим дарвешларга. Ва ҳар несн важҳу дирамдин бор эрди, борисин берди ва тўнин чиқарди ва мураққаъ кийди ва ридо солди ва бодияға юз қўйди. Ва эл боқиб туруб эрдилар, то кўзлардин ғойиб бўлди. Андин сўнгра ҳаргиз ани кўрмадилар. Абулҳусайн Даррож ва Футий ҳикоят қилибдурлар. Ва Даррождеб-дурки, [ўша кундан яхшироқ кунни кўрмадим]⁶. Шайх Абу Абдуллоҳ Жалло дебдурки, мағрибда икки ажаб нима кўрдум: бири Қайравон жомеъида бирав эрдиким,. сафлар орасида юриб, савол қилур эрди ва дер эрдиким, [эй одамлар, мен бир сўфийэрдим, энди заифлашдим]⁷ Яна икки пир кўрдум, бирининг оти Зураиқ ва бирининг Жабала. Ва ҳар қайсининг муридлари бор эрди. Бир кун Жабала Зурайқ зиёратиға борди асҳоби била. Зурайқ муридларидин бири Қуръон ўқийдур эрди. Жабала асҳобидин бирига ул нав вақти хуш бўлдиким, фарёд қилиб, жон берди ва ани дафн қилдилар. Яна бир кун Жабала яна Зурайқ қошиға келди ва деди: ул ёринг қаёндурки, Қуръон ўқийдур эрди? Ани тиладилар, Қуръон ўқиди. Жабала бир оҳ била фарёд қилдиким, ўқиғучи охир бўлди. Жабала дедиким, [бирга бир, лекин бу иш бошловчиси золимроқдир]³.

 242. Абубакр Сусий қ. т. с.
 Оти Муҳаммад Иброҳим Сусий Суфийдур. Шомда Рамла шаҳрида бўлур эрди. Шайх Аму ва Аҳмад Куфоннй они кўруб эрдилар. Уч юз етмиш олтида Димишқда дунёдин ўтти. Шайх ул-ислом дебдурки, ул бир кеча дедиким, бизинг учун бир киши топингки, нима ўқусун. Тилаб топмадилар. Шайх муболаға қилур эрди. Бирав дедики, ҳеч хонанда топмайбиз ва тайбат била дедики, бу яқинда бир мутриб йигит бор, десангиз ани келтурайли. Шайх рухсат берди, бориб келтурдилар. Ва мутрибнинг ўзга ҳоли бор эрди, ўқидиким, [бу сўфилар тоифаси содиқ биродардирлар, улар орасида маънавий қардошлик мавжуд]¹.
 Элга азим асар қилди ва Шайхқа ғариб шўре воқеъ бўлди. Чун фориғ бўлдилар самоъдин, мутрибқа қазаф воқеъ бўлди ва Шайхнинг сажжодаси устида қан қилиб йиқилди. Шайх дедиким, ҳеч нима деманг ва сажжодаға ани чирмаб, тарқанг! Андоқ қилдилар. Тонгласи мутриб уйғониб, ўз ҳолин билмас эрди. Дедиким, мен не ердамен ва бу не ҳолдур? Утган ҳолидин хабар бердиларки, не воқеъ бўлиб эрди. Анга ҳол мутағаййир бўлди ва созини узатти ва тавба қилиб, мураққаъ кийди ва Шайх хидматини ихтиёр қилди. Ва андоқ муомалат ва ибодат анта даст бердиким, Шайхдин сўнгра ани хонақаҳда Шайх ўрниға ўлтурттилар. Шайх ул-ислом дедиким, анинг оти Муҳаммад Табароний эрди. Мен анинг ўғлин кўриб эрдим, Ҳирига келиб эрди Шайх Аму хонақоҳиға. Ва ғоят зариф йигит эрди. Ва Муҳаммад Табароний қариб эрди. Машойих анга келиб ул ўқиган байтни сўрар эрдилар. Ва анинг ёдида ул мисраъдин ортуқ йўқ эрди. Аммо мен ул абётни топибмен ва будур.

 Назм:

 [Бу сўфилар тоифаси содиқ биродардирлар ва улар орасида шундай маънавий қариндошлик мавжудки, унга ҳеч нарса тенг келмайди. Улар эмикдошлар ва бир-бирларига тоза ваҳдат майини тутадилар. Эмикдошлик ва майхўрлик ҳаққини тўла адо этадилар. Мастликдаги хато ва тубанликларни хотирламайдилар. Уларнинг аҳволи сени шубҳага солмасин]².

