kün tash
(dastan )
oktawio paz
(méksika)
batur rozi terjimisi
on üchünjisi keldi yétip ... Mahiyette u birinjisi
haman u özidur —yaki birdin bir zaman :
chünki sen xanishsen ,tunjisimu sen
yaki kenjisi?
Sen birdin bir yaki adaqqi ashiq bolghan sultan ?
-girari di nérwalning(2) "artilimis" din
Yaltiraq mejnun tal ,qara su térek ,
bir funtan shamalda yelpüner yüksek ,
tik ösken bir derex nazghiship oynar ,
tolghimach bir éqin ilgirlep barar ,
arqigha chékiner qayta bashlinar .
Yétip barar menzilge haman :
bahar yaki yultuzlar taman
qedemler jimghine emes aldiriash ,
deryalar közini yummaqta tutash
tün eyler bisharet mewjini rawan ,
hemme teng mewij urar örkeshler ara
dolqunlar tutashqan dolqunlargha hem ,
möktürüp alghuchi hemmni hetta ,
yéshil reng tutuq berig sarghaymas herdem ,
köz baghlar qanatni yayghandek asman .
Qoyuq kelmishte
bedbex nur ara
gungga shaxta küyligen
bir qushqila oxshaydu seper ;
küyler we xeterlik ametler bilen
ormanlargha mest eyler
tang nurini danlaydu qushlar
bir sima tosattin küyligensiman ,
yalqunlarda küy —küyler shamal ,
boshluq ara ésilghan nigah
dunya,tagh we déngizlargha sinchilar ,
héqiqlar süzgen nur bedini timsal
nur pachaq ,nur kökrek ,déngizdiki qoltuqlar .
Quyash xada téshi ,bulutreng beden ,
uchqandek sekirigen kündüz renggi hem
pilildap chaqnighan bedenlik zaman ,
dunyada körnidu bolghach sende ten ,
turghach sen yaltirap süzüktur jahan .
Un dalanlirda qildim men seper ,
yangraq chinbarliqta dawalghudum hem ,
emadek nur ara tashlidim qedem ,
bir shola yoqitar ,bir shola tughar ,
ézitqu belgiler tüzgen ey orman ,
kirdim men egme nur qapqilar bilen
küzgi süzük dehlizge shuan .
Boylidim gewdengni kezgendek jahan ,
baghring aptap chaqnighan meydan ,
köksüngde jüo chirkaw tiklimekte qed —
tengdash we sirliq hal söhbet qurghay qan ,
köz nurum pilektek chirmaydu séni ,
men déngizgha oralghan ,'oralghan sheher
nur ikkige bölgen shaptul reng sépil ,
diqqiti yighilghan bir chüshke tewe
déngiz tuzi ,xada tash
we quchqachlar makanlighan yer .
Shehwitim renggini yépinmaqtisen
mangmaqtisen éngimda sayaq ,
közüngde üzdümmen ,'üzgendek suda ,
yolwaslar közüngde otlar chüsh sharap ,
undiki yalqunda örtiner here ,
mangliyini boylimaqtisen ayni egip mangghandek goya ,
bulutlar oyungda qilghandek jewlan ,
mangimen baghringda ,chüshliringini kezgendek shuan .
Küy küyler ,'oynar qonaq köngliking ,
su köngliking we xirostal köngliking ,
lewliring ,chachliring nigahliring hem
tün boyi yamghur bop turdung tamchilap ,
su barmaqta kökrikimni achting kün boylap ,
su lewliringde közlirimni yumdungsen ,
yamghur bop yaghding söngeklirimge ,
suyuq derex köksim ara turar yiltizlap .
Belliringni boylimaqtimen
mangghan kebi deryani boylap,
bedningni egimektimen
aylan'ghadek ormanni shu tap ,
segek anggha kirip keldim ,tik hanglargha ulashqan —
yilan baghri tagh yolini boylighansiman ,
appaq chikeng sünggüchide kölenggem
düm chüshüp yiqildi .yighiwaldim hem ,
qalmidi gewdeng emdi yene yürmekke sipap .
Eslimler —béshi yoq dalan ,
héchnimeyoq saraysiri échilghan ,
unda yazlar chiriydu tamam ,
teshnaliq marjanliri yatidu pinhan .
Bayila yadlnip untulghan chiray ,
bilekler silandi emdi ajirghan ,
chuwuq chachlar ömüchükler tüzgen torsiman ,
ötmüshtiki tebessumgha yéyilghan .
