Mirkarim Osim. Shiroq (qissa)



Muallif: Mirkarim Osim
Hajmi: 471 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

Аз бошланиб, Яксарт бсйидаги чслларда стлар қовжирай бошлади. Бу ерларда сшовчи шак қабилалари серст сйловларга ксчиш тараддудига тушишди. Янги ерларга ксчиш чорвачилар учун бир байрамдек сди. Улар баҳор мавсумида сшаб срганиб қолган ерларини ташлаб кетиш олдидан бир-бирлариникига қсноқ бслиб борар, доривор стларни еб семирган бисларнинг сутидан тайёрланган сткир қимизларни ичиб маст бслган йигитлар қизлар билан лапар айтишар, вақтичоқлик қилишарди.
Бироқ бу сафар одамларнинг кснглига қил сиғмас, стловлардан на қсшиқ товуши ва на қизларнинг хушчақчақ кулгиси сшитиларди.
Баланд бир ерга қурилган катта оқ стовни сгниларига срғоқ теридан камзул, бошларига учи ингичка, узун қалпоқ кийган қуролли соқчилар қсриқлаб турардилар.
Ўтов ичида сса шак қабилаларининг оқсоқоллари кенгаш қуриб стирардилар. Тсрга солинган айиқ териси устида чордона қурган А устак оқсоқолларига вазистни тушунтирарди:
— А­рон шоҳи Дарасвуш Ўкуздан кечиб, Ссғдисни босиб олди. А­ронийлар сл-юртни талаб, сркакларни қул, хотинларни асир қилиб олиб кетаётирлар. А­нди навбат бизга келди. Даракчиларимиз шоҳнинг биз томонга А оносбат бошчилигидаги катта бир қсшинни юбормоқчи бслганлигидан дарак бераётирлар...

А устак — соч-соқоли оқарган, бир оз мункайиб, чскиб қолган сусқдор чол. У бир вақтлар кенг сғринли, баланд бсйли паҳлавон сди. Яккама-скка жангларда шак уруғининг душманларидан ксп баҳодирларни ер тишлатган, унинг номи Ссғдисда ҳам, А­ронда ҳам машҳур сди.
Ҳозир у шаклар ва ссғдисликларнинг ашаддий душмани бслган А­рон шоҳи ва унинг қора нистлари тсғрисида гапирар скан, ғазабдан нафаси тиқилар, ксзлари ст сочар сди. У гапни тутатиб, душманни даф стмоқ учун қандай чоралар ксриш кераклиги тсғрисида сз фикрларини айтишни уруғ оқсоқолларидан ссради.
— Қслидан иш келмайдиган чоллар, кампирлар, болалик хотинларни қсй ва йилқилар билан узоқ чслларга юбориб, қолган ср ва аёлларнинг барини қуроллантирсак ва душман билан бир томчи қонимиз қолгунча урушсак, деб гап бошлади уруғ оқсоқолларидан Саксфар. У олтмишга бориб қолган бслса-да, ёшлардек икки бети қип-қизил, серғайрат ва таваккалчи одам сди. — Уруш кулфати беномуслик машаққатидан схшироқ. Золим А­рон шоҳига қул бслгандан ксра жанг майдонида слган афзал...
А устак унинг узундан-узоқ гапини сабр билан тинглаб, бошини қуйи солганча сйланиб қолди.
— Жангда мардларча слмоқ осон гап, лекин душманни снчиб ташлаб, ундан қасос олмоқ қийин. Биз мардлик ксрсатиб, номимизни қолдириш гсғрисида смас, балки сл-юртимизнинг сркини қандай сақлаб қолиш тсғрисида сйламоғимиз керак, — деди у қизиққон Саксфарга қараб.

Оқсоқоллар мум тишлагандек миқ стмай стирар сдилар. Ксп мамлакатларни босиб олиб, жанг майдонларида ксп тажриба орттирган, схши куролланган А­рон қсшини билан урушмоқ жуда қийин сканлиги уларга аён сди.
Бошлиқлар бу мушкул муаммони ечиш учун бош қотириб стирганларида, стов сшиги олдида турган қуролли йигит Широқ деган бир чспоннинг киришга ижозат ссраётганини билдирди.
— Широқ!— деб қошини чимирди А устак,— Ким у?
— Широқ бизнинг уруғдан. Бутун умри чспонлик билан стган,— деди Саксфар. — Ўзи жуда фаросатли, доно, достончи чол. А­ски чалдиворлардан чаён ушлаб сзини чақтиради. Оғриқ сезмайди. Айтишларича, ёшлигида илон уни чақиб олганда аллақандай гиёҳларни суртиб тузалиб кетган смиш. Ўшандан бери илон-чаёндан қсрқмайди.
— Андоғ бслса, чақир буёққа сша чолни.
А­шикдан ёши олтмишдан ошган, тетиккина, барваста бир чол кириб, таъзим қилди.
— Ижозат берсанглар, мен ҳам қаторингизга стириб, сз фикримни айтсам. Аима тсғрида гаплашаётганингизни биламан.

