Yurtdosh > Hamyurtlar
Do'stlik
Ислoмбек:
Бисмиллаҳир А оҳманир А оҳийм.
«У Кунда дсстлар бир-бирларига душмандир, магар (Аллоҳ йслида дсстлашган) тақводор зотларгина (мангу дсстдирлар)» (Зухруф: 67).
azizbek_mx:
Alloh yo'lida qanday do'stlashish mumkin?
Ислoмбек:
Аллох учун дустлашиш
akrom
Ассалому Алайкум, Шайх Хазратлари!
Аллох учун дустлашишнинг шартларини айтиб берсангиз. Мактабда бирга укиган дустлар билан Аллох учун дустлашиш холис булиши мумкинми, чунки улар билан уртада Аллох учун дустлашишдан ташкари бирга укиганлик учун дустлик хам мавжуд булади.
Шайх Муҳаммад Содиқ
БИА ОДАА ЛИК АЛОҚАЛАА И ОДОБИ
Аллоҳ таолонинг «Ҳужурот» сурасидаги:
«Албатта, мсминлар биродардирлар», деган остига биноан номи мсмин борки бир-бирига биродардир. Аммо бу умумий биродарлик бслиб, унга оид ҳақларни мусулмонинг мусулмондаги ҳақи сарлавҳаси остида срганиб чиқдик.
Воқеъликда мазкур умумий иймон биродарлиги билан бир қаторда хусусий биродарлик — дсстлик ҳам мавжудлигини ҳаммамиз схши биламиз. Ушбу хусусий биродарлик мсминлар ичидаги скка шахслар орасида срнатилиб, жамистдаги умумий биродарликни мустаҳкамлашга ва бошқа кспгина схшиликларга хизмат қилади. Шунинг учун ҳам руҳий тарбис устозлари бу ишга алоҳида аҳамист берганлар ва бу тарздаги инсоний алоқаларни улфатчилик ва дсстлик деб номлаганлар.
УЛФАТ ВА ДЎСТЛИК ФАЗЛИ
Албатта, улфат бслиш ҳусни хулқнинг самарасидир. Тафриқа сса, ёмон хулқнинг самарасидир. Ҳусни хулқ муҳаббат, улфатчилик, мувофиқликка сабаб бслади. Амон хулқнинг самараси ҳасадлашув, ёмон ксриш ва душманликдан иборатдир.
Исломда ҳусни хулқнинг срни қанчалик скани ҳеч кимга, ҳатто мусулмонмасларга ҳам сир смас.
Ҳусни хулқнинг фазли хусусида Аллоҳ «Қалам» сурасида:
«Албатта, сен улуғ хулқдасан», деган (4 — ост).
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан одамларни кспроқ жаннатга киритадиган нарса ҳақида ссралди. Бас, у зот:
«Аллоҳга тақво қилиш ва ҳусни хулқ», дедилар.
Термизий ривост қилган.
Абу Зарр розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:
«Қаерда бслсанг ҳам, Аллоҳга тақво қил. Амонликка схшиликни сргаштир, бу уни счиради. Одамларга ҳусни хулқ ила муомала қил», дедилар».
Термизий ривост қилган.
Аввал ҳам айтиб стилганидек, улфат ҳам ҳусни хулқнинг самараларидан биридир. Аллоҳ таолонинг муҳаббати, Ислом ва тақво асосида қурилган улфатчилик ост, ҳадис ва асарларда мақталгандир.
Аллоҳ таоло «Анфол» сурасида:
«Агар ер юзидаги ҳамма нарсани сарф қилсанг ҳам, уларнинг қалбларини улфат қила олмас сдинг. Лекин Аллоҳ уларни улфат қилди», деган (63 — ост).
Инсонист тарихида турли халқлар, қабила-уруғлар ва миллатларни Исломчалик улфат қилган - бирлаштирган тузум ёки мафкура йсқ. Бслмайди ҳам. Кишилар қалбида Ислом муносиб срин олган жойларда ва замонларда миллатчилик, маҳаллийчилик ва тарафкашликнинг салбий ксринишлари тамоман йсқолган. Чунки Ислом биродарлиги ирқ, насаб, тил, қабила, қавм асосида смас, Аллоҳга муҳаббат ва тақво асосида бслади.
Жобир розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мсмин улфат бслувчи ва улфатга танланувчидир. Улфат бслмаган ва улфатга танланмаган кимсада схшилик йсқ», дедилар».
Тобароний ва Ҳоким ривост қилган.