Izdep yürdüm sönggüchide chékemning her han ,
uchurmidi men izdigen birla dem ,
tündiki ormanda chapchighan chaqmaq
boran —chapqundiki chiray hem ,
qarangghu ormanda yamghurdiki yüz ,
bengbash éqin sular yénimda aqqan .
Izlisem körünmes yatimen tenha ,
yil —yillap hichkimmu bolmaydu hemra ,
chökümen tektingge shu birdem bilen ,
eynekler üstide shekilsiz yollar ,
chéqilghan obrazim körüner tekrar ,
deseymen demlerge ,'ay —yillargha hem ,
sayem oyligha basimen qedem ,
sayemni dessep izdeymen birdem .
Tirik bir pursetni izdeymen bidar ,
chüshtin kiyin saet beshtiki quyashni izdep yürgendek qushlar
yanar tamning quruq téghi aptapni tawlar :
uning sanjaq miwisni pishurghan zaman ,
échilsa qapqilar ,'u yerdiki gülgün yürektin
chiqip kéler top qizlar ,
mektepning tash qotrasida tarqilar ,
teqqi —turqi igiz küzsiman
pürken'genche shepeq nurigha kök astida méngishar
baghashzlaydu uni boshluqlar ,
sirliq süzük tünni yapquchlar ,
rengdar yolwas ,qongurreng kiyik ,
töt etrapta kéche bipayan ,
qiz yamghurda ,yishil renglik pishaywanda quchmaqta wisal.
Isming untulghan :
mirossina (3) lora (4 ) ilzabir
pirisfoni (5) ,mariye
sende bar hemme we hichkimde yoq chiray ,
sen hemme emes hem herqandaq zaman ,
oxshaysen bulutqa ,derexlerge sen ,
hemme qushsen ,hemde bir yultuz ,
oxshaysen uchuigha qilichning
we jallat jamigha qan tolghan
ilgirletken ,chirmiwalghan rohlarni
wetindin ajratquchi pileklersiman .
Qashtishida ot xetler ,
yilanlarning ayal shahi ,xada tashlardez ,
hor tüwriki ,qoram tashlar menbesi ,
ayallarning riqabet meydani ,chiwin döngliri ,
bidyan uruqi ,yingne uchi inchike —
hayat cheklik ,biraq insan'gha bexish eyler menggülük azap ,
déngizliq jilghidiki ayal cholpan ,
erwah jilghisda küzetchi qiz ,
bash qaydurar tik hanglargha ésilghan pilek
zeherlik chirmashqan ösümlük ,
tirigen chichekler ,yasimen güllük ,
ney we chaqmaq xanimi ,
hayatliq üzümi ,yarisdiki tuz ,
jazalan'ghan shéhitlerge in'am bolmish güldeste ,
awghusitiki qar ,jadudiki ay ,
déngizlarning yanar taqqa yazghan xetliri
shamallarning bayawan'gha yazghan xetliri ,
bashaq anar we quyashning wesiyetliri .
Yalqun yüzi yalmap tashlan'ghan ,
weyran qilin'ghan newqiran yüzler
dewirlinish ay yillar chüshi
oxshadsh qoru oxshash tamgha yüzlen'gen ,
shu bir purset köymekte
birla yüzdür keynimdiki yalqunlarning yüzliri peqet
bar isimlar birla ismdur
barche yüzler birla yüz ,
bar esirler birla dem ,
talay dewi
rlerni bir jüp köz ,
tutashturar kelgüsning chüshürgisge .
Aldimda yoq héchinime, peqet ,
bügün axsham obraz bay chüshlerdin
qayturup alghan birla dem
qeyserlik uyup chiqarghan birla chüsh ,
yüksek neyzeng xetmu —xet
bu axshamqi boshluqlardin térilghan chüsh ,
siritta tiz —tiz ötmekte zaman ,
yürükmning qapqisdiki halqilarni taraqlatmaqta
adem yer zamanda bu jahan ,
peqet birla dem
sheher ,'isim puraq wehayat
ema pishanemde tozuydu budem
tü buruqtumi
wujudumni chachirtar qewet ,
sürlik boshluqni döwleydu yillar ,
chishlirim boshap közüm torlishar ,
qanlarningmu aylinishi astilap qalar .
