Alisher Navoiy. Xazoinul ma'oniy: Favoid ul-kibar



Muallif: Alisher Navoiy
Hajmi: 2,34 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

АЛИФ ҲАРФИНИНГ ОФАТЛАРИНИНГ ИБТИДОСИ «ФАВОЙИД»ДИН

1

Эй, етти манзар тарҳиға меъмори сунъунгдин бино,
Маснуълар фоний, вале маслуби сониъдин фано.

Чекмай малак лутфунг куни жуз зикр ила тасбиҳ уни
Одам дебон қаҳринг туни ҳар дам «заламно раббано».

Ҳамдннгға ҳар кўтаҳ назар ҳам гунгу лол ўлғай магар
Чунким демиш хайрул башар ул ерда лоуҳси сано.

Жинси башар йўқ огаҳинг, хуршид хоки даргаҳинг,
Кўк маҳд аро тифли раҳинг етти атоу тўрт ано.

Фақр аҳли истаб қурбатинг, аҳли ғино ҳам тоатинг,
Етканга доғи фурқатинг не фақр нофиъ, не ғино.

Васлингда ишрат хўб эрур, айшу тараб марғуб эрур,
Сенсиз манга матлуб эрур танда алам, жонда ано.

Ишқингда бир девоналиғ, шавқингда бир фарзоналиғ,
Ағёрдин бегоналиғ айлаб ўзунгга ошно.

Журму гунаҳлардин ўтуб, келтурма юзга қўрқутуб,
Лола агар соғар тутуб, мусича гар қилмиш зино.

Бордур Навоий бекасе, ишқ ичра андоқким хасе,
Чун ўртадинг ани, басе, куйдурма дўзахда яно.
2
Равшандурурки меҳр, юзунгдин олур сафо,
Йўқса, не важҳ ила қамар андин топар зиё.

Ғарқи муҳити ишқинг эди жон ила кўнгул,
Ул дамки, руҳ эмас эди тан бирла ошно.

Гулда юзунг латофатидин ранге кўрмаса,
Булбулға не эди бу фиғон бирла, бу наво.
Бир зарра оғзи рамзини ҳар кимки англади,
Йўли адам тариқидуру, зоди раҳ — фано.

Ул зиндадил ҳаёти абад васлидин топар,
Ким ниши ғамни нўш деру дардни даво.

Ломеки, васл аёғиға топмиштур иттисол,
Ул ломдурки, ўртаға олмиш ани бало.

Ўздин қутул, Навоию мақсадға етки, қуш
Етмас чаманға, бўлса қафас ичра мубтало.
3
Эй, нечукким, дурни махфий асрабон Уммон аро,
Гавҳари ишқини пинҳон асраған инсон аро?!

Чунки инсонни бу гавҳар бирла айлаб баҳраманд,
Сарфароз айлаб малойик хайли бирла жон аро.

Алламал инсонға чун айлаб мушарраф ер бериб,
Тахти жоҳу ишрат узра равзан ризвон аро.

Уйлаким, тахт аҳлиға душмандин ўлмайдур гузир,
Ул халифа бирла душманлиғ солиб шайтон аро.

Макридин хориж қилиб, мулки дину айлаб насиб,
Қарнлар саргаштаю оворалиғ даврон аро.

Ғурбату ёлғузлуғу маҳзунлуғу ҳасрат била
Ҳар замон юз минг бало ичра солиб ҳижрон аро.

Буйла чун рад айлагандпн сўнг яна айлаб қабул,
Воли айлаб олам отлиғ кулбаи аҳзон аро.

Бу қабулу рад аро ҳикматни кимса англамоқ
Хайли инсон ичра сиғмас хаййиз имкон аро.

Эй Навоий, сен чу қулсен, қуллуғунгни яхши бил,
Фикратинг рахшиға жавлон берма бу майдон аро.
4
Худоё, залол аҳлиға раҳнамоё,
Юзунг жилва айларга ашъё мароё.

Ангаким атоё, тилар сендин эҳсон,
Наво истаганларга сендин атоё.

Асиреки, зикрингни айлаб ҳадя,
Берибсен халосиға юз минг ҳадоё.

Фалакда давойирки, расм этти сунъунг,
Жаҳон ганжидек анда юз минг завоё.

Сен этмай қазо, бўлмай ижроси мумкин,
Жаҳон коргоҳида ўтган қазоё.

Сенинг кибриёнг остонида яксон,
Агар худ салотин ва гар худ раоё.

Навоийни бу журму исёнда билмон
Ки, қўйғунгмудур ё чиқарғунгму, оё.

Ўз илгида чун ҳеч йўқ ихтиёри,
Ўзига ани қўймағайсен, худоё.

Гунаҳбахши сен бўлғилу журмпўши,
Шафоатгарилик хайрул бароё.
5
Эй, кўнгул ичра майи васлинг учун ком таманно,
Жонға ҳам фурқатинг ўти аро бу хом таманно.

Гарчи васлингни тилаб, жоним аро қолмамиш ором,
Лек топмиш бу ҳазин жон аро ором таманно.

Туну кун базми висолинг аро усруклар элидин
Мени лабташнаи махмурға бер жом таманно.

Гармрўларға агар ҳамқадам ўлмоққа ҳадим йўқ,
Ҳам аларнинг сўнгича урғали бир гом таманно.

Кимки ул ваҳму хаёли аро зотингни киюрди,
Қилмади ғайри хаёлот ила авҳом таманно.

Мунглуғ оллингға келибмен, манга раҳм айлаки,бўлмас
Шоҳдин буйла гадоларға жуз инъом таманно.

Тонг эмас бодияи ишқинга кирмакки, қилибмен
Боғламоқ Каъбаи кўюнг сари эҳром таманно.

Ҳолим оғозини билмон, карам эт раҳм қилибким,
Қилмишам хайр ила кўйинг сари анжом таманно.

Нуру зулматни Навоий нетар, ул юз кераку зулф
Ким, будур кўнглида гар субҳу гар шом таманно.
6
Зиҳи, тожинга гавҳари кибриё,
Бу гавҳардин офоқ топиб зиё.

Қуёш чиққач, андоқки иткай нужум
Кўрунмай, сен ўлғач аён, анбиё.

Уружунгда айнул яқин аҳлининг
Кўзига ғуборинг бўлиб тўтиё.

Қуёшнинг шиои хутутин Масиҳ,
Тўқуй олмайин ҳужранга бўрё.

Сенинг миллатингдин чу топиб шараф,
Саодат либоси кийиб ашқиё.

Қилиб тошу туфроғни олтунки, бор
Сенинг коргоҳингда бу кимё.

Санга уммат ўлмағни истаб русул,
Вале биз сарафроз ўлуб ҳолиё.

Келиб сидқинг оллида сиддиқлар,
Анингдекки, сиддиқу аҳли риё.

Навоий нетар қоба қавсайн, агар
Топа олса қошннг кеби икки ё.
7
Зиҳи, ҳилолинг ўлуб ой бошиға тиғи бало,
Бир олмасиз икки ёрғон сену қуёш масало.

Тутуб санга чу майи лутф соқийи раҳмат,
Шафоатинг уруб икки жаҳон элига сало.

Рисолатинг дамидин шаръи кўзгусига жило,
Сиёсатинг ўтидин куфр роҳибиға жало.

Ҳам  аҳли  равзаға фирдавс сенсизин чаҳи вайл,
Ҳам аҳли вайл иши ҳажринг ўтида вовайло.

Хумор дофии бўлғайму соқийи кавсар,
Бу дайр ичинда майи ишқ ичмаганга тўло.

Тилимда зикрингу кўнглумдадур хаёлинг, шукр
Ки, бори сенсиз эмас суҳбатим халоу мало.

Навоий ўлди, басе, хору паст хас янглиғ,
Сенинг йўлунгда эса, бас, анга бу иззу ало.
8
Қишики истасаким, етмагай малолат анга,
Керакмас аҳли жаҳон бирла завқу ҳолат анга.

Гар одаме малак ўлсаки, қилмасун таъриф,
Агар киши десаким, етмагай хижолат анга.

Ёмонни демаки, излол этар экин шайтон,
Дегил: фасодда мундин етар залолат анга.

Чу дерлар инсонни муштақ ўлди нисёндин,
Ўзину аҳдин унутмоқ этар далолат анга.

Билурки, рўзи анга ҳақ берур, ўзидекнинг
Бўлур чу бандаси, боис эрур разолат анга.

Демаки, илмда  келмиш малакдин ул афзун
Ки, девдин доғи афзун эрур жаҳолат анга.

Биров амонатини асрай олмас, арчи эрур
Худой амонатини асрамоқ ҳаволат анга.

Чу бўлди нутқ ила мумтоз барча ҳайвондин,
Ҳам охир ул ҳайвондин эрур мақолат анга.

Бу зулмларки, ул айлар, не айлагай ногаҳ
Анинг ҳисобида ҳақ айласа адолат анга.

Навоий оғзида наъм ал-вакил эрур зикринг,
Суруғ куни карамингға буюр ваколат анга.
9
Неча кўнглум пора бўлса, раҳм қилмас ёр анга,
Неча бағрим бўлса қон, боқмас даме дилдор анга.

Бир югурук тифл эрур кирпикларим ичинда ёш
Ким, йиқилиб сончилибтур ҳар тарафднн хор анга.

Номам элтур қуш агар мазмунин айтиб қилса шарҳ,
Сочқай ўт қақнус кеби минг чок ўлуб минқор анга.

Лаълинг оллида чекар эл жонини олғач кўзунг,
Ваҳ, не шарбатдур лабингким, жон берур бемор анга.

Ақл уйи сари инонин бошламоқ, носиҳ, не суд,
Телбаким, дашт узра маркабдур бузуғ девор анга.

Тортасен исён юкин, хам қил қадинг тоатқаким,
Юк оғир бўлса, рукуъ ул дам бўлур ночор анга.

Умри ғафлат уйқуси бирла тиларсен кечса оҳ,
Кўз юмуб очқунча кимнинг эътимоди бор анга.

Мен худ ўлдум, эй сабо, кўнглумни кўрсанг кўйида,
Чиқма андин, деб насиҳат қилғасен зинҳор анга.

Зор кўнглум тушкали ҳажр ўтидин ғам чангига,
Эй Навоий, ўхшашур ҳам уд анга, ҳам тор анга.
10
Лаълинг ул ўтки, кўнгул мижмар анга,
Ё кўнгул дуржу лабинг гавҳар анга.

Ғамидин айру эмонким, тутмиш
Унс бу хотири ғампарвар анга.

Зордур телба кўнгулким, кўрунур
Ҳар дам ул ҳур парий пайкар анга.

Қон кўнгулдин не ажаб турмасаким,
Кирпикинг ҳар дам урар ништар анга.

Ҳажр ўтидин таним ул навъ куяр
Ким, эрур остида кул бистар анга.

Ҳажридин ҳолим эрур андоқким,
Бўлмағай кўрмагуча бовар анга.

Даҳр хуш гулшан эрур, найлайким,
Йўқ вафо гулларидин зевар анга.

Жон олурда ғами ҳажр, эй соқий,
Чорадур бода била соғар анга.

Юзи васфиға Навоий тушмиш,
Барги гулдин ясангиз дафтар анга.
11
Ваҳ, не ҳол ўлғайки, келгач ул бути зебо манга,
Ўзга қилғай ҳол ҳар дам ул қади раъно манга.

Не ажаб, ўлсамки айлаб тоза руҳин, халқнинг
Руҳ зойил айлагай ул ҳусни руҳафзо манга.

Шукр эрур, эй кўзки, ҳар ўқким отар ул қоши ё,
Ё сангадур, ё бағирға, ё кўнгулга, ё манга.

Айлагай бир дамда юз дайри кўҳан таркин Масиҳ,
Кўрса зулмеким қилур ул дилбари тарсо манга.

Эй кўнгул, иткилки ҳар девоналиғким айласанг,
Ул парийваш ишқида, охир келур ғавғо манга.

Ноумид ўлсам, вале навъи уммидим доғи бор,
Барча ушшоқиға раҳм этмак ул ой, илло манга.

Икки зулфи тобу печидин бузулдум, негаким
Хонумон айлар қора ҳар лаҳза ул савдо манга.

Соқиё, аҳбоб ҳажри қатлим айлар — бода тут
Ким, бу қотил заҳр тарёки эрур саҳбо манга.

Дема, не эркин Навоийнинг жилавдор ўлмағи,
Ваҳ, не эрким, ҳар неким ҳукм этса ул мирзо манга.
12
Қачон отса ул ғамза новак манга,
Келур гар минг ўлса яко-як манга.

Яқо чокидин ҳажр ташрифини
Кўрунгким, елак бўлди кўнглак манга.

Фироқ ичра, жону кўнгул, сиз кетинг
Ки, бўлмиш зарурат бу эмгак манга.

Не зулфунгни қасдимға дом айладинг,
Бас, анинг чу бир тори илмак манга.

Чу сенсиз тирик қолмишам, яхшироқ
Бу янглиғ тирикликдин ўлмак манга.

Неча бевафоларға кўпрак вафо
Қилурсен, етар жавр кўпрак манга.

Нетиб ўлмайин, эй Навоийки, зулм
Қилур барча мирзою мийрак манга.
13
Агарчи йўқ талабингдин даме қарор манга,
Иродат эмгагидур бу, не ихтиёр манга.

Висол давлатин ул кун ўзумга жазм эттим
Ки, ҳажр ғуссасин этти ҳавола ёр манга.

Чу ёр кўнглида бўлсам, бало манга ёвумас,
Бу важҳ илаки, темурдин бўлур ҳисор манга,

Не билсун ул кишиким, чекмамиш фироқ тунки
Ки, не сифат кечадур тийра рўзгор манга.

Қочиб адамға борай ақлу фаҳму донишдин,
Ватан боринда бу ёт эл аро не бор манга.

Буюрмағил яна сабр, эй табиб, тенгри учун
Ки, ушбу шарбат эмас эмди созвор манга.

Навоийдек қадидин қилсам ўлгали оҳанг,
Бийик мақом топибон ясанг мазор манга.
14
Чоғирға тушкали йўқтур қарору хоб манга,
Чу ўтқа туштум, эмас айб изтироб манга.

Ҳамиша масту хароб ул сифат юрурменким,
Кўруб таҳайюр этар олами хароб манга.

Боқиб табассум этар пири дайру муғбача ҳам,
Бу дайр аро кулар алқисса шайху шоб манга.

Чу маст эдим, манга таъсир қилмади, гарчи
Малул бўлдилар этмакдин эҳтисоб манга.
Дуои субҳ била бода таркин истармен,
Тилар сабуҳ хумор айлабон, азоб манга.

Нечаки майкада ичра аёғяланг, яқо чок,
Ичарга дурди қадаҳ ҳар тараф шитоб манга.

Ичурса жоми ҳидоят, наво тузуб жоме,
Навоий, анда магар бўлғай ижтиноб манга.
15
Ул ой куларга эрур, юз ажаб, тарона манга,
Бориси қошида макс эткали баҳона манга.

Ўқи яраларини кўксум ичра асрармен
Ки, ҳар бири эрур ул шўхдин нишона манга.

Забоналар яралардинки чиқти, ҳолимни
Демакка ҳол тили бўлди ҳар забона манга.