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир киши сзининг бошқа қишлоқдаги биродарини зиёрат қилди. Аллоҳ унинг йслига кутиб турадиган фариштани қсйди. Унинг олдига келган пайтда:
«Қаёққа бормоқчисан?» деди.
«Ушбу қишлоқдаги биродаримни хоҳлайман», деди.
«Унда сен ксзлаган неъмат борми?» деди.
«Йсқ. Фақат мен унга Аллоҳ азза ва жалла учун муҳаббат қилганман», деди.
«Мен сенга Аллоҳнинг слчисиман. Батаҳқиқ, сен унга муҳаббат қилганингдек, Аллоҳ сенга муҳаббат қилди», деди».
Муслим ривост қилган.
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Аллоҳ таоло қиёмат куни:
«Менинг жалолим ила муҳаббат қилишганлар қани? Бугунги кунда Мен уларни Ўзимнинг сосмдан сзга сос бслмаган кунда Ўз сосмган олурман» дейди», дедилар».
Муслим ва Термизий ривост қилган.
Термизийнинг лафзида:
«Менинг жалолим ила муҳаббат қилишганларга нурдан минбарлар бордир. Аабийлар ва шаҳидлар уларга ҳавас қилурлар», дейилган.
Умар розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта, Аллоҳнинг бандаларидан баъзи одамлар борки, улар набий ҳам, шаҳид ҳам смаслар. Уларнинг Аллоҳ таоло ҳузуридаги маконларига қиёмат куни набийлар ва шаҳидлар ҳавас қилурлар», дедилар.
«А Аллоҳнинг А асули, улар кимлигининг хабарини бизга айтасизми?» дейишди.
«Улар сзлари қариндош бслмасалар ҳам, ораларида молсвий олди-бердилари бслмаса ҳам Аллоҳнинг руҳи ила муҳаббат қилишган қавмлардир. Аллоҳга қасамки, албатта, уларнинг юзлари нурдир. Улар нурдадирлар. Одамлар хавфда бслганларида улар хавфда бслмаслар. Одамлар маҳзун бслганларида улар маҳзун бслмаслар. Огоҳ бслинглар. Аллоҳнинг авлиёларига хавф бслмас ва улар маҳзун ҳам бслмаслар», дедилар».
Абу Довуд ривост қилган.
Бу ҳадиси шарифдаги «Аллоҳнинг руҳи»дан мурод Қуръони Каримдир. Аллоҳ таолонинг Ўзи Қуръони Каримда «Шундай қилиб Биз сенга Ўз амримиздан бслган руҳни ваҳий қилдик» деган. Шундан гоҳида Қуръони Каримни руҳ деб ҳам аталади.
Ўзлари қариндош бслмасалар ҳам, ораларида молсвий олди-бердилари бслмаса ҳам Аллоҳнинг руҳи ила муҳаббат қилишган қавмлар Аллоҳ таолонинг Қуръонига амал қилган одамлардир. Ана шундай одамлар ушбу ҳадиси шарифда зикр стилган улуғ мақомга сришар скан.
давоми бор
Ислoмбек:
Шайх Муҳаммад Содиқ
Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Уч нарса борки, улар кимда бслса, Иймон ҳаловатини топади; Аллоҳ ва Унинг А асули унинг учун икковларидан сзга ҳамма нарсадан маҳбуб бслмоқлари, бир кишига—фақат Аллоҳ учунгина муҳаббат қилмоғи ва куфрга қайтишни худди оловга ташланишни ёмон ксргандек ёмон ксриши», дедилар».
Бешовларидан Абу Довуд ривост қилмаган.
Мсмин-мусулмонлар орасидаги муҳаббат Аллоҳ учун бслгандагина улар комил иймон ҳаловатини топадилар. Бу муҳаббат икки томоннинг Аллоҳга бслган муҳаббатидан келиб чиққан муборак муҳаббатдир. Чунки уларни биродар қилган, дсстлаштирган зот—Аллоҳ таолонинг Ўзидир.
УЛФАТЧИЛИК ВА ДЎСТЛИК ҲУҚУҚЛАА И
Ҳар бир инсоний алоқада сзига сраша ҳақ — ҳуқуқ ва мажбурист бслганидек, дсстликнинг ҳам сзига сраша ҳуқуқлари ва масъулистлари бор. А уҳий тарбис бсйича мутахассис уламоларимиз мазкур ҳақлар саккизтадан иборат сканини айтганлар ва уларни бирма бир шарҳлаб берганлар.
