РЕ ҲАРФИНИНГ РАЪНОЛАРИНИНГ РУСТОХЕЗИ «ФАВОЙИД»ДИН
132
Қарида гарчи сабук руҳлуғ фаровондур,
Вале йигитлар аро чун кирар, гаронжондур.
Шабобнинг ҳавасидин сақолни ранг этма,
Оқорса сабза, кўкармак яна не имкондур.
Қари йигитлар ишин чун қилур, эрур мабҳут,
Йигит қарилар ишин пеша қилса, нодондур.
Асо юрурга мададдур, вале асо аҳли
Чу найза тутти, ҳамул йўл юрурга нуқсондур.
Чу қад эгилди, асо бирла доғи бўлмас туз,
Эшитса туз анга бир кунжи байтул аҳзондур.
Чуқурға тушти чу кўз, гўйиё қавий заъфин,
Назар қилур уятидин чуқурға пинҳондур.
Дариғким, қаридим зуҳду фақр лофи била,
Вале ишим ёшурун барча журму исёндур.
Худой учун қилинг, эй порсо йигитлар, шукр
Ки, сизга журму гунаҳдин худо нигаҳбондур.
Йигит била қариға зуҳд бирла исёнда,
Йўқ ихтиёр мунга қаҳр анга не эҳсондур.
Йигитлигида киши қилмаса итоати амр,
Не суд чун қариди, нечаким пушаймондур.
Навоиё, ема ғам, не учунки, баҳри карам
Чу урди мавж, бориға умиди ғуфрондур.
133
Эрур ҳамиша хазон баргидек бошимда шарор,
Сенга не ғамки, бошинг узрадур ҳамишабаҳор.
Яна нетиб киши қолғай тирикки, чиқтинг маст,
Этакни санчибу ошуфта чирмабон дастор.
Таним чуқур-чуқур ўлмиш, бори бўлуб тўла қон,
Нединки тишлаб-тишлаб қилибмен ани афгор.
Ғубор ичинда қуёш тонг эмас, бу тонгдурким,
Кўрунди юзу хатингдин қуёш ичинда ғубор.
Чу дайр хизматин ортуғроқ айларам, не ажаб
Белимга муғбача зулфайнидин ики зуннор.
Чу соф айш ила қаср ичра бордурур юз бийм,
Хушо фароғат ила дарду кулбаи хаммор.
Навоиё, тилар эрсанг замоне осойиш,
Замона фикрига кўнглунгни қўймағин зинхор.
134
Қонима ҳар дам кўзунгнинг ўзгача ангези бор
Ким, анинг мужгони бирла ғамзаи хунрези бор.
Лаъли ёди қонға ашким рангини айлар бадал,
Оллоҳ-оллоҳ, не ажойиб лаъли рангомези бор!
Ишқ бошимнн кесиб, йўл топқай ул ой кўйида,
Не учунким, итлари оллида дастовези бор.
Ҳажр шоми, қил тамошоким, жамолинг шавқидин
Нотавон кўнглумнинг ўтлуғ оҳидин гулрези бор.
Найлаб ул кўздин бўлай эминки, бемор эрса ҳам,
Офият аҳлига раҳм ойинидин парҳези бор.
Боғ аро гул сочти ноз уйқусидин ул сарв уза,
Тонг насимининг магар парвизани гулбези бор.
Чарх чун бемеҳрдур, Парвездек қонин тўкар,
Меҳрнингким, шоми сиймин наълдек шабдези бор.
Боғи даврон гуллари чун бевафодур, тонг эмас,
Кеча гар тонг қушларининг нолаи шабхези бор.
Айб кўп қилма Навоий кўзлари шўробасин,
Кўрки, ул ойнинг не янглиғ лаъли шўрангези бор.
135
Ғариблиғда деманким ғаму малолати бор
Ки, сендин анру кўпгулнинг ғариб ҳолати бор.
Кўнгул иложини қил, эн қуёш, внсол илаким,
Масиҳ дам ура олмас кеби малолати бор.
Кўпгул жунунда тилин ақл элини фаҳм эткай
Ки, дарду шавқ каломи била мақолати бор.
Фироқинг илгида чун ўлмадим, бошим қуйидур,
Бу шева зоҳир этар, кимсаким хижолати бор.
Кўнгул жафосидин обод эрурки, бўлди тузук
Ҳарими мулк, агар шоҳнинг адолати бор.
Кетурда лаълинга жоним паёмини, эй гул,
Эшитки, пайки сабонинг ажаб рисолати бор.
Фироқ аҳли чу ғамдин халос эмас туну кун,
Мудом ичарга бу аҳволнинг далолати бор.
Висол руқъаси етмас манга, хуш ул новмид
Ки, қосиди қўлида хатти истимолати бор.
Навоий, истасанг ўзлукни рафъ, мажнун бўл
Ки, ақл пирини кўрдум — басе жаҳолати бор.
136
Гўйиё кўнглум тахайюл мулкининг султонидур
Ким, хаёл ичра қилур ҳар айшким имконидур.
Ҳуснию ишқим камол ичра яқиндурларки, бор:
Ул менинг ҳайрониму олам анинг ҳайронидур.
Тутмамиш рангин булут кўкники, оламни тутуб,
Акс кўк миръотиға солған сиришким қонидур.
Сарсару тўфон етар, эй халқ, ўлунг огоҳким,
Оҳу ашкимнинг бу оқшом ҳажрдин туғёнидур.
Чуғз бўлмиш ганжи васлинг шавқидин кўнглум қуши,
Захми кўп кўнглум уйи ул чуғзнинг вайронидур.
Ҳуснға чун йўқ вафо, бас тут вафони муғтанам,
Неча кун, эйким, маҳбублуғ давронидур.
Ишқ даштида Навоийдур, қуюн қилманг гумон
Ким, тани хоки била бир шўх саргардонидур.
137
Васлидин чун мултафит кўпроқ бўлур фурқатда ёр,
Тарки васл айлаб қилинг, аҳбоб, фурқат ихтиёр,
Дема кўнглунг бўлдиму тарк айламак ёру ватан,
Не кўнгулни тарк қилмоқ, не ватан, ваҳ, қайси ёр.
Топмадим бир нечаким меҳру вафо туфроғида¤,
Дона сочтим ашкдин, кирпик била айлаб шиёр.
Сиймгун ашк ўлмоқ олтундек юз узра не осиғ,
Жисм ҳижрон кўрасида бўлмайин холис иёр.
Кимки, олам халқи бирла ошнолиғ қилмади,
Ани де фархунда ахтар, муни билгил бахтиёр.
Ҳолини найлаб ниҳон тутсун Навоий хастаким,
Етса ашкин оҳ урар, йиғлар агар оҳин тиёр.
________________________________________
¤ Бу ғазал «Наводир ун-ниҳоя» девонидан киритилган бўлиб, қўлёзмада
Сўзу ёру ёрдин сўрмонгки, ҳижрон даштида
Қолғали бекас унут бўлмиш манга ёру диёр
байти бор, аммо у «Хазойин ул-маоний»нинг XV—XVI аср қўлёзмаларининг бирортасига ҳам киритилмаган, шунинг учун мазкур байт тушириб қолдирилди.
138
Парвона қаноти ароким доғ ила қондур,
Ҳажр ўтию ғам ярасидин икки нишондур.
Сариғ, қизил алвон била хилъатларинг, эй гул,
Раънолиғ эрур, улки либосингда аёндур.
Ул кўз қораси ҳайъати мажруҳ кўнгулда,
Ҳижрон ўтидин икки янги доғи ниҳондур.
Кўнглумники парголалар этти ғами ҳажринг,
Лола варақидек борида доғ ила қондур.
Лаълингдин агар қатраи қон қилса тарашшух,
Туфроққа томизмаки, анинг туфроғи жондур.
Бу гулшан аро бўйи вафо етмади гулдин
Булбулғаки, минг навҳа била даъби фиғондур.
Шавқ ўтиға ёнмоққа ўзни урди Навоий,
Қовдунг, келу лутф айлабон ул телбани ёндур.
139
То бузуғ кўнглум аро зулфунг хаёли айланур,
Аждаҳоедурки, бир вайрона нчра тўлғанур.
Аҳли дард оҳу фиғонидур, эмас кўсу нафир,
Сайр учун ул хўблар шоҳи қачонким отланур.
Гар танимда доғлардур, ваҳ, не тонг тошида доғ,
Нотавонеким, ичи ҳижрон ўтидин ўртанур.