Zaman sun'ghan qanitini jipislar ,
bu obrazning keyni qarangghu ,
ezrail qorshap qapsiwalghan dem
qaynamgha yiqilar üstige leyler ,
xiris qilar anga zulmet esniki bilen
bashliri niqapliq ezrail éyitqan chüshünüksiz sözler hem
chüsher qaynamlargha chöküp kéter hem
ching tügülgen mushtisiman ,
téshidin ichige qarap pishqan miwidek
özini yer hem öleshtürer ,
yérim süzük dem öz —özini pichetler
pishar ichidin téshige qarap ,
barliqmni igellep alar
yürükümde yiltizlap öser ,
heyder méni shax we baraqsan yapraqlar ,
oyum peqet qushtur ulargha ,
köngül derixi zaman purar miwiler ,
uning simapliri tomurumda aylinar .
Yashap bolghan hem yashaydighan ay yillar ,
tashqinlargha aylinar
qaytip kelmes bashtinmu zaman ,
ötken tarix éniq bolmighan
biraq hazir roshenliship ghippide
yighmaqta özge gungga bir demge :
xada tash we hakqa derqem bu kech —
ghayiwane tighlargha tolghan ,
atesh qiyin qizil xetlerni
yazarsen tiremge
oxshar atesh kiymge jaraetler ,
bedelsiz yanimen ,'izdeymen bulaq ,
közliringde suyuq ,közliring ,
kindik asting ,saghrang ,'emchiking
xada tashtin yétilgen tamam ,
aüzingda nepesler goya tozang hemde zeherlik zaman ,
susiz quduq puraydu téning ,
changqaq közliri chaqnaydu tinmay
süzük —süzük karidorisiman ,
béshigha qaytip turar u haman ,
qarighularche taritmaqtisen bileklirimni
boylap tersa kardorni mangding chember merkizi taman,
tik turdungsen kötergenche bash ,
paltigha yighilghan yalqun'gha oxshash ,
qamashturdung közlerni nurdek ,
tutuqanlarning jadusidek muzlatting yürek ,
ewirshimsen tére tasmidek ,
qosh kézek qiizlardek xushpichim liwen ,
ötkür tiling
qazar köksümni
yoq eyler méni xatiremni tarqitar ,
untup qaldim ismimni ,
dostum waysar choshqilar ara ,
yaki quyash yalmighachqa bixsimaqta taghlarda .
Bardur menisde sozunchaq yara
hichkim ayagh basmigha nbir ghar ,
rojeksiz hazir ,
tekrarlanmaq we qayitmaq inkas
hem süzüklikide yoqalghan xiyal ,
bar yoqi bir közge ayan bolghan ang —
bu köz özge baqar ,'özge sinchilar ,
chömülgenche aptaqa ta :
mirossina
körghdüm kélengsiz qasniqingni men
yishil nur chaqnitar sühbidem ,
tügülüp uxlaysen ediyal ichre
oyghan'ghanda sayraysen qushtek ,
tégi yoq qaynamgha yiqilding ,yarilan'ghan qasriq tamam ,
qaldi peqet waqirashliring ,bayqidim özümni milyon yil kiyin .
Yöteldim tinmay ,közüm torlashqan qedim süretni
eylidim gichmach :
yoq hichkim ,'emesssen hichqandaq adem ,
bir döwe kül bir tal süpürge ,
bir dane gal pichaq ,bir tal pey qaqquch ,
neche tal söngekla tiqilghan tolum ,
bir qara azgal .quruq üzüm bir sapaq ,
bar azgal tégide ming yil ilgiri
chöküp ölgen qizchaqtiki ming chanaq .
Quduqqa kömülgen nigahlar ,
échilipla bizge baqqan nigahlar ,
yashan'ghan anidiki qizchaqsiman nigahlar
körer bir newqiran atni yashan'ghan oghlining wujudi ara ,
tenha qizchaqtiki anisman nigahlar
körer bir newqiran oghulni yashan'ghan atning wujudi ara ,
hayat chongqurluqidin bizge baqqan nigahlar
ezrailning siritmiqidur del —
yaki ekische :
bu bir jüp közge patqanda
qaytip kélerrmu heqiqi hayat ?
Yiqilish ,qaytish we chüsh körüsh ,
kelmishtiki özge közler özge bir hayat
özge bulut ,chüsher bashqa ölginimni del !