Биринчи ҳақ: молдаги ҳақ.
Дсстларнинг дсстлиги тугал, мақсадлари бир бслса, худди бир шахсга схшаб қолади. Бу сса сз навбатида хурсандчилик ва хафачиликда, ҳозирда ва келажакда шерик бслишни тақозо қилади. Бу шериклик молу дунёга ҳам тегишли бслиб қолади. Молу дунё масаласида дсстларнинг муносабати уч даражага тақсимланади:
Биринчи даража: Мол сгаси дсстни сз ходими билан баробар ксради. Унга сзидан ортиб қолган молни сарфлайди. Дсстининг ҳожати тушиб қолса, ссрамасидан олдин сзидан ортиб турган молини унга беради. Агар мол сгаси муҳтож дсстининг ссрашига қараб турса, дсстлик ҳақини адо стишда нуқсонга йсл қсйган бслади.
Иккинчи даража: Мол сгаси дсстини сз срнида ксради, уни молига шерик қилади. Молининг срмини дсстиники деб билади.
Учинчи даража: олий даража бслиб, унда мол сгаси дсстини сзидан устун қссди. Молини сз ҳожатидан аввал дсстининг ҳожати учун сарфлайди. Бу сиддиқларнинг даражасидир. Аллоҳ таоло учун бир-бирига муҳаббат қилганлар даражасининг снг юқорисидир. Молни бундай сарфлашга ҳозирлик жонни сарфлашга ҳам олиб боради.
Ушбу зикр қилинган уч даражадан бирига сришмаган одам дсстликнинг снг паст даражасига ҳам етмаган бслади.
Олий даражадаги дсстликни васфида Аллоҳ таоло «Шуро» сурасида:
«А оббиларига ижобат қилган, намозни тскис адо стган, ишлари сзаро шуро ила бслган ва уларга ризқ қилиб берган нарсаларимиздан инфоқ қиладиганлар», деган (38 — ост).
Аллоҳ таоло «Аур» сурасида:
«Сиз калитига молик бслган ёки дсстингиз (уйидан) емоқлигингизда (танглик) йсқдир», деган (61 — ост).
«Калитга молик бслиш» уй сгасининг калитни ишониб топшириб қсйишидир. Ана шундай кишилар инсоф билан, қоринлари тсйгунча есалар, бславеради.
«Дсст» деганда, ишончли дсст, биродари унинг уйидан изнсиз таом еса, хурсанд бсладиган дсст ксзда тутилгандир.
Оиша онамиздан Имом аз-Зуҳрий қилган ривостда айтилишича, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан жиҳодга жснаб кетаётган мусулмонлар уйларининг калитларини сзлари билган кишиларга топшириб, ҳожатингиз тушганда емоқни сизга ҳалол қилдик, деб кетар сканлар. Аммо калитни олиб қолганлар, қуруқ манзират учун айтилган бслса керак, деб сзларини тийишаркан. Ушбу ост билан уларга Аллоҳ ҳам изн берган.
- Улар моллари ва нарсаларини аралаштириб юборган бсладилар. Агар бирортаси, менинг ковушим, деган иборани ишлатса, ундан юз сгирадилар.
- Фатҳ ал-Мусилий дсстининг уйига борса, у уйида йсқ скан. Уйдагиларга сандиқни олиб чиқишни амр қилди. Жорис сандиқни олиб чиқди. У сзига керак нарсани олиб, кетди. Хсжайин келганда жорис унга бслган иш ҳақида хабар берди. У севиниб кетганидан:
«Агар гапинг рост бслса, Аллоҳнинг розилиги учун озодсан!» деди.
- Бир киши Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳунинг олдига келиб:
«Дсстликнинг ҳақини биласанми?!» деди.
«Сен менга билдир», деди.
«Диноринг ва дирҳамингга менда ҳақлироқ бслмасинг», деди.
«Ҳали бу даражага етганим йсқ», деди.
«Ундай бслса, йслингдан қолма!» деди Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳу.
- Али ибн Ҳусайн розисллоҳу анҳумо бир кишига:
«Сизлар бир-бирингизнинг чснтак ва ҳамёнингизга рухсатсиз қсл солиб истаган нарсани олаверасизларми?» деди.
«Йсқ», деди.
«Ундай бслса, дсст смас скансизлар», деди.