 Шайх ул-ислом дебдурки, Зуннун Мисрий ва Шиблий ва Харроз ва Нурий ва Даррож барча самоъда бордилар, не «Қуръон» самоъида ва не анинг ғайри. Алардин уч тан уч кун тирилди ва уч кундин сўнгра ўтти. Ва алардин бошқа ҳам машойихдин кўпи бу ҳолда ўттилар. Зурора б. Аби Авфо, Басра қозиси меҳробда э.рди. Бирав бу оятни ўқидиким, [қачон бурғу чалинган-да ўша кун қийин «ундир]³.
 Ул фарёд қилиб йиқилди ва борди. «Кашф ул-махжуб» китобининг соҳиби дебдурким, мен муаняна кўрдумки, Озарбайжон тоғлари орасида бир дарвеш бу қавмнинг баъзи абъётин ўқур эрди, ногоҳ йиқилди ва охир бўлди.

 243. Абубакр Шукайр қ. т. с.
 Шайх ул-ислом дедики, ул Нишобурда бузург эрди ва вақт ияси ва Саҳл Суълукийнинг қаробати.
 Бир кун Саҳл Суълукий анга дедиким, нечук манга келмассен? Ул дедики, келсам, истиғно ва такаббур қилурсен, бу жиҳатдинки, мен дарвешу муфлисмен, менинг учун қўпмассен. Ул дедики, сен кел, мен таъзим қилай. Бир кун анинг уйиға борди. Ул таъзим учун қўпти, аммо чиққанда қўпмади. Абубакр ёнди ва бу икки байтни ўқидики,

 Н а з м:

 [Гарчи мен аёлманд, қашшоқ ва қарзи кўп бир одам бўлсамда, Раббим берган ризқ менга кифоя қилади. Ҳожатларим менинг ва унинг ўртаси-дадир]¹. Ва яна ҳаргиз анинг уйига бормади.

 244. Абубакр Жавзақий қ. т. с.
 Қабри Нисодадур. Ул дебдурки, бир кун бодияда оғзим сувсизлиқдин қуруб эрди ва тоқатсиз бўлиб эрдим. Бир йигитни кўрдум. Салом, дедим. Жавоб олди ва деди: Эй шайх, ҳолинг недур? Дедимки, сувсизман, кўнглум тозағина хиёр тиларки, бўғузумни улутгаймен. Ул йигит дедики, кир, дағи уз. Шайх дебдурки, менинг ул йигит сўзига имоним бор эрди. Боқтим, полизе кўрдумки, тўла қовун ва бодринг ва хиёр эрди. Андин узуб, оташимға таскин бердим.

 245. Абубакр Розий қ. т. с.
 Мутаварреъ ва мужтаҳид киши эрмиш. Дебдурларки, машойих орасида киши андин гирёнроқ йўқ эркандур. Ҳар мурид ва мубтадики, ани кўрса эрди, ибодати касрати ва самоъда бесабрлиғи ҳирқатидин анинг гирифтори бўлур эркандир. Ишининг ибтидосида Маккага борди ва сўфия машойихиға мушарраф бўлди ва бир йил мужовир бўлди. Ул дебдурки, Маккада ихлосдин вақтим душвор бўлди. Яманға бордим. Менга бир дирам футўҳ етишти. Тиладимки, бир кўнглак олғайменки, асру яланг эрдим. Чун Маккага яна бордим. Ул дирамни бир ерда дафн қилдим ва анга бир аломат қўйдум ва Маккага кирдим. Чун тавофдин фориғ бўлдум. Шайх Абу Умар Зажжожийдин бир масъала сўрдум. Дедики, аввал борғил ва ул дирамки, дафн қилибсен, ўзунгга сарф қил! Бордим ва ул дегондек қилдим. Ондин сўнгра келдйм. Шайх ул масъалаға жавоб берди.