Бир оҳ ўти била ишқ аҳлин уйла куйдурайин
Ки, қолмағай киши ишқи шарики ёна манга.

Кўнгулда холидин ул хат муҳаббати тушти,
Гиёҳи фитна кўкартур бу турфа дона манга.

Сипеҳр гунбади ичра нетиб қадаҳ ичмай
Ки, бўлди мужиби ҳайрат бу корхона манга.

Навоиё, мени Фарҳод дема ё Мажнун,
Нединки, ҳожат эмас боғламоқ фасона манга.
16
Тори зулф ўлғали дилбанд санга,
Бўлди жон риштаси пайванд санга.

Ҳам шакардур лабингу ҳам хандон,
Ярашур асру шакарханд санга.

Хўблар майли кўнгул қилмадиким,
Эмас эрди бири монанд санга.
Эй кўнгул, ғунчасининг ҳасратидин
Тушди парканд уза парканд санга.

Ваҳки, занжири жунун зулфунгдин
Мубтало барча хирадманд санга.

Мен кеби ҳажрға қолғай, эй васл,
Ҳар киши бўлмаса хурсанд санга.

Сен экинсенму, Навоий, телба,
Йўқса, берган кишилар панд санга.
17
Зиҳи, аҳли дин қатли ойин санга,
Не ойиндур, эй кофири Чин, санга.

Юзунг майдин ўлдиму гулгул, ваё
Сочар чарх гулбаргу насрин санга.

Эрур ғунча оғзингки, кулганда бор,
Ики барг ики лаъли рангин санга.

Лабинг жони ширин кеби бўлдиким,
Фидо бўлди юз жони ширин санга.

Даминг, эй кўнгул, элни ошиқ қилур,
Магарким, берур ишқ талқин санга.

Десанг ишқ даштини қатъ айлайин,
Керакмас буйла ақли худбин санга.

Навоий, бу ҳусни каломинг била
Эмас ҳожат эҳсону таҳсин санга.
18
Телба кўнглум ёраси ҳадсиз тани урён аро,
Уйладурким, ер тутар девонае вайрон аро.

Буки, лаълинг нуктаси ҳар дам ўлукни тиргузур,
Кирди Руҳуллоҳ, магар ул чашмаи ҳайвон аро.

Лаъл ёзилғон кебидур лаъл аро қилсанг назар,
Кўзки ҳайратдин тикибмен ул лаби хандон аро.

Қатра су ичра, дегайким, барги гулнинг аксидур,
Қатра қоним рангини ким кўрса ул пайкон аро.

Қоматинг ёдида кўнглум ичра ҳар кескан алиф,
Рост бўлмиш ул алифдекки, ёзилғай жон аро.

Жон фидонг ўлсун, ҳабибимким, ҳамоно бор эди,
Қасди маҳлуқот аро инсону сен инсон аро.

Эй Навоий, истасангким ўлмагай эл дарддин,
Дарди ҳолингни дема назм  айлабон афғон аро.
19
Соқиё, нақди ҳаётим жавҳаридур жом аро
Ким, эрур жом ичра май, аксинг майи гулфом аро.

Ложуварди чарх жомида шафақдин қуйди май,
Қуй шафақгун бодасин ҳам ложуварди жом аро.

Маст ўлуб бир дам шабоб айёмини тут муғтанам
Ким, йигитлик дам-бадам ўтмакдадур айём аро.

Бир замон айрилма аҳбоби неку фаржомдин
Ким, эрур охир жудолиғ даҳри нофаржом аро.

Бўлмаса ашроф софий, нўш базми хуштурур,
Мастлиғ дайр ичра ҳам арзоли дурдошом аро.

Чун қотиқ ҳангомадур риҳлат, ичармен туну кун
Ким, ўзумни айлагаймен бехуд ул он ҳангом аро.

Даҳр нўши комиға бўлма, Навоий, ғарраким,
Тегмасун нокомлиғнинг неши андин ком аро.
20
Миръоти ҳуснунг тийрадур бу оҳи дардолуд аро,
Равшанлиғи мумкин эмас, чун шамъ қолди дуд аро.

Бутканга ўхшар, дегасен, ҳар ён қизил гул узра барг,
Ҳар саридин пайконларинг бу жисми хунолуд аро.

Шоми ғам оҳим дудидур, ул дуд аро ҳар ён шарар,
Билгил, нуҳусат анжуми бу шоми қирандуд аро.

Хўй қатрасидин ғарқ эрур холинг саводи, ваҳ, нетар
Бир тийра кавкаб фитнаси юз ахтари масъуд аро.

Очтинг чу зулф ул икки кўз ҳарён хаданг отмоқ не тонг
Ким, қолмиш икки турки чин ҳиндуйи номаъдуд аро.

Ул кўй қасди этмишам, эй воиз, ани манъ этиб
Ҳар дам дема жаннат сўзин, сўз солмағил мақсуд аро.

Қочса Навоий шайхдин пири муғон сари, не айб
Ким, бор тафовутлар, басе, мақбул ила мардуд аро.
21
Саводи холи анинг лаъли руҳпарвар аро,
Магарки мурча нисфи узулди шаккар аро.

Кўнгулда нуқтаи холинг хаёли тўш-тўшдин,
Ёғин асарларидур нуқта-нуқта ахгар аро.

Юзунгда қатрае хўй касрати орасида хол,
Бириси мункасиф ўлмиш бу хайли ахтар аро.

Кеча не навъ юмай кирпикинг хаёлида кўз,
Мангаки, игна бутар тонгға тегру бистар аро.

Бу ўтки, мендадурур, дўзах ичра қочқай халқ,
Киюрсалар мени ошуб бирла маҳшар аро.

Қадаҳ кетурки, фалак жавридин амон ҳирзи,
Замона ёзмади жуз даври жому соғар аро.


Навоий, айла макон чарх гулшанин, яъни
Ки, чуғз бўлма бу вайронаи муҳаққар аро.
22
Ёр лаби акси тушуб жом аро,
Бодаға жон таъми берур ком аро.

Баски кўнгул оғзи хаёлидадур,
Ғунчадек ўлмишдурур андом аро.

Ҳажр аро кўргуз десам ул юзни, дер:
Меҳр қачон жилва қилур шом аро?

Дема, недин кўнглунга оромдур,
Муттасил ул зулфи дилором аро.

Ўзга кўнгуллар қушин айларга сайд,
Боғлади кўнглум қушин ул дом аро.

Маст чиқиб дайрдин ул муғбача,
Тафриқа солдн яна ислом аро.

Ўтда Навоий куядур кўргали
Холин анинг орази гулфом аро.
23
Бир ой ўтти мени маҳзунға, бир ой интизоринда
Ки, не кўнглум эрур ҳушинда, не ҳушум қароринда.

Ичим фурқат балосинда, тошим ҳажр ибтилосинда,
Таним ишқ изтиробинда, ўзум шавқ изтироринда.

Юзунг ҳажрида туфроғ ўлдум ул янглиғки, ел қўпқоч,
Қуёш чиқса, падидор ўлмағай жисмим ғуборинда.

Юзунг майдинки гулгул бўлди, йўқ жаннатда ул гуллар
Ки, бир-бир очилибдур олами ҳуснунг баҳоринда.

Дегайким: бўстонафрўз ичида тухми сочилмиш,
Биравким холлар кўрса, узоринг лолазоринда.

Тишинг шавқида ғалтонлиғ аро юз гўшада қолғай,
Агар инжу ўзин солса, дури ашким қаторинда.

Майи васлинг қаниким, нашъаси жисмимға жон бергай,
Бу янглиғким, ўлум ҳолинда  мен ҳажринг хуморинда.

Менинг ё дўстнинг журми дема ишқимниким, эрмас
Менинг ҳам ихтиёримда, анинг ҳам ихтиёринда.

Қуёш чиққандек ўлғай, тийра тун ичра ул ой келса,
Навоийнинг фироқ ичра қорарған рўзгоринда.
24
Гул керакмастур менга,  мажлисда саҳбо бўлмаса,
Найлайин саҳбони, бир гул мажлисаро бўлмаса.

Базм аро хуштур қадаҳ кавкаб, вале эрмас тамом,
Мутриби  хушлаҳжаи хуршид сиймо бўлмаса.

Меҳру  моҳу  муштарию зуҳра чун қилди тулуъ,
Ҳеч наҳс ахтар тулуъи анда қатъо бўлмаса.

Мунча бўлса ҳам муяссар, жамъ эмас хотир ҳануз,
Токи муғ кўйида бир маҳфузи маъво бўлмаса.

Чун бу ерда ичкаридин руст боғланди эшик,
Одам эрмас ул кишиким, бодапаймо бўлмаса.

Хуштурур бу навъ амният, вале ақшомғача
Гар фалакдин бир хиёнат ошкоро бўлмаса.

Ҳар кишига умрида бу навъ бир кун берса даст,
То абад ғам йўқ агар бўлса яна, ё бўлмаса.

Умр базмида нашот асбоби дилкашдур, басе,
Гар ҳаводис шаҳнасидин анда яғмо бўлмаса.

Эй Навоий, гар насибингдур абад умре, керак
Хотирингда ёрдин ўзга таманно бўлмаса.
25
Юзи оллида гул, наззора қилдим, хўб эмас анча,
Қади қошиға боқтим, сарвға марғуб эмас анча.

Ҳабибим ишқида девона бўлғанда, парий доғи
Кўзумга жилва қилди, борлар маҳбуб эмас анча.

Бўлубмен ёрға толиб ва лекин ҳурға зоҳид,
Муни мен истамасменким, манга матлуб эмас анча.

Ити ўлтурса ҳам, кўпрак соғинурмен рақибидин,
Нединким, хотиримдин бу парий маслуб эмас анча.

Май ичсам беҳисоб, эскармайин кавсар суйин, йўқ айб,
Фано касбида бу оллимда чун маҳсуб эмас анча.

Жунун кўнглумга Мажнундин эрур ғолиброқ, эй оқил,
Тааққул айласанг савдоға бу мағлуб эмас анча.

Агар зуҳди риёий аҳлидин куфр аҳлини кўпроқ
Соғинсам айб эмаским, бу манга маъюб эмас анча.

Кўзум ашкини йўқ, лекин қурутмоқ баҳрни мумкин
Ки, хилқат важҳидин табъи мунунг мартуб эмас анча.

Навоийға керактур ёр, гул булбулға бўлсунким,
Юзи оллида гул, наззора қилдим, хўб эмас анча.
26
Соҳиредур ул кўз, аммо холи ҳинду остида
Нуқтадур ораз уза, йўқ эрса, жоду остида.

Сонъдин  кўрдик занахдон  остида  фикрат  чоғи,
Кимки кўрмайдур билурин даста кўзгу остида.

Ичса май, жисми сафосидин кўрунур то борур,
Лаъл агар тушса, кўрунгандек сузук су остида.

Шоҳлар тожиға лойиқ тугмадур, гар берса даст,
Гўйиким кўргузди ул чобук узангу остида.

Оташин гулнинг ниҳолисин унут, эй  андалиб,
Кулдин ўзга  гулхани бистар  солурму остида.

Жоми мийное иликдин қўймаким, бу шевасиз,
Кимса хушҳол ўлмади бу тоқи мину остида.

Эй Навоий, қайғу тоғин май била дафъ айлаким,
Яхшироқ тоғ остида қолмоқки, қайғу остида.
27
Фиғонки, ҳажридин ўлди ўкуш алам бизга,
Тараҳҳум этмади ул меҳри йўқ санам бизга.

Фидоси жону кўнгул айладук, вафо ул ой
Қилиб улусқа, раво кўрди дарду ғам бизга.

Ғамидин ўлдигу ул исавий дам айламади,
Иёдат айлагали ранжа бир қадам бизга.

Битиди ҳар сари ушшоқиға вафо битигин
Магар, ушалди етишкан замон қалам бизга.

Май эл била ичибон, бизни хокираҳ айлаб,
Фиғонки, тўкмади дурди пиёла ҳам бизга.

Фано майини агар пири дайрдин топсақ,
Синуқ сафол кўп ортуқки, жоми Жам бизга.

Навоий усрук эса субҳу шом, тонгламаким,
Азалда килки қазо чекти бу рақам бизга.
28
Ёрлардин қилибон рам гўё,
Бўлдунг ағёрға ҳамдам гўё.

Хайли ушшоқки, мардуд эттинг,
Бормен ул хайлда мен ҳам гўё.

Дуди оҳ ичра қора киймишлар,
Бўлди ишқ аҳлиға мотам гўё.

Буки, девона кўнгул севди парий,
Бевафодур бани одам гўё.

Гирдиболишт анга хуршид ўлди,
Ул эрур Исои Марьям гўё.

Олам асбоби учун ғам емагил,
Арзимас бунчаға олам гўё.

Эй Навоий, буки, айланди ҳабиб,
Йўқтур ул захмға марҳам гўё.
29
Чиқмақ усрук доғи ул кофири бебок бало,
Мастлиғдин яқо ҳам айламаги чок бало.

Ўлтурур қаҳрию лутфи, бас эрур бўлғанда
Ул парий чеҳра ғазабноку тарабнок бало.

Юзу қадди гул ила сарвни ўртабки, эрур
Ҳам хади пок бало, ҳам қади чолок бало.

Меҳрн рухсорнға кўз солсам ўларменким, бор
Зақанидин юзу манглайиғача пок бало.

Рахш сурганда ўкуш жонлар эрур хокираҳинг,
Кўрмади сен кеби ҳаргиз курраи хок бало.

Ким балодин қоча олғайки, қилиб давр айлар
Халқ боши уза парвизани афлок бало.

Ламъаи оразидин куйса Навоий не ажаб,
Торта олғайму чоқин йўлида хошок бало.
30
Дўст бўлмас гар жамол аҳлига жон қилсанг фидо,
Душмани жондур агар жону жаҳон қилсанг фидо.

Хаста жонингға балойи жовидондур қотиле
Ким, таманносиға умри жовидон қилсанг фидо.

Эй кўнгул, кўрсанг лабу қаддин, керак шукронаға
Жавҳари жонинг била нақди равон қилсанг фидо.

Деди: келгум сўрғали, эй ишқ, жоним асрағил,
Ким керакким, киргач ул номеҳрибон, қилсанг фидо.

Умрға йўқ эътимод, эй хаста жон, ўзни керак
Ул кўнгул оромини кўрган замон қилсанг фидо.

Жилва айлар ҳар тараф бир муғбача, эй пири дайр,
Жоним олибсен, бил ани ҳар қаён қилсанг фидо.

Эй Навоий, кош юз жонинг бўлуб, жононадин
Истамай бир васл, борин ройгон қилсанг фидо.
31
Ёр дардим сўрмайин кўнглумни маҳзун қилдило,
Жоним ошубини кам қилмоқдин афзун қилдило.

Бермайин захмин жигар қониға таскин гунае
Лаъли кулмак бирла ашкимни жигаргун қилдило.

Дафъи савдо истадим лаъли майидин бир йўли,
Ул парий савдозада кўнглумни мажнун қилдило.

Эй кўнгулким, сабр тоғин маскан эттинг, оқибат
Тунд сайли ишқ ул тоғингни ҳомун қилдило.