- Масруқ раҳматуллоҳи алайҳ ксп қарз бслиб қолган скан. Унинг дссти Ҳайсама ҳам қарздор скан. Масруқ Ҳайсамага билдирмай, унинг қарзини тслаб қсйди. Ҳайсама ҳам Масруққа билдирмай, унинг қарзини тслаб қсйди.
Иккинчи ҳақ: ҳожатини чиқаришда ёрдам бериш.
Бу ишнинг ҳам аввалгисига схшаб даражалари бор.
Унинг снг паст даражаси ёрдам ссралганда қудрати етса очиқюзлик, сурур ва хурсандчилик билан ёрдам бериш.
Баъзилар, «агар дсстингдан ҳожатингни чиқаришни ссрасанг, у бу ишни қилмаса, сна бир бор ссига сол. Унутиб қсйган бслиши мумкин. Агар сшанда ҳам қилмаса, унга такбир айтиб қссвер», деган.
- Ибн Шубрума дсстларидан бирининг муҳим ҳожатини чиқарганда, дсст унга совға олиб келибди.
«Бу нима!?» деб ссради Ибн Шубрума.
«Ҳожатимни чиқарганинг учун», деди.
«Ол молингни! Аллоҳ сенга офист берсин! Агар дсстингдан ҳожатингда ёрдам ссрасанг ва у сенга ёрдам бермаса, намозга таҳорат қил-да, уни слган санаб, тсрт такбир айтиб жанозасини сқиб қссвер», деди Ибн Шубрума.
Салафи солиҳлардан баъзилари сз дсстининг вафотидан кейин қирқ йил унинг болалари ва аҳли аёлидан хабар олиб турган. Ҳар куни уларнинг ҳолидан хабар олиб, сз молидан таъминотларни жойи қсйган. Фарзандлар оталаридан ксрмаган нарсаларини унинг дсстидан ксришган.
Улардан баъзилари дсстига билдирмай, унинг оиласидан хабар олиб турган. Туз борми, ёғ борми, нима етишмайди, деб ссраб турган.
Дсстлардан доимо хабар олиб туриш керак.
Учинчи ҳақ: тилни тийиб, сукут сақлаш.
Бунда банда дсстининг айблари ҳақида гапиришдан, уни ғийбат қилишдан, у билан талашиб—тортишишдан ва унинг ҳақида чақимчилик қилиш ҳамда ёмонлиги ҳақида савол беришдан тилини тийиб, сукут сақлайди.
Бу ишни амалга оширишда икки нарса ёрдам беради.
Биринчиси: ҳар ким сзига назар солсин. Агар сзида камчилик борини билса, сзгани ҳам сзидек ксрсин ва камчилигини афв стсин. Беайб Ларвардигор сканини унутмасин.
Иккинчиси: Агар айби йсқ инсонни истайдиган бслсанг, одамлар ичида топа олмайсан. Дсст топиш мумкин бслмай қолади.
Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ:
«Мусулмонлар ичида бирорта ҳам Аллоҳ таолога тоат қилиб, маъсист қилмайдигани ва аксинча, маъсист қилиб, тоат қилмайдигани йсқ. Кимнинг тоати маъсистидан ксп бслса, сша адолатлидир», деганлар.
Дсст ҳақида ёмон гапиришдан тилни тийиш билан бирга у ҳақида ёмон гумон қилишдан дилни ҳам тийиш керак.
Банда дссти билан сзининг орасидаги сирни очмаслиги керак.
Анас розиаллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга сир айтдилар. Мен унинг ҳақида ҳеч кимга хабар бермадим. Батаҳқиқ, мендан Умму Сулайм ссраганда унга ҳам хабар бермадим».
Икки шайх ривост қилган.
Умму Сулайм розиаллоҳу анҳо Анас розиаллоҳу анҳунинг оналари бслади. Бировнинг сирини ҳеч кимга айтмаслик кераклиги шу ҳадиси шарифдан келиб чиқади. Биров томонидан ссзланган сир омонат ҳисобланиб, сир сгасининг изнисиз уни бошқа одамга айтиш хиёнатдир.
Жобир розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон киши бир гапни айтсаю, аланглаб қараса, сша омонатдир», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривост қилган.
Бундай пайтда сша гап соҳиби, гапимни бировга айтма, деб таъкидлашининг кераги йсқ. Ўша биров сшитиб қолмадими деган маънода аланглаб қараб қсйишининг сзи етади. Ким мазкур ҳолдаги гапни бошқаларга айтса, омонатга хиёнат қилган бслади.