Ҳар шарарким, ўтлуғ оҳимдин борур гардун сари,
Аҳли ишқ арвоҳи ўртонмакни андин ўрганур.
Равшан этмас базмни ҳусн аҳли сепдек, ким этар
Даҳр ёрутмоғни гар анжум қуёшқа ўтканур.
Чун бу гулшан бевафодур, жом давриға тўкар,
Неча пора сиймким, умрида наргис қозғанур.
Андоқ уйқуға Навоий борди ҳижрон шомиким,
Яхшидур гар ҳашр ғавғосида доғи уйғанур.
140
Тешилди хаста кўнгул, ишқ тиғи эткач зўр,
Кирар анга қора қайғу сипоҳи уйлаки мўр.
Юзи кўзумдаю ғойибмен андин, айлама айб,
Сиришкининг суйи рангин не навъ билсун кўр.
Лабинг хаёлида шўроба тўксам, андин эрур
Ки, бир чучук берур ул ердаким, су бўлғай шўр.
Ажаб эмас ишимиз дайр аро гадолиғ эса,
Нединки, муғбачалар қилди бизни муфлису ўр.
Агарчи маҳвашим рустойи ойиндур,
Валек шаҳру вилоятқа солди ғорати ғўр.
Бу дашт сатҳида жоми Жам ичра кўп боқтим,
Қадаҳ кетурки, не Баҳром зоҳир ўлди, не Гўр.
Навоий айтса абёт ул ой меҳринда,
Керакки нағмаси бўлса баётию моҳур.
141
Итларинг хайли мени ўлди гумон айладилар,
Ки, бошимда кеча то субҳ фиғон айладилар.
Қатлима хат ёзиб афлоку нигин анжум ўлуб,
Юз туман ерда бу маҳзарни нишон айладилар.
Не бало эркин ул ойким, кўзу қошин афлок
Фитнаи оламу ошуби жаҳон айладилар.
Ишқ савдоси жаҳон ичра ёйилди, гарчи
Ани савдозада кўнглумда ниҳон айладилар.
Махласим йўқ тирик андин, не қилай, эй асҳоб,
Дард ила ишқи чу кўнглумни макон айладилар.
Ишқ човушлари юз қофилани ҳар лаҳза,
Кўйидин мулки фано сари равон айладилар.
Кўйида эрди Навоию кўрунмас эмди,
Ишқ ила дард ани, билмонки, қаён айладилар.
142
Ваҳки, савдо даштида қилди мени девона ҳажр,
Бир парий ишқида ҳолим шаҳр аро афсона ҳажр.
Орзудинким кириб кулбамға, тутқай бир қадаҳ,
Туну кун ҳамкоса фурқатдур манга, ҳамхона ҳажр.
Ул бузуғлуғларки еткурди, бир-икисин эшит:
Қилди вайроним йиқиб, кўнглум уйин вайрона ҳажр.
Танимасмен дема элниким, таадди бошлағач,
Ошнолардин бурун қилди мени бегона ҳажр.
Шарт қилдим: васл топсам, келса гар юз минг бало
Тортайин, аммо қабул этмай чекарга ёна ҳажр.
Ҳажр аро ҳар неча сочтим ашки ҳасрат берди бар,
Не самар бергай, чу бир мазраъда сочқай дона ҳажр.
Эй Навоий, ҳар кишиким истагай албатта васл,
Тортибон юз минг бало чекмак керак мардона ҳажр.
143
Ул малаксиймоки, ҳусн ичра парий монандидур,
Ҳури жаннатдурму ёхуд одамий фарзандидур.
Эйки, гаҳ-гоҳи кўрарсиз ани, ношукр ўлмангиз,
Вой, ул маҳзунки ёд этмак била хурсандидур.
Зоғлар кўйида кўнглумни чўқушуб уздилар,
Тумшуғ эрмас, ҳар бири оғзида бир паркандидур.
Кўнглима жон риштаси, ё ҳажр тори чирмашиб,
Қайд солди, ё сенинг занжири зулфунг бандидур.
Ул Масиҳодин нетиб фориғ бўлайким, ҳар нафас
Ҳажр тиғидин кўнгул юз қатлаъ ҳожатмандидур.
Раҳни хирқамким, тўшабтурлар ани майхонада,
Гўйиё ҳар ён ёпушқан дурдлар пайвандидур.
Эй Навоий, кўнглума манъи жунун кўп қилмаким,
Ани Мажнун айлаган аҳли насиҳат пандидур.
144
Васлидин новмид экан чоғда фироқи куйдурур,
Чунки бўлди васл уммиди, иштиёқи куйдурур.
Турғани бирла бир оташпорадур ул шўхким,
Йўқу боримни анинг боштин аёқи куйдурур.
Оташин сероб лаъли жонға ўт солса, не тонг
Ким, мени ул ўт била су иттифоқи куйдурур.
Холин ул юз ўртамишким, фитнадур даврон аро
Ким, жаҳон аҳлин жаҳоннинг эҳтироқи куйдурур.
Базм аро куймакдин ўзга йўқ насибим ўзгаким,
Хоҳи гулгун бода, хоҳ ул турфа соқий куйдурур.
Ишқ бир ўтдурки, кўнглумдур анга оташкада,
Ул висоқин куйдурур, бизни висоқи куйдурур.
Солмоқ ўт барлосу тархон орази не судким,
Бизни куйган чеҳра бирла бир ясоқи куйдурур.
Куйдурурга элни ҳам гоҳе қилурлар иттифоқ,
Йўқки, ёлғуз олам аҳлининг нифоқи куйдурур.
Эй Навоий, ошиқ ўлдинг, билки, олам мулкини
Ишқ этиб торож, ҳар не қолса боқий, куйдурур.
145
Сафарда, ваҳки, мендин айру бир ғойиб мусофирдур
Ки, кўздин гарчи ғойибдур, вале кўнглумда ҳозирдур.
Тилаб мушкин ғнзолимни кўнгул, девоналар янглиғ,
Ҳамиша тоғу дашт ичра кийиклар бирла сойирдур.
Агар худ барча бир кундур, не мумтад ҳажр экан, ёраб
Ки, минг йил шиддатин шарҳ этса тил васфида қосирдур.
Фидо руҳум қуши ул чуғзғаким, эски қабримда
Эрур ҳам навҳагар андуҳ бирла, ҳам мужовирдур.
Ажал гар қатл таълимин келиб олса фироқингдин,
Не тонг бу ишда бор ул мубтади, лекин бу моҳирдур.
Хато йўқ новаки қатл отса ҳажринг жонғаким, ҳам бу
Дуо бирла тилар ҳақдин ҳамул шастиға қодирдур.
Не тонг ҳар зарра оллинда ер ўпмак айласам зоҳир
Ки, дилбар орази хуршидиға ашё музоҳирдур.
Кстур, соқий, анингдек майки, кул қилғай вужудумни
Ки, ўзлук пардаси матлуб рухсориға сотирдур.
Ёқинг, аҳбоб, марҳам васлидии, йўқ эрса, борингким,
Навоий ҳажр нешидин басе озурда хотирдур.
146
Войки, бағрим яна ҳажр ўқидин ёрадур,
Ҳар нафас ул ёрадин жон ўзидин борадур.
Жонима офат лаби ҳажри бало, оҳким.
Бахтима бир ҳукми бор лаълу гар хорадур.
Дард сипеҳри таним турғону ўткан ўқунг,
Ламъаи пайкон била собиту сайёрадур.
Кўйида топмақ сени мумкин эмас, эй кўнгул,
Анда чу сен телбадек юз туман оворадур.
Чарх арусига йўқ, гарчи ёмонлиғ шиор,
Ақдиға майл этмаким, шоҳиду бадкорадур.
Вўсмаси қавси қузаҳ, ғозаси гулгун шафақ,
Зулфу юзи туну кун, кўрки, не маккорадур.
Ишқ ажаб дард эмиш, дардқадур чора сабр,
Ваҳки, Навоий басе ошиқу бечорадур.
147
Ишқ доғидин нишон қолғандин, эл жоним олур,
Юса кетмас, тиғ ила йўнсам, нишон кўпрак қолур.
Ваҳ, не ҳолатдурки, қошу кўзини кўргач қора,
Ақлу жоним соврулур, сабру шикибим қўзғалур.
Қоши ҳажрида янги ой заврақининг хавфи бор,
Сарсари оҳим била чун баҳрн ашким чайқалур.
