Сабзи. Лалов ошимизнинг жони бслган сабзини қадимий Африкада тилланинг рамзи деб ҳисоблагагглар. А­ртакларда айтилишича: «Ўрмонларда афсонавий бсйи бир қарич одамлар — гномлар сшар смиш. Кимда ким сабзини тиллага айлантирмоқчи бслса кечқурун пиширилган сабзини срмонга олиб бориб қсйсин. Лишган сабзи гномларнинг снг севимли таоми ҳисобланган. Майда одамчалар уни ҳузур қилиб ейишиб свазига тилла қолдириб кетишади. А­рталаб бориб сабзи солинган идишдаги тиллани олиб келавериш мумкин смиш». То срта асрларгача шу сртакка ишонувчилар бслган. Улар сабзини пишириб срмонга олиб бориб қсйганлар, лекин афсус свазига ҳеч қандай тилла қайтариб олмаганлар. Шундай бслса-да ксп халқларда сабзининг сариқлигини тиллага нисбат қилиш сақланиб қолган. Мисол учун сзбек халқининг «Ер остида олтин қозиқ» топишмоғи ҳам сабзини билдиради.
Летрушка. Ушбу ошкскни ҳам ҳаммамиз биламиз — сосбонгулдошлар оиласига мансуб кскат ссимлигидир. У таомларимизни хушхср, хушбсй қилишда, витаминларга бойитишда, салатлар тайёрлашда, помидор ва бодринг тузлашда ишлатилади. Бироқ, қадимда бу ошкск мусибат ёки масхарабозлик рамзи бслган.
А­рамиздан илгариги даврларда кимсаси вафот стган ёки бирон бошқа сабабдан асаблари изтиробга келган мисрлик ва юнонлик петрушкадан чамбар ссаб бошига кийиб ксчага чиққан, шу билан бошқаларга сзининг ғамнок сканлигини англатган. Кейинчалик бу одат Европага ҳам тарқалган. Лекин бу ерда у масхарабозлик рамзи ҳисобланган.
А ус халқи маталлари орасида: «никакой петрушки» деган ибора бор. Маъноси: баъзи қитмир одамга бирон ишни бажариш топширилганда шу ибора айтилиб
ишкал чиқарилмасин, деган фикр англатилади. Сснгра рус халқ қсғирчоқ театрда масхарабозликда бош ролни бажарувчи қсғирчоқ қаҳрамоннинг номи ҳам Лет-рушка сканлиги шу фикрга бир далолат бслади.

Укроп. Барглари майда чачала, худди бурган баргини сслатадиган бу ссимлик ҳам сосбонгулдошлар оиласидан. АШ, майда 10—15 сантиметр танаси ва барглари таомларни хушбсй ва хушхср қилишда, ссиб бир метрдан ортган танаси, барги ва тул, сосбонлари сса сабзавотларни тузлашда ишлатилади.
Укропнинг асли сзбекча номи шивит деб аталади, Хоразмда шивитни сзиб сувига қорилган хамирдан лағмоннинг бир тури бслган «шивит оши» тайёрланади. Самарқандда сса қирқилган шивитга чакки (сузма, қатиқ) аралаштирилиб, узоқ муддат ачитиб хушхср ва ҳазми таом тамадди «Чивот» тайёрланади. Шивитни чопиб қуюқ ва суюқ таомлар юзига соламиз ҳамда салатларнинг юзини безаймиз. Аммо қадим замонларда шивит уст рамзи ҳисобланган. Масалан, бирон одамнинг ножсс иш қилганлиги билиниб қолса, унинг юзига шивит барглари ёпиштирилиб, аҳоли сртасида сазойи қилинган. Тилимизда сақланиб қолган «юзи шивит бслди» деган ибора ҳам «роса устга қолди» деган маънони англатади. Яна «шивир-шивир гаплашди» деган ибора ҳам бор, аслида «шивит-шивит гаплашди»-дир. Маъноси бир-бирининг қулоғига уст калима айтишди, дегани бслади.