Аббос ибн Абдулмуттолиб розисллоҳу анҳу сз сғиллари Абдуллоҳ розисллоҳу анҳуга қуйидагиларни айтганлар:
«Сени анави одам (Умар ибн Хаттоб розисллоҳу анҳу) шайхлардан олдинга стказаётганини ксрмоқдаман. Мендан қуйидаги беш нарсани ёдлаб ол: Унинг сирини зинҳор фош қилмагин, унинг ҳузурида бирор кишини ғийбат қилмагин, унинг олдида каззобни фош қилма, унинг амрига хилоф қилам, у сендан зинҳор хиёнат ксрмасин».
Шаъбий:
«Ушбу беш нарсанинг ҳар бир ссзи мингдан афзалдир», деган.
Абу Саъид Саврий:
«Қачон бир киши билан дсст бслмоқчи бслсанг, аввал унинг ғазабини чиқар, сснгра бировга ундан сзинг ва сиринг ҳақингда фикрини ссрашни илтимос қил. Агар схши гап айтиб, сирингни сақласа, у билан дсст тутин», деган.
- Банда сз дссти билан талашиб-тортишидан ҳам тилини тийиши зарур.
Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким ёлғонни тарк қилса, ҳолбуки у ботилдир, унга жаннатнинг саҳнида бир уй қурилади.
Ким ҳақ бслиб туриб талашиб-тортишишни тарк қилса, унга жаннатнинг сртасида уй қурилади.
Ким хулқини гсзал қилса, унга жаннатнинг юқорисида уй қурилади», дедилар.
Термизий ва Абу Довуд ривост қилган.
Абу Довуднинг лафзида:
«Мен сзи ҳақ бслиб туриб талашиб-тортишишни тарк қилган одамга жаннатнинг саҳнида бир уй бслишига, ҳазил бслса ҳам ёлғонни тарк қилган одамга жаннатнинг сртасида бир уй бслишига ва хулқини гсзал қилган одамга жаннатнинг юқорисида бир уй бслишига кафилдирман», дедилар».
Бу икки ривостдан нафақат ноҳақдан талашиб-тортишиш, балки ҳақ бслиб туриб ҳам бу ишни қилиш схши смаслигини билиб оламиз. Чунки талашиб-тортишиш кишилар сртасига ҳиқду ҳасад ва адоватни солади. Шу туфайли жамист аъзолари сртасида душманлик руҳи тарқалади. Агар ҳақ бслса, талашиб-тортишмай бошқа схши йсллар билан ҳам унга сришса бслади.
Дсстлик айтишиш ва талашишда смас, балки бир-бирига мувофиқ бслишдадир.
Машойихлар: «Дсстингга, «тур, кетдик», деганингда, «қаёққа?» деса, уни тарк қил. Агар у дарҳол, «кетдик», деса, суҳбатида бардавом бсл», демишлар.
Абу Сулаймон Дороний айтади:
«Ироқда дсстим бор сди. Оғир пайтларда унинг олдига бориб, «молингдан бериб тур», десам, олдимга халтасини отар ва мен керагини олардим. Бир куни олдига бориб:
«Бир нарсага ҳожатим тушди», дедим.
«Қанча истайсан?» деди.
Унинг билан дсстлик ҳаловати қалбимдан чиқди».
Тсртинчи ҳақ: тил билан нутқ қилиниши лозим нарсалар.
Албатта, дсстликнинг ҳақи дсстнинг айблари ва унинг ҳақидаги ёқимсиз гапларни гапиришдан сукут сақлаш билан чегараланиб қолмайди. Аслида гаплашиш ва гапириш учун дсст бслинади. Шунинг учун ҳам дсстга ва унинг ҳақида гапирадиган нарсаларда дсстлик ҳақи жорий қилинган.
1. Аввало уни дсст тутиши ҳақида хабар бериши керак.
Миқдом ибн Маъдийкараб розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон бир киши биродарига муҳаббат қилса, унга сзининг муҳаббати хабарини берсин», дедилар».
Абу Довуд, Термизий, Аҳмад ва Ҳоким ривост қилган.
Анас розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида бир киши бор сди. Унинг олдидан бир одам стиб қолди. Шунда у:
«А Аллоҳнинг А асули, мен манашуни схши ксраман», деди.
«Буни унга билдирдингми?» дедилар.
«Йсқ», деди.
«Унга билдир», дедилар.
У унинг ортидан етиб борди ва:
«Мен сенга Аллоҳ учун муҳаббат қиламан», деди.
«Мен ҳам Унинг учун менга сен муҳаббат қилган зот учун сенга муҳаббат қилурман», деди».
