Xarab zémin①
(1921- yil)
(dastan)
apturi :Tomas il'ot
xenzuchidin idris nurulla terjimisi
Eng ulugh hünerwen② izra ponidqa béghishlaymen.
Séybilmu bar iken! Shu chaghda men komyada idim, uning idishning ichide turghanliqini öz közüm bilen kördüm. Balilar uningdin gérik tilida: "séybil, sanga néme kérek?" dep sorighanda, u gérik tilida: "manga ölüm kérek" dep jawab bergenidi.
ــــ pitronios: "satéyrikon" din③
1. Ölgüchining depne murasimi④
Tötinchi ay mudhish aydur⑤, östürmekte
sirin'gülni ölüp ketken tupraq ichide, ileshtürmekte
eslime we istekni⑥, midirlatmaqta
qashang bixlarni bahar yamghurida.
Qish bizni illitip, yapmaqta
zéminni untughaq qargha, yem bermekte
jandarlargha qurup ketken tügünek ghol ichide.
Yaz bizlerni heyrette qoyar⑦, sitarinbirgirisqa⑧ kirduq,
egeshtürüp ötkünchi yamghurni, karidurda toxtiduq,
telmürduq biz quyash nurighan, xuafgadin'gha⑨ kirip,
qehwe ichtuq, gep sétishtuq bir saet.
Rosiyilik emesmen, litwaliqmen sap gérman qanliq.⑩
baliliqimda, büyük kinezliktiki
newre tuqqinimning öyide turghan, u méni aparghan qar tiyilghili,
qorqup ketken idim tolimu. U deyitti, mari,(11)
mari ching tutuwal. Shundaq qilip tiyilattuq qar.
Taghlar ara yoqitisen ixtiyaringni.
Tün tenggiche kitab oquyittum, jenub taman barattim qishta.
Tutuwalidighini qaysi yiltiz u, qaysi derex shéxi
ünüp chiqar tash exletler ichidin? Ey ademizat,(12)
déyelmeysen, pemliyelmeysen, bilisen aran
chéqilip ketken bir döwe imagni, uni quyash meghlup eyligen,
qaxshal derex yoshuralmaydu, qara chiketke chirildar ensiz, (13)
quruq tashlar üstide yoq suning awazi(14). Peqet
sayidur bu qizil tashning astidiki,(15)
(kirgine bu qizil saye astigha),
bildürüp qoyay sanga bir nerse, oxshimaydu sayengge
etigini sanga egiship
kechte séni kütüwalidighan,
körsitey sanga bir chimdim tupraqtiki teshwishni.(16)
lerzan shamal uchmaqta,
qarap méning yurtumgha,
irlandiyilik ey qizchaq,
kütmektisen qaylarda? (17)
"bir yil burun tunji ret bergeniding manga hemelgül,(18)
atashqanti ular méni hemelgülqiz dep. "
biz kech qalduq, hemelzardin qaytishta,
quchiqing liq, chachliring höl, qilalmidim
gep, közlirimmu körmeyitti, men
ölük emes ya térik emes, héchnimidin bixewer,
tikilettim otturigha yoruqning, timtas idi tolimu.(19)
qaqas quruq idi u déngiz. (20)
Sosostiris aghicha(21), meshhur ewliya,
éghir zukam bolsimu, yenila
yawropagha eng meshhur bir eqilliq ayal,
élip yürer rezillik qarti(22). Bu yerde, u der
séning qarting, suda tunjuqup ölgen pinikiliq matros,(23)
(uning közi chaqnap turghan marjandur qara!) (24)
awu billadonna(25), quram tashning xotuni,
pursetperes xotun.
Ene awu üch hasiliq adem, awu sansara (26),
munusidur singa közlük sodiger (27), mawu qarttur
qupquruq(28) u keynige tiqiwalmaqta melum sirlarni,
körüshümge qilinmas ruxset. Tapalmaymen
dargha ésilghan ademni(29). Qorqup suda ölüp kétishtin. (30)
kördüm bir top ademni, aylanmaqta chemberni.