Кўк шабистони қизил гуллар очар, чун қон ёшим
Аксини ғам шоми анжум кўзгуси ичра солур.
Бода тут нақди ҳаётимни олиб, эй муғбача,
Жон топай бир лаҳза чун бу нақд охир сийғалур.
Фақр водийсида чун урдунг қадам, ўзлукни сол:
Йўл узундур, бу оғир юкни кўтарган товшалур.
Эй Навоий, то тириксен, тортқунг элдин жафо,
Совуғач ҳангомаи ишқинг, бу ғавғо тарқалур.
148
Биров тиғи фироқи, ваҳ, яна кўксумни чок айлар
Ки, ҳам захми, ҳам ихфоси, ҳам изҳори ҳалок айлар.
Магар истаб итига туъма кўнглум бирла бағримдин
Бирин паргола-паргола, бирисин чок-чок айлар.
Не муҳлик дард эрур кўнглумдаким, афғонима ҳар ким
Ки, йиғлар, ишқ анинг ҳам фиғонин дарднок айлар.
Ажаб йўқ ишқи бебок илгида мендек асир ўлмоқ
Кишиким, ишқ кўйи азмини беваҳму бок айлар.
Ажаб йўқ васл хайли тушкали тартиб этар манзил,
Гар ашку оҳ ўти элнинг кўзу кўнглини пок айлар.
Менинг бошим кесакча ҳам кўрунмас рахши оллинда,
Бировким, тавсани тож аҳлининг бошини хок айлар.
Кўнгул боғида дарду ғам ниҳолин эккали гўё,
Қазо деҳқони ҳар ён ўқи захмидин мағок айлар.
Хушо улким, хазон фасли майи ол ичса боғ ичра,
Қадаҳ сарпўши хинолиғ иликдек барги ток айлар.
Бир аҳли ишқни ёри ҳалок айлаб Навоийни,
Бу янглиғ ёрсиз жон миннатин чекмак ҳалок айлар.
149
Эй кўнгул, душманлар онча макр ила фан қилдилар
Ким, вафолиғ дўстни жонимға душман қилдилар.
Дуд бошимдин чиқар, гўёки ҳижрон тошидин
Ёғдуруб ҳар ён, бу гунбад узра равзан қилдилар.
Бошима жўлида соч эрмаски, зоғ айлаб ғулу,
Захмлардин туъма истарга нишиман қилдилар.
Ҳажри шомидин осиб гардун қора киз бўйниға,
Субҳ чок айлаб яқо ҳолимға шеван қилдилар.
Учмиш эрди ишқ ўти, хасдек танимни дарду шавқ
Куйдуруб, гўё бу туфроқ бирла равшан қилдилар.
Бода тутким, аҳли ҳикмат чарх бемеҳр эрканин
Жом даври хатлари бирла мубарҳан қилдилар.
Эй Навоий, Каъба тут ё дайрким, аҳли жаҳон
Журму ғамдин бу ики манзилни маъман қилдилар.
150
Қаю тарафки қуёш янглиғ ул нигор борур,
Сўнгинча соя масаллик бу хоксор борур.
Дема нужумки, кўк тирлар оҳим ўтидин
Ки, шоми ғам анга кўп шуълаю шарор борур.
Куларда риштаи дурдек тишин кўруб, ашким
Тизилган инжу масаллик тузуб қатор борур.
Фиғонни забт қилурмен, валек ул қотил
Чу жилва айлади, илгимдин ихтиёр борур.
Ичимда юз бошоғ, эй гул, не айб ингрансам,
Алам топар, тобониға анингки, хор борур.
Бу гулистон аро булбулға раҳм қил, эй гул
Ки, ҳай дегунча хазон юзланиб, баҳор борур.
Навоий ўлса, едик кўйи итлари сўнгакин,
Рақиб қилма гумонким, десангки бор борур.
151
Мену фурқат айёмию зорлиғлар,
Ҳар ақшом тонг отқунча бедорлиғлар.
Бало хайликим ёғдуруб тошу новак,
Тану жонима андин афгорлиғлар.
Ғаму дард зиндони ичра кўнгулга
Тушуб ўтлош-ўтлош гирифторлиғлар.
Гаҳи ёрсизлиғлар анлаб ҳалоким,
Гаҳи дарду ғам кўргузуб ёрлиғлар.
Мени, соқиё, ҳажр даврида маст эт
Ки, ёқмас мизожимға ҳушёрлиғлар.
Фано даштида ташла ўзлук юкинким,
Керакликтур анда сабукборлиғлар.
Навоий, баҳор ўлди, тавбангни синдур
Ки, хуштур бу фасл ичра хумморлиғлар.
152
Онча кўнглумни жунуну ишқ яғмо қилдилар.
Ким, мени девонани оламға расво қилдилар.
Халқ баъзи кулдп, баъзи ибрат олиб йиғлади,
Ҳар қачон муфрит жунунимни тамошо қилдилар.
Ғамзаси ҳар дамки қон тўкмакка хуни истади,
Кўзлари мен қони тўлған сари имо қилдилар.
Мен гадоким, васлеким чун кўрдилар юз тиғи қатл,
Шаҳлар аниким, хаёл ичра таманно қилдилар.
Кўйига киргач мени мунглуғ, ҳужум этти рақиб,
Уйлаким, итлар гадо кўрганда ғавғо қилдилар.
Мен чу асран олмадим сирримни, найлаб айб этай,
Душманойин дўстлар гар ошкоро қилдилар.
Ваҳ, не зулм эрдики, ўзга сари солдинг тиғи зулм,
Ҳар нечаким, жон била кўнглум тавалло қилдилар
Бода ичким, ғуссадин фард ўлдилар ул хайлким,
Бу кўҳан дайр ичра майли жоми саҳбо қилдилар.
Эй Навоий, бергил ўзлук нақдину касб эт фано
Ким, алар суд айладиларким, бу савдо қилдилар.
153
Ғам туни икки кўзумгаким қуёше эврулур,
Ламъасидин ҳар бирига ғусса ёши эврулур.
Ҳажр водисинда саргардонмен андоқким қуюн,
Ҳамқадам бўлса манга бир лаҳза, боши эврулур.
Истагунча бода ичдик заҳр даврон базмида,
Кимки қон ютмоқ била анинг маоши эврулур.
Шуълаи васл ичра куйса тонг йўқ улким, ёрининг
Бошиға парвона янглиғ бетаҳоши эврулур.
Расм эрур пайваста ёнинг бўлмағи қурбон аро,
Тонг эмас гар чоклик кўнглумда қоши эврулур.
Файз ар ўтдин етар, парвез этиб ул ер тутар,
Чун наби сари хаёл ичра начоши эврулур.
Эй Навоий, ўз қуёшим бошиға эврулмагим
Яхшироқким, бошима гардун қуёши эврулур.
154
Биров ғами яна кўнглумга қўзғолон соладур,
Биров демайки, бу ошубни фалон соладур.
Неча яқин бўладур ул оғиз йўқи, лекин
Такаллуми яна кўнглум аро гумон соладур.
Таажжуб айламангиз дафъа-дафъа фарёдим
Ки, шавқ кўнглума ёдин замон-замон соладур.
Рафиқлар, билингизким, мусофирим ёди
Бошимға ҳар нафасе тарки хонумон соладур.
Десак, шикиб била ўзни забт айлай, ишқ
Яна бу шуълани кўнглумга ногаҳон соладур.
Не назъ булбули зор этмасун фиғонки, сипеҳр
Бу гулшан ичра, баҳор ўлмайин, хазон соладур.
Навоий ўлса кўҳан пиру куйса, айб этманг
Ки, мундоқ ўт анга бир шўхи навжувон соладур.
155
Не парийдурким, хирад асхобини мажнун этар,
Ҳусни ҳар соат кўнгул ҳолини дигаргун этар.
Майға машғул айларам ўзни, вале кўнглум яна
Ким, ул ой васлини ёд айлар, мени маҳзун этар.
Ғам юки кўнглумга ҳар соат қўяр кўҳи бало,
Гарчи ашким сайли ҳар дам тоғни ҳомун этар.
Панд ила ишқимға ҳар ким, десаким, таскин берай,
Оҳким, бу ўтни дам бирла яна афзун этар.
Жоми ваҳдат нўш этар, эй шайх, муғ дайри аро,
Бодаға улким риёий хирқасин марҳун этар.
Дайр пири озу нофиъ нукта дер, воиз, не суд,
Гар даме афсона айтур, лаҳзае афсун этар.