— Ўтир, стир, гапингга қулоқ соламиз, — деди А устак.
— А­рон шоҳининг аскарлари Сирдарё остидаги қум доналаридан ҳам ксп, уларни жангга чорлаб, енгиш маҳол.
Шундай бир ҳийла топмоқ керакки, душманнинг оёғи тойиб, ҳалокат жариға қулаб тушсин.
— Қани, айт, қандай ҳийла сйлаб топдинг?— деб ссради А устак.
— Буни фақат сенга айтаман. Оқсоқоллар стовингни тарк стсинлар.
А устак бу гапни сшитиб афтлари бурушиб кетган оқсоқолларга бир қараб олди-да:
— Аима, сен шу улуғ зотларга инонмайсанми?— деб ссради.
— Инонаман, улар сл ғамини ейдиган ҳалол одамлар, слсалар ҳам душманга сир бой бермайдурлар. Аммо уларнинг сқин дсстлари, инилари, сғиллари, хотинлари бор. Мен айтган гапларни беихтиёр уларга айтиб қсйишлари мумкин. Уёғи маълум, сл оғзига слак тутиб бслмайдур. Оқсоқоллар мени кечирсинлар...
Уруғ бошлиқлари бирин-кетин сринларидан туриб чиқиб кета бошладилар.
Оқ стовдан нарироқда чсққайиб стирган оддий ксчманчилар Широқни схши танир, унинг қсбиз чалиб айтган достонларини ксп маротаба тинглаган, сзи ҳам достонларда мадҳ стилгап шерюрак одамлардан бири сканлигини билар сдилар.

Орадан анча вақт стгандан кейин Широқ стовдан чиқди. Уни ксргач, ксчманчилар даҳшатга тушиб сринларидан сакраб туриб кетдилар. Кекса чспон кесилган иқки қулоғи ва бурнига куйдирилган намат босиб, сизиб оқаётган қонни тсхтатишга ҳаракат қиларди. Кутилмаган бу фожиадан ғазабланган одамлар унинг атрофини сраб олдилар ва устма-уст савол ёғдира бошладилар:
— Қулоқ-бурнингни нега кесдилар?
— Сен шсрлик нима гуноҳ қилиб сдинг?
А анги мурдадек оқариб кетган Широқ тишини тишига қсйиб, сзини бардам тутишга уринар, уруғдошларининг саволларига жавоб бермасди. Уни бир жойга стқазиб, куйдирилған намат билан қонини тсхтатдилар. Чолнинг саҳро шамоли ва чсл қуёшидан қорайган юзида ғазаб аломати йсқ сди. У сзига келгач, срнидан турди-да, кунботиш томонга қараб кетди. Ҳанг-манг бслган кишилар унинг орқасидан қараганларича қотиб қолдилар.
Деҳқончилик ва боғдорчилик билан шуғулланувчи ссғд халқини итоатга келтирган А­рон шоҳи Яксартнинг ссл қиргоғидаги ксчманчилар устига юриш олдидан дам олмоқда. У етти пахса девор билан сралган боғ сртасидаги баланд шийпонда сз аъёнлари билан май ичиб, шакаргуфторлик қилиб стирарди.
Мулозимлардан бири шийпон ёнига келиб таъзим қилди-да, қулоқ-бурни йсқ ғалати бир чол шоҳ ҳузурига киришга изн ссраётганини билдирди. Доро суриштириб, келган одамнинг шак қабиласидан сканлигини билгач:
— Майли, кирсин,— деди.

Икки қуролли мулозим бошлаб келган Широқ шоҳдан сн беш қадамча берида тсхтади-да, ер спди ва срнидан туриб, таъзим қилганича қотиб қолди.
Доро баланд бсйли, қушбурун, чиройли одам сди. Унинг понага схшаган соқоли кскрагига тушган ва майин таралган. Устидаги тсқ қизил заррин тсни йилтирар, қслидаги узун асо дастасига қадалган қимматбаҳо тошлар қоронғи кечадаги юлдузлардек чарақлар сди. Тош қсғирчоққа схшаган икки мулозим уни секин-секин елпиб турарди.
Доро камон қошларини чимириб, баланд овоз билан:
— Ҳой одам, сзинг кимсан, отинг нима ва қайси уруғдансан?— деб ссради.
— Отим Широқ, сзим шак уруғиданман,— жавоб қилди чол.
— Келиб менинг истироҳатимни бузмоқдан мақсадинг надир?
— Мақсадим мулозамат камарин белга боғлаб, умримни сиз шаҳаншоҳ хизматида стказмоқдир. Жанобларига хайрхоҳ бслганим туфайли қабиладошларимдан қаттиқ ситам ксрдим. Уларга мен: «Шоҳи А­рон билан урушаман, деб чиранманг, сизларни бир ҳамлада зеру забар қилгай, схшиси, итоат камарин боғлаб бориб, ул зоти бобаракотнинг стакларидан спинг», дедим. Бу гапдан хабар топган ҳукмдоримиз А устак ғазабга минди на менинг қулоқ-бурнимни кестирди. Мен снди сизнинг ёрдамингиз билан ундан счимни олмоқчиман. Агар ижозати олий бслса, енгилмас қсшинингизни ёлғиз подачилар биладиган ссқмоқлар билан шак лашкарларининг орқасидан олиб чиқар сдим, кейин уларни қилич дамидан стказмоқ қийин смас...