Лавлаги. Бу сабзавот қизил ва оқ—икки хил бслиб, қизилча (лавлаги) шсрваларга солиб пиширилади, винегрет тайёрланади, оқи сса шакарнинг хом ашёси— қанд лавлагидир. Худди мана шу ажойиб неъмат қадимги А­ронда бевафолик, жудолик ва жанжал рамзи ҳисобланган. Қсйди-чиқди бслмоқчи ср ёки хотин уйининг тсрига бир неча ёввойи лавлаги олиб келиб ташлаган. Маъноси: снди бизни ҳеч ким сраштира олмайди, деган бслган. Жанжаллашиб қолган қсни-қсшни ёки муҳолифнинг хонадонига бир бош лавлаги ташлаб кетиши жуда қаттиқ ҳақоратга тенг ҳисобланган.
Шуниси қизиқки, бу одат Шимолда—англо-саксларда ҳам бслган скан. Масалан, бирон йигит бирон қизга хуштор бслади-ю, уйланмоқни ксзлаб совчи юборади, уларнинг одатича йигитнинг сзи келиб, ота-онасидан қизнинг «қслини ссрайди». Ҳар иккала томон сртасидаги келишиш ёки келишмаганликни гап-ссз билан смас, дастурхон устига қсйилган таом ҳал қилади, чунончи бизда совчилар келтирган патир нон бслажак қудалар хонадонида сртада ушатилса, демак бу розилик аломати, ушатилмаса, майл йсқлигини билдиргани каби англо-саксларда дастурхонга малинадан пиширилган кисель келтирилса, демак иш битадиган, ҳамма рози — тсйга ҳаракат қилавериши мумкин, деган маънони англатган. А­нди, борди-ю, дастурхонга қайнатилган қизил лавлагини келтириб қсйишса — иш тамом, йигит индамай жуфтакни ростлайверсин, акс ҳолда уни туртиб-суртиб кузатиб қсювчилар ҳам тайёр турган бслади. Ўзбек тилидаги «роса лавлагиси чиқди» деган ибора тсғрисида ҳам сйлаб ксриш керак, чунки бунинг маъноси ҳам «юзи қизарди, устга қолди» деган фикрни англатади.

Маккажсхори. Ушбу дон ссимлигининг думбил ссталаридан олиб чсғда қовуриб есангиз ҳам, сувда қайнатсангиз ҳам лаззатлидир. Думбил донларини пичоқда қириб, сутга солиб қайнатилса, қаймоқ мазали суюқош ҳосил бслади. Макканинг етилган ва қуритилган донидан парҳез масаллиқ — манний крупаси тайёрланади, унидан қирилган ошқовоқ қсшиб зоғора тсғралган пиёз қсшиб патрак деб аталувчи нонлар ёпиш усули сзбек пазандалигида қадимдан маълум.
Маккажсхорининг ватани Мексика бслиб, бу неъмат тахминан тсрт аср муқаддам Европага келтирилиб скилган. Ўрта Осиёга сса «Макка шаҳрига ҳажга борганлар олиб келган» —деган ривост ҳам юради. Бу тсғрими ё нотсғрими аниқ билмаймиз. Ҳар ҳолда номининг маккажсхори сканлигига ишора қилиб шундай дейишса керак.
Марказий ва Жанубий Америкада сшаган қадимги майс, аятек ва инк қабилалари учун маккажсхори асосий озуқа бслиб, уларнинг ҳаёти ва фаровонлиги ана шу доннинг ҳосилига боғлиқ сди. Табиат инжиқликларини енгишга ожиз бслган сша қабилалар маккани ҳимос қиладиган, ҳосилини кспайтирадиган Синтеал номли худо тсғрисида афсона тсқийдилар ва унга сиғинадилар. Маккажсхори ссимлигини сса одамнинг — ёш йигит ёки қиз рамзи деб билганлар. Испан ёзувчиси Логфелло америкалик ҳиндилар орасида юриб, то ҳанузгача куйланиб келаётган «Гайавата қсшиғи»ни ёзиб олган. Унда маккажсхори Мондамин исмли йигит образида куйланади. Мазмуни бундай:
«Бошида ҳилпираб турган тож патлари бор, сочлари майин тилла ранг, либоси см-сшил с, Мондамин, Мондамин!
Барваста қомати даламиз ксрки, ёзи билан сенга сгилиб таъзим қиламиз, сй муқаддас маис (маис-жсхори). Мондамин, Мондамин!
Гайавата сени шундай атайди, инсоннинг асл дсстисан сзинг, куз келганда қаҳрабо донинг сариқ тобланар, уни бсйнимизга маржон қиламиз, сй азиз, Мондамин, Мондамин!»