Rehmet sanga. Ikoton xanimni uchritip qalsang,
dep qoy uninggha apirip bérimen ersh xeritisini(31):
bu künlerde bekmu zörür ihtiyat qilish.
Girimsen sheher(32),
qish etigini qongur renglik tuman astida
ademler ötidu london köwrükdin(33), shünchiwala jiq,
oylimidim ölüm gumran qilghan bunche ademni. (34)
xursinishlar qisqa hem shalang, tüküridu éghizlar,(35)
herbir adem nezer salar özlirining putigha.
Éqip chiqar taghlargha hem chüsher williyam kochisigha,
éqip barar saynit mari wolnuz chirkawigha,(36)
ölük timsal bir awaz dang uridu eng axirqi saet toqquzgha. (37)
men uchritip bir tonushumni, toxtitip uni, towlidim: sitetsun! (38)
bolghaniduq seperdash miylidiki(39) kémide!
Ötken yili béghinggha jeset tergen idingghu, (40)
bixlandimu, bu yil chéchek achamdu?
Ya ushtumtut üshshükler chüshüp maysilarni nabut qildimu?
Ah yolatma bu itni, insanlarning dosti u, (41)
bolmisa u tatilap achar yene jesetni!
Qérindishim, türdishim hem saxtipez oqurmen!(42)
2. Shahmat oynash(43)
U olturghan orunduq, seltenetlik textke oxshash, (44)
yaltiraydu mer- mer tash üzre, unda eynek
üzüm shongi oyolghan bir ramkigha élin'ghan
unda altun renglik kichik kupidun(45) nezer salar talagha
(yene biri közini tiqishturar qanatliri keynige)
yette achiliq shamdanki(46) yalqunlar nechche hesse küchiyer
qaytar nuri üstel yüzidin,
chaqnashliri uning unche- marjanlirining singip kéter
qutisighila, kütiwarlar chaqnighanche üstige örlep; (47)
pil chishi shishe, rengdar eynek xumrida,
éghizliri échiqliq péti, yoshurun'ghan uning yochun sintizlan'ghan etiri,
melhem, talqan yaki suyuqluq, qalaymiqan ariliship ketken,
tunjuqturar idrakni, xushpuraqlar ichide; dérizidin kirgen
sap hawa örlitidu üstige, örligen ushbu
xushpuraqlar uzaq köygen sham yalqunini semritidu téximu,
sham isini étip yene taxtay ögzige, (48)
torustiki neqishlerni buzidu.
Déngiz süyi nemdigen siriq mistek ghayet zor yaghach köyer
yéshil we qongur(49) otta ochaqtiki, qashalan'ghan töt etrapi renglik tash bilen,
bu xire nur ichre üzer bir oyma dilfin.
Qedim tüslük tam ochaqta ayan bolidu
bir menzire ـــ rujek udul turghan orman'gha, (50)
piylomilning özgirip kétishi(51), yawayi shahqa
shünche qopal mejburlan'ghan u; lékin unda bulbullar
qumluqlarda yangratqan taqet qilip bolmas ünlerni,
u yenila chaqirar, ushbu dunya hélihem chüshüwalghan piyige, (52)
"jog, jog"(53) qilip anglinidu meynet qulaqqa.
Bashqa chaghlarning quruq derex yiltizi
tam üstide qaldurghan möhür; közlirini achqan obrazlar
sozulup chiqidu, ümid baghlaydu, timtasliqqa him étilgen ushbu öydiki.
Pelempeyde mangidu sörelgenche qedem tiwishi.
Ot yoruqida, chotka astida, uning sumbul chachliri(54)
uchqunsiman chikitlerde yéyilidu
goya xetler köyüwatqandek(55), aylinidu wehshiy sükütke.