Бесутунғаким сутун Фарҳод бўлди, қофи ишқ
Ул сутунни Бесутун остидағи нун қилдило.

Недур учмоқ жоҳ ила, охир фалак Намруднинг
Осмони тахту жоҳин ганжи Қорун қилдило.

Қатра хўйлуқ оразинг васфин Навоий қилғали
Лутфи табъ абёт назмин дурри макнун қилдило.
32
Ваҳки, бўлдум ишқ аро бир бевафоға мубтало,
Бўлмасун аҳли вафо мундоқ балоға мубтало.

Англағай мажнунлуғу бедиллиғимни ҳар киши
Ким, бўлуптур бир парийваш дилрабоға мубтало.

Зоҳидо, расволиғим таън айладинг, жаҳд айлаким,
Бўлмағайсен ул кўзи, қоши қороға мубтало.

Бўлмайин бегона ёру ошнодин чора йўқ,
Хоҳ бўл бегонаға, хоҳ ошноға мубтало.

Подшо бирла гадо ҳолиға кулса, не ажаб,
Бўлса мен янглиғ гадое подшоға мубтало.

Бўлмиш ул кофир ғами девона кўнглумдин малул,
Ҳеч кофир бўлмасун мен мубталоға мубтало.

Соқиё, май тутки, дардининг давоси бодадур,
Ҳажрдин ким бўлса дарди бедавоға мубтало.

Кир харобот ичраю бўл риндлар вобастаси,
Хонақаҳда бўлғуча аҳли риёға мубтало.

Эй Навоий, ёна ул бадаҳддин бўлсам халос,
Аҳд қилдимким, ёна бўлмай ёнаға мубтало.
33
Фалак нилуфаридин чашмаи меҳр ўлди гар пайдо,
Юзунгда  нилдин ул  чашма қилмиш нилуфар пайдо.

Ўқунг кўнглумга киргач, қатра қонлар  оқти, ким кўрмиш
Ниҳол  андоқки,  ани тиккач-ўқ бўлғай самар пайдо.

Ачиқ сўз бирла бел қатлимға бағлар, турфароқ буким,
Назарда не оғиздур зоҳир андин, не камар пайдо.

Лаби шавқи ичимда, юзда қон ёшим, ажаб эрмас,
Юзинда лаъл ютқаннинг бўлур, дерлар, асар пайдо.

Кўнгулни то паришон айладинг, юз барқи ғам сочти,
Начукким, ўтни қўзғарлар, бўлур андин шарар пайдо.

Ерутти васл шамъи аҳли ҳижрон тийра авқотин,
Менинг шомимға, ваҳким, қилмади даврон саҳар пайдо.

Ажал қасрин ҳакими сунъ, бас, мушкил тилсим этмиш
Ки, ҳар ким анда кирди, бўлмади андин хабар пайдо.

Масиҳодин дам урмангким,  ҳабибим гардиға етмас,
Агар Жибрилдек эгнидин анинг бўлса пар пайдо.

Навоий ишқин, эй зоҳид, сенинг пандинг аён қилди,
Бале, айб ўлмағунча ошкор, ўлмас ҳунар пайдо.
34
Манга не манзилу маъво аён, не хонумон пайдо,
Не жонимдин асар зоҳир, не кўнглумдин нишон пайдо.

Хирад махфий, бадан фоний, кўнгул ғойиб, тараб маъдум,
Бори саҳл эрди, бўлса эрди ул номеҳрибон пайдо.

Шикебу сабру ҳуш итмиш, қарору ақлу жон кетмиш,
Не ғам, гар бўлса ул ороми руҳ, ул қути жон пайдо.

Хаёли жонда пайдодур, сўзи афғонда пайдодур,
Ўзи ҳам нетти, ваҳ, оллимда бўлса бир замон пайдо.

Ўлар ҳолатдамен онсиз, тарабдин кўрмайин ўлмай,
Деманг, таъжил ила ул умр бўлса ногаҳон пайдо.

Қиёмат эрди онсизким, юз очти, эй мусулмонлар,
Бўлунг воқифки, бўлди фитнаи охирзамон пайдо.

Кесар юз нахлни ҳар дам, қилур юз сарвни хуррам,
Таажжуб, кўрки, бу гулшанда эрмас боғбон пайдо.

Ҳазар  қилмоқ қазо  жаллодидин бўлмаски, йиллардур
Қилур қатл, уйлаким, не тиғ ўлур пайдо, не қон пайдо.

Санга жон шавқидин берди Навоий, йўқ ажалдинким,
Ажал топқунча эрмас ул заифи нотавон пайдо.
35
Ул ой бу телба била ёрму экин, оё,
Замири ичра ғамим борму экин, оё.

Буким, фироқи ўзумдин хабарсиз этти мени,
Ўзи бирорта хабардорму экин, оё.

Кўзум тобониғаким шоми васл суртармен,
Уюбму эркину, бедорму экин, оё,

Мен ул тараф бора олмон, кўнгул кела олмас,
Менингдек ул доғи беморму экин, оё.

Каманди зулфи гаҳ очилғач, учти имоним,
Расанму, риштаи зуннорму экин, оё.

Чу хирқа бодаға раҳн ўлди, бўлмишам саргум,
Гаровга навбати дасторму экин, оё.

Навоий ўзлукидин кечти, доғи қўйди қадам,
Бу йўлда эмди сабукборму экин, оё.
36
Оразу холингни бирдам кўрмасам, эй дилрабо,
Уйладурменким, кўрунмас кўзума оқу қоро.

Ҳажр аро раъно қадинг нахлин тилармен тенгридин,
Шомлар шамъ истагандек хайр аҳлидин гадо.

Гар фироқ айёмининг билмон ҳисобин, не ажаб
Ким, юзунг ҳажринда кундуз кеча янглиғдур манго.

Барқ эмас, оламға юз қўймишдур оҳимдин шарар,
Раъд эмас, гардунға чирманмиш фиғонимдин садо.

Бошинг ол, кет ўз пайи вақтингға, эй шайдо кўнгул
Ким, эмассен хаста жоннинг ҳеч дардиға даво.

Неча оққай кўз ёшим, еткур ғуборин, эй насим,
Фарзи айн эрур яшарур кўзга солмоқ тўтиё.

Умр елдек ўтмакин дебсен магар, эй боғбон
Ким, яқоси чоксиз гул бутмади бу боғ аро.

Жон топай, дерсен, сабуҳийдин, вале ғофилки, субҳ
Чок этиб кўнглак, сенинг ҳолингға тутмиштур азо.

Эй Навоий, хаста кўнглумга мададдур новаки,
Рост андоқким, заиф элга берур қувват асо.
37
Сариғ оғриғ бўлдум, эй соқий, хазони ҳажр аро,
Қони асфар майки, бор ҳар қатраси бир каҳрабо.

Юзу жисмимдур сариғ барге қуруған шох уза,
Шоху баргеким, қуруб сарғарса, ким кўрмиш даво!

Не мараздур буки, бир гулруҳ шарори ишқидин,
Бўлди сариғ лола кўзум оқию доғи қоро.

Суд эмиш кўз тушса асфар жинси сари, ваҳ, қани
Сарвинозимким, сариғ гул баргидин киймиш қабо.

Сарғариб қолмиш ҳаводис кожиға ҳижрон куни,
Сир сариғ қушдекки, кундуз қолғай ул қушлар аро.

Шом ила субҳ ар сариғ оғриғ эмаслар, бас недур,
Тун сочин ёйиб, қуёш йиртиб юзин, тутмақ азо.

Дарди туфроққа ниҳон этти Навоий жисмини,
Топибон бир шуша олтун, дафн қилғандек гадо.
38
Кимса ҳаргиз кўрмади чун аҳли даврондин вафо,
Улки даврон офатидур, не тамаъ андин вафо.

Жону умрум улдурур, гар бевафо бўлса, не тонг,
Қайда кўрмиш кимса ҳаргиз умр ила жондин вафо!

Гар вафо қилсанг, эрур андинки, бордурсен парий,
Йўқса, ким оламда кўрмиш навъи инсондин вафо!

Ваҳки, даврон аҳлидин жуз бевафолиғ келмади,
Ҳар нечаким, кўрдилар мен зори ҳайрондин вафо.

Чун вафо гулбарги дазрон боғида очилмади,
Бежиҳаттур кимки истар бу гулистондин вафо.

Кимса кўнглин, кимсадин истаб вафо, олдурмасун
Ким, манга худ етмади ул кўнглум олғандин вафо.

Эй Навоий, гар вафосиз чиқти ул султони ҳусн,
Топтинг элдинким, тиларсен эмди султондин вафо.
39
Зиҳи анда макон топибки, йўқ мумкин макон анда,
Етиб андаки, етмас ақлу фаҳми хурдадон анда.

Киши бу навъ хилватни начук қилғай тааққулким,
Ҳақ анда мизбон бўлғай, ҳабиби меҳмон анда.

Бу хилват розиға номаҳрам ўлмағлиқ тариқинда,
Малак бўлғай ҳамон анда, башар бўлгай ҳамон анда.

Йироқтин  анбиё арвоҳи сойир посбон янглиғ,
Чу шаҳ матлуб ила бўлғай, не маҳрам посбон анда.

Начукким, меҳмонға туҳфа чекмак расми давр, бўлғай
Улусқа раҳмати жовиди осори аён анда.

Макон бирла замондин сўрмаким, йўқлуқда бор эрди
Замон янглиғ макон анда, макон янглиғ замон анда.

Нишон, эйким, тиларсен ақлдин мундоқ ишонларни,
Нишон ким айтқай, ақл ўлса беному нишон анда.

Топиб  мақсуд  шабгарди  самовий  бу уружидин,
Еридин зарра бориб, қайтибон хуршидсон анда.

Илоҳий, ул шафиъ ўлғанда эл журминки, афв эткунг,
Навоийни доғи новмид қилма ногаҳон анда.

БЕ ҲАРФИНИНГ БАЛОЛАРИНИНГ БИДОЯТИ «ФАВОЙИД»ДИН

40
Сочса анжумдин фалак бошингға юз минг дурри ноб,
Жолаи ғам, билки, ёғдурғай бир офатлиғ саҳоб.

Не ғараз бу жолани ёғдурса андин ўзгаким,
Умр нахлин синдуруб тан кулбасин қилғай хароб,

Рўзи ортуқ бўлмағин ҳар кимки билгай чархдин,
Зол янглиғдурки, розиқ чархини қилғай хитоб.

Офариниш баҳридин гардун ҳубобе беш эмас,
Борму имкон кимсага бир қатра су бермак ҳубоб

Бўлса эрди қудратеким лаҳзае тутғай  қарор,
Туну кун тинмай бу навъ эткайму эрди нзтироб.

Ул доғи ўз ҳолиға ҳайрон эрур андоқки мен,
Анда ҳам саргашталик андоқки, менда печу тоб.

Жисми анинг ҳам ҳаводис зарбасидин нилгун,
Топмайин  мақсудини  мендек неча айлаб шитоб.

Қудрат илгида бўлуб ул ҳам забун андоқки мен,
Олмай ул мендин ҳисоб, андоқки мен андин ҳисоб.

Эй Навоий, солик эрсанг, ҳақ вужудин бил вужуд,
Мосиволлоҳни — адам. Валлоҳу аълам биссавоб.
41
Уйғотур субҳи баҳор элни фиғон бирла саҳоб
Ким,  сабуҳий  чоғидур — маст бўлунг, эй асҳоб.

Барқ ҳар дам чоқилиб ишнагач-ўқ тийра бўлур,
Яъни ўш мундин олинг умр чароғиға ҳисоб.

Ёғин аҳволинга йиғларки, кўз оч уйқудин
Ким, эрур сайли мамарри бу кўҳан дайри хароб.

Ел эсиб тийр чекар, оҳки, бўлма ғофил
Ким, бу янглиғдурур  айёми ҳаётингға шитоб.

Барча танбиҳ ангадурким, қўпу чек жоми сабуҳ,
Ҳайфдур буки, ўтар уйқу била субҳи шабоб.

Кўз юмуб очқуча тонг отмишу чиқмиш хуршид,
Тун эрур пардаю мушкин била ҳолингға ҳижоб.

Бир дам аҳбоб била базми сабуҳий тузубон
Чекингиз, дамни ғанимат билибон, бодаи ноб.

Ҳою-ҳуй айлабон ўзни нафасе хуш тутким,
«Ҳай» деганча не сен ўлғунг орода, не аҳбоб.

Бу наво кимга насиб ўлса, Навоий янглиғ,
Бу ғазал бирла ичиб бўлса керак масти хароб.
42
Бу кўҳан дайрда хуштур неча кун бодаи ноб,
Хосса бир муғбача ишқида киши бўлса хароб.

Золиме, қотиле, яғмое, торожгаре
Ким, бўлуб куфридин, офоқ аро дин аҳли ябоб.

Риштаи  жонни  тугуб,  зулфидин очқанда гирих,
Пардадарликлар этиб, юзига ёпқанда ниқоб.

Кўйи ул дайрки дин аҳлини айлаб кофир,
Қоши ул дайрда бу куфр элига меҳроб.

Буйла офат ғамидин гоҳ киши кўнглида ўт,
Андоқ ўт шуъласидин гоҳ бирав жисмида тоб.

Ногаҳон маст чиқиб дайрдин, илгида қадаҳ,
Ичибон ошиқи зориға ичурса майи ноб.

Ҳашрға тегру айилса бу май ичкан оздур,
Минг тамуғ ёлинича ўтда экан бўлса азоб.

Дайрда бутни киши топса, нетар жаннату ҳур,
Ул қадаҳ оллида кавсар майиға худ не ҳисоб.

Буйла бир айш Навоийға талофий айлар,
Чархдин тортса юз қарн жафо бирла итоб.
43
Ики рухсоринг эрур хўбу хаттинг ҳам марғуб,
Хўблардин неки бош урса, эрур бешак хўб.

Токи севдим сени, жаврингни доғи севмишмен,
Ҳар не маҳбуб қилур, бордурур ул ҳам маҳбуб.

Риштаи жон била номанг бошини чирмар эдим,
Ул шарар тори била куймаса эрди мактуб.

Хаста дилларға не жон олғучи юздур улким,
Қолибин қилди тиҳи, кўргач ани аҳли қулуб.

То лабинг волаҳи бўлдум, тиламон оби ҳаёт,
Суни найлар кишиким, бодаға бўлғай мағлуб.

Аҳли ишқ ичра манга ёқма вараъ туҳматини,
Зоҳидо, қилма ҳунар аҳлиға бизни маъюб.

Истасанг мулки бақо, салб қил ўзлукни бурун
Ки, сулук ичра фано аҳлиға будур услуб.

Эй Навоий, тиласа шоҳ мушавваш рақаминг,
Ҳар не матлуб анга, бизга ҳам улдур матлуб.
44
Ўртаса ишқ мени, сўрма сабаб:
Куйса хошок ёлиндин, не ажаб.

Чоклик жон қолур ўту су аро,
Чун майолуда бўлур ул ики лаб.

Аёғинг туфроғин ўпсам басдур,
Бер аёғингни десам — тарки адаб.

Уйла, дарду ғаминга ўргандим
Ким, унут бўлди манга айшу тараб.

Зулфида зор кўнгул ранжи не тонг,
Хастаға кўпрак ўлур кеча тааб.