Қадимда сзбек деҳқонлари баъзи жойларда маккани «Жсхори полвон»—сркак киши рамзи деб ҳисоблашган, баъзи жойларда сса қомати келишган, бола қучоқлаган, бошида тожи бор аёл образида тасаввур стишган. Ҳануз ҳам биз маккани «дала маликаси» деган спитет билан атаймиз, донини сса қаҳрабо дон деймиз.

Гуруч. Лаловни гуручсиз тасаввур қилиб бслмайди. Бу неъмат Ўрта Осиёдагина смас, жаҳоннинг снг катта қитъаси, дунё аҳолисинииг снг ксп қисми сшайдиган Осиё халқларининг асосий овқати ҳисобланади. Гуручнинг ватани Хитой, Ҳинди-Хитой ва Ҳиндистон ҳисобланади.
Гап рамзий масаллиқлар устида борар скан, гуручга тенг келадигани йсқ. Ҳиндистонда гуруч тсқчилик рамзи ҳисобланади. Аикоҳдан сснг келинчак сланг оёқлари билан гуруч уюмини кечиб стади ва гуруч худоси — Деви Сирига сиғинади. Шундай қилинса, гсё оила сз бола-чақалари билан доим тсқ сшайдиган бслармиш.
Японисда ҳам гуруч маъмурчилик ва узоқ умр ксриш рамзи ҳисобланади. Шу сабабли снги уйланганларга гуруч унидан махсус ёпилган нон едиришиб, будда худосига сиғинтиришади. Шундай қилинса, гсё келин-куёв маъмурчиликда узоқ умр ксриб сшашар смиш.
Ява оролларининг аҳолиси учун ҳам гуруч тсқчилик рамзидир. Бунда снги туғилган чақалоққа она кскрагини смизмасдан туриб, илоҳий овқат ҳисобланган қайнатма гуручдан бир чимдим ютқизишади. Шундай қилинса, гсё бола то умрининг охиригача ҳеч оч қолмай сшар смиш.
Тайланд тилида «пада» ссзи «шоли» ва «шоли» скиладиган дала» (шолипос) маъносида келар скан.
Вьетнамда гуруч марварид рамзидир. Улар: «Марварид денгизда бслади, аммо скин майдонини сувга ксллатиб меҳнат қилсанг марварид ссаверади,—деган нақлни ксп айтишади.
Қизиғи шундаки, сзбекларда ҳам гуруч қадимда ана шундай рамзий масаллиқ бслган. Тилимизда сақланган «марварид дон» деган спитет гуручни англатади. Деҳқонлар бир-бирларига схши нист билан: — Уйингиз гуручга тслсин!—деб хитоб қилганлар. Бу ҳол гуручнинг тсқчилик рамзи сканлигини англатган.
Янги уйланганда палов ош дамлаш одати ҳам тсқчилик рамзи сканини билдиради, қолаверса, «тсй» ссзининг маъноси «тсймоқ» ни билдиради. Балки палов снг тсқ тутар таом бслганлигидан ҳам шундайдир.

Сут-қатиқ. Сутнинг таркибини срганган олимлар уни инсон қонига тенг деган хулосага келганлар. Сут тсйимли озуқа, снг схши шифо неъматдир. Сутни узоқроқ сақлашнинг снг қадимги усули қатиқ ивитишдир. Бунда сутдаги зарур моддалар схши сақланиб қолади.
Сут-қатиқ Ер куррасининг турли жойларида сшайдиган халқларда меҳмондсстлик рамзи ҳисобланади.
Оман мамлакатининг Дафар шаҳри аҳолиси сртасида шундай одат бор: азиз меҳмонни кутиб олаётган мезбонлар меҳмон сқин келганда уни даврага олиб, ҳар бири уч мартадан спишади, сснг назокат билан бир коса тус сути узатишади. Меҳмон сутдан танаввул стгач, ҳамма хурсанд бслади ва меҳмондорчилик кснгилли стишига ишонч ҳосил қилишади. Монголисда азиз меҳмон келиши билан унга бир коса тус, бис, қсй, счки ёки сигир сути тутиб мулозимат қилишади. Ана шундан кейин уни тскин дастурхонга таклиф стишади. Дастурхонда албатта бис сутининг қатиғи — қимиз ёки тус сутининг қатиғи — қимрон бслади.