"keypiyatim nachar bügün kech. Rast bek nachar, birge bolghin men bilen. (56)
gep qil manga. Gep qilmaysen némishqa. Gep qil.
Oylawatisen némini? Némini? Némini?
Men bilmeymen oyliding néme. Oylawergin oylighiningni."
Méningche biz chashqan uwisida, (57)
unda ölükler mehrum hetta jesetliridin.
"néme awaz?"
shamal ishik astida.
"hazir néme awaz? Shamal néme qilmaqta?"
héch ish yoqtur, yoqtur héch bir ish. (58)
"sen bilmemsen
héch bir némini? Körmigenmu héchnéme? Héchnime
yoqmu hetta ésingde?" (59)
ésimge keldi
merwayit bolghanti uning közliri. (60)
"sen tirikmu we yaki ölük? Méngeng quruq, héchnime yoqmu?"
biraq,
o o o o(61) u shikispirche rag (62) ــــــــ
shunche nepis
shunche eqilliq
"shu tap néme qilimen? Zadi néme qilimen?"
hazirqi bu turqumdek bösüp chiqip ishikni, kochilarda mangimen
chachlirimni yipin'ghanche moshundaq. Ete néme qilimiz?
Zadi néme qilimiz?"
saet onda birer qaynaqsu.
Yamghur yaghsa, kiriwélip mashinigha saet töt bilen.
Shahmat oynayli, (63)
ölükningkidek közimiz bilen, kütüp ishik chekken awazni.
Lilning éri herbiyliktin chékin'gen chaghda(64), dégenmen ـــ
duduqlimay, öz aghzimda dégen uninggha,
waqit toshti bolghin chapsanraq (65)
hazir albért qaytidu öyge, perdezligin özüngni azraq, (66)
bilishing kérek qandaq xejleshni u sanga bergen ashu pullarni
chish saldurghin dep. Bergenidi u sanga, menmu idim shu yerde.
Sughuriwet u chishlarni, lil, saldur yene yaxshiraqini,
dégenti u, xuda heqqi, chidiyalmidim körüp séning munu turqungni.
Menmu chidimay, dégenidim, oylap qoyghin bichare albértni.
Herbiylikte turdi u töt yil, emdi muhtaj köngül échishqa,
bérelmiseng anga xushalliq, ata qilar bashqilar, dédim.
Rasitmu, dédi. Shundaqraq, dédim.
Men bilimen kimge rehmet éytishni, u dédi közümge miqtek tikilip.
Waqit toshti bolghin chapsanraq
yaxshi körmiseng, eplep- seplep qilarsen bir ish, dédim men.
Tallisimu bashqilar emma sanga tallash bolmaydu mumkin.
Albért tapidu bashqa ayalni, heyran bolma démise sanga.
Iza tartqin, dédim, qiripsen.
(uning yéshi aran ottuz bir.)
amalim yoq, dédi u, xaltilashti yüzlirim,
yigechke men ashu dorini, hamilini chüshürüsh üchün, dédi u.
(chüshürgenti besh qétim, öltürgili qil qalghanti kichik jorjini.)
zéyini yoq dégen doriger, bolalmidim ilgiriki turqumdek.
Men dédim, sen döt.
Bosh qoymaydu albért séni, gep qilmidi, dédim men,
bala kérek bolmisa, erge tegding némishqa?
Waqit toshti bolghin chapsanraq
ah, u yekshenbe öyde idi albért, ular yégen choshqa singini qiziq, sürlen'gen
chillighanti ular méni kechlik tamaqqa, qiziqida yése uning temi bek yaxshi −
waqit toshti bolghin chapsanraq
waqit toshti bolghin chapsanraq
yaxshi chüsh kör bil. Yaxshi chüsh kör lo. Yaxshi chüsh kör mey. Yaxshi chüsh kör. Ta ta. Yaxshi chüsh kör. Yaxshi chüsh kör.