Эй Навоий, шоҳ Ғозий гавҳари назминг билур
Ким, фидо ҳар лафзиға кўздин дурри макнун этар.
156
Не нахл қомат экинким, кўнгул хароби эрур,
Не турраким, қора жонимда печу тоби эрур.
Деди кўзи: сени бир ғамзада ҳалок айлай,
Ҳануз ғамзада кўнглумда изтироби эрур.
Фироқ шомики, аҳли хирад берур пандим,
Магаркн, дўзах улу бу анинг азоби эрур.
Жамолдин гараз ул чеҳрадур, бу турфа варақ
Магарки, ҳусн китобининг интихоби эрур.
Танимда юз алифу юз тугандин ўлған сифр,
Магар кўнгул аламу ранжининг ҳисоби эрур.
Сабо насими анингдек эсар чамандинким.
Дегайсен, аҳли вафо умрининг шитоби эрур.
Навоий ўлдию жон топти лаългун майдин,
Магарки, соқийи гулчеҳра лаъли ноби эрур.
157
Ҳар неча еткурса ул шўхи ситамгар интизор.
Найлагумдур тортман мен зори музтар интизор.
Ваҳ, не тун эрди буким, келгай деб ул шамъи чигил,
Шомдин то субҳ тортармен саросар интизор.
Жон тилар бўлса, равон берай кўнгулким, бу матоъ
Арзимас тортар учун ул ҳури пайкар интизор.
Жавру лутфи ҳар не келса шодменким, йўқтурур
Ихтиёрим, ёрдин гар ком эрур, гар интизор.
Ҳар кун ул ой интизоридин куюбмен ончаким,
Боқса, бир ҳижрон тунича бор экин ҳар интизор.
Ул қуёшнинг гоми даври етса хуштур субҳи васл,
Берса ҳам бир йилча тун чархи мудаввар интизор.
Соқиё, ҳижрон хумори лолу мадҳуш айламиш,
Бермагайсен бизга етса даври соғар интизор.
Ваъда қилдингким, келай қатлингға, ваҳ, лутф айлаким,
Асру кўп чекти бу жони ғуссапарвар интизор.
Эй Навоий, чун сабукашсен, қадам ур тезким,
Риндларни қилмасун ногаҳ мукаддар интизор.
158
Кўзумга ўқи гардидин зиёдур,
Магар ўқ милу гарди тўтиёдур.
Борурда кўйига йўқ ихтиёрим,
Мени ҳар нечаким кўнглум тиёдур.
Кўнгул ишқ ўти ичра бўлди холис,
Магар бу қалбға ул кимёдур.
Кўнгул сайдини маҳрум этмагайким,
Анинг мужгони новак, қоши ёдур.
Нечук шаҳни қилай меҳмон, мангаким
Гадолик кунжида бир бўрёдур.
Мену муғ дайринннг пириға қуллуқ
Ки, шайхи шаҳр иши рўю риёдур.
Сену кавсарки дайр ичра Навоий,
Бу давлатқа мушарраф ҳолипёдур.
159
Руҳ гулзорида, ё раб, ул не сарви ноздур
Ким, равонбахш ирнига руҳул қудус ҳамроздур.
Оллоҳ-оллоҳ, не латофаттурки, кирдим боғ аро,
Сарви мингдин кўптурур, лекин бир андоқ оздур.
Ул парий ишқида ғолиб бўлди руҳониятим
Ким, анингдек ҳам анинг сари ишим парвоздур.
Эрди жон бермак Масиҳ анфоси, буким, юз Масиҳ,
Жон топар анфосидин — бас бул-ажаб эъжоздур.
Ишқиин найлаб ниҳон асрайки, хуни ғамзаси
Дам-бадам хунобаи ашким кеби ғаммоздур.
То не бўлғай ишқим анжомики, жоним қолмади,
Шавқидин бу дамки ишқим давриға оғоздур.
Гул висоли бир неча кун беш эмас, эй андалиб,
Йўқса андин бенавосен, қишдурур гар ёздур.
Даҳр боғининг гулида йўқ вафо, бу турфаким,
Сарзанишқа хории юз минг тил билан танноздур.
Бўлди гулшан қушлари хомуш ноланг ҳузнидин,
Эй Навоий, бу не гулбонгу ҳазин овоздур.
160
Юзунг равшан, энгинг ҳам равшан, эй ҳур,
Аларнинг шонида нурун алонур.
Ики қотил кўзунг беморименким,
Эрурлар айни усруклукда махмур.
Чу бўлди жаври бемиқдор, дерлар:
Кеч андин, ваҳ, манга бу иш не мақдур.
Анинг ҳуснича ишқим тутти шуҳрат
Ки, бўлди шамъича парвона машҳур.
Не тонг бийм ўлса ишқингдин кўнгулга
Ки, бор ўтдин ҳаросан табъи маҳрур.
Хирадқа бизни тарғиб этма, эй шайх,
Бу ишдин тут жунун аҳлини маъзур.
Висол эт элга қисм, эй чарх, баским,
Навоий маҳвашидин бўлди маҳжур.
161
Сўзи ҳажринг ичра жисми зори ғамнок ўртанур,
Уйлаким, барқи бало чоқилса, хошок ўртанур.
Ғам туни ул ҳусн шамъи бошиға парвонадек,
Эврулуб ҳар лаҳза бу жони ҳаваснок ўртанур.
Куйди кўнглум истабон ишқин фидоилиғ била,
Кимса ўт узра нечаким борса бебок, ўртанур.
Субҳидам гулгун булут ё шом ҳам гулгун шафақ,
Ё ул ой ҳижронида ҳолимға афлок ўртанур.
Ишқ кўнглумга тушуб, нобуд бўлди руҳу нафс,
Ўт чу бир кишварга тушти — поку нопок ўртанур.
Чустлуқ бирла қутулмоқ ишқидин мумкин эмас,
Неча бўлса шуълада парвона чолок, ўртанур.
Эй Навоий, ул қуёш ҳуснини фаҳм эттим дема
Ким, анинг даркида хайли ҳиссу идрок ўртанур.
162
Қайда топқай телба кўнглум ул қора кўздин хабар,
Чун жунун ичра қорариб, топмас ул ўздин хабар.
Дайр тоқи ичра усрук бил хабарсиз кофире,
Эйки билмак истадинг ул қош ила кўздин хабар.
Кўйида кўнглумга воқиъ бўлған ишни, эй рафиқ,
Ҳам магар фаҳм айлагайсен эл аро сўздин хабар.
Фаҳм этармен ашкдин ҳижрон тариқин, уйлаким,
Кеча озған топса йўл ҳолини юлдуздин хабар.
Ишқи дашти ичра жисмим туфроғин совурди оҳ,
Ҳеч ким бориб вале тутмади ул туздин хабар.
Водийя ҳижрон аро мен бекас иттим, сўрмади
Ҳеч ёри ул тараф бориб, бу ёлғуздин хабар.
Топмадим бурқаъда ул юздин хабар, гар пардада,
Эй Навоий, ёр топти мен кеби юздин хабар.
163
Ойтмон кўзу кўнгул матлуби кўюнг боғидур,
Бу бирига хори, ул бирга ғараз туфроғидур.
Коши ҳажринда янги ой шаклидин фурқат туни,
Кўнглум афгор эткали гўё фалак тирноғидур.
Сарвиға тортиб қабо, чеккан қуёшқа соябон,
Чобуким бўйида ширдоғ, бошида қалпоғидур.
Демаким: бўлдунг қарию, ўтти даври ишқким,
То тириктурмен менга ишқу муҳаббат чоғидур.
Билгурур парвонанииг болида ҳумрат бирла хол,
Ўйлаким, кўнглумда ҳасрат қони, фурқат доғидур.
Даҳр гулзорн аро ҳасрат елидин ҳар тараф
Томди булбул кўнгли қони, дема гул яфроғидур.
Эй Навоий, кўнглум олиб итларига ташласа,
Кўнгул анинг барча мақсудум кўнгул олмоғидур.
164
Назарга қайси тарафдинки бир ғубор келур,
Кўзум ёрур бу таманно билаки, ёр келур.
Чу кўчадин қулоғим дубдурун эшитса кўнгул
Дукулдар, уйлаки ул нозанин савор келур.
Боқар ёна сари кўрмаска солибон ул шўх,
Қошида қай саридинким бу беқарор келур.
Қочинглар аҳли саломатки, кофири масте
Чиқарғали хираду сабрдин димор келур.