Бу одат Қозоғистонда ҳам бор: меҳмон дастурхонининг ксрки қимиз ва қимрон ҳисобланади. Қозоқ миллий пазандалигида қимизнинг 9 хили тайёрланади.
Меҳмон дастурхонига атаб тайёрланадиган сут-қатиқ таомларининг хили сса 50 дан ортиқ.
Кенис республикасида меҳмондсстлик рамзи қатиқ, ҳисобланади. Бирон-бир кимсаси сафардан қайтаётган бслса ёки бошқа жойдан меҳмон келишини кутаётгангаларида вокзалдами, асропортдами дарҳол қатиқ ичиришади.
Келган меҳмонга қатиқ ичириш одати бизда "žАаманган аҳолиси сртасида қадимдан урф.
      Хсш, нима учун турли жойларда сут-қатиқ меқмондсстлик рамзи? Бу саволга ҳали ҳеч ким жавоб берган смас. А­ҳтимол бунга сутнинг шифобахш неъмат сканлиги сабабдир. Балки унинг оқ ранги шунга ундарки, ксп халқларда оқ ранг схшилик, бахт-саодат, хотиржамлик рамзи ҳисобланади, қора ранг сса бунинг акси. Меҳмонга «Оқ йсл» тилаганда ҳам сут ранги ксзда тутилади ва мижозий маънода сафар бехатар бслишлигини англатади.
Яна сҳтимол, меҳмонга сут ичириш орқали қадрдон, бир онадан туғилган ака-ука, опа-сингилдек бслдик, деган маъно англатилади. Ҳар ҳолда сут-қатиқ ксп халқларда меҳмондсстлик рамзи ҳисобланади.

Калла гсшти, тсш ва жигар. Қозоқ ва қирғиз халқларида қсй ссйилса каллани бутун пишириб меҳмонлар орасида ёши ва мартабаси улуғ, оқсоқол киши дастурхонига ҳурмат рамзи сифатида қсйилади. Қозоқ пазандалигида буни «бас табақ», съни пеш дастурхон деб юритилади ёки «сий табақ», съни сийлов дастурхони деб атайдилар. Бунда калла гсшти, биқин бслиши шарт. Тсйларда «келин табақ»деб аталувчи дастурхон ҳам бслиб, асосий масаллиғи севгининг рамзи пиширилган тсш ва юракдан иборат бслади. «Қиз табақ» дастурхонида сса буйрак ҳамда қақажонликнинг рамзи сифатида пиширилган тил қсйилади. «Қудаларнинг табағи» га сса қариндош бслганликнинг рамзи сифатида жигар, тез-тез келиб турсинлар маъносида пайчоқлар ва қайнатилган иликли сон гсшти тортилади.
Ўзбек, тожик, туркман, қирғиз ва қозоқларда «жигар»—«жигарим» (қозоқча: бовур, съни бағир маъносида), «жигар бағир», «жигарчилик» иборалари. Қариндошликни, бир туққанликни, ака-укаликни билдириши ҳам жигар — қариндошлик рамзи сканлигидан далолат беради.
Қозоқ халқ аиъаналаридаги қудалар дастурхонига иликли сон, калла-почча ва жигар тузаш сзбекларда ҳам бслган ва ҳозирда онда-сонда амалга оширилади. Бироқ куёвнавкарлар дастурхонига тсй куни келин томон— қайнота, қайнона, қсйнинг тсшини пишириб келтирилиши севги ва қариндош бслганлик рамзи сифатида қилинади. Қизиғи шундаки, калла гсшти оила бошлиғи, кекса ёки қарис кишини ҳурмат қилиш рамзи сканлиги фақат биздагина смас, Лольшада ҳам бор скан. Лекин бунда дастурхонга қсй калласи срнига балиқнинг боши тортилар скан. Азувчи Леопольд Комперт сз ҳикосларининг бирида ушбу детални келтиради: «Уй бекаси Дебрахоним катта лаганда пиширилган балиқ келтириб дастурхонга қсйди. АШ А обинер таомга қсл чсзган сди, хоним унинг олдидаги ликопчани олиб карп бошини солди-да, оила бошлиғи отанинг қаршисига қсйди. Карп балиғининг калласи қадимий полскларда кексалар ҳурматининг рамзи ҳисобланган ва уни дастурхон атрофида тспланганлар орасида снг ҳурматлиси ва ёши улуғи танаввул стиши жоиз бслган». Ўзбек, қозоқ, қирғиз ва тожикларда куёв дастурхонига тсш қсйиш одатига схшаш таомил испанларда ҳам бор скан, фарқи шундаки, қсйнинг тсши срнига қайнота ва қайнона сз куёв боласига хсрознинг тсшини пишириб юборар сканлар. Бу одат ҳам қариндош бслганликни билдирар скан.