Биз киму васл муроди, ҳайҳот!
Дарди ноёфт эрур бизга талаб.

Жон топиб зор Навоий қўпқай,
Туфроғи устига сурсанг маркаб.
45
Қилғали май била гулгул юзин ул нўшинлаб,
Лолагун бўлди қуёш орази кавкаб-кавкаб.

Сендин ул ком хаёл этмамишам, кўнглумаким,
Қилсам изҳор ҳам ўлғай демаки, тарки адаб.

Жон лабинг ошиқию зикри мудом оғзимда,
Рашкдин жоним агар оғзима келса, не ажаб.

Келди Ширин била Лайли санга ҳайрон, гарчи
Бу икав ҳасратида эрди Ажам бирла Араб.

Айладим тавба нединким, ғамим андоқ ғам эмас
Ки, май ичкан била бўлғай манга ҳар лаҳза тараб.

Кўйидин кетмаку ўлмак манга тенг бўлса,  не тонг
Ким, жало ҳарфларидурки, ажал топти лақаб.

Даҳр аро айшу нашот истасанг, ўлғунг маҳрум,
Негаким, анда насиб ўлмади жуз ранжу тааб.

Ақлким, барча хирад аҳлиға эрди устод,
Бўлди ишқ абжади таълимида тифли мактаб.

Бил Навоийки, талаб бирла топилмас мақсуд,
Лек топқанда доғи бор эди албатта талаб.
46
Қачон мактабда ул моҳи муаддаб
Борур, ўздин борурлар аҳли мактаб.

Бўлур лавҳи забаржад аҳли ҳайрон,
Чу олур илгига лавҳи музаҳҳаб.

Дегач абжад, бошиға эврулурлар
Қамар бирла қуёш, яъни жаду аб.

Нечукким мактаб атфоли хуруши,
Ғамидин халқ аро фарёду ё раб.

Муаллим қуллуғиға хат берурмен,
Гар озод ўлса ул сарви шакарлаб.

Дабистони фанода шурб дарсин
Равон қилмай, эмассен аҳли машраб.

Навоий ашкидин то шом анжум
Тўкар, чиққайму деб ул саъд кавкаб.
47
Боғингга етмасун ошуб хазондин, ё раб,
Гул била сарвунга осеб замонднн, ё раб.

Олди жон лаълингу элга лаби жон бергучилар
Барча қул бўлсун анинг оллида жондин, ё раб.

Дардини баски ниҳон туттум — ўлармен пинҳон,
Воқиф этгил ани бу дарди ниҳондин, ё раб.

Ёмон аҳволима кўз солмади ул ой яхши,
Яхши огоҳ қил ани бу ёмондин, ё раб.

Юз жаҳон зулм жаҳон аҳли манга қилди, мени
Фориғ эт аҳли жаҳон бирла жаҳонднн, ё раб.

Берибон кўнглума жамъияти хотир қутқар,
Ҳар неким андин эрур тафриқа, андин, ёраб.

Кўйида ҳажр  фиғонинки Навоий тортар,
Ҳам мени, ҳам ани қутқар бу фиғондин, ё раб.
48
Улки боштин то қадам бор ончаким, имкони хўб,
Садъяки бўлғай бириким, халқ дерлар ани хўб.

Тўкса қон ул кофир, ўзга хўбни севгил деманг,
Эй мусулмонлар, жаҳонда бир анингдек қани хўб.

Ҳури жаннат шаклидин ҳам дилрабо ҳуснунг латиф,
Хулди ризвондин доғи кўюнг саробўстони хўб.

Жонни жонон истаса, қилмоқ тааллул хўб эмас,
Найласун жон улки, бўлғай сен кеби жонони хўб.

Ҳусни офатдин эмас холи, бу дамким хўб сен,
Саъй қил, жоноки, ўтсун хўблуқ даврони хўб.

Кўз гуноҳи кўрмакинг эрдики, тўктунг қон ёшин,
Хўб эмас, жоно, тўкулмак бегунаҳлар қони хўб.

Эй  Навоий, ғайр рашкидин висоли базмида
Уйладурменким, кўрунубтур манга ҳижрони хўб.
49
Гар бўлмади бир лаҳза манга ёр мусоҳиб,
Не бўлғай эди бўлмаса ағёр мусоҳиб.

Розимен агар нақди дилу диним ўғурлар,
Гар бўлса манга ул бути айёр мусоҳиб.

Маҳжуб эди ул шўх улустин, чу май ичти.
Ҳар хайл била бўлди баякбор мусоҳиб?

Кўзлар била ул юз қиладур қатл, не бўлған,
Дин аҳли била бўлди чу куффор мусоҳиб?

Бир гўшада май ичмаса, ўз бўйнида қони,
Гар бўлса даме кимсага дилдор мусоҳиб.

Топилмаса гар ёри вафодор кам эрмас
Андин, киши гар топса вафодор мусоҳиб.

Яхшингни ямонлиғ била фош ар тиламассен,
Олам элидин айлама зинҳор мусоҳиб.

Дардоки,  мусоҳиб  манга бир тушмади ҳамдард,
Давронда тушуб илгима бисёр мусоҳиб.

Ёр этса Навоийни мусоҳиблари, хуштур,
Йўқ бахти қилурға чу ани ёр мусоҳиб.
50
Қани сенинг кеби оламда дилрабо маҳбуб,
Кўз ила қотилу лаб бирла жонфизо маҳбуб.

Не зулм айласанг аҳбобқа, худо ёринг,
Чу халқ айламамиш сен кеби худо маҳбуб.

Хумор дарди бирла ҳажр меҳнатида манга,
Илож бодадур, ой ҳамдаму даво маҳбуб.

Ниёзи ишқ сари нози ҳусн жонибидур,
Агарчи шоҳ муҳиб бўлсаю гадо — маҳбуб.

Мени гадоға не ҳол ўлғай, эй мусулмонлар
Ки, солди ишқ бошим узра подшо маҳбуб.

Рафиқлар,  ўтунгуз дайр  кўйидинки,  мени
Хароб  айлади  май доғи  мубтало  маҳбуб.

Гар ўлса ҳали муҳаббат Навоий, эй ҳамдам,
Вафо керак анга, қилған сойи жафо маҳбуб.
51
Ваҳ, нетиб ишқин ниҳон асрарға бўлғай муртакиб,
Хаста кўнглумким, бўлур отин эшиткач, музтариб.

Даҳр аро шаҳлиққа ўз ҳолимни нисбат айламон,
Кўйида токим гадолиққа бўлубмен мунтасиб.

Кўнглум ўтға тушкали кўрмас юзумни, турфадур
Шуъладин озурда олтун ламъасидин  мужтаниб.

Итти кунглум, шодмен, тонг йўқ киши гар бўлса шод,
Тушса ёнидин жудо қалби  мизожи мунқалиб.

Кечаю кундуз харобот ичра андоқ мастмен
Ким, қочарлар арбадамдин шаҳна бирла муҳтасиб.

Хонақаҳ шайхидин этканлар риё ойини касб,
Дайр пиридин бўлунг расми фанога муктасиб.

Эй Навоий, бўлсам ул бадмеҳр ишқидин халос,
Бўлмайин ҳусн аҳлининг меҳриға ҳаргиз муртакиб.
52
Бузди кўнглум кишварин ҳижрон ғами туғён қилиб,
Оҳу ашкимдин бирин сарсар, бирин тўфон қилиб.

Дард уйин қилди бино, ишқинг бузуб кўнглум уйин,
Кимса янглиғким, бир уй тузгай, бирин вайрон қилиб.

Танда оҳинг шуъласин, дерлар, ниҳон тут, оҳким,
Бир овуч хошок аро бўлмас чоқин пинҳон қилиб.

Ҳажр кўйида яланг жисмимни кўрган соғинур
Ким, мени ўлтургали элтур жунун, урён қилиб.

Хорлар  кўнглумдадур сендинки, гардун тузмагай,
Ҳар бирин отсам, бир оҳим ўқиға пайкон қилиб.

Сўрма невчун бедил ўлдунг деб, ўзунг чун ҳажр аро
Кўздин оқиздинг кўнгулни, қатра-қатра қон қилиб.

Шукрини не деб адо айлайки, айлар жилва ёр,
Элни ҳолимға, мени ўз ҳусниға ҳайрон қилиб.

Даҳр элидин жуз жафо мумкин эмас топмоқ киши,
Лек ҳар бирга вафолар ончаким имкон қилиб.

Ёр кўп қилса жафо, кам қил, Навоий, нолаким,
Гулга булбул ўргата олмас вафо, афғон қилиб.
53
Саҳвдур тўби демак, раъно ниҳолингни кўруб,
Ёки жаннат боғи гулзори жамолингни кўруб.

Равзада  кавсар қироғинда хаёл эттим  Билол,
Юз аро лаб, лаб уза шабранг холингни кўруб.

Соғинур ошиқлиғингға рўбарў келмиш қуёш,
Кўзгуда машшота ҳар соат мисолингни кўруб.

Сарвдин булбул не тонг рам қилса, тўбидин малақ
Жилваи қад ҳолатида эътидолингни кўруб.

Наргисинг  афсуну гул баргинг такаллум айлади,
Ақли кул топти фириб, ул макру олингни кўруб.

Элга ишратдур янги ой кўрсалар, лекин манга
Юзланур ошуфталиғ, мушкин ҳилолингни кўруб.

Ўлтурур ҳижрон туни, ўлсам ҳам армон қолмағай,
Тушта ҳам бўлса бир айёми висолингни кўруб.

Неттинг, эй соқийки, ўздин бордим андоқким, зилол
Олиб ичмастин бурун, жоми зилолингни кўруб.

Судра ул ён, эй Навоий, ўзни муҳлик заъф ила,
Шояд эткай раҳм ул қотил бу ҳолингни кўруб.
54
Ул қўпуб, отланғали маркаб суруб, сархуш бориб,
Мен бошим очиб, аёғиға қўюб юз, ёлбориб.

Менда худ ҳад йўқ, вале оллинда жон айлай фидо:
Ҳар киши асҳобидин келтурса ани қайториб.

Бўлди рокиб, нетти кўнглум уйида қилса нузул,
Тиғ илаким тортмиш, озурда кўксумни ёриб.

Ўз уйига тушмакин ҳам билмай ўлгум, кошки
Борса қатл айлаб мени, жон меҳнатидин қутқориб.

Ваҳ, не янглиғ саъб эмиш ғам базмида қолмоқ киши,
Кўнглида ором қолмай, жони ороми бориб.

Кимга даврон бир аёғ май бердиким, бўлди халос,
Сўнгра анинг юз қадаҳ бедоди заҳрин сипқориб.

Бекас ўлсам,  не таажжубким,  вафода  жон бериб,
Топмадим аҳли  вафо бори жаҳонни ахториб.

Бош оқарди — узлат  авлодурки, ул  кофур  ила
Совутур, улким йигитлар базмида киргай қориб.

Эй Навоий, гўйиё ёринг келур, йўқса нега
Музтарибтурсен — танинг титраб, узоринг сарғориб.
55
Чун бағир захмлари бутмади, пайванд қилиб,
Итларинг оллида ташлай, неча парканд қилиб.

Кўнглум очилмади ҳаргиз ғами ишқ ичра, магар
Очқасен бир ани ғунчангда шакарханд қилиб.

Ишқда мен кеби Мажнун ясади килки қазо,
Лайли  ашколини дилдорима монанд қилиб.

Холи шавқи биладур танда кўнгул қўймишмен,
Мўрни дона хаёли била хурсанд қилиб.

Элга ошиқлиғим изҳор эта олмон, ваҳким,
Қўйди оламда мени ишқи забонбанд қилиб.

Соқиё, бода кетургилки, агар давр будур,
Носиҳи шаҳр нетар бизни хирадманд қилиб.

Ич, Навоийки, бу тун раз қизини бермак эмиш,
Пири майхона сени ўзига фарзанд қилиб.
56
Хас кеби жисмимға ҳижрон шуъласи урдунг бориб,
Барқи офат бирла хошокимни куйдурдунг бориб.

Айлабон гул, ҳажр азмиға чу сурдунг бодпой,
Буйла сарсар бирла  ани  кўкка совурдунг бориб.

Тийра айлаб кўкни ул кулда бу янглиғ лутф этиб,
Поям  аҳли  ишқ  аро гардунға еткурдунг бориб.

Тинди саргардон кўнгул кўюнгда ҳар ён пўядин,
Орзуи васлдин кўнглумни тиндурдунг бориб.

Азм этарда барча ишқ аҳлиға қилдинг хайрбод,
Найладук ушшоқ ароким, бизни ёзғурдунг, бориб.

Ул кўзи кофир сари борма деб эрдим, эй кўнгул,
Панд эшитмай, нақди имонингни олдурдунг бориб.

Эйки, манъинг айлаб эрдим ишқ кўйи тавфидин,
Зорсен, гўё бало бошингға келтурдунг бориб.

Хонақаҳ зуҳди аро, эй шайх, бас ошуфтасен,
Гўйиё дайри фанода тавба синдурдунг бориб.

Ёрни истай Навоий бормиш эрди, эй рафиқ,
Билмадим, ани не афсун бирла ёндурдунг бориб.
57
Котиби сунъ чу ҳар кимга бир ишни рақам айлаб,
Сабз хатлар ғамиға бизни қазо муттаҳам айлаб.

Васл уммиди била кўнглум доғи тўймади чекардин,
Неча ул хайл малул ўлмади жавру ситам айлаб.

Ҳар қаён ул хатти мушкинки борур қилса ишорат,
Борурам хома кеби мен доғи боштин қадам айлаб.

Зулфининг тобини  машшотадин очмоқ эмас имкон,
Дол ё ломни ким ёзған экин, дафъи хам айлаб.

Ҳурлар келса ани кўрмак учун, хозини жаннат
Юборур сочини гулбаргларидин дирам айлаб.

Соқиё, бодаки бу коргаҳ авзои хирадни,
Йўқки, ожиз қилибу масх гаҳ девона ҳам айлаб.

Дайр пири қошида камлигимиз кўп эди, лекин
Маст қилди яна бир жом ила бизни, карам айлаб.
Эй хушо, кўйи хароботки, ҳар эски сафолин
Кимки дурд ичмак учун жом қилиб, ўзни Жам айлаб.

Эй кўнгул, кимки Навоий кеби васл нстади, ани
Ишқ расволиғ ила олам ичинда алам айлаб.
58
Хуштурур бир тийра шоми ҳажр ики ёр учрашиб,
Топишиб, бир-бирларин  маҳкам қучушуб, йиғлашиб.

Ҳажр дардию фироқ андуҳиға таскин бўла,
Ултуруб улфат била, бир-бирларига ёндашиб.

Фурқат айёмида ҳар бирнинг бошига келганин,
Юз туман ҳамдардлиғлар бирла ҳар дам сўзлашиб.

Гоҳ васл иқболининг ишратларидин шукр деб,
Гаҳ фироқ идборининг шиддатларидин мунграшиб.

Гоҳ икки ришта янглиғким, топар бир-бирга тоб,
Иккилик фаҳм ўлмоғудек бир-бирига чирмашиб.

Гаҳ бу чирманмоғ очилғанда ҳам икки риштадек,
Тоб  очилса  қайтара  ҳам  бир-бирига  тўлғашиб.