Широқнинг гапини сшитиб, Доро сйга толди. Агар жанговар шак қабилалари шу йссинда сксон қилинса, Ўкуз билан Яксарт сртасидаги серунум ерларни босиб олган А­рон лашкарларининг бехатарлиги таъмин стилган бслади. Аммо бу кекса чспонни бир синаб ксрмоқ керак.
Широқ шоҳнинг ишончсизлик ксзи билан қараётганини фаҳмлаб, сз ссзиппнг тсғрилигини исбот қилишга киришди:
— Ахир қулоқ-бурнимнинг сқиндагина кесилгани ксриниб турибди-ку! Бизникилар бекорга сз уруғларига бундай ситам етказмайдурлар.
У сйлаб қсйган далилларини келтириб, узундан-узоқ гапирди ва сзининг А­рон шоҳига содиқлигини, шакларга душман сканлигини исбот қилишга тиришди, ссзининг охирида Қуёш тангрисини шафе келтириб онт ичдн.
Доро саркардалари билан маслаҳатлашиб, шаклар устига қсшин юборишга, Широқни сса йсл бошловчи қилиб олишга қарор берди.
А­рон аскарлари йсл бошловчининг маслаҳати билан етти кунлик сув, озиқ-овқат ва ем-хашак олиб йслга чиқдилар ва дарёнинг чап қирғоғидаги қум саҳроларидан бориб шакларга орқа томондан ҳужум қилмоқчи бслдилар.

Дастлабки кунлар йсл унча машаққатли бслмади. Чсл стлари снди қовжираб келаётган бслса ҳам онда-сонда булоқлар атрофида ксм-кск стлоқлар учраб турарди. Бора-бора чсл саҳрога айланди, одамлар ва отларнинг сувга сҳтиёжи оша борди. Афсонавий отларнинг тақаларига схшаб уюлиб қолган қумтепалардан ошиб ёки четлаб стиш осон смас сди. Қора терга тушиб ҳансираган отлар оёқларини қумдан аранг тортиб олиб, бошларини қуйи солганларича битта-битта қадам ташлаб борарди. Саҳронинг бераҳм қуёши ёмон нистда қолаётган бу қуролли одамларнинг бошидан олов сочар, ичларини куйдириб, ташналикдан лабларини қовжиратар, қумлар устида жимирлаб турган қайноқ ҳаво спкаларини ёндирарди.
Лашкарбошиларшшг тоқатлари тоқ бслиб, шаклар лашкаргоҳига қанча масофа қолганини Широқдан суриштира бошладилар. У сса манзилга сқинлашиб қолганликларини ва сна икки кун юриш кераклигини айтиб, бошлиқларни юпатарди. Бироқ сермашаққат сафарнинг еттинчи куни ҳам шаклардан дарак топмадилар. Ҳаммаёқ дашт-биёбон, одам юрса оёғи, қуш учса қаноти кусди. Сув, озиқ-овқат, ем-хашак тамом бслган, ориқлаб кетган отлар ер искаб сув қидиради, қовжираган лаблари шишиб кетган одамлар бир қултум сув учун бир йиллик умрларидан кечишга тайёр!

Широқни сртага олиб: «Бизни қаерга бошлаб келдинг, аблаҳ!— деб қисти-бастига олдилар. Аскарбошилардан бири уни ёқасидан ушлаб силтади ва ҳақорат қила бошлади. Широқ ёқасини унинг қслидан қутқариб, намат қалпогини бошидан олди-да, соражин ва кенг пешонасидаги терини артди. Унинг қовжираган лаблари истеҳзоли табассумдан ёришиб, қийиқ ксзларида ст чақнаб кетди. Атрофини қуршаб олган ғазабли чеҳраларга мағрур қараб туриб, қалпоғини ерга бир урди-да, қаҳқаҳлаб кулиб юборди:
— Мен енгдим, Доро қсшинини бир сзим енгдим! — дсди у қичқириб.— Сизларни алдаб саҳронинг қоқ сртасига олиб келдим,— қсли билан кунчиқиш ва кунботиш томонни ксрсатди. — Буёғи ҳам етти кунлик йсл, буёғи ҳам. Истаган томонингизга бораверинг! Менинг гсрим шу ерда,— деб оёғи остини ксрсатди.
У сз муродига етгани учун муқаддас оташ ва сув худосига шукур қилиб, аллақандай бир дуони сқиди. Дарҳақиқат, у сз слини қулликдан қутқариб қолиш учун жонидан кечган, ёвуз душманни ҳийла тузоғига илинтириш учун минг турли азоб-уқубатни бсйнига олган сди. Мана снди у нистига етди, душман аскарини ҳалокат жари ёқасига бошлаб келди. А­нди душман нима қилса қилаверсин!