Yaxshi chüsh kör, xanim, yaxshi chüsh kör, yaxshi xanim, yaxshi chüsh kör, yaxshi chüsh kör. (67)
3. Otning wez éytishi (68)
Deryadiki chidir chak- chak bösülgen(69), eng axirqi barmaqchilik yapraqlar
siqimdalghanche, nem qirghaqqa sanchilghan. Shamal
öter ushbu qongur zémindin, héchkim xewer tapmighan. Perizatlar yoqtur bu yerde.
Tatliq taymis, aqar tuydurmay, ta men éytip tügetkiche naxshamni. (70)
derya élip kelmidi quruq botulka, sandiwich qeghizi,
yipek qolyaghliq, qeghez quta, tamaka kötiki
yaki yaz tünidiki bashqa izlarni. Perizatlar yoqtur bu yerde. (71)
ularning dosti, aqnanchi ewladidur sheherdiki mötiwerlerning
yoqtur bu yerde, qaldurmighan adrisinimu.
Olturup men yighlidim liman köli boyida...(72)
tatliq taymis, aqar tuydurmay, ta men éytip tügetkiche naxshamni.
Tatliq taymis, aqar tuydurmay, bolghach naxsham jansiz hem qisqa.
Biraq méning keynimde, sogh shamalda anglaymen (73)
söngeklerning ghirislishini, éghizini kalchaytip külüshlirini.
Bir chashqan awazsiz mangar chimliqta
derya boyida sörigenche nem qorsiqini,
bir qish gügümi, kömür gazi zawutining keynide
biliq tutup meynet qanalda (74)
oylidim shah inimning kémisining gherq bolghinini
oylidim uningdin burunqi shahni, atamning ölümini. (75)
ap'aq yalingach tenler azraq nemdelgen yerde
ap'aq söngekler tashliwétilgen kichik qurghaq rawaq ichide,
peqet chashqanla shitirlaydu, yil- yillap.
Biraq méning keynimde, pat- pat anglap qalimen
karnayning we ginraturning awazini, u etiyazda
portir xanimni swénnygha élip kélidu(76)
ah, ay nuri illiq yorutidu portir xanimni (77)
we uning qizi
putlirini yuyar ular suda süyide
ah, bu balilarning awazi, chirkawdiki munajat! (78)
Twit twit twit
jug jug jug jug jug jug (79)
mejburlinar mushundaq qopal.
Téréu.
Girimsen sheher
qishning chüshtin kéyinidiki qongur tumanda
éugénidés ependi, smyrnaliq(80) sodiger
saqili ösük, yanchuqida liq quruq üzüm
londonda kötüre kira pulliri: biletni körsila tapshuridu pul(81)
set gep qilip fransozchida méni chillidi
kannon kochisi mihmanxanisigha(82) chüshlük tamaqqa
chong sheher rayoni méhmanxanisigha(83) hepte axiri.
Zawal, közi we dümbisi birlikte
yéziq üstilidin kötürülidu, ademxur ginraturlar kütidu,
goya taksi titrigenche waqit kütkendek,
men tirésias bolsammu qarighu, titireymen ikki xil turmush arisida, (84)
bar ayalche emchekliri salpayghan erler, körer
zawalda, kishiler tirishar öyige qaytishqa (85)
gügüm chüshkende, ghewwaslarni déngizdin öylirige apirar waqit,
mashinst chay ichkende qaytidu öyge, yighishturup qalduqini nashtiliqining, ot yaqidu
méshige, retlep chiqar konsiriwa qutisidiki yémekliklerni.
Sirtqa yéyilghan xeterlik
u qurutmaq bolghan kéyimler siylishida quyash nurining.
Uzun krislo (kechte uning karwiti) gha döwilinidu
paypaq, sendel, köynek, baghirdaq.
Men tirésias, emchekliri salpayghan qiri
qarap perdidin, qépqalghandin bergen bésharet ــــ
menmu kütimen shu intizar mihmanni.