Икки ёндин қўл ҳамойил берк-берк андоқ чекиб
Ким, яна бир-бирдин айрилмас масаллик ўрмашиб.

Айни васл ичра иши ўтса шикоят мужиби,
Икки ёндин рафъ этиб, бир-бирларини алдашиб.

Эй  Навоий, бу маҳол андишаға чирмашма кўп,
Журъат айлаб бетаҳоши сўзларинг ҳаддин ошиб.
59
Тун ақшом келди кулбам сари гул гулрух шитоб айлаб,
Хироми суръатидин гул уза хўйдин гулоб айлаб.

Қилиб мужгонни шабравлар кеби жон қасдиға ханжар,
Белига зулфи анбарборидин мушкин таноб айлаб.

Қуёшдек чеҳра бирла тийра кулбам  айлагач равшан,
Манга титратма тушти зарра янглиғ, изтироб айлаб.

Кулуб ўлтирдию илким чекиб, ёнида ер берди,
Такаллум бошлади ҳар лафзини дурри хушоб айлаб.

Ки, эй зори балокаш ошиқим, менсиз нечуктурсен?
Мен ўлдум лолу айта олмадим майли жавоб айлаб.

Чиқарди шишаи май доғи бир соғар тўла қуйди,
Ичиб, тутти менга, юз навъ нозосо итоб айлаб.

Ки, эй мажнун, парий кўрдунг магарким, тарки ҳуш эттинг?
Такаллум қил бу соғарни ичиб, рафъи ҳижоб айлаб.

Ичиб, фарёд этиб туштум аёғиға, бориб ўздин,
Мени йўқ бодаким, лутфи анинг масти хароб айлаб.

Аниким, элткай васл уйқуси ишрат туни мундоқ,
Навоийдек нетар то субҳи маҳшар тарки хоб айлаб,
60
Бир ой фироқида ҳар тун бошимға ўт тутошиб,
Қуёшға шуъла етиб, дуди етти кўкдин ошиб.

Чу элтиб икки тарафдин бошнн қулоғнға зулф,
Магарки, қатлима ҳар бир сенинг била кенгошиб.

Ўзин ҳечча фаҳм  айлабон, уётқа қолиб,
Ажал фироқинг ила ўлтурурда чун ўчошиб.

Қуёш дамин ола олмай, кириб қора ерга,
Йиқилди, ҳуснда гўё юзунг била талошиб.

Чаманда сарвға ноз айламак ярашмайдур,
Валек ҳар не қилиб сарвнозима ярошиб.

Фироқ  аро  не тирикликдурур, хушо ўлган,
Висол торига уммиди  риштаси улошиб.

Навоий улча  қазодин  келур, бўйинсунғил
Ким, улки бош чекпбон, сўнгра кечгасен қошиб.
61
Чобукум тез сурар тунд саманд узра чиқиб,
Мен сўнгича ета олмай, югурурдин толиқиб.

Гарчи сабрим йўқидин ани эришиб, лекин
Ҳушу кўнглум йўқ учун, ҳар нафас андин озиқиб.

Дўстлар, бу кеча воқиф бўлингизким, чиқадур
Онсизин шефта жоним тан уйидин ториқиб.

Ҳар кўзумдин оқадур ҳар бирининг хуноби,
Ҳажр ишканжаси  чун бағриму кўнглумни сиқиб.

Тиғ ила бошима келдингки, бу кун қатл ишида
Хўблар ичра саромадсен, ўлубсен айиқиб.

Кўп кучунг бирла қувонмаки,  ажал жоми майи
Ки, тутуб Рустами Достонни ҳамул лаҳза йиқиб.

Эй Навоий, тўлар охир даме чун паймона,
Найлагунгдур  бу нафас майкададии боре чиқиб.
62
Борур ул маст яна ноз айлаб,
Халқ ила арбада оғоз айлаб.

Қатл учун ғамзани жаллод қилиб,
Зулм учун кўзни фусунсоз айлаб.

Ҳар қачонким турубон бода ичиб,
Журъасин хонабарандоз айлаб.

Жавр учун аҳли вафоким айириб,
Барчасидин мени мумтоз айлаб.

Турфароқ буким, анинг кейнича-ўқ,
Жону кўнглум қуши парвоз айлаб.

Не гунаҳ кўзга назардинки, қазо
То очиб ани назарбоз айлаб.

Гарчи ҳолимни Навоий ёшуруб,
Ишқ анга ашкни ғаммоз айлаб.
63
Бизни зор этти бу раъно мутриб,
Нағма бирла тарабафзо мутриб.

Нечаким нағма чекиб Довуддай,
Дамда андоқки, Масиҳо мутриб.

Зуҳра то нағмасародур андоқ,
Бўлмади даврда пайдо мутриб.

Бўлса хуршид атову Зуҳра ано,
Туғмагай сен кеби зебо мутриб.

Сени то кўрдум, ичарда майи ноб,
Тиламас хотирим илло мутриб.

Эй хуш улким, ани бу базмда май
Қилмади бехуду шайдо мутриб.

Буйлаким, бўлди Навоий урён,
Май бу навъ этти ани ё мутриб.
64
Борди кўнглум ҳуши ишқинг ўтидин ахгар топиб,
Бир  гадо янглиғки, ўлгай, қиймати  гавҳар топиб.

Сабзаи хаттинг эрур ширин лабинг атрофида,
Хайли тўтиким ҳужум айлабтурур, шаккар топиб.

Ул парий учти кўзумдин, кўнглум айлар орзу
Ким, анинг сари ҳаво қилғай, ўқидин пар топиб.

Бошима қуш ошёнидур, доғи остимда тоғ,
Шоҳмен ишқ ичра, мундоқ тахт ила афсар топиб.

Ишқ саҳроси аро оқил итурганлар мени
Бўлдилар навмид бир девонаи абтар топиб.

Ёрни гарчи талаб қилмоқ била топмас киши,
Ҳам талаб айлаб ва лекин ани толиб гар топиб.

Шояд ул майхора бош кулбангға суққай бир кеча,
Эй Навоий, мунтазир бўл, бодаю соғар топиб.
65
Тошларким, ул парий пайкар бу мажнунға отиб,
Ақлу дониш қушларин  кўнглум уйидин бутратиб.

Тушта бошим ул санам оллидадур, эй порсо,
Қўп, намозинг вақти ўтди, деб нетарсен, уйғотиб.

Истабон Юсуф жамолинг қуллуғининг рутбасин,
Жилва  кўп қилди сафо бозорида, ўзин сотиб.

Ул қуёш ҳажринда жисмим бовужуди  айни заъф,
Ерга ҳар дам бош уруб андоқки, ерни титратиб.

Кўйида ўлсам, абад умрича бор ул умр, агар
Қилмаса хориж танимни, итларига судратиб.

Эйки, ҳажрингда мени юз ҳасрату армон била
Қатл қилғунг, бори бир қатла юзунгни кўрсатиб.

Журм анинг ишқидин ўзга йўқки, ҳар дам кездурур,
Ишқи  мулки тўрт бозорида бўйнум боғлатиб.

Дайр аро мен масту нозук хўйидин ул муғбача,
Базмдин қовлар мени гаҳ судратиб, гаҳ қўлдатиб.

Зоҳидо, берма манга кўп пандким, ҳайвонча бор
Телба итни оқил инсон истаган ақл ўргатиб.

Кўрмаку ўлмак Навоийға не тонг, эй дўстлар,
Кирса майдон ичра ул қотил самандин ўйнатиб.
66
Кулуб чу лаълингу эл илгидин пиёла олиб,
Йиғида титрамакимдин сўнгакларим ушалиб.

Парий келиб санга қилмоққа ҳусн даъвоси,
Сени чу кўргач итиб, баски, халқдин уялиб.

Маҳалли муҳлик ўлуб  шоми фурқатим, баским,
Начукки, сунбули зулфунг қорарибу узалиб.

Кўнгул ҳалок эрур ғамзанг ўқлари бирла,
Начукки сайд йиқилғай, хаданглар қадалиб.

Қариб не ҳолға қолдимки, ёр қилмас раҳм,
Начукки тифл кеби зор йнғласам, иналиб.

Висол боғини сўрмангки, мен не билгаймен,
Фироқ мулкида зиндони ҳажр аро қобалиб.

Не шўхдурки, сурар тунд маркабин, боқмай
Ки, бедили йиқилур, лаҳза-лаҳза бағри толиб.

Аларки  чиқдилар элдин, қутилдилар ғамдин,
Ким ул ароға қолиб, мен кеби балоға қолиб.

Нечаки қовса Навоийни итларинг ҳар дам,
Чу ғофил  айлаб  аларни, ўзин ароға солиб.

ПЕ ҲАРФИНИНГ ПАРИЙВАШЛАРИНИНГ ПАРВОЗИ «ФАВОЙИД»ДИН

67
Бу ақшом ҳолима  шамъ ўртаниб, парвона андин кўп,
Чаманда оташин гул, булбули девона андин кўп.

Итибмен гард аро, вайроним ичра, баски, бошимға
Фалак кўп ёғдурур гарди фано, вайрона андин кўп.

Эмас анжум, қазо кўк мазраъида сочти ғам тухмин,
Вале тўкти кўзум ғам шоми мундоқ дона андин кўп.

Не муфрит саъб ҳолим бори ҳижрон ичра ким кўргач,
Топар андин малолат ошно, бегона андин кўп.

Не қоттиқ ҳажр эрур жонимғаким, сайру сукун вақти
Чаман гашти ҳалок айлар бузуғ кошона андин кўп.

Агар ошиқлиғим журм эрди, ўлтур, солма ҳижронға,
Кўп ўлса журм худ эрмас раво, журмона андин кўп.

Фано майхонасиға сол мени, эй ринди орифким,
Ғамимни  ўксутур дайри  фано,  майхона  андин кўп.

Жаҳонда фақр касб эт, майл кўп қилма ғино сари
Ки, мундин оз этибдур орзу фарзона андин кўп.

Навоий оҳи тун-кун булбулу парвонани ўртар
Ки, ишқ ўтини даъво қилмағайлар ёна андин кўп.
68
Нукта кўп сурдунг, замоне лаъли жонпарварни ёп,
Куйди жонлар, бир нафас ул лаългун ахгарни ёп.

Қўзғодинг оламни очиб чеҳра, элга раҳм қил,
Шомгун зулф очиб, ул рухсори маҳпайкарни ёп.

Бохтарға солдинг ўт, эй офтоби ховари,
Истасангким бохтар тинғай, маҳи ховарни ёп.

Лаъли жонбахшинг сари  майл эттилар жонлар қуши,
Ул чибинлардин амон истар эсанг, шаккарни ёп.

Фитна солди олам аҳлиға қулоғинг гавҳари,
Халқ таскини учун ул фитналик ахтарни ёп.

Анбару кофури шому субҳнинг бўлди хижил,
Оразинг кофури узра зулфдин  анбарни ёп.

Соқиё, совурди оҳим сарсари даврон юзин,
Боданўшум, дам-бадам ким ичса май, соғарни ёп.

Ишқ сиррин кимса таҳрир этмади, тақрир ҳам,
Эй мударрис, дема кўп афсонаю дафтарни ёп.

Эй  Навоий, кўнглунг ўти олам ичра солди ўрт,
Элни куйдурдунг, даме ул шуълалиқ озарнн ёп.

ТЕ ҲАРФИНИНГ ТОРОЖГАРЛАРИНИНГ ТАМОШОСИ  «ФАВОЙИД»ДИН


69
Йигитлигингда қариларға қилмадинг хидмат,
Қарилиғингда йигитларга бермагил заҳмат.

Қарилиғ истар эсанг, қариларни ҳурмат тут,
Қаридинг эрса, йигитлардин истама суҳбат.

Қари қизарса ичиб бода бордур андоқким,
Юзига ғоза била зол истагай ҳумрат.

Қуруқ яғочқа эрур боғламоқ шукуфаю барг,
Қарики, истаса киймак қизил, ёшил хилъат.

Чу мушкин айлади кофур кулгай оқу қора,
Агар тилар эса кофуру мушк ила зийнат.

Қариға тавбаю тоат керак шиор ўлса,
Ўзин йигит ясаса, айлар ўзига туҳмат.

Йигитлигингда  агар тоат  айласанг сен, сен
Қаридинг эрса, не қилғунки, қилмағунг тоат.

Саодат аҳли эди, ул йигитки, айламади
Юзини дуд била тийра шуълаи шаҳват.

Қарига шаҳват агар берса хориш, андоқдур
Ки, кўргузур қариған хез ҳиккаи шанъат.

Ўзунгни муғбачаю пири дайр жониби чек,
Тилар эсанг қари ёхуд йигит била улфат.

Навоий айлади умрин фасод бирлан сарф,
Агарчи берди ўзига салоҳ ила шуҳрат.
70
Эй кўнгул, ёр фироқида лаболаб май тут,
Дам-бадам лаъли хаёли била хотирни овут.

Жону кўнглумни бир ўпмоққа тиларсен, уномон,
Ортуқ айла ададин, йўқса баҳосин ўксут.

Кўзу кўнгул дема мен борғали бўлмиш тийра,
Васл шамъи била ул тийра ватанларни ёрут.

Ваҳ, неча бизни соғинмағни унуттунг бир ҳам,
Ё соғинмағни соғин, ёхуд унутмағни унут.

Кўз фироқингда оқардию сиришки қуруди,
Ёмғури бўлмас, агар айни баёз ўлди булут.

Айласа хотирингга тафриқа қушлари ҳужум,
Зикр уни доғи риёзат тоши бирла уркут.

Эй Навоий, мени зор айлади бир лўливаш
Ким, ҳам арлот унут бўлди манга, ҳам билгут.
71
Соқиё, ҳижрон тунидур, бода тут,
Ул қуёш бирла бу шомимни ёрут.

Ҳажридин асру малолатдур манга,
Май била бир лаҳза кўнглумни овут.

Жоми даври ламъасин барқ уйлаким,
Чиқти мағриб тоғидин мушкин булут.

Ғам туни ҳам тийра, ҳам поёни йўқ,
Оҳ ўтин чек, субҳнинг шамъин ёрут.

Ул қуёш ҳажрида андоқким шафақ,
Чарх тиғи зулмидин хуноба ют.

Олам аҳлидин етишмас ғайри захм,
Эй жароҳатлиғ кўнгул, бу сўзга бут.

Бўлди фурқатдин Навоий тийрарўз,
Соқиё, ҳижрон тунидур, бода тут.
72
Ғам юкидин чангдек қаддим хам эттинг оқибат,
Риштаи жон ноласин зеру бам эттинг оқибат.

Яхши эрди сафҳаи афлок дардим ёзғали,
Баҳри ашким мавжидин борин нам эттинг оқибат,

Ўткариб тўққуз фалак бошидин оҳим дудини,
Ул муваллидларга ани парчам эттинг оқибат.

Ғурбату ишқу балойи ҳажру заъфу хасталиғ —
Етмас эрдиким, мени мажнун ҳам эттинг оқибат.

Оҳ — гардун,  ашк—анжум,  нола — раъду  пўя — барқ,
Хилқатимдин бир ажойиб олам эттинг оқибат.