Кўруб, бўлурлар ошуфта рўзгор аҳли,
Қаю тарафки бу ошуфта рўзгор келур.
Буким бир-бири кенича бордилар аҳбоб,
Азолариға сиришким тузуб қатор келур.
Навоиё, қаламинг жавфи баҳр йўлимудур
Ки, турмайин ичидин дурри шоҳвор келур.
165
Белию оғзи кўрар-кўрмасда чун пинҳон эрур,
Бас муни қучмақ, ани ўпмак қачон имкон эрур?
Мен доғи дей белину оғзинки кўрдум, кўрмадим
Йўқ таманноларни топқан, топмаған яксон эрур.
Бевафолар қадду мужгонини кўп қилманг хаёл
Ким, бири туз-ўқдурур, бу бир итик пайкон эрур.
Ишвагарлар лаблари қасдиға жондин кечмангиз,
Негаким ўз қасди жони қилған эл нодон эрур.
Туну кун деб истаманг ҳар лаҳза зулфу юзларин
Ким, бу бир доми бало ул шуълаи ҳижрон эрур.
Нўш эмасдур даҳр базмида, газакким нешдур,
Май демаким, соғари ҳижрон ичинда қон эрур.
Эй Навоий, бу ғариб ишларки, таклиф айладинг,
Бизгадур бисёр мушкил, гар санга осон эрур.
166
Ҳуш чун май базми ичра дилситонимдин кетар,
Тоб жисмимдин, ҳаёт озурда жонимдин кетар.
Базмдин усрук чиқибким, отланур олифтавор,
Ҳуш бошимдин, хирад ваҳму гумонимдин кетар.
Тунд маркаб узра жисми ҳар тарафким бўлса хам,
Тенг бўлуб хам тоби жисми нотавонимдин кетар.
Мастлиғдин ҳар кишига чопса маркаб хўйфишон,
Ғайратидин ашк чашми хунфишонимдин кетар.
Уйга еткунча етар юз қатла жоним оғзима,
Чун уюр ранжу алам руҳу равонимдин кетар.
Саъб иш эрмиш ишқ, ё раб, ё менинг жонимни ол,
Йўқса, бу бебоклик номеҳрибонимдин кетар.
Эй Навоий, жонима еттим кўнгул афғонидин,
Ёним эткил чоку ул мажнунни ёнимдин кетар.
167
Боғ атри чу насими гулу шамшод берур,
Ёрнинг гул юзу шамшод қадин ёд берур.
Борса Парвез бори ҳашмати елга не ажаб,
Жони Ширинни чекиб оҳки, Фарҳод берур.
Жилва қилди қаддингу наргису гул бўлди тонуқ,
Анга қуллуқ хатиким савсани озод берур.
Кўрмаган бўлса юзунг мусҳафини тифли чаман,
Нега гул дафтари авроқини барбод берур.
Эй ажал, сун бўюн ғамзагаким, бош чекмас
Ҳар не таълимки шогирдға устод берур.
Қилма бедод бурунроқки кетургайлар юз,
Ангаким, зулмкаш эл чекса фиғон дод берур.
Тиғи девона Навоийни не ғам қатл этса,
Чун анга жон яна ул ҳури паризод берур.
168
Шуълаи рухсориға кўнглум қуши айлонадур,
Тонг эмас, гул шамъиға булбул агар парвонадур.
Булғаниб кулга, яқосин чок этар ҳар субҳ чарх
Бир қуёш ишқида гўё мен кеби девонадур.
Йиғлар аҳволимға ҳам бегонаю ҳам ошно,
То улусқа ошно, ул ой манга бегонадур.
Эйки, сўрдунг ҳажр зиндони балият чоҳини,
Хайра мақдам, келки, сен сўрған бизинг кошонадур.
Кирпик узра қатраларким топти бу кўз мардуми,
Мазраъи дард узра гўё ул экин, бу донадур.
Зор жисмимда сўнгакким, билгурур дандонаси,
Гўйиё кўнглум уйининг фаршиға дандонадур.
Соқиё, даврон эли паймонидин ёд этмагил,
Давр аёғин тутки, матлубум менинг паймонадур.
Эрмас ул фарзонаким, тарк этти дунё ҳосилин,
Балки ҳосил қилғали майл этмаган фарзонадур.
Эй Навоий, сўзла воқиъ достоним ишқ аро
Ким, бу дам Фарҳоду Мажнун қиссаси афсонадур.
169
Ишқ ҳар дам кўнглума бир ўзга меҳнат келтурур,
Ҳажр ҳар соат бошимға ўзга шиддат келтурур.
Дўзах ўтидин ажал доғи кетурмас онча сўз
Ким, ғам ўтидин ичимга доғи фурқат келтурур.
Чарх анжумдин кетурмас онча офат сайликим,
Қатра хайдин жонима ул моҳ талъат келтурур.
Чеҳра ўтидин булутдек дуди оҳим чиқти, лек
Ул булут селоби дарду барқи офат келтурур.
Солмангиз кўз дафтари ҳажримға, эй аҳли нишот
Ким, анга боқмоқ кўнгулга дарду ҳасрат келтурур.
Ул парий юз дев иландур, гарчи киргач кўнглума,
Рашкдин, биллаҳ, малойик ёди ғайрат келтурур.
Бода ич, бу коргаҳ вазъиға кўп фикр этмагил
Ким, анга ҳар неча чирмашқанча ҳайрат келтурур.
Бу чаман ичра муҳаббат нахли экманг зинҳор
Ким, бериб ҳасрат гули, бори малолат келтурур.
Юз жароҳат бирла кўюнгда Навоий кўнглини
Қилған итлар туъма, эл кўнглига ибрат келтурур.
170
Тийра ҳажр айёмида билмонки, жонон қайдадур,
Кеча не билсун киши хуршиди рахшон қайдадур.
Ишқ даштида югуртурмен қуюнлар оҳдин,
Кўргали бу турфани Мажнуни ҳайрон қайдадур.
Эйки дерсен: ёр еткач бошинга, жон қил фидо,
Эй фидо жоним санга дейким, манга жон қайдадур.
Бир қадаҳ тутқай деб ул кофир, кирибмен дайрға,
Айтинғ, эй куфр аҳликим, ул номусулмон қайдадур.
Ишқ аро то итти кўнглум тарки хонумон қилиб,
Билмадимким, ул алохону аломон қайдадур.
Қайдадурким йўқтурур, кўксумни чок эт, доғи кўр,
Дема жоноким, ичингда доғи нинҳон қайдадур.
Эй Навоий, демаким, йўқ гулда дилдоримча ҳусн,
Айтким, булбулда доғи менча афғон қайдадур.
171
Хатинг ичра лаби хандон кўринур,
Хизр ила чашмаи ҳайвон кўринур.
Ишқ дашти аро ғамзанг ўқидин
Кўз етар ергача пайкон кўринур.
Бил, жунун бодиясида менмен,
Қайда бир телбаи урён кўринур.
Лола бутған кеби қон ёшимдин,
Тоғу водий бори яксон кўринур.
Гарчи ишқ ичра, басе, мушкил бор,
Васл уммидидин осон кўринур.
Кўзум ўлди яна гўё ошиқ,
Баски бир чеҳраға ҳайрон кўринур.
Лофи зуҳд урма, Навоий, ҳар дам
Ки, анинг аксари ёлғон кўринур.
172
Ҳажр аро қолмишмен, соқий, лаболаб жом бер,
Дам-бадам шуъламға су қуймоқ била ором бер.
Бир юзи гул фурқати ашкимни рангин айламиш,
Соғари гулранг ичинда бодаи гулфом бер.
Эй саломат аҳли, ўт майхонадин, ё мен кеби,
Майға сажжоданг гарав қўй, тарки нангу ном бер.
Дайрдин сархуш чиқиб юз ноз ила, эй муғбача,
Аҳли тақво ичра ўт сол, молиши ислом бер.
Торттим йиллар хумори ҳажр аро нокомлиғ,
Раҳм этиб, бир қатла лаълинг бодасидин ком бер.
Телбаликдин билмадим, не арз қилдим, эй расул,
Тенгри ҳаққи оллида айтурда сен андом бер.
Эй Навоий, сен гадоға уйла сийм андомдин,
Васлининг имкони йўқ, тарки хаёли хом бер.
173
Хўблар тиғи етишмасдин бурун бу зор ўлар,
Чин эмишким, бўлса кўп қассоб, қўй мурдор ўлар.