Yüzlirini hürrek basqan u yigit keldi,
u yallanma kichik dukan'gha, jür'et bilen turar tikilip,
töwen tebqidiki bir adem, ishench bar uning ténide,
turghan kebi yipek shilepe birerdforttiki milyunirning béshida. (86)
waqit keldi muwapiq, qiyas qilghan kebi u,
tamaq yepla, u yene bizar bolup hem charchap,
sinap baqmaq bolatti muhebbetke qoyup özini,
ündimidi buninggha, ittiripmu yürmidi.
Xijil bolup, iradisi küchiyip, u derhalla bashlidi hujum;
siypaydighan qolliri uchrimidi héch tosalghugha;
uning menmenchiliki muhtaj emes herne inkasqa,
pisentige almas qizghin kütüsh hésablap.
(men tirésias burunla qilghan
oxshash uzun krisloda yaki kariwatta oynalghanning hemmini;
men, olturghan tam astida tébés yénida
eng chakina ölüklerning ichidin ötüp.) (87)
berdi axir goyaki saxawetlik bir söyüsh
izder uning yolni, pelempey chirighining öchkinini bayqap....
U burulup kördi eynektin
ayrilsimu yaridin hés qilaymu démes héchnéme;
kallisidin chala qalghan bir xiyal öter:
"qip boptimen bu ishni, xushal bolghan bolay uningdin"
sahibjamal chüshkünleshkende,(88) yene
özi yalghuz mangar öyde uyaq- buyaqqa,
sézimi yoq qollirida siylar chéchini,
fatifun'gha sep qoyar texse.(89)
"bu muzika bedinmige yamiship ötidu su yüzide" (90)
boylap sitrandni, ayal padishah wiktoriye kochisigha baridu.
Ah sheher, sheher, anglaymen bezen
töwenki taymis kochisidiki qawaqxana yénida
yéqimliq mandolinéning nalisini
toxtimaydu ichide qaras- qurus, paras- purus, süren- choqanlar
unda biliqchi chüshte aram alidu; unda
magnus martyr(91) témida bar
ioniyanning(92) chüshendürüsh tes shöhretliri, aq yaki siriq.
Deryada aqidu(93)
nifit, asfalit(94)
chatma kéme chéchilghan
egishidu burulghan köl süyige
qizil yelken
keng yéyilghan
shamalgha, chayqilidu éghir machtida
chatma kéme soqulup
leylewatqan yoghan yaghachqa
girniwichqa aqidu
ötüp dogistin. (95)
wéalala léa
wéllala léalala (96)
Ilzabit bilen lésistir (97)
uridu palaq
kéme quyruqi hasil qilidu
bir altun qasraq
qizil, altunreng
chebdes dolqunlar
shalaqshiydu ikki qirghaqta
jenub shamili
éqitip baridu
qongghuraq üni
aq munar
wéalala léa
wallala léalala
tiramway we chang- tozan'gha qaplan'ghan derex.
Méni tughdi xiburi. Richmond bilen kiw
méni yoqatti.(98) richmondta tizlirimni kötürüp
ongda yattim kichik chapma qiyiqta" (99)
"méning putum morgatida(100), yürikim
putlirimning astida. Bu ishtin kéyin
u yighlidi. Wede berdi "¹yéngibashtin adem bolush"ºqa.
Gep qilmidim, nepretliney némishqa?"
"margaté sahilida (101)
baghliyalaymen
héchnémini héchnimége.
Meynet qolning sunup ketken tirniqi.
Töwen tebiqe kishilirimiz héchnersidin kütmeymiz
ümid"
la la
andin keldim kartagigha (102)
Köymekte, köymekte, köymekte, köymekte (103)
ah, perwerdigar tartip éliwal méni(104)
ah, perwerdigar, tartiwal
Köymekte.
4. Sudiki ölüm(105)