 246. Абубакр Муфид қ. т. с.
 Оти Муҳаммад б. Аҳмад б. Иброҳимдур, имом ва бузург эрди. Жаржаробод шаҳридиндур. Жунайд била Юсуф б. Ҳусайнни кўруб эрди ва Абу Усмон Ҳирий била суҳбат тутубдур. Уч юз олтмиш тўртта дунёдин ўтти, умри узоққа тортти. Шайх Аму ани кўруб эрди. Анинг таснифи бир китобдур. Анда келтурубдурки, Абу Саид Харроздин оламдин ўтар чоғда сўрдиларки, не арзинг бор? Дедиким, ҳасратим бор ғафлатга. Ва ҳам ул дебдурки, Юсуф б. Ҳусайн дебдурки, андоқ бўлиб-менки, менинг сўзимни Аллоҳу таолодин ўзга киши эшитмас. Шайх ул-ислом дебдурки, бу сўз охирида андоқ бўлурки, ул пир дебдур.

 247. Абубакр Қасрий қ. т. с.
 Ҳубайра қасридин эрди, валий ва ғайб аҳлини кўрар эрди. Шайх Абу Абдуллоҳ Хафиф дебдурки, бир кун Шайх Абубакр Қасрий манга дедиким, кел саҳроға бороли. Борур эрдук, бир қавмни кўрдукки, бозор томида иард ўйнарлар эрди. Шайх Абубакр бориб, алар қошиға ўлтурди ва алар била илик ўюнға элтти. Ва мен ҳижолатдин терга ботиб эрдимки, бу недурки, ул қиладур? Охир тушти ва борур эрдук. Жамъи шатранж ўйнар эрдилар, алар сари бориб, шатранж бисотин олиб йиртиб, йиғочларни ҳар ён сочди. Алардин икки киши анга бичағ торттилар. Ва ул дедики, бичағларингизни манга берингким ейин. Алар илиг торттилар, биз ўттук. Ва мен ботинимда анинг била хусуматдаким, аввалги не фараҳрўлиқ эди ва сўнгги нохуш иҳтисоб не эрди? Анга маълум бўлди ва дедиким, ул вақт ладуний назарн билз бокар эрдим, фарқ кўрмадим, сўнгра илм назари била боқтим, ҳукм кўрдум.

 248. Абубакр Мавозиний қ. с.
 Мисрда бўлур эрди. Шайх Сирвонийнинг устодидур. Ул дебдурки, Ибн Хаббоздин эшиттимки, дедиким, азҳо ийдида Жамра яқинида эрдим. Бир дарвеш кўрдум, туруб эрди ва илигида бир кўза ё риква. Ва дер эрдиким, [Эй Эгам, одамлар қурбонликлари ва садақалари билан сенга яқинлашадилар. Менда жонимдан бошқа ҳеч нарса йўқ.]1 Кегин у наъра тортди ва жон берди.

 249. Абубакр Ушноний қ. с.
 Шайх Абу Абдуллоҳ Хафиф дебдурки, менипг шогирдларимдин бири келиб дедики, Шайх Абубакр Ушноний томдин йиқилиб оёғи синди, дағи ўтти. Ва ул бу нав эркандурки, навжавоний келиб, қавволлик қиладур эрмиш. Абубакр Ушнонийға вақт хуш бўлибдур ва бехуд томдин йиқилибдур ва ўтубдур. Шайх Абу Абдулло.х анда бориб сўрубдурким, қаввол қайси байтни ўқиди? Дебдурларки, бу икки байтни.

 Б а й т:

 [Ўз ҳолига ташлаб қўиилган дардманд ошиқнинг дарди ўлимдан оғир. Агар яшаса, турмуши қийин, ўлса, армон билан ўлади)¹.

 Бу абётни эшитгач Шайх Абу Абдуллоҳ Хафиф тўрг кун ўзидин ғойиб эрди. Ул қавволни узаттиларким, яна бу иш теграсига эврулма! Абубакрни дафн қилдилар ва ул бехабар эрди. Шайх ул-ислом дедики, сувсизға осон иш недадур сувдин ўзга? Бир дўст вафосида бир дўст борди.

 250. Абубакр Мағозилий қ. т. с.
 Сирвони-йнинг устодидур. Мисрда бўлур эрди. Ул дебдурки, тилар эрдимки, Абулҳасан Музаййинни синағоймен. Эшикига бориб қоқтим ва дедимки, эй сарой иялари, манга бир нима била мувосо қилинг! Ул кишисига айттиким, бир нима берким, ул агар Тенгрини таниса эрди, манга келмас эрди, яъни имтиҳанға. Чун эшиттим, қўйдум ва ўттум.