Демаким, ҳар дам кўзидин юз киши бемор ўлур,
Кирпикидин кўз юмуб очқунча минг бемор ўлар.
Ўлмакимдин қилма ҳайрат, эйки чектинг тиғи кин,
Қотил ар сенсен, менингдек нотавон бисёр ўлар.
Дарддин ўлмон, танимдин чексалар пайконини,
Жонни ҳар кимнинг танидин чексалар, ночор ўлар.
Кўнглума бир тиғ ила ўлмакни осон айлаким,
Фурқатингдин ул заифи нотавон душвор ўлар.
Ишқ базми бодаси гар бўлса мундоқ руҳбахш,
Қони ўз бўйниғаким, бу давр аро ҳушёр ўлар.
Бенаволар оллида умри абаддин яхшироқ,
Ҳар кишиким фақр йўлинда Навоийвор ўлар.
174
Икки зулфунг телба кўнглумга қоронғу кечалар,
Заъфдин бехудлуғум уйқу анга бу кечалар.
То гирифтор ўлди зулфунг домиға кўнглум қуши,
Тўлғаниб жисмим, кўзумдин ўчмиш уйқу кечалар.
Қайда бўлсун уйқуким, оқизмиш уйқу хайлини,
Тинмайин оққан сиришким қонидин су кечалар.
Ҳар не навъ ўлса ўтар кундуз иши, лекин бўлур
Ҳажр дардидин хароб аҳволим асру кечалар.
Тийра шомим шиддатин кўргилки, чарху субҳдин,
Ҳолима гаҳ йиғлағудур, гоҳ кулгу кечалар.
Субҳдек соф истасанг кўнглунгни, андин чархдек
Тийралик чиркини сиймин ашк ила юв кечалар.
Эй Навоий, чарх янглиғ истар ўлсанг субҳи васл,
Тонгғача ашк ахтарин тўкмай бўлурму кечалар.
175
Кеча бадмаст ўлғанимдин инфиолим бордур,
Майни эмди оғзима олмас хаёлим бордур.
Улки дер, май ич уятдин билмагай ўз ҳолини,
Билсаким базм аҳли оллинда не ҳолим бордур.
Демаким май дафъ этар, гар етса ҳар дам юз малол
Ким, ичарда ани ҳар дам юз малолим бордур.
Ёр тавбам билса гарчи май берур, бермай мажол,
Ёлбориб узр айтқумдур, то мажолим бордур.
Риндлар тавбамни синдирмоққа бу тақриб эмас,
Бода нафйидинки, ҳар дам қилу қолим бордур.
Зуҳду истиғному яхши, йўқса исёну ниёз,
Шаҳр шайхидин бу янғлиғ бир саволим бордур.
Эй Навоий, мен худ эттим тавба, лекин, неткамен
Ким, ажаб майхораи беэътидолим бордур.
176
Лаъли шавқидин кўзу кўнглумда ашку оҳдур,
Ё зулоли Хизр ила анфоси руҳуллоҳдур.
Кўп шарарлиқ дуди оҳим бирла чиққан жонға боқ
Ким, минг ўтлуғ корвонга бир гадо ҳамроҳдур.
Баски, бошни ерга урган ун била уйғондилар,
Саргузаштимдин кеча ҳамсоялар огоҳдур.
Ул зақанда бўлса ҳар бир қатра хўй кавкаб не тонг
Ким, қуёшнинг чашмаси ёнида бўлған чоҳдур.
Дўстлар, мумкин эмас бўлмоқ муяссар васлким,
Мен анга дилхоҳ эмои, улким манга дилхоҳдур.
То тирикдур, шаҳға кўпрактур гадодин дарди сар,
Чун ўлум вақти етар— тенгдур гадо, гар шоҳдур.
Дайр пири оллида қилсам гадолиғ, айб эмас,
Эй Навоий, билки файз аҳлиға шайаллоҳдур.
177
Бошимға куйида ҳар дам ғулу қилур итлар,
Гар ўлмасам, бу ғулуни нағу қилур итлар.
Магарки, ғурбат аро зор ўлмакимдиндур,
Фигонки, бир-бирига рўбарў қилур итлар.
Осиб бўйинлариға киз азо учун жулдин,
Тонг отқуча бошима навҳаму қилур итлар.
Тутарға мотамим, оё, йиғилдилар ёхуд
Қилурға туъма таним орзу қилур итлар.
Куюб думоғлари, ғингшибон қочар ҳар ён,
Емакка жисмим этин, чунки бў қилур итлар.
Фано йўли кийикни айла сайд, шер эрсанг
Ки, даҳр жийфасини жўстужў қилур итлар.
Навоий узра ҳужум айласа рақибларинг,
Не тонг, гадоға ҳамиша ғулу қилур итлар.
178
Зулфунг устида гажак қуллоблар тақлидидур,
Йўқса, килки сунъдин ул турранинг ташдидидур.
Истадим чун васли зулфу қаддидин кўргуздилар,
Жилва такрори магар ул нафъининг таъкидидур.
Ул парий ишқида найлаб қилғамен тарки жунун
Ким, бу ишта бўйнума тушган жунун таъвизидур.
Ишқ аро Фарҳоду Мажнун қатлини қилмоқ баён,
Ёрдин гўё мени қатл айламак тамҳидидур.
Куфри зулфи ичра ҳар соат русухим уйлаким,
Дам-бадам аҳли яқин имонининг таждидидур.
Ул қуёш васлин тиларсен, бўл мужаррад, негаким,
Кўкка Руҳуллоҳни еткурган анинг тажридидур.
Истасанг жон ё кўнгул, қилсам тараддуд, айб эмас
Ким, Навоийда аларни тонгламоқ тардидидур.
179
Товушким уй тошидин келса, дермен бағри тошимдур,
Эшикдин соя киргач, соғинурменким қуёшимдур.
Ичинда тоғнинг қон, тошида юз минг бало тоши,
Анинг тошу ичи мутлақ дегайсен ичу тошимдур.
Эмастур гарду гўй ул шўх майдонида, гўёким
Бири фарсуда жисмимдур, бири саргашта бошимдур.
Сиришкимни жигар парголаси бил, доғи кўз нури.
Кўнгул сиррини, ваҳким, зоҳир этган ушбу ёшимдур.
Демай паст ўлди афғоним елидин нахли айшимким,
Бу нахлим арраси муҳлик фиғон ичра харошимдур.
Урармен ерга бошимни ғамингдин жон талошурда,
Фироқинг хайли бирла ул — урушум, бу талошимдур.
Ёмон ҳолимға ҳайрат қилманг, эй Фарҳод ила Мажнун,
Букун сиз меҳмонсизким, тараб бирла маошимдур.
Фалак қасри билан кун муттакосидин деманг, сўзким,
Фано дайри маконим, фақр туфроғи фирошимдур.
Дедимким: Тушта меҳроб ичра кўрдум кофири масте,
Деди: Кўргил Навоий, кўз очибким, кўзу қошимдур.
180
Қатлима тиғ ўлғаликим чарх иши озордур,
Мавжи ашким аксидин пўлоди жавҳардордур.
Кўк тегирмон тоши айландурмақ истар бошима,
Дема ою кун бошим узра буким сайёрдур.
Ишқ даштида қуюн эрмаски, мен девонаға
Дашт аро саргашталик хаттин сизар паргордур.
Дарди тоғида чоқинлар дема, де ўтлуқ каманд
Ким, солурда бўйнума чарх илгидин такрордур.
Раҳм қил, гардунки, бир дилхастамен, мақдур эмас.
Чекмаки гар меҳнату бедод бу миқдордур.
Эй хушо, хумхонаким, қилғаннинг анда тарки ҳуш,
Кўк хумидин ҳар неким келгай, фароғи бордур.
Мунча дарду ғуссадин махлас топар ер истасанг,
Эй Навоий, билки, ул ер кулбаи хаммордур.
181
Ҳуреки, менинг жонима офат етилибтур,
Тўби кеби қад бирла қиёмат етилибтур.
Ушшоқ кўзидин дурру гавҳар оқизурға
Бир баҳри жафо, кони малоҳат етилибтур.
Лаълинг майиким сўрғали девона бўлубмен,
Ширин кўринур, лек бағоят етилибтур.
Ишқинг чаманида не тараб шохики, эктим,
Ҳар бириси бир нахли надомат етилибтур.
Юз заррача саргашталигим бўлса не тонгким,
Юз меҳрдин ул шўх зиёдат етилибтур.