Тухум. Араблар овқатланишида тухум асосий масаллиқлардан биридир. Шу билан бирга товуқ тухуми куч-қувват рамзи ҳам ҳисобланади. Силласи қуриган киши бир неча дона тухумни пишириб, арчиб шайхга олиб келади. Диндор тухумга турли оятларни битиб беради, шундай тухумни еган киши дарҳол куч-қувватга тўлар эмиш.
Бошқа бир одатга кўра, хотини ўлган эркак бир йилгача уйланмаслиги керак, агар у олдинроқ уйланиб қўйса ўлган хотиннинг синглиси ёки бирор аёл қариндоши қабристонга бориб, товуқ тухумини кўмар экан. Шундай қилинса, гўё уялганидан марҳуманинг кўзлари чаноғидан чиқмай ётар эмиш.
Қадимда ўзбеклар, тожикларда тухум ували-жували бўлишлик рамзи ҳисобланган. Келиннинг онаси тўй куни куёвнавкарлар дастурхонига тухум пишириб келтириши ана шу рамздан нишона. Тожикларда янги фарзанд кўрган оилага яқин кишилари тухум пишириб бориб қутлайдилар.
Юрак. Юқорида кўриб ўтганимиздек қўй ва сигир юраги Ўрта Осиё чорвадор халқларида севги рамзи ҳисобланган. Бедуинларда отнинг юрагини пишириб еган одам «қаҳрамон бўлади» деган тушунча бор, аксинча қуш, айниқса майда илвасинларнинг юрагини ейишга улар салбий қарайдилар. Барча араб кўчманчилари орасида қуш юраги қўрқоқлик ва журъатсизлик рамзи ҳисобланар экан. Қўрқоқ, ҳадиксировчи одамга қарата: «Қуш юрагини еганмисан!?», «Ҳе, чум-чуқ юрак!»—- дейишар экан.
Бизда: «Чумчуқ пир эгса, юрагинг шиғ этади» ёки «Юраги отдай» деган иборалариинг айтилишига ҳам бир сабаб бўлса керак, албатта.

Масаллиқ «пуллар»

Металл танга-чақалар ва қоғоз пуллар зарб стилгунга қадар турли мамлакатларда бозор-счар, олди сотди ишлари овқатларга солинадиган масаллиқлар воситаси билан амалга оширилган. Буни биз тарихий китоблардан, археологик қазилмалардан, сайёҳларнинг ссдаликларидан, халқ оғзаки ижодидан ҳамда тилимизда сақланган атама ва иборалардан билиб оламиз. Мол айирбошлаш, сотиш ва харид қилишда ҳар жойда ҳар хил масаллиқлар фақат баҳо сталонигина смас, ҳатто оғирлик слчови сифатида ҳам қслланилган. Мисол учун Абу Али ибн Сино, Абу А айҳон Беруний ва бошқа срта осиёлик олимларнинг асарларида дори-дармонларни қадоқловчи слчов сифатида данак (срик данаги), жавза (ёнғоқ), бавза (бодом), шиъара (арпа дони), нуқот (нсхат), боқилло (ловис), аруза (гуруч) каби масаллиқлар қадоқ тош вазифасинн стаганлигини билиб оламиз. Бироқ масаллиқларнинг пул вазифасини стаганлигп тсғрисида анчагина материаллар бор, пазандалик ишқибозлари учун бу маълумотлар ҳам қизиқарли бслиши мумкин.
Балиқ «пуллар». Археолог олимлар қадимти Аовгород шаҳрининг тарихини срганиш мақсадида қазув ишлари олиб бораётганларида қайин дарахтининг псстлоғига ёзилган аллақандай хатларни топиб оладилар. Топилма XIII асрга оид бслиб сша даврда қоғоз ва металл пуллар муомалага киритилган бслишига қарамай қадимги удумга ксра бозорларда нарх-навони белгиловчи сталон сифатида лосось балиғидан фойдаланилган скан. Балиқ «пул» тез айнийдиган бслгани учун, айниқса ёз пайтларида, бозорга бориб, шср балиқ бериб, хоҳлаган нарсани харид қилиш мумкин бслган. Исландисда ҳам хсжаликнинг асосий тармоғи балиқчилик ҳисобланади. Қадим даврларда балиқ овининг машаққатли сканлиги масаллиқнинг қадрини ошириб юборган. Шу сабабли бу мамлакатда сртача катталикдаги треска балиғи «пул» бирлиги вазифасини стаган.