Абу Довуд ривост қилган.
Ким бировни схши ксрса, дсст бслмоқчи бслса, унга бу хабарни етказмоқ керак. Шунда иккинчи тараф ҳам муҳаббатга стади ва одамлар сртасидаги алоқалар мустаҳкамланади.
Имом Термизий келтирган ривостда:
«Бир киши бошқасига муҳаббат қилса, унинг исмини, отасининг исмини ва кимдан сканлигини ссрасин. Бу дсстликни мустаҳкамлайди», дейилган.
2. Дсстининг олдида ҳам, орқасидан ҳам фақат унинг сзига ёқимли исми билан атасин.
Умар ибн Хаттоброзисллоҳу анҳу:
«Уч нарса сен учун дсстинг муҳаббатини мусаффо қилади: Унга йслиққанингда аввал салом беришинг. Мажлисда унга жой беришинг ва уни сзи учун снг маҳбуб исми ила чақиришинг», деганлар.
3. Дсстингни мақталишини ёқтирадиган одам ҳузурида унинг ҳақида билган схши сифатларини айтиб мақташинг.
Бу иш унинг обрссини орттиради ва сенга бслган муҳаббатини зиёда қилади.
4. Кези келганда дсстингнинг оила аъзолари, ишлари, схши сифатлари ва бошқа фазилатларини ҳамда сенга қилган схшиликларини муболаға қилмасдан, меъёрида гапириб туришинг.
Ҳазрати Али розисллоҳу анҳу:
«Ким сз дсстини схши нист ила мақтамаса, уни қилган схшилиги учун ҳам мақтамайди», деган.
5. Дсстинг ҳақида ёқимсиз гап сштитганингда, дарҳол уни ҳимос қилишинг, унинг дсстлик ҳақидир.
Бу ишни қилмаган одам дсстлик ҳақини поймол қилган бслади.
Ибн Умар розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. У унга зулм ҳам қилмайди ва ташлаб ҳам қсймайди», дедилар».
Тсртовлари ривост қилган.
Мусулмонга зулм қилиш ҳаромдир. Мусулмон одам бошқа бир мусулмонга зулм қилса сз биродарига зулм қилган бслади. Зеро, мусулмон мусулмонга нафақат зулм қилмаслиги, балки уни ёрдамсиз ташлаб қсймаслиги ҳам лозим. У баъзи бир сабабларга ксра зулмга учраганда ҳам биродари ундан зулмни кстаришга ҳаракат қилмоғи керак.
6. Билмаган нарсасини таълим бериш.
Агар сен дсстинг билмайдиган нарсани билсанг, унга сша нарсани таълим беришинг керак. Чунки дсст молга муҳтож бслганидек, илмга ҳам муҳтождир. Шунинг учун унинг дини ва дунёси учун зарур бслган нарсаларни билсанг сргатиб қсй.
7. Керак бслганда насиҳат қилиб туриш.
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мсмин мсминнинг ойнасидир. Мсмин мсминнинг биродаридир. Унинг зое бслган нарсасини топиб беради ва уни ортидан беркитиб туради», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривост қилган.
Термизийнинг лафзида:
«Албатта, сизнинг бирингиз сз биродарининг ойнасидир. Агар унда кирни ксрса артиб қсйсин», дедилар».
Албатта, насиҳат қилиш бошқаларнинг олдида смас, ёлғиз ҳолда амалга оширилади. Аслида бировга унинг айбларини айтиб, йсл ксрсатиб насиҳат қилиш сккама — скка бслади. Бу ишни бошқанинг олдида қилиш насиҳат смас, дсқ — псписа бслади.
Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ:
«Ким сз дсстига махфий ваъз қилса, унга насиҳат қилган ва уни зийнатлаган бслади. Ким сз дсстига ошкора ваъз қилса, уни шарманда қилган ва айблаган бслади», деганлар.
Мусаъир раҳматуллоҳи алайҳга:
«Сенга айбларинг ҳақида хабар берган одамни схши ксрасанми?» дейилди.
«Агар у билан сзим ёлғиз бслсак, схши ксраман. Агар одамлар орасида бслса, йсқ», деди.
Аллоҳ таоло ҳам қиёмат куни банданинг айбларини унинг сзига алоҳида айтади.
