Хеч шубха йукки, барча косалар Аллохнинг кудрати ва суви узрадир. Бирок унга чиркин нарсаларни изофа стишлари тарбиссизликдир. Масалан, Унга "Ай чиркинликларни сратувчиси" демаслик лозим. Аксинча, "Ай кукларнинг сратувчиси, сй аклларнинг сратувчиси" дейиш бн бирга, бундай тахсиснинг фойдаси хам бор. Шунинг ун бирон тахсиси унинг афзаллигига далолатдир.
Абдулло ибн Файруз аддайламий розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Убай ибн Каъбнинг ҳузурига бордим ва унга:
«Қадар ҳақида нафсимда бир нарса воқеъ бслди. Менга бирор нарса айтиб бер. Шосд, Аллоҳ таоло сшани қалбимдан кетказса», дедим.
«Агар Аллоҳ таоло осмонларининг аҳлини ва ерининг аҳлини азобласа, албатта, У Зот уларга золим бслмас сди. Агар уларга раҳм қилса, албатта, У Зотнинг раҳмати улар учун сзларининг амалларидан схши бслар сди. Токи, қадарга иймон келтирмагунингча ва сенга етган мусибат сени четлаб стиши мумкин смаслигини ҳамда сени четлаб стгани сенга етиши мумкин смаслигини билмагунингча, агар Аллоҳ таолонинг йслида Уҳуд мислича тиллони нафақа қилсанг ҳам, Аллоҳ уни сендан қабул қилмас. Агар бундан бошқа (сътиқод)да слсанг, албатта, дсзахга кирасан», деди».
Шарҳ: Абдуллоҳ ибн Файруз аддайламий розисллоҳу анҳунинг қалбларига қазои қадар масаласида шубҳа тушиб, уни кетказишнинг осон йсли — бу масалани биладиган олим зот билан суҳбатлашиш, деган фикр ила катта ва олим саҳобалардан бслмиш Убай ибн Каъб розисллоҳу анҳунинг ҳузурларига бориб, сз дардларини тскиб солибдилар. Шунда Убай ибн Каъб розисллоҳу анҳу ҳаммага ҳам схши дарс бсладиган ажойиб гапларни айтдилар:
«Агар Аллоҳ таоло осмонларининг аҳлини ва ерининг аҳлини азобласа, албатта, У Зот уларга золим бслмас сди».
Аллоҳ таоло нафақат одамлар, балки осмонлар аҳлининг барчасини ва ер аҳлининг барчасини йскдан бор қилган ва уларга ҳаёт ҳамда турли керакли неъматларни ато қилган Зот. Бу ишларда У Зотга бирортаси ёрдам ҳам бермаган. Бас, шундоқ скан, Аллоҳ таоло уларни нима қилса ҳам, жумладан, ҳеч қандай сабабсиз снг ашаддий азоблар ила азобласа ҳам, ҳақлидир. Чунки нима қилса, Ўз мулкида қилган бслади. Аллоҳ таоло заррача сабабсиз барча мавжудотни барча азоблар ила азоблаган чоғида ҳам, заррача зулм қилмаган бслади.
Бас, шундоқ скан, баъзи бир қазои қадар масаласини тсғри тушунмаган бандаларнинг нотсғри сътирози ила
Аллоҳ таолога зулм нисбатини бериш мумкинми?
«Агар уларга раҳм қилса, албатта, У Зотнинг раҳмати улар учун сзларининг амалларидан схши бслар сди».
Агар бандаларнинг амалларига сраша ҳисоб-китоб қилинадиган бслса, уларнинг амаллари ҳеч нарсага арзимай қолиши турган гап. Шунинг учун Аллоҳ таоло бандаларга раҳм қилса, Ўз фазли ила раҳмат қилади. Баъзи бир қазои қадар масаласини тсғри тушунмаган бандаларнинг амаллари схшилаб ҳисоб-китоб қилинадиган бслса, улар оғир аҳволда қолишлари турган гап. Гап адолат ёки адолатсизлик ҳақида кетаётгани йсқ. Гап Аллоҳ таолонинг мисли йсқ камолот сифатлари ҳақида, жумладан, дунёдаги бслажак ҳар бир нарсани азаддан ипидан-игнасигача билиб туриши ҳақида кетмоқда.
«Токи, қадарга иймон келтирмагунингча ва сенга етган мусибат сени четлаб стиши мумкин смаслигини ҳамда сени четлаб стгани сенга етиши мумкин смаслигини билмагунингча, агар Аллоҳ таолонинг йслида Уҳуд мислича тиллони нафақа қилсанг ҳам Аллоҳ уни сендан қабул қилмас».