Yéter manga bu dem ,bu kéche ,
yéyilmay qoysimu bolmisimu bash
barghanmen qeyerge bolghan idim kim
bolghanmu nam sanga bu isim :
kiristof( 5 ) kochisda on yil ilgiri
yazgha —hemme yazgha tüzdümmen pilan
( filimiz bilen ikkmiz birge
bar idi unungda qosh zinaq —
qushqachlar unda raetliner idi nurlardin ? )
isilihat kochisda (7) kamun dahim éyitqanmu manga :
" bu yerde ebidi öktebir ,hawa xoymu yenggil " dep
yaki u éyitqanmu men yoqatqan özge birawgha :
yaki yalghan éyittimu men ,qilmidimu hichkim gep ?
Aylan'ghanda waxakkada (
tünlerni ,
derexsiman ,cheksiz yéshil tünlerni ,
esebiy shamaldek öz —özümge sözligech
barghinmda özgeretimigen hojramgha
méni tonuyalmay qaldimu eynek ?
Körgende bir sarayda wirnaning
kashtan bilen chüshkinni usulgha seher
éyitqanda sen" kéchiktuq " dep ,yasinip turup
ün- tinsiz sükütke chömidimu körginimde tamlarda daghni ?
Bir birlikte yamashqanda rawaqqa
köründimu xada tashqa yamashqan gugum ?
Biz bir dalida yidiuqmu üzüm ?
Pirot ( 9 ) ta biz shatari gül sitiwalduqmu ?
Isimlar ,yerler
restiler ,kochilar ,yüzler ,meydanlar ,
biketler ,baghchilar ,tenha öy ,
tamdiki dagh ,taran'ghan biraw
biraw kiyner , naxsha éytar yénimda biraw
isimim ,'öy jay kochilar .
"¢ madirid ,1937 —yili ,
anhil meydanida ,kiyim yamar ayallar
balilargha qoshulup küyler ,
anglinar signal ,chuqan —sürenlar
is tozanida örülgen öyler ,
yérilghan rawaqlar ,tükrülgen chiraylar ,
maturlarning chapqun kebi görüldeshliri ,
kördüm : ikkiylen kiymni sélip ,söyüshmekte yalingach
bizdiki menggülük hoquqni qoghdap ,
eshu bir dewrimiz we jennet ,
silash üchün yiltizmizni ,tughma xaraktirni tirildürmekke
yighiwaldi ming ,milyon yillap
turmush qaraqchisi bulap ketken mirasimizni ,
ikkiylen söyüsher yalingachlinip
gireleshken yalingach tenler
zeximilenmes halqip kéter zamndin ,
qurup qalmas qaytip turar eslige ,
sen yoq ,men yoq ,yoq isim ,yoq tünügün ete ,
qosh menbe birikse heqiqi bolar bir roh we bir ten
ah ! Shuqeder tapqay kamalet ...
Leyleydu öyler
chöküp ketmish sheherler ara ,
öyler kochilar ,jaraettek isimlar ,
bu öyde rujek özge öyge qarap échilghan ,
rujekke chaplan'ghan op —oxshash renggi önggen qeghezler ,
qeghezlerge köz yügürter köynek kiygen er
yaki ayal köyneklerge salmaqta dezmal ;
yaltiraq öyge saptul shéxi salamgha kelgen ,
yene bir öy : tashqirida tamchilar yamghur,
dat basqan üch balawe birqora jay ;
ret —ret öyler nur behride chayqalghan kéme ,
yaki sugha chöker paraxot : yishil dolqunlargha yamrar sükünat ,
biz uchrashqan hemme shu dem fosfur nuri chaqnitar ,
nurane qebristan ,yirtilghan süret ,
buzulghan dastixan siritmaq we qotan
ézitqu gharlar ,
qepezler we nomurluq öyler ,
uchmaqta hemme özgermekte hem ,
oyma güller buluttur tamam ,'échilghandur ishikler
dalilargha ,déngizlargha ,'asmanlargha qarap ,
her bir miwe déngiz ziyapet ;
yighlar hemme sedep qapchuqtek ,
ularni bihode chirmaydu zaman ,
zaman bolmisa ,bolmas quruq tam : boshluq ,'ah boshluq ,
alqiningni ach ,bu bayliqni tutuwal ,
miwilerni qirqiwlay ,yanpashlighin derex tüwige
achchiq —achchiq su ichkin , hayatngini toyundoriwal !
Bu barche muqedes özgirishte hem