Бу кўҳан дайр ичра жон бўлсун фидонг, эй муғбача
Ким, жаҳондин бизни масту беғам эттинг оқибат.

Эй Навоий, ишқ аро васл истадук, кулдунг басе
Бизни ушбу муддаода мулзам эттинг оқибат.
73
Демон, ул ой ўқин, эй дўст, сувур, йўқса, ушат
Ким, қоқиб тошлар ила, зор танимға ўрнот.

Буки, ул умрдин айрилдиму  ўлмайдурмен,
Бер, эй инсофки, бу бордур ўлум чоғлиғ уёт.

Ғамзанг ўқики, улус жони анга келди ҳадаф,
Элга жон қолмади бир, доғи менинг жонима от.

Жон олурға бир тараф келмак эмиш ул қотил,
Солма, эй жон, ани захматқаю чиқ оллига бот.

Эйки, ҳайвон суйи ичкунг, тилабон умри абад,
Тиласанг умрни хуш, журъаи май ҳам анга қот.

Боғбоно, гулу сарвинг саридин сўз дема кўп,
Бирисин сарви гуландомима баре ўхшот.

Раз қизи зарфини, зоҳид, кўп ушатма, эр эсанг,
Ўз бутунгнию менинг бут кеби тавбамни ушот.

Халқдин ҳар ярамас келса, хуш улким, ҳақға
Деса бўлмас, менинг учун яна бир халқ ярот.

Эй Навоий, чу гадосен, сену бир лўливаш,
Шаҳға мирзою мирак, хонға қиёту қўнғрот.
74
Гулга фархунда жамолингдин уят,
Сарвға тоза ниҳолингдин уят.

Сабзаи равзаға хаттингдин рашк,
Мардуми дийдаға холингдин уят.

Янги ой нега назардин ёшунур,
Бўлмаса анга ҳилолингдин уят?!

Нега зулматқа инар Хизр суйи,
Топмаса нўши зилолингдин уят!

Зй кўнгул, ҳолинга Мажнун уялур,
Санга йўқтурму бу ҳолингдин уят?!

Сабза хатлар ғамидин қилдинг манъ,
Йўқму, эй шайх, сақолингдин уят!

Эй, Навоий, қиласен васл хаёл,
Билки, топқунг бу хаёлингдин уят.
75
Қайди зулфини, чу, ёр айлади занжири иродат,
Тушти ҳар ҳалқасидин бўйнума бир тавқи саодат.

Хасталиғ давлатидин сўрғали келдинг бошим уза,
Заъф учун жон берурам, гар сен эсанг аҳли иёдат.

Чобукум рахшини майдонға яна сурди чоқиндек,
Шаҳсувори фалак урган келиб ойини жалодат.

Кирпикинг ўқи шаҳид этти мени, гар тонар ўлсанг,
Икки хунрез кўзунг бас манга исботи шаҳодат.

Ҳар замон ул санам оллида, буким, сажда қилурмен,
Қайда зоҳидқа берур даст бу шоиста ибодат.

Истасанг, қилмағасен жонинга меҳнатни зиёда,
Бўлғил ўз қисминга хурсанду тамаъ қилма зиёдат.

Журмсиз ёр агар ўлтурди, Навоий, фараҳ этким,
Ҳусн хайлиға будур шеваю ишқ аҳлиға одат.
76
Ишқ таркига қилурмен туну кун кўнглума туҳмат
Ки, отин тутмағай эл тутса бу ойин била шуҳрат.

Гар сабо қилса мадад, эврулай ул бошқа қуюндек,
Кўйидин гард кеби қўпқоли чун йўқ манга қувват.

Дўзах аҳлиға тамуғ шуъласи бўлғай дами Исо,
Кўрсалар шоми ғамим дуди аро шуълаи фурқат.

Ёр ағёр ила ҳамдам, не ажаб ғуссадин ўлсам,
Туфроғ ўлған тўкилиб, тошқа юзланса бу шиддат.

Тоғни дашт  қилиб,  даштни тоғ айлади дардим,
Қилма ҳар дашт, рўди кўҳкан элни манга нисбат.

Кўнгулу кўз санга муштоқу йўлуқсанг, чиройингдин
Ани беҳудлуғ этиб баҳрасиз, аммо муни ҳайрат.

Соқиё, бодаки, даврон била аҳлига вафо иўқ,
Сен агар жонға ўт урсангки, эрур жонима миннат

Мену муғ дайрию бир муғбача ишқи юру, эй шайх
Ким, сени масх қилибтур ҳаваси ҳур ила жаннат.

Эй Навоий, чу наво навҳа била бўлди бадал, кош
Бўлмағай эрди  санга зуҳражабинлар била улфат.
77
Фироқинг аро, эй гули сарв қомат,
Не сарву не гул кўргали истиқомат.

Чу кўрди жунунум табиб айтдиким,
Бу девоналиғ ишқдиндур аломат.

Қадинг жилвасидин улус бўлди жонсиз,
Дема ани қоматки, ул бор қиёмат.

Манга солим ўл, деб дуо қилмангизким,
Беганмас саломатни аҳли маломат.

Чу кўнглум била ошиқ ўлдум, гар ўлсам,
Қачон суд қилғай бу соат надомат?

Карам айлаб, эй муғ, манга бода туттунг,
Қачон шайх кўргузди мундоқ каромат!

Навоий сенинг учун ар ўлди, жоно,
Сен анннг учун бўл, илоҳи, саломат.
78
Бўлмишам ошиқ яна, эй ақли нофаржом, кет,
Тун-кун иш бўлмиш манга чекмак лабо-лаб жом, кет.

Бир қадаҳкаш муғбача кўнглум олибтур дайр аро,
Дину тақво жонибидин, эй хаёли хом, кет.

Дайр пири чун белумга боғлади зуннори куфр,
Ибрат  ол, эй   муқтадои  зумраи  ислом,  кет.

Келдингу пандим дединг, эй шайх, сен ҳам панд эшит,
Қўпқилу дайр ичра бўлмастин бурун бадном, кет.

Мен ҳарими дайр аро тутум мақом, эй порсо,
Сен ҳарам азмиға гар боғлаб эсанг эҳром, кет.

Масту расвомен харобот ичра кўрдунг, эй рафиқ,
Бўлмағунг бўлсанг  менингдек ринди дурдошом, кет.

Келмас эргач риндлар базмиға, кетмак истама,
Гар кетар бўлсанг ичиб, доғи тутуб бир жом, кет.

Эй кўнгул, чун бевафодур одамий, топсанг парий,
Азм этиб ул ён, бу сари қўймайин бир гом, кет.

Эй Навоий, чун бу гулшан гулларида йўқ вафо,
Анда кўнглунг булбулиға бермагил ором, кет.
79
Келмагил  майхонаға, эй шайхи олий жоҳ, қайт,
Йўқса хирқанг бода раҳни бўлғуси, биллоҳ қайт.

Гар десангким, тушмасин хирқангға расволиғ ўти,
Бўлмайин ринди хароботий била ҳамроҳ, қайт.

Дайр  пири илгидин зуннор  белга боғлабон,
Бут қошинда қилмас эрсанг сажда, беикроҳ қайт.

Ринду раънолиғ агар кўнглунг тилар бу кўй аро,
Жуз фано йўқтур санга, топилмас ул дилхоҳ, қайт.

Сен риёға ўрганиб сен, фониъ ўлмоқ саъб эрур,
Дайр аро кирсанг, пушаймон бўлғасен ногоҳ қайт.

Ҳар дам учқунлуқ тутунлар бирла кўнглум шуъласин,
Неча фош эткайсен оғзимдин чиқиб, эй оҳ, қайт.

Соқийи маҳваш элидин ичмишам жонбахш май,
Бу тараф юзланма эмди, эй ғами жонкоҳ, қайт.

Олам аҳли бевафодурлар, аларнинг майлидин,
Эй кўнгул, бўлсанг вафо ойинидин огоҳ қайт.

Не ишинга эътимод эткай Навоий, эй парий
Ким, даме юз қатла гаҳ кел дерсен ани, гоҳ қайт.
80
Кўнглумни қилди шифта бир маҳжабин йигит
Ким, халқ аро анинг кеби йўқ нозанин йигит.

Дониш элига солғучи торожи ақлу хуш,
Ислом элига қилғучи яғмойи дин йигит.

Урду сўнгинча ит кеби саргаштаменки, бор
Ёрим сипоҳ офати хиргаҳнишин йигит.

Дин аҳли ичра  минг қарийни  айладинг асир,
Куфр аҳли ичра мен кеби борму экин, йигит?

Ул нотавон қариға не мумкин қарору сабр
Ким, олса дину жониға кўргузса кин йигит.

Лутф айла қариларға десангким узун яшай
Ким, қаримас аён қилибон юзга, чин йигит.

Куйсанг, Навоиё, не ажаб, хас кебики, бор
Севган киши узори гули оташин йигит.
81
Эй  кўнгул, кўйида аҳволимни жононимға  айт,
Ўлмакимни  меҳнати ҳижронида жонимға  айт.

Оҳ дуди, ашк қони, нола мадди рифъатин
Зулфи сунбул, юзи гул, сарви хиромонимға айт.

Ишқининг юз  минг балосинким ёшурдум халқдин,
Йиғлабон ул воқифи асрори пинҳонимға айт.

Эйки,  кўрдунг кўйида  кўнглумни ишқ этган хароб,
Хонумонимнн   алохону  аломонимға  айт.

Телбараб тандин либоси офиятни ташлабон,
Дашт тутқан ҳолни Мажнуни урёнимға айт.

Бўлма дерсен, носиҳо, ҳусн аҳлиға ҳайрону зор,
Мендин ўткил, кўнгул отлиғ зори ҳайронимға айт.

Ваъдаси уммидидин буким Навоий берди жон,
Эй сабо, Исо нафаслик аҳди ёлғонимға айт.
82
Ул малаксиймоки, солмиш ҳуснидин оламға ўт,
Қайда қўйғай солмайин жинси бани одамға ўт.

Чарх уза хуршид эмаским, бир қуёш ҳижронидин
Шуълаи оҳим солибтур бу бийик торамға ўт.

Базм аро қўйманг мени, эй ишрат аҳли, зинҳор
Ким, ғамим барқи солур юз хотири хуррамға ўт.

Ҳар дамим бир ўтлуғ оҳ ўлса, таажжуб қилмангиз,
Ҳажр сўзидин туташибтур бу иссиғ дамға ўт.

Зулфи соҳирдурки, ўтлуқ орази узра тушуб,
Солмади юз шуъласи ул турраи пурхамға ўт.

Кўкта ул шакли мудавварким, кўрубсен, шуълалиқ,
Тушмиш ул юз ламъасидин наййири аъзамға ўт.

Захмлиғ кўнглум ўтиға марҳам этмас нафъким,
Ярадин  момуққа,  момуқдин тушар  марҳамға ўт.

Дайр ичинда дурд ичар синғам сафолим рашкидин,
Оташин май ламъасидин туштн жоми Жамға ўт.

Ҳажр сўзидин деган назминг, Навоий буйлаким,
Тутти оламни ажаб гар солмағай оламға ўт.   
83
Кўнгулда нақш андоқ боғламиш бир нозанин сурат
Ки, мумкин эрмас андоқ тортмоқ наққоши Чин сурат.

Агар сурат будурким, сендадур, эй бут, йироқ эрмас
Ки, мундин сўнг парастиш айлагайлар аҳли дин сурат.

Эмас Лайлию Мажнун сен сену мен сафҳада кўрсанг,
Бир офатлиқ дилоро нақшу бир зори ҳазин сурат.

Агар кўзгуда сарви гулъузорим акс кўргузса,
Яна су ичра кўргузгайму сарви ёсмин сурат.

Дема, эй шамъким, кун машъали ҳам тийра бўлғай, гар
Кеча ё кундуз этса бир аён ул маҳжабин сурат.

Не маъни кўрдиларким, суратингға бўлдилар вола,
Чу маъни оламида истамас аҳли яқин сурат.

Чу кўрди суратин андоқ кўзида нақш боғлабсен
Ки,  кўрди ҳар қаёнким солди кўз хилватнишин сурат.

Азал суратгари мақсуди гўёким сен эркинсен,
Чу қудрат хомасидин зоҳир этти моу тин сурат.

Эрур дайр ичра онча муғбача суратнамо, эй шайх
Ки, маъни нақшини кўнглунгда қўймас ҳар камин сурат.

Бу сурат бирла, эй жон офати, боштин аёқ жонсен
Ки, бир сендек мусаввир қилмади жон офарин сурат.

Навоий  кўнгли  суратхонаси чак бўлди  сар-тосар,
Чу анда жилва берди ул нигори нақшбин сурат.
84
Зиҳи лаъли лабинг жонимға офат,
Сочинг зуннори имонимға офат.

Не мажнунменки, оҳимнннг самуми
Етурмиш жисми урёнимға офат.

Бузуғ кўнглумни кўз ёшим емурди,
Тегурди сайли вайронимға офат.

Жунундин сирри ишқинг айладим фош,
Етишти нақди пинҳонимға офат.

Юз урди туш-тушимдин хўблар, вой
Ки, бир-бир етти ҳар ёнимға офат.

Дедим: Бир новак ўтлуқ кўнглума от,
Деди: Еткурма пайконимға офат.

Чу маҳваш соқий этти жилва, етти
Қадаҳдин аҳду паймонимға офат.

Не оҳу ашкдур, еткур, илоҳий,
Бу сарсар бирла тўфонимға офат.

Фиғоним офат ўлди, эй Навоий,
Менгаким етсун афғонимға офат.
85
Жон фиғон айлар ғами ҳажрингда, жононим, эшит,
Чиққудектур меҳнату андуҳ ила жоним, эшит.

Гар малул эрдинг фиғонимдин ва лекин заъфдин
Халқ саъй айлаб эшитмайдурлар афғоним, эшит.
Дарди  ҳолимни қулоғингға,  тилармен,  айтсам,
Тут қулоқ бир лаҳзаю бу сирри пинҳоним эшит.

Неча саркашлик хироми турки, бордур бир сўзум,
Индуруб бошингни, эй сарви хиромоним, эшит.

Нечаким худройлиғдин сўз эшитмассен ва лек
Ёрлар пандин гаҳи, эй шўхи нодоним, эшит.

Неча бўлғунг, эй кўнгул, ул мастқа ҳайрону зор,
Ваъдаи қатлинг қилур, эй зори ҳайроним, эшит.

Бир ҳадисингнн эшиткумдур дединг, ичканда май,
Сархуш ўлдунг, маст ҳам, эй аҳди ёлғоним, эшит.

Ҳусн мулки бевафодур, манъи бедод этсалар,
Сўз эшитмакни ғанимат англа, султоним, эшит.

Қасди дин айлаб Навоийға, эшитмассен сўзин,
Бенаводур, раҳм этиб, эй номусулмоним, эшит.
86
Заъф, кўргилким, танимни элтибон айларга қут,
Мўр судрар, тори бирла руст боғлаб анкабут.

Дардим айтурда демассен юз сўзумга бир жавоб,
Гўйиё холи лаб ўлди оғзинга муҳри сукут.

Ошиқ ўлтургум, десанг, юз қатла бу маъни манга,
Ишқнинг дорул қасоси ичра топмиштур субут.