Бу боғ аро қолмайдур ажал елидин озод,
Ҳар гулгаки савсан кеби қомат етилибтур.
Ҳижрон ғамидин ваҳм эту шукр айла, Навоий,
Бу лаҳзаки, васлиға саломат етилибтур.
182
Ичкали гулранг май наргис масаллик жоми бор,
Савсани тўн бирла улким сарвдек андоми бор.
Гулшан ичра сарви раънодек қилиб ҳар ён хиром,
Мавзиъи дилкаш аро май ичкали ороми бор.
Бодаи софи чекиб аҳбоб ила ғофил валек
Ким, йироқтин доғи бир маҳруми хуношоми бор.
Бу жафо аҳли вафони қилди майдек талхком,
Ким қошинда кирса ҳар ноаҳли майдин коми бор.
Мен ютуб хуноба йиллар, эл чекарлар жоми айш,
Чора йўқ улким, азалдин бахти нофаржоми бор.
Чун вафо аҳлиға даврон тутмади жоми мурод
Ким, мурод андин тамаъ айлар, хаёли хоми бор.
Эй Навоий, гар фано дайри сари қилсанг гузар,
Дайр пирининг ямон-яхшиға лутфи оми бор.
183
Ҳар кишиким, бир сўз ул бадмеҳрдин тақрири бор,
Ҳолатимнинг токим ул тақрир этар тағъйири бор.
Муҳтариз бўл шуълаи оҳимдин, эй гул хирмани
Ким, чоқин хирмонға тушканнинг ажаб таъсири бор.
Кўнглума йўқ чора ўртанмакдин ўзга ишқ аро,
Ғайри куймак мўрнинг ўт ичра не тадбири бор.
Ҳиндуи зулфиким, ул юз тахти фармонидадур,
Жодуедурким, анга гўё парий тасхири бор.
Сабзаи хаттинг эрур ҳар сари зулфунг торидин,
Хатти зангореки, мушки ноб ила таҳрири бор.
Фақр дашти не қотиқ йўлдурки, солик ҳар неча
Қилса диққат бирла ҳақ амрин адо, тақсири бор.
Гар Навоий жон бериб, ул зулфининг ҳар торини
Олса, айб этмангки, бу савдо аро тавфири бор.
184
Гулни найлай, хотир ул рухсори гулгун саридур,
Қўй гулафшонни, кўнгул боғи ҳумоюн саридур.
Чекти қатлим тиғини гардуну мен ҳам оҳ ўқин,
Оҳким, қатлимға оҳим доғи гардун саридур.
Кўзларинг девона кўнглум жонибин тутти, не тонг,
Ишқ даштида кийиклар хайли Мажнун саридур.
Номасин кўргач недин кўзу кўнгулга бўлди рашк
Ким, агар ул бўлса хат сари, бу мазмун саридур.
Эл қадинг зикрин қилурда оқса ёшим тонг эмас,
Тифли софий табъ майли сўзда мавзун саридур.
Подшоҳеким қаноат махзанин истар, эрур
Бир гадодекким, хаёли ганжн Қорун саридур.
Эй Навоий, иста маъни оламиким, келди дун,
Ҳар кишикнм майли ушбу дунёи дун саридур.
185
Кўнгул ҳадиқасида бир ниҳоли наврасдур
Ким, ушбу боғда жинси шажардин ул басдур.
Наззора туҳматин айлаб кирар кўзумга рақиб,.
Сиришким оқса не тонгким, кўзум аро хасдур.
Қаду юзи шажару ўт бу йўлда, эй кўнглум,
Адаб била юруким — водии муқаддасдур.
Менга не наргису не гул керакки, матлубум
Жамоли боғида гул узра икки наргисдур.
Магарки, жонима кирпикларингнинг ўқларини
Отар, таносиб учун қошларинг муқаввасдур.
Ҳақир кўрма фано аҳлини палос ароким,
Камият ҳимматнға жул сипеҳри атласдур.
Ҳабиб кўйида аҳбобнинг ҳимояти бор,
Навоий осру ва лекпн ғарибу бекасдур.
186
Яна сенсиз оҳим ўти шуълазандур,
Ки, гардунға ҳар учқун оташфикандур.
Кириб кулбам ичра кулу ўтни кўрсанг,
Бу сўзон кўнгул, ул бир озурда тандур.
Дема лолагун ҳулла ичра уюбмен
Ки, ишқинг шаҳидиға қонлиғ кафандур.
Итинг ўлса, жисмиға жонимни солғил
Ки, бу руҳға ул муносиб бадандур.
Қаён бўлса, кўнглум уйин дардинг истар,
Нединким, мусофирға майли ватандур.
Фалак шўхидин меҳр кўз тутма, невчун
Ки, жавр анга шева, жафо анга фандур.
Навоий ҳазин бўлса боғ ичра тонг йўқ
Ки, сенсиз бу маҳзунға байтул-ҳазандур.
187
Хаста кўнглум азм этар ул сариким, жонон борур,
Дам-бадам жон ҳам чиқар, гўё бу ҳам ул ён борур.
Кўнглум ичра тўқтамас лаълинг хаёли бир замон,
Не ажаб ўлсам, бу захмимдин чу ҳар дам қон борур
Ондаким сенсен етар бешак фиғоним, эй қуёш,
Мен бора олмон, нетай, ул ердаким, афғон борур.
Қоматинг жон қасди этса, кирпикингдур раҳнамой,
Ҳар қаён ўқ борса, анинг оллида пайкон борур.
Ёд этарлар водии ишқ аҳли Мажнун сайрини,
Бехабар ҳар ён қуюндекким, бу саргардон борур.
Йўлдин охир сурма султонмен дебон дарвешни,
Ёд эт: ул йўлдинки ҳам дарвешу ҳам султон борур.
Ҳажрдин андоқ заиф ўлмиш Навоий, эй парий
Ким, қаёнким борса сендек халқдин пинҳон борур.
188
Кўнглумни фигор эттингу жонимда балодур,
Билмон яна, эй сарв, бошингда не ҳаводур.
Қошингда гириҳ, юзунгга тер, оллинга сандал,
Эл жониға ул шаклни, билмон, не балодур.
Ўз дардинг унут бўлғай агар шаммае билсанг,
Ҳажринг туни ичра бу уқубатки мангодур.
Жон эврулубон бошинга сен чирмаб ўзунгни,
Ғунча кебиким, гирдида саргашта сабодур.
Кўнглум солибон набз кеби борур иликдин,
Набзинг сари кўрсамки табиб илги бородур.
Афғонки, хазон меҳнатидин қолмади солим,
Ҳар сарви гуландомки бу гулшан ародур.
Ё рабки, Навоий ғаму дардиға даво бер
Ким, ёр саломатлиғи дардимға даводур.
189
Кўзум ёшики юрак қониға тутош кўрунур,
Берур қонимға тонуғлуқ, агарчи ёш кўрунур.
Лабини сўрғали ақлим жунунға бўлди бадал,
Май ичса тез ўлур эл, соғда гар ёвош кўрунур.
Шикаста кўнглума оз ғам бўлубтурур кулли,
Кесак қаноти синуқ қуш кўзига тош кўрунур.
Не кунки юзини кўрсам, тушумга кирса не тонг
Қуёшқа боқсаю кўз юмса ҳам қуёш кўрунур.
Не руд оқиздинг улус қонидинки, тегрангда
Назарда сой тошидек неча боқса, бош кўрунур.
Муғ эшикин тўрадек ёп юзунгғаким, гардун,
Қуёш синони чекиб таврида савош кўрунур.
Навоийнинг бу намози не навъ экин, ё раб,
Ки, сажда вақти кўзига ул эгма қош кўрунур.
190
Бағримни тиғи ҳажр ила юз пора қилдилар,
То ёр кўйидин мени овора қилдилар.
Буткудек эрди васл ила кўнглум жароҳати,
Ҳижрон қиличи бирла яна ёра қилдилар.
Мазмуни ўлмаку оти ҳижрон ғами деган,
Юз минг жафони жонима якбора қилдилар.
Турған ёшим оқиздилар ул ой фироқида,
Собитларимни кавкаби сайёра қилдилар.
Воиз уни суруд эрур ишғоли айшиға,
Қисмат кунида аники майхора қилдилар.
Май тутки, жом даврида-ўқ топтилар илож,
Жамъики чарх даврини наззора қилдилар.
Ё раб, не дей аларники, мискин Навоийни
Беҳушу ақлу бедилу бечора қилдилар.