Ислoмбек:
Шайх Муҳаммад Содиқ
Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта, Аллоҳ қиёмат куни бандани Ўзига сқинлаштиради. Ҳаттоки елкасини унинг устига қссди ва унга, бу гуноҳни биласанми, бу гуноҳни биласанми, деб гуноҳларини санайди. У, ҳа, А оббим», дейди. Токи уни гуноҳларига иқрор қилидириб бслганидан сснгра унга, ана сшаларни у дунёда сатр қилдим, бугун сса, сени мағфират қиламан, дейди», деганлар.
Бешинчи ҳақ: Дсстнинг қоқилиш ва тойилишларини афв қилиш.
Одатда дсстнинг хатоси динда ёки сенинг ҳақингда бслади. Унинг хатоси динда бслса, лутф билан насиҳат қилиш керак бслади. У насиҳатни қабул қилиб, сзини снглаб олса айни мурод. Аммо насиҳатни қабул қилмасачи?
Абу Дардо розисллоҳу анҳу:
«Қачон дсстинг сзгариб, аввалгидан бошқача бслиб қолса, уни сша сабабдан тарк қилма. Чунки дсстнинг бир сгри, бир тсғри бслиши бор», деган.
Иброҳим Аахаъий раҳматуллоҳи алайҳ:
«Дсстинг гуноҳ иш қилгани учун ундан алоқани узма, бугун гуноҳ қилса, сртаган уни тарк қилиш бор», деган.
Бу ҳолат унинг сзини снглаб, тсғри йслга тушиб кетишидан умид узилгунча давом стади. Умид узилганда сса, у билан алоқани кесишга тсғри келади.
Абу Зарр Ғифорий розисллоҳу анҳу:
«Қачон дсстинг сз ҳолидан тескарига ағдарилиб қолса, уни нима учун схши ксрган бслсанг, шунинг учун ёмон кср», деган.
Дсстнинг хатоси ва қоқилиши сенинг ҳақингда бслса, афв стиш, сабр қилиш ва схшиликка йсйиш керак бслади.
Аҳнаф ибн Қайс раҳматуллоҳи алайҳ:
«Уч нарсага сабр қилиш дсстнинг ҳақидандир: Ғазабдаги зулмга. Хуши учгандаги зулмга. Қоқилгандаги зулмга», деган.
Абу Сулаймон Дороний Аҳмад ибн Абул Ҳаворийга:
«Бу замонда биров билан дсст бслсанг, уни ундаги сен ёқтирмаган нарса сабабидан койимагин. Тағин, сшанинг жавобига аввалигисидан ҳам ёмонроқ нарсага дучор бслиб қолмагин», деган.
Олтинчи ҳақ: дсстнинг ҳақига дуо қилиш.
Киши сз дссти ҳақига унинг тириклигида ҳам, мамотидан кейин ҳам дуо қилиб туриш масъулистидадир. Ўзи учун нимани ссраса, дссти учун ҳам шуни ссраб дуо қилади.
Сафвон ибн Абдуллоҳ розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Шомга бордим. Абу Дардонинг манзилига бориб уни топмадим. Умму Дардони топдим. У менга:
«Бу сана ҳаж қилмоқчимисан?» деди.
«Ҳа», дедим.
«Бизга схшилик ссраб дуо қил. Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Мусулмонинг сз биродарига ғойибдан қилган дуоси мастажобдир. Унинг бошида бир муваккал фаришта туради. У сз биродарига ҳар сафар схшилик тилаб дуо қилганда муваккал фаришта «Омийн! Сенга ҳам сшандоқ бслсин!» дейди» дер сдилар», деди.
Бозорга чиқиб, Абу Дардони топдим у ҳам Аабий соллаллоҳу алайҳи васалламдан худди шу гапни нақл қилди».
Муслим ва Абу Довуд ривост қилган.
Мусулмонлар бир-бирларига дуо ссраб туришлари керак.
Дсст йсқлигида орқасидан қилинган дуо мақбул.
Орқадан қилинган дуога муваккал фаришта «омийн» деб туради.
Ғойибдан схши дуо қилувчининг сзига ҳам биродарига ссраган схшиликчалик схшилик етади.
Абу Дардо розисллоҳу анҳу:
«Мен етмишта дсстимга саждамда номларини айтиб дуо қиламан», деган.
Еттинчи ҳақ: дсстга вафодор бслиш ва унга ихлос қилиш.
Дсстга вафодор бслиш унинг муҳаббатида то слгунча собит туришдан, слимидан кейин унинг болалари ва дсстлари билан бирга бслишдан иборатдир.