Ул кўзу лаб ўлтуруб, тиргузсалар, не айбким,
Бирни қотил, бирни жонбахш этти ҳаййи лоямут.

Ханжари тиғида кўргач оразин, оқизди қон,
Сайл оққандек қуёшни манзили бўлғанда ҳут.

Хоксор ўлким, бурутин елга берди золи чарх
Ул кишиларники, кўп кўргузднлар боди бурут.

Эй Навоий, айлади лўливаше кўнглумни қайд,
Халқни атрок асир этти, вале бизни жатут.
87
Жаҳон аруси бирла суҳбат айлама  рағбат,
Нединки, рағбат ила тутмас эл била суҳбат.

Ки бўлса роғиби суҳбат ани, севар элдин
Юз илда етмас мингдин бирига ҳам навбат.

Ажаб фусунгар эрурким, чу сайд қилди сени,
Қарин соғиндингу ул худ қилиб турур ғайбат.

Қуёш нигинининг остида заҳредин ҳал этар,
Кишига меҳр билаким эзиб берур шарбат.

Талоқ бер аниким, даҳр аро мусофирсен,
Ғариб элга эмас уйланур ери ғурбат.

Агар икингиз аросида воқиъ ўлмас баъд,
Яқинки, мақсади аслиға топмағунг қурбат.

Навогий, уйла фано бўл висол учунки, санга
Чаҳ жой ўзгаки, ўзлукка қолмағай нисбат.
88
Эй мусаллам, санга ҳар яхши сифот,
Бу сифотинг била йўқ сен кеби зот.

Хат санга Хизру лабинг — чашмаи Хизр,
Нутқунг — ул чашма аро оби ҳаёт.

Ҳаракотинг аро таскин зоҳир,
Лек таскин чоғида хуш ҳаракот.

Зулфунг овора кўнгуллардин эрур,
Юз Скандарни итурган зулмот.

Сунбулунгнунг расани бўлмаса, йўқ
Зақанинг чоҳидин имкони нажот.

Хум эрур ер курраси, жом-ахтар,
Соқиё, бер мунга сайр, анга сабот.

Айш вақтини, Навоий, хуш тут
Ким, эрур осру шариф ул авқот.

СЕ ҲАРФИНИНГ САМИН ГАВҲАРЛАРИНИНГ САМАРАСИ «ФАВОЙИД»ДИН

89
Кўнгулда зулм била қилма юз бино иҳдос,
Чу қилдинг, ушбу етар, қилмағил яна иҳдос.

Жафо биносини бузғил, нединки муҳдис эрур,
Хилоф шаръи бино қилдинг аввало иҳдос.

Гар элга қасри тараб тузди ишқ меъмори,
Нетайки, қилди манга кулбаи ано иҳдос.

Фиғонкн, ул бути банно басе жафо тарҳин
Кўнгулда қилди ҳануз ўлмай ошно иҳдос.

Мени чу бузди, не осиғки, халқ учун қилғай
Висол ганжи учун махзани ғино иҳдос.

Чу ёр васли тиларсен, вужуд уйини бузуб,
Кўнгул ҳаримида қил маҳрами фано иҳдос.

Навоиё, дема иҳдос қилдинг ўзлук уйин,
Мен айтган ўлсам ани, тавба раббано иҳдос.
90
Бўлди бехудлуғума бодаи гулгун боис,
Ани нўш айлагали соқийи мавзун боис.

Буки, лайливашим оллида фидо қилдим жон,
Бўлди бу қиссаға  афсонаи Мажнун боис.

Дард тоғин қозорим тирноғ ила Шириндур,
Лек бўлди манга Фарҳоди жингархун боис.

Ўлтурур холу хату қошу кўзу ғамзаси ҳам,
Бор анга қатлима андозадан афзун боис.

Ишқ даштида югурсам, ажаб эрмаски, эрур
Телбага пўя учун вусъати ҳомун боис.

Кўзларим ёшиниким Қулзуму Уммон этдим,
Можаросиға эди Дажлаю Жайхун боис.

Дема: кўйида ул ойнинг нега саргардонсен,
Бўлди бу меҳнатима гардиши гардун боис.

Нафси   наҳсиятидин  чиққай,  ангаким бўлғай
Толиъ саъд била бахти ҳумоюн боис,

Гар Навоий эса муғ дайрида расво, тонг эмас,
Не учун бўлмасун омодадурур чун боис.
91
Бориб Юсуф жамоли нақдиға жонон эрур ворис,
Начукким, пири Канъонға маҳи Канъон эрур ворис.

Либос эрди қуюн Мажнунға, чун ул даштдин чиқти,
Анинг тўниға бу мажнуни саргардон эрур ворис.

Чу мен ўлдум, ғамим ул ҳусн шоҳи гар еса, ғам йўқ
Ки, бекаслар ўлуб, неким қолур, султон эрур ворис.

Кўнгул фоний бўлуб, қоним дури ашким қабул этти,
Ятим ар ёш эса ҳам, не қолур пинҳон, эрур ворис.

Уяқти чун қуёш, ул ойға қолди даҳр ёрутмақ,
Чу борди меҳри даврон, офати даврон эрур ворис.

Мен ўлсам, ишқ нақди худ эрур кўнглумга мавруси,
Киши фарзанди гарчи бўлса бесомон, эрур ворис.

Неким тўққуз аною тўрт атодин фитнаю офат,
Бўлур воқиъ, анга ул офати фаттон эрур ворис.

Улуғлардин насиб истар эсанг, касби камол этгил,
Нединким, анбиёға илмлиқ инсон эрур ворис.

Навоий кўнглин олиб, тиғ сурган жонни ҳам олдик
Ки, жони нақдиға ҳам кўнглини олған эрур ворис.

ЖИМ ҲАРФИНИНГ ЖАМИЛАЛАРИНИНГ ЖИЛВАСИ «ФАВОЙИД»ДИН

92
Зиҳи, кўк бошиға гардун хиромингнинг изидин тож,
Висолинг  хилватида  бир   шабистон лайлатул меърож.

Шабистонинг аро сабуҳийлардин юз туман товус,
Гулистонинг аро қуддуслардин юз туман дуррож.

Юзунг хуршидидин ул тун топиб хайли кавокиб нур,
Сочингнинг зулмати ул кеча тун рангини айлаб дож.

Рикобингда малойик хайлидин ҳар сари юз минг саф,
Солиб ҳар саф шаётин мулкига яғмо била торож.

Йўлунгда анбиё руҳи мушарраф айлабон ўзни
Ва лекин илтифотингға бири муштоқ, ўни муҳтож.

Буроқинг суръатидин хатти нуронийки расм айлаб,
Аён  айлаб бу сайринда нубувват аҳлиға минҳож.

Ўзин ўзлукдину кавнайн мулкидин қилиб хориж,
Қаю кавнайн мулки, ломакондин ҳам топиб ихрож.

Ҳарими қурб аро матлуб васлидин бўлуб маҳзуз,
Йўқ андоқким, ҳарими Каъба ичра зумраи ҳужжож.

Тилаб уммат гуноҳин ҳар неким истаб топиб бахшиш,
Зиҳи сойил, зиҳи бозил, зиҳи рифъат, зиҳи меърож.

Зиҳи шоҳеки, тун-кун жавҳаридин соннъи ҳикмат,
Сенинг зотинг учун тузди бу тахти обнусу ож.

Игирди риштаи наътинг Навоий кўз учи бирла,
Агар боқсанг, мутиъ ўлғай анга нассож ила саррож.
93
Биравки даҳр мозиқидин айлагай махраж,
Фаною фақр тариқи эрур анга минҳаж.

Не Каъба шавқида, сен дайр ичинда ёр ила бўл,
Басоки, ўғрилиғ этгай тавоф вақтида ҳаж.

Риёзат айламасун рўзгоринг ошуфта,
Адойи фарзу сунан қил, ўзунга қўйма ҳараж.

Намоз адосиға қилғил кўнгулни тенгрига туз:
Кўнгул туз ўлса, эмас бок, бўлса қибланг каж.

Сўзунг чин ўлса, анга ҳожат далил эрмас:
Қуёшни улки ёруғ дер, не ҳожат анга ҳужаж!

Чу ҳақ дедики, маал уср-юср мужда санга,
Не шиддат ўлса аён қил талаб сўнгинча фараж.

Навоий, иста  мазоҳирда  чеҳраи  мақсуд,
Араб ва гар чиғатой, йўқса туркману халаж.
94
Ишқ бемориға йўқ элдин давоға эҳтиёж
Йўқ ўлукка жуз висоли жонфизоға эҳтиёж.

Боғи васли атри жонимдур, дам урма, эй Масиҳ
Ким, манга воқиъдурур боди сабоға эҳтиёж.

Хоки пойингким эрур кўҳл ул-жавоҳир, топса кўз,
Ҳаргиз ўзга зоҳир этмас тўтиёға эҳтиёж.

Ишқ чун бегона қилди ошнолардин мени,
Йўқ манга бегона бирла ошноға эҳтиёж.

Ҳар не қилсанг кўнглума хуштур, эрур сандин манга
Ҳам вафоға эҳтиёжу ҳам жафоға эҳтиёж.

Уйлаким йўқтур гадоға эҳтиёжи шоҳнинг,
Шоҳдин йўқ ишқ кўйида гадога эҳтиёж.

Эҳтиёжимни улусдин уз, худоё, фақр ила
Уйла фақрким, анга бўлмас худоға эҳтиёж.

Олам аҳлидин вафо муҳтожи бўлмаким, алар
Ҳам чекарлар бу матоъи бебаҳоға эҳтиёж.

Дедим: Эй гулруҳ, Навоийға наво еткур,— деди:
Ким кўрубтур кўрганин булбул навоға эҳтиёж.
95
Сийм агар жон нақдидур айларда ҳар миқдор харж,
Ёрға харж ўлса ёхуд қилса ани ёр харж.

Нақддин бисёру оз ҳар неки киргай илгима,
Хуштурур улким мен оз, ул айлагай бисёр харж.

Ёр меҳмоним бўлур, мен ошиқу муфлис нетай,
Гар  ҳаётим  нақдидур, қилмақ керак ночор харж.

Ганж агар топсам мени девонаваш вайрон аро,
Айларам лайливашимға ани мажнунвор харж.

Кўзлари жону кўнгул нақдин олиб, сарф эттилар,
Айлагандек аҳли дин амволини куффор харж.

Ишқида бору йўқум харж ўлдию ифлосдин
Маърифат айлармен эмди, чун келур дилдор харж.

Истасанг хирқам сотиб, май олсам аввал, бода тут,
Эй ҳариф, ўлмастур ани айламак ҳушёр харж.

Дайр пири гар деса: бору йўқунгни ўтқа сол,
Йўқ эса қилма йўқу борингни беҳанжор харж.

Ишқ кўйида Навоий сочса доғидин қора,
Уйладурким, муҳташам эл айлагай динор харж.

ЧИМ ҲАРФИНИНГ ЧОБУКЛАРИНИНГ ЧЕҲРАКУШОЙЛИҒИ  «ФАВОЙИД»ДИН

96
Қовмағил кўнглумни, зулфунг ичра ором айлагач,
Қушни ким озод этибтур бастаи дом айлагач.

Ул не жондурким, гадо янглиғ қилурлар шоҳлар,
Юз дуо жониға ҳар қайсини дашном айлагач.

Лаъли шавқин ёшурурмен қон ютуб, то соғмен,
Асрай олмон ўзни, гулгун бода ошом айлагач.

Гул паришон ўлдию сарви сиҳи топти шикаст,
Боғ аро гулгашт ул сарви гуландом айлагач.

Даҳр гулзориға ўт солди жамоли барқидин,
Май ўтидин гунаи рухсори гулфом айлагач.

Соқиё,  май тутки, ҳижрон шиддати туғёндадур,
Йиғламоқ таскин берур, майли маю жом айлагач.

Дайр ичинда сўрма зунноримниким, ул муғбача
Маҳкам этти зулфидин торожи ислом айлагач.

Лаҳву исён бирла ўтти умру ҳеч иш қилмадим,
Ўт тушар жонимға, зикри фаслу айём айлагач.

Гар Навоий ҳажридин ўлмиш, вале юз жон топар,
Лаъли руҳафзосидин бир бўса инъом айлагач.
97
Манга агар дегасиз: жон била жаҳондин кеч,
Кечай, велек муни демангизки, ондин кеч.

Замону аҳли замондин денгизки кеч, лекин
Деманг бу сўзниким, ул офати замондин кеч.

Ғамида қон  ёшим ул навъ баҳрдурки, киши
Қолур таҳайюр аро, демасамки қондин кеч.

Сўрарға келмак эмиш ёр, эй ажал, раҳм эт,
Юзини кўргуча бу зори нотавондин кеч.

Ғам ўлтурур мени, гар бода ичмасам, эй шайх,
Агарчи пандинг эрур яхши, бу ёмондин кеч.

Десангки, ёр ила ҳамхона бўлғасен, бўлғил
Диёру мулкдин овора, хонумондин кеч.

Ики жаҳонни кўрар васл монеъи солик,
Мурод ёр эса, ҳам мундину, ҳам андин кеч.

Камол касби қилур бўлсанг, озмундин ўт,
Гар истифода ғараз бўлса, имтиҳондин кеч.

Навоий, ўттилар аҳбоб, бўл фано била чуст,
Десангки, қолмағасен йўлда корвондин, кеч.
98
Тушкали ул дилрабонинг турраси торида печ,
Турра торидек тушубтур кўнглум атворида печ.

Зулфи тобидин жунунумнунг юз онча печи бор
Ким, назар солдим: жунунум дафъи туморида печ.

Ҳажр даштида мени саргаштанинг тўлғанмағи,
Айлагандектур қуюн жисми  намудорида  печ.

Лаълингу зулфунг хаёлидин мени дилхастани
Нотавон жонида андуҳу тани зорида печ.

Соқиё, ул шўхнинг жомин риоят айлагил
Ким, бузулмиш, май чиқиб бошиға, дасторида печ.

Ваҳки, ул кофир асиринннг ишида куфрдин,
Печлардур ончаким, йўқ онча зуннорида печ.

Олам аҳлиға не тонг саргашталиғ невчунки бор,
Чарх паргорида давру давр осорида печ.

Ростравлар гўша туттиларки, даврон аҳлининг
Бордур атворида печ, андоқки гуфторида печ.

Чун Навоий, ёр зулфи васфида кўп чирмашур,
Эл таажжуб қилмасун, кўп этса ашъорида печ.
99
Кўзунг қонимға сероб этти ўзни, нақди жон олғач,
Нечукким, маст бергай майға нақди ронгон олғач.

Чу урдунг ништари ҳижрон, фироқинг сўзи кам бўлди,
Анингдекким, иситма дафъ бўлғай, кимса қон олғач.

Начукким, қиймати лаъл олибон бергай рақибиға,
Итига ташлади кўнглумни ул номеҳрибон олғач.

Санаб ушшоқини қатл айлади ул ҳусн султонн,
Чирикни тарқатиб озод этар шаҳ, гарчи сон олғач.

Кўнгул журмиға бўлдум уҳдаву ғам чоҳиға солдинг,
Эмастур  расм  қилмоқ ҳибс, мужримдин зимон олғач.