191
Ҳар ниёзу ажзким, бу жони ношодимда бор,
Ваҳки, юз минг онча ноз ул сарви озодимда бор.
Ваъдаи меҳру вафоға мункир ўлма, эй парий,
Ким неча Мажнуну вола мен вале ёдимда бор.
Ўтидин Мажнуннинг, эй ровий, не ҳайрат қилғамен,
Менки, юз парвона андоқ меҳнатободимда бор.
Кўнглума кўҳи ғаму мужгонларинг кирмиш, валек
Не ғам ул тоғдин, бу метинларки Фарҳодимда бор.
Кесгали ҳушу хирад нахлини билгил аррае,
Ҳар харошиким жунун шарҳида фарёдимда бор.
Дайр пири ўзлукум қайдин кетарди, ваҳ, не тонг,
Гар дуоси ҳар сабуҳи вақти авродимда бор.
Эй Навоий, телбаратмишдур мени ифрот ила,
Баски муфрит одамийлиғлар парийзодимда бор.
192
Қошинг авжи малоҳатнинг янги туғқан ҳилолидур,
Қадинг нахли латофат боғининг наврас ниҳолидур.
Фидо жоним қадинг нахлиғаким, гарчи эрур наврас,
Вале андому раънолиғда ҳадди эътидолидур.
Назокат гулшанида тоза гулбун қоматинг шибҳи,
Анинг табъида музмар ғунча йўқ оғзинг мисолидур.
Чучук лафзинг Масиҳонинг туфулиятдағи нутқи,
Белинг жонбахшлиқта кўнглига кирган хаёлидур.
Не тонг кўнглум агар мажруҳ ўлуб, қон борса захмидин
Ки, узган ғунчадек бир тифлвашнинг поймолидур.
Юру, эй Хизрким, ҳайвон суйидур заҳр агар ичсам
Бу дамким, жомим ул шўх итлари синған сафолидур.
Хало мавжуд эмас су зарфидин чиққач ҳаво тўлди,
Ҳавои ишқидин мамлудур, ўздин кимки холидур.
Навоий ашкидек ул шўх агар тинмас, ажаб эрмас,
Қилурлар пўя ёшлар то югурмак эҳтимолидур.
Фано дайрин тилармен, мен вале учмоғни зоҳидким,
Менинг комим — қадаҳ дурди, анинг — кавсар зулолидур,
193
Хаста кўнглум ўртанур, гўё севар жоним борур,
Йиғлағум келур, магар гулбарги хандоним борур.
Ул қуёш ҳажринданким жонимни ўртар ғам туни,
Шамъ янглиғ, не ажаб, гар дурри ғалтоним борур.
Нил ила ҳар ён алиф кўксумга қозған, ваҳ, не суд
Ким, алифдек қад била сарви хиромоним борур.
Эврулуб бошиға, рухсоридин ўртан, эй кўнгул,
Куйгуча ҳажринда чун шамъи шабистоним борур.
Мен худ ўлгум шукрким, ул ҳам бора олғуси йўқ,
Тиғи ҳажри захмидин бу навъким, қоним борур.
Рози ўлдумким, ажал бўғзумни бўғқайким, недин,
Мен қолиб маҳжур анга ҳар лаҳза афғоним борур.
Не намоз ўлғайки, ўзни кўргузуб жамъ ичра жамъ
Юз паришонлиғ сари табъи паришоним борур.
Эй Навоий, шуълалиқ жонинг овучлаб бошла йўл,
Кечқурун чун отланиб ул маст меҳмоним борур.
194
Савсани тўн бирла ул қад савсани озод эрур,
Ё бинафша баргидин зеб айлаган шамшод эрур.
Оллоҳ-оллоҳ, билмон ул қадники савсан баргидин,
Зеблик шамшод эрур ё савсани озод эрур.
Ваҳ, не сарведурки, то хилъат кийибтур савсаний,
Чок ўлуб гул хилъати, булбул иши фарёд эрур.
Савсану сарви агар йўқтур дамимдин боғ аро,
Ўртанибон сарву савсан, ҳулласи барбод эрур.
Шоми ғам кўнглум узору ҳулласин ёд айлабон,
Меҳр ўти ҳар ён бинафш этган булутдин шод эрур.
Қозғали ғам Бесутун тоғин Навоий илгида,
Ваҳки, савсан барги эрмас, тешаи Фарҳод эрур.
Юз тили бўлса, дам урмоқ шарт эмас озодадин,
Эй кўнгул, савсан тилидин бизга бу иршод эрур.
195
Барги най тўн ичида нол кеби бели ниҳондур,
Қалами фўта қамиш бандидек устида аёндур.
Айладим тарҳ вафо қасрини кўксум уза кўрким,
Наъллар тарҳида айвонлардин ерда нишондур.
Зулфи ҳижронида мундоқки таним ҳар сари сончар,
Рагларим жисм аро қатлимға магар неча йилондур.
Чуғз вайрона аро англади гўёки ўлармен,
Мотамимға иши ҳар лаҳза ғарибона фиғондур.
Ўқунғ оғзида қизил тус эмас кўнглум ароким,
Тонг эмас оғзи қизил бўлса, ғизо чун анга қондур.
Ҳуллаи тоат этар дўзах ўтин даф, йўқ эрса,
Ул ҳароратқа не дафъ, кафанинг гарчи катондур.
Воизеким ўзи қилмас амалу элга берур панд,
Гар эмас уйқуда бас мунчаки дер не ҳазаёндур.
Хас кеби тушти Навоий май уза, ғам нета олғай,
Хоссаким анга ҳубоб уйи кеби дорул-амондур.
196
Сочбоғингдин чиққан, оё, сунбули урчинмудур,
Ё терисин солған икки афъийи мушкинмудур.
Иффатингдиндурмуким, меъжар юзига тушти чин,
Ёхуд анда зеб учун машшота солған чинмудур.
Нўшханд этканда, лаълингдин кўрунмишму тишинг,
Англамон, ёхуд асал ичра ёзилған синмудур.
Сунбулин кўргач, кўзум бўлди қоронғу, эй сабо,
Сочи мундоқ тийра ёхуд сочбоғи экинмудур.
Чиқса ақдингдин аруси даҳр, бергил нақди жон,
Демагилким, хун баҳодур ушбу ё кобинмудур.
Даҳр золин гар десам Фарҳодкуш, айб этмангиз,
Гар эмас Фарҳодкуш, охир денгиз, Ширинмудур.
Шавқ ўти топқач сукун дерсенки, ишқи таркин эт,
Эй Навоий, бир нафас бу шуълаға таскинмудур.
197
Боштин аёғ яланг таним узраки тоза доғ эрур,
Ҳуснунға қилғали назар ҳар бири бир қароғ эрур.
Ишқ гадолари дегай кўнглак эрур мураққаъим,
Тоза тугон нишонидин ҳар сари баски доғ эрур.
Захмларим фатиласи жон ўтидин туташқали
Тийра кўнгулга дарду ғам базми учун чароғ эрур.
Кўҳи балодурур таним, чашмаси кўзки қон тўкар,
Тонг йўқ агар бу тоғ уза қон оқизур булоқ эрур.
Пардасидин ичинда ўт ғунча эмаски ёғ аро,
Ҳар сари ишқинг ўтидин бир қизиған думоғ эрур.
Зоҳиду учмоқу томуғ бийми била умидиким,
Аҳли фаноға мосиваллоҳ ғамидин фароғ эрур.
Дайрда кўр Навоийни муғбачалар ғамидаким,
Эгнида чок хирқаву илгида бир аёғ эрур.
198
Кўнглум аро бир ажаб муҳол ҳавастур,
Лабларидинким ҳусули мумкин эмастур.
Турмади тан чок-чок уйида кўнгулким,
Телба қуш ул, бу ушолған эски қафасдур.
Айтсам, эй шўх, бўйни боғлиғ итингмен,
Дер ярамас қайси итки ҳарза марасдур.
Бир нафасе, эй Масиҳ, бошима еткил
Ким, бу нафас бедилингға сўнгғи нафасдур.
Сабрим уйин йиқса ики кўз сиришки ажаб йўқ
Ким, бириси Дажладур, бириси Арасдур.
Дайри фано майли қилди ринди харобот,
Ким, кеча анда не шаҳнадур, не асасдур.
Куйса Навоий, фироқ аро не ажабким,
Ул итик ўтдур, бу айни заъфда хасдур.