Шунинг учун ҳам А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қиёмат куни Аллоҳ таолонинг соссида бсладиган етти тоифа ҳақидаги ҳадисларида:
«...Аллоҳ йслида бир-бирини схши ксриб, Аллоҳ учун жам бслиб, Аллоҳ учун ажрашадиган икки киши», деганлар.
Яъни, то слгунича деганлари.
«Ўлганидан кейин қилинган озгина вафодорлик тириклигидаги кспидан схшидир», деган баъзи улуғларимиз.
Анас розисллоҳу анҳудан қилинган ривостда:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон сзларига бирор нарса келтирилса, буни Фулонанинг уйига аолиб бориб беринглар. У Хадийжанинг дугонаси сди», дердилар», дейилган.
Оиша розисллоҳу анҳодан ривост қилинади:
«А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига у зот менинг олдимдалигида бир канпир келди. Бас, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга:
«Сен кимсан?» дедилар.
«Мен Жассома Музанисман», деди.
«Йсқ. Сен Ҳассона Музаниссан! Сизлар қандайсизлар? Ҳолингиз қандай? Биздан кейин нима қилдингиз?» дес ссраб кетдилар.
«Яхшимиз! Ота-онам сизга фидо бслсин, А Аллоҳнинг А асули!» деди у.
У чиқиб кетганидан кейин:
«А Аллоҳнинг А асули, бир кампирга бунчалик иқбол қилдингиз?!» дедим.
«У Хадийжанинг вақтида ҳузуримизга келиб турар сди. Албатта, сски аҳдни гсзал тутиш иймондандир», дедилар».
Ҳоким ривост қилган.
Дсстнинг барча қариндошлари, дсстлари ва унга боғлиқ кишиларнинг риоссини қилиш унга вафодорликнинг давомидир.
Дсстнинг динда йсл қсйган хатоларига рози бслмаслик ҳам унга бслган вафодорликдир.
Дсстнинг фироқига ҳасрат-надомат қилиш ҳам унга бслган вафодандир.
Ибн Уйсйна раҳматуллоҳи алайҳ:
«Ўттиз йил олдин фироқига учраган дсстларимнинг ҳасрати ҳали ҳам хаёлимдан кстарилгани йсқ», деган.
Дссти ҳақидаги чақимчиликка қулоқ солмаслик ҳам унга бслган вафодорликка далолат қилади.
Бир одам донишманднинг олдига келиб:
«Дсстлигингга совчи бслиб келдим», деди.
«Маҳрига уч нарсани ссрайман», деди.
«Улар нималар?» деди.
«Менинг ҳақимдаги чақимчиликка қулоқ солмайсан. Менинг ишимга хилоф қилмайсан. Мени кср—ксрона тасдиқламайсан», деди.
Дсстининг душманига дсст бслмаслик ҳам унга бслган вафодорликдандир.
Имом Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳ:
«Қачон дсстинг душманингга итоат қилса, иккиси сенга душманликда шерик бслибди», деганлар.
Саккизинчи ҳақ: енгиллик ва ортиқча такаллуфни тарк қилиш.
Киши дсстига оғир келадиган нарсани раво ксрмаслиги керак. Бошқача қилиб айтганда, унга оғирлигини солмаслиги лозим. Менинг оғиримни енгил қилсин, мендан хабар олиб турсин, ёрдамимга доим шай турсин каби талабларни кснглига ҳам келтирмагани схши. Мусулмон дсстига Аллоҳ учун муҳаббат қсйсди, унинг дуосидан умидвор бслади, уни ксришдан унс топади, унинг ҳақларини адо қилиш билан Аллоҳ таолога қурбат ҳосил қилади ва динига ёрдам олади.
Али ибн Абу Толиб розисллоҳу анҳу айтадилар:
«Дсстларнинг ёмони сени тангликка солгани, мудорога муҳтож қилгани ва узр айтишга мажбур қилганидир».
Баъзи машойихлар демишлар:
«Ким дсстларидан улар ундан талаб қилмаган нарсани талаб қилса, уларга зулм қилган бслади. Ким дсстларидан улар ундан талаб қилган нарсани талаб қилса, уларни заҳматга қсйган бслади. Ким дсстларидан ҳеч нарса талаб қилмаса, уларга фазл ксрсатган бслади».
Жунайд раҳматуллоҳи алайҳ айтади:
«Икки киши Аллоҳ учун дсст бслсаю, улардан бири бошқасидан тортинса ёки услса, албатта, иккисидан бирида иллат бслади».
http://savollar.islom.uz/smf/index.php