Мурч «пуллар» Ўрта асрларда А¦ейлон, Ява оролларига ва Ҳиндистон мамлакатига қатнаб юрган савдогарларни «пул қопи» деб смас, балки «мурч қопи» деб атаганлар. Чунки сша кезларда мурч тилла каби қадрли бслган ва бир қоп мурчга сга бслган киши бой ҳисобланган. Мурч дони бозорларда танга вазифасини стаган бслиб, кимга нима керак бслса мурчдан санаб бериб, олиб кетаверган. Мурч «пуллар» қадимда Леру ва Боливисда ҳам амалда бслганлиги тсғрисида маълумотлар бор. Мурчнинг бу қадар қадрланишининг сабаби бу неъмат таомларга лаззат ато қилувчи зираворгина смас, балки терлатувчи, овқат ҳазмини тезлатувчи ва ҳар хил микробларга қирон келтирувчи дори ҳамдир.
Какао «пул». Мексикада то XVI асргача ловис ҳамда какао дони «пул» вазифасини стаган. Бунинг сабаби: ловис тсқтутар оқсил манбаи ҳамда буйрак касалига доридир. Какао сса қон айланишини схшилайди, уйқуни очади, бош оғриғини қолдиради ва кишига қандайдир куч-қувват бағишлайди.
Хурмо «пул». Бир вақтлар араб саҳроларида ксчманчилар учун пул вазифасини хурмо меваси стаган. Сувсиз саҳроларда ссадиган бирдан-бир мева ҳам шу бслганлигидан унинг қадри баланд бслган.

Чой «пул». Монголисда срта асрларда бир бслак тахта чойга битта қсй ёки счки, ёхуд 2 та тери ё битта кигиз алмаштириш мумкин бслган. Бу ҳолни Марко Лоло сз саёҳатномасида қайд қилиб стади.
Туз «пуллар». Улуғ рус олими М. В. Ломоносов асарларида туз тсғрисида қизиқарли фактлар айтиб стилади. Шулардан бири: А­фиописда муштдай-муштдай тсрт бслак тузга битта қулни алмаштириш мумкинлиги айтилади. Бу воқеа олим сшаган XVIII асрнинг срталарига тсғри келади. Тузнинг пул вазифасини стаганлигини академик А. Е. Ферсман ҳам тасдиқлайди. Унинг ёзишича Африка қитъасининг туз танқис жойларида бир ҳовуч тузга бир ҳовуч тилла алмаштириш мумкин бслган, съни бу воқеа бундан бир аср муқаддам содир бслган. Ўша кезларда Африкага борган саёҳатчиларнинг айтишича, туз пул вазифасини сташи билан бирга туздан пул ссалганлиги тсғрисида ҳам ёзишади. Яъни тузнинг катта кристалларидан сни 5, узунлиги сса 65 сантиметр, оғирлиги 640 грамм келадиган тахтакач қирқиб олиб тсртга бслинадиган қилиб тайёрланар скан. Мана шундай туз «пуллар» бозорларда харид вазифасини стаган, кимга нима керак бслса бутунлигича ёки бир бслагини «кирт» стказиб синдириб бериб, олиб кетаверар сканлар. Марко Лоло ХIII асрда туз «пуллар»нинг қандай тайёрланишларини Хитойга бориб сз ксзи билат ксрган. Танга тайёрлаш учун сувли идишга туз солиб срита берар сканлар, намакоб жуда қуйилиб туз сримайдиган бслганда оловга қсйиб қайнатилар скан. У қайнаб, қуйилиб бамисоли хамир ҳолатига келганда, ёнғоқдай-ёнғоқдай зувалачалар ссаб устига император муҳрини босиб, ссси дискалар ҳосил қилинар, сснгра буларни обдан қизитилган ғиштлар юзасига териб махсус счоқларда қовурилган. Шундан сснг бу туз «пуллар» худди металл тангалардай жиринглайдиган ва синмайдиган бслар скан.