Шикебу сабр хайли иттилар, еткач манга номанг,
Начукким, корвон боғлар сафар рахтин, нишон олғач.

Ушатма тавбам, эй соқийки, қолмас яхшилиқ расми,
Менинг ҳолимда илгимга қадаҳни мен ёмон олғач.

Баҳори ҳуснидин булбулға ҳам еткур наво, эй гул,
Бу гулшан мулкини торож этар, хайли хазон олғач.

Навоий ҳолини ул йўқ оғиздин сўрма эмдиким,
Адам йўлиға борди меҳринг ул бехонумон олғач.
100
Қайд айларга жунун аҳлини бор ул икки соч,
Ҳар бири неча тугун, ҳар тугуни  неча қулоч.

Туркларнинг қулидурменки, нигоримнинг эрур
Қоши туркона, қабоғи кенгу кўзи қиймоч.

Сочингу мушк аро бор анча тафовутки, мунунг
Кисватидур янги иксунда, анинг — эски саноч.

Ташлабон доғларим  марҳами бирла  момуғин,
Телбадурменки, чопонин солнб ўлғай ёлангоч.

Соқиё, лаъл уза хай кўрубон бехудмен,
Майға мамзуж гулоб айлаб, ани юзума соч.

Луқма огаҳлик ила солик агар айласа нўш,
Яхшироқ арпа кўмочики, тағофилда кулоч.

Эй Навоий, тиласанг элдину ўздин махлас,
Чиққил ўзлук йўлидин чусту фано кўйига қоч.

ҲЕ ҲАРФИНИНГ ҲАРОМИЛАРИНИНГ ҲУСНОРОИЛИҒИ «ФАВОЙИД»ДИН

101
Азалда чунки рақам топти толиҳу солиҳ,
Манга бу пандларинг бежиҳаттур, эй носиҳ.

Сен эътирозни  қўйғилки,  барча  ҳақдиндур,
Чу ғайб макманидин ҳар неким бўлур сониҳ.

Не ихтиёр сангаю манга, чу килки қазо,
Азалда ёзди не мажруҳдур ва гар рожиҳ.

Амал бир оят ила айламас, чу йўқ тақдир,
Биравки айласа «Кашшоф»да ўзин шориҳ.

Тили ҳуруфқа эврулмаган, басо, ҳинду
Ки, бўлди нуктаси кўп ғайб ҳазиға фотиҳ.

Бу корхонаға дахл айламак адаб эрмас,
Не дахл кимсага, ҳар неки меҳр этар лойиҳ.

Навоий, оллинга ёзғанни кўрмайин бўлмас,
Эрур ҳақ оллидин ар солиҳ ўл ва гар толиҳ.
102
Зормен зулфу юзи фурқатидин шому сабоҳ,
Соқиё, бода кетур, қайда мену қайда салоҳ.

Бода дарёсиға солғил мени, эй бодафуруш,
Мен ғариқ ўлсам, эмас ғам, чун сен ўлғунг маллоҳ.

Мен мену кўйи хароботу май ичмак туну кун,
Қўпқил, эй шайху салоҳимға кўп этма илҳоҳ.

Хонақаҳдин чу саҳар майкадаға  юзландим,
Ҳар тарафдин юзума очти эшиклар фаттоҳ.

Шаҳр муфтийси букун маст эди, фатво ёзди
Ки, ҳаром ўлди, ямон ичса киши, йўқса мубоҳ.

Қачон ул руҳи мусавварки симоъ ичра кирар,
Эврулур бошиға қудс амкинасидин арвоҳ.

Эй Навоий, чу эрур золи фалак хасмға хасм,
Гар никоҳ ўлса, талоқ эт, йўқ эса, қилма никоҳ.
103
Эй, хату лаълинг қошида мунфаил Хизру Масиҳ,
Не ёшунмоқдур, гар эрмаслар хижил Хизру Масиҳ.

Хат лабингға муттасилдур, лаб юзунгаким, эрур
Оби ҳайвону қуёшқа муттасил Хизру Масиҳ.

Уйлаким Хизру Масиҳ оллида сабза бирла су,
Хаттингу лаълинг қошинда уйла бил Хизру Масиҳ.

Чун Масиҳосо лабингдин Хизр умри касб ўлур,
Бўлсалар андин, ажаб йўқ, мунфаил Хизру Масиҳ.

Лабларингдиндур Масиҳу Хизрға нутқу ҳаёт
Ким, эмишлар ишларига мустақил Хизру Масиҳ.

Сабзаи  хат кўргузуб, жонбахш лабдин сўз дегач,
Бўлдилар ул ҳайрат ичра музмаҳил Хизру Масиҳ.

Ўлди ҳажридии Навоий, тушсалар бу ҳажр аро,
Тонг йўқ ўлмоқ бу сародин мунтақил Хизру Масиҳ.
104
Эй, сочинг шоми аро рухсори фаррухфол субҳ,
Ой юзунгдин толиъ айлаб кавкаби иқбол субҳ.

Эй сабуҳ аҳли, ичинг майким, бағоят хуштурур,
Лаҳни нўшо-нўш бирла жоми моломол субҳ.

Тун хумори ҳажрида бадҳол эдим, юз вой, агар
Жоми васлидин мени ёр этмаса хушҳол субҳ.

Шоми субҳ истаб қора тун ичра эрдим, шукрким,
Жилва айлаб, шоми зулфин айлади поймол субҳ.

Васли субҳидин тилармен — андоқ эткай шоми ҳажр
Ким, юзига топмағай қўймоққа мушкин хол субҳ.

Дам-бадам тонг ёрубон олам эли ғавғосидур,
Бодадин хушвақтлиғни қилмангиз эҳмол субҳ.

Чарх даври зулмидиндур гўйиёким сарғариб,
Кўргузур йиғлаб, яқо йиртиб, ажаб ашкол субҳ.

Эй хуш улким, субҳидам жоми сабуҳ ул навъ ичиб,
Маст бўлғайким, анинг ҳолиға қолғай лол субҳ.

Эй Навоий, истасанг сидқу сафо ғам шомида,
Бўлма ғофил, токи қилғай жилва фаррухфол субҳ.
105
Зиҳи шаҳди нўшунг бағоят малиҳ,
Мусалсал сўзунг бениҳоят малиҳ.

Шакардек лабинг келди ишқ аҳлидин,
Демак шукр ширин, шикоят малиҳ.

Малоҳатдин ул лаъли кони намак,
Ажаб эрмас андин ривоят малиҳ.

Дам урма рақиб, ул десун, сўзки бор:
Малоҳатлиғ элдин ҳикоят малиҳ.

Не янглиғ такаллумдур, оёки, бор
Сариҳ этса Ширин киноят малиҳ.

Очиғлан гаҳи қулларингғаки, бор
Раиятқа шаҳдин риоят малиҳ.

Навоий ярасиға кўп сепма туз,
Неча бўлса нутқунг бағоят малиҳ.
106
Бошима еткурди тиғ ул шўхи маҳ пайкар сабоҳ,
Кош рўзи бўлса бу ахтар тулуъи ҳар сабоҳ.

Васл субҳи ул саодат кавкаби кўргузди юз,
Ул сифатким, жилва қилғай хисрави ховар сабоҳ.

Ёр васли хуштурур, гар зулф, агар юз кўргузар,
Васл даври айшдур, гар шом бўлсун, гар сабоҳ.

Тонг йўқ ул маҳваш муғанний тутса жоми май сабуҳ,
Не учунким Зуҳрадур толиъ, бўлур ахтар сабоҳ.

Ёрутуб ҳар тун шабистонни, саҳар уйқудадур,
Не таажжуб, гар ғуруб айлар маҳи анвар сабоҳ.

Тахтаи ишқин ўқирмен мактаб ичра, чун қўяр
Лавҳи сиймин қўйниға ул шўхи сийминбар сабоҳ.

Ҳажр субҳу шоми мендек бўлмасун ишқ аҳликим,
Музтарибмен шом ўз ҳолимғаю музтар сабоҳ.

Бош кўтарма дайр пири остонидин кеча,
Гар тилар бўлсанг муғона ичкасен соғар сабоҳ.

Кўйи туфроғин Навоий оҳи совурди саҳар,
Ишрат аҳли уйлаким  рафъ этсалар бистар сабоҳ.

ХЕ ҲАРФИНИНГ ХЎБЛАРИНИНГ ХИРОМИ «ФАВОЙИД»ДИН

107
Садқанг бўлубон урмоқ бу гунбади ахзар чарх,
Қасрингға давр урғондек бир сабз кабутар чарх.

Сен шамъ, вале гардун фонуси хаёл эрди,
Урғанда малак хайли тегрангда саросар чарх.

Чун юқори майл этти нуру азминг бўлди,
Ҳам нурда чарх ахтар, ҳам азмда ахтар чарх.

Шамъингға лаган бўлғач афлок малойикдин,
Парвоналар урдилар тегрангда мукаррар чарх.

Кўк ҳулласидин ёйиб атлас йўлунга анжум,
Анжум дуридин сочиб бошинг уза гавҳар чарх.

Йўлунг изидин ўзни равшан қилибон кавкаб,
Рахшинг нуридин кўзни ҳар дам қилиб анвар чарх.

Кўйунгда Навоийға чарх урмоқ агар етса,
Бир доираи мақсуд ўлғуси анга ҳар чарх.
108
Қон тўкуб ул бути зебо густох,
Бориб ул ён мени шайдо густох.

Бўлмаса телба, парийни мендек
Ким қилур буйла тамошо густох.

Ваҳ, не тарсодурур ул дайрдаким,
Сўз демас оллида Исо густох.

Холинг ул ҳинду эрурким, бўлмиш
Лабинг устида шакархо густох.

Соқиё, бер ики соғарки, бўлай
Нуктаи ишқ аро гўё густох.

Хатту лаъли қошида асранг адаб,
Келманг, эй Хизру Масиҳо, густох.

Ёр ҳазл айлар учун бўлмишмен,
Ҳарза дердин мени расво густох.

Ишқ дайрида гадодур шаҳлар,
Киргали бизга не ёро густох.

Эй Навоий, тиласанг соғари файз,
Бўлма бу дайрда асло густох.
109
Чу қилди ишқиға кўнглумни мубтало ул шўх,
Кетурди жонима ҳар лаҳза юз бало ул шўх.

Асир қилса мусулмонни, қилмағай кофур,
Бу жавру зулмки, ҳар дам қилур манго ул шўх.

Ажаб эмаски, қилур нақди жонға кўз қоралиғ,
Эрур чу шўхлар ичра кўзи қоро ул шўх.

Улустун уркуп, ўзумдин доғи бўлубмен ёт,
Мени рамидаға то бўлди ошно ул шўх.

Замона ичрадур ошубу қўзғолон гўё
Ки, чиқти сархушу тунд отланиб яно ул шўх.

Ажаб эмаски, вафо расми айлагай бунёд,
Қилурға чунки яна топмаса жафо ул шўх.

Бу навъким манга ул шўх май берур, бир кун
Ҳалок қилғусидур ё бу тунд, ё ул шўх.

Йўқ оғзидин сўрубон нукта оқибат қилди
Менн мусофири сарманзили фано ул шўх.

Буким улусқа наво берди васлидин, не осиғ
Ки, охир этти Навоийни бенаво ул шўх.
110
Ул парийваш ҳурнинг мен телбадек шайдоси чўх,
Не ажаб, гар бўлса олам мулкида ғавғоси чўх.

Эй кўнгул, мумкин эмастур васл, невчунким, эрур
Сабру ҳушум озу анинг нозу истиғноси чўх.

Мен гадо найлаб сочи мушки харидори бўлай
Ким, эрур шаҳлар димоғинда анинг савдоси чўх.

Арманидур гўйиё ул шўх кофур туркмон
Ким, етар дин мулкига кофур кўзи яғмоси чўх.

Дилраболиғнинг либоси чўхасидур гўйиё,
Ким ани кийгач, кўнгул олур қади раъноси чўх.

Қиймати ажносдин чун шадда боғлар ҳафт ранг,
Ҳусни бозори аро зоҳир бўлур колоси чўх.

Соллониб чун жилва айлар, халқни вола қилур,
Ҳам қади раъноси, ҳам андоми руҳафзоси чўх.

Лаълидин ком нстарам, не чора, етса кўнглума
Кирпикининг найзасидин захм ила изоси чўх.

Бас баҳодирваш эрур, лекин мулойим ҳам эрур
Ким, Навоий кўнглига тушмиш анинг васвоси чўх.
111
Дема, бир ўпмак не эркин лаълидин жононға нарх,
Не сўрарсен, англа, бир мисқоли юз минг жонға нарх.

Ком пинҳон оғзидин топмоққа кўп сўрманг баҳо:
Кимса таъйин айламайдур жавҳари пинҳонға нарх

Ҳар кун ул юз қиймати тағйир топса айб эмас:
Икки кун бир навъ бўлмайдур гули бўстонға нарх.

Ҳусн бозорида мен бўлдум ул ойға муштари,
Ким муқаррар айлагай оё маҳи тобонға нарх.

Худфуруш ўлди ул ой, оё, қаёндин топқамен
Аниким, қилди муайян Юсуфи Канъонға нарх.

Ким менинг кўнглум харидоридурур, бир лутф бас,
Нақд ҳожат эрмас, охир истасанг вайронға  нарх.

Эй Навоий, ул қуёш қурси баҳосин сўрмағил,
Сен гадоға авло ул бўглғайки, сўрсанг нонға нарх.
112
Қадду рухсориға йўқ гулшанда бир монанд шох,
Ким сапидор узра гулдин айламиш пайванд шох.

Боғи ҳажр ашжори шохидин тутай сайли сиришк
Ким, улуғ савдо керактур боғламоққа банд шох.

Тундбоди ҳажр айшим боғин андоқ буздиким,
Тушти фурқат даштида ҳар сари бир парканд шох.

Жисм аро ҳар узв тиғингни қилурлар орзу,
Уйлаким, бўлғай яғочда суға ҳожатманд шох.

Шўхлар синдурдилар нақди ҳаётим шохини,
Ул сифатким, бўлғай атфол илгидин сарканд шох.

Нахли табъим шохидин маъни бўлур зояндаким,
Шохнинг фарзанди гулдур, нахлиға фарзанд шох.

Эй Навоий, қадди тубидур, юзи жаннат гули,
Гулшани давронда йўқ ул қадға бир монанд шох.
113
Хужаста тонгки очиб ораз ул бути гулрух,
Баҳор ҳусни кеби субҳим айлагай фаррух.

Санга мушобаҳати бўлғай эрди, бўлса эди
Бу гулшан ичра парий — сарвқомату гулрух.

Сўз айтса ҳам ўлубу ҳам тирилмаким не ажаб
Ким, ўлса талх такаллум, эрур шакар посух.

Сочинг қорасида юз мушк тиббату тотор,
Қадинг ҳавосида минг сарви Учаву Халлух.

Ичимда лаълинг эрур уйлаким бадан аро жон,
Ўқунгда жоним эрур уйлаким сўнгак аро мух.

Чу файз эрур мутафовут топилмағай маъруф,
Агарчи Карах кеби келди сурат ичра курух.

Кўруб юзунгни Навоийға ҳуш кетса не тонг
Ки, мот ўлур бори шаҳлар, қачон сен очсанг рух.