Alhamdulillah Marg'ilon atlasi haqidagi maqolam chiqdi Mustaqillikni 20. Yilligiga bag'ishlangan jurnalda. Jurnali Istambulda yashaydigan O'zbekistonliklar chiqarishdi. Maqolani Turk tilida joylayabman. Yordami tekkan barchaga yana bir bora rahmat:)
Agar yo'lini topsam jurnalni bu yerga ko'chirishga harakat qilaman inshalloh.
Düşleri Dokumak
Geçmişten günümüze taşınan güzellikleri düşünmek, o güzelliklere anlamlar yüklemek, büyüklerin ağzından dökülen kelimeleri düşlerimize boya yapmak, resmetmek o düşleri sonra tezgâhlarda dokumak en güzel renkleri"¦ İşte bir düşün kelimelerle boyanması sonra usta ellerin hükmettiği tezgâhlarda dokunmasıdır kısaca bahsedeceğim Marğilan Atlası.
Rüya ülke Özbekistan’ın her bölgesi kendine özgü sanatıyla ünlüdür. Fergana vadisinin göz bebeği Marğilan ağaç oymacılığı, zengin nakış işçiliği, el sanatının tacı farz edilen atlas dokumacılığının meşhur ustalarının vatanı addedilir. Marğilan şehrinin damarlarında akan bir ab-ı hayat misali ipekçiliğin tarihi çok eskilere dayanır. Halk arasında atlası ilk kez dokuduğu söylenen usta, onun nakışlarını güneş battığı zaman ufuktaki çizgi çizgi bulutların çeşitli renklerde ışıldamasından almıştır, diye rivayet olunur. Hatta Marğilan ipeği hakkında bir tarihçinin : "œX. yüzyılda Marğilan’da dokunan bir tül perde için Buhara’nın bütün toprağını haraç versen değer", dediği bilinmektedir.
Atlas dokuma ve ondan çeşitli ürünler dikme tarihi milattan önce I. Bin yılın ikinci yarısına denk gelse de bu sanat türünün gelişip yaygınlaşması Orta Çağa dayanmaktadır. Özbekistan’ın diğer bölgeleri olan Semerkant, Buhara ve başka şehirlerine atlas dokumacılığı Marğilan’dan yayılmıştır. Marğilan’lı ipekçiler kendi ürünlerini çok eskiden bütün dünyaya tanıtmışlardır. XIX. Yüz yılın sonunda Rusya’nın birçok şehrinde yapılan sanayi ve köy ürünleri fuarında Marğilanlı nefis kumaşlar ustası Muhammed Sıdık Ahmedov gümüş madalyayla, diğer ustalarsa bronz madalyayla ödüllendirilmişlerdir.
Zengin Özbek kültürünün tahtını kimselere bırakmayan bir parçası olan atlas Özbek halkının eserleri: neşeli, hüzünlü şarkıları, gönüllere şenlik türküleri, dostane, zekâ dolu atışmaları; buram buram tarih kokan romanları, hayatın en içinden hikâyelerinde de geniş yer alır.
"œElimiz gökkuşağını kumaşa taşıdı. Adı atlas oldu. İşte atlas, annelerimiz, ablalarımız, kız kardeşlerimiz, kızlarımızın üzerinde ışıldıyor. Atlasın kendine özgü rengi oldu, rengine layık adı da oldu: Sekiz tepkili, Marğilan han atlası, Semerkant akşamı, Marğilan meşalesi, Fergana yolları, Leyli, (Guli) Gül, Şirin, Mahliqo (Güzeller güzeli), (Shotikapak) Şotikapak , (Shodiqara) Şodikara, (Qo’chqorshoxi) Koçboynuzu, (Tiri kamon) Keman oku, (Oltin kalit) Altın anahtar"¦ Bir sene dört mevsim oldu. Mevsimler renklere bol oldu: İlkbahar — çiçek bahçesi, yaz — güneş, sonbahar — sırdaş, kış — mermer"¦ Elimiz mevsimleri kumaşa taşıdı: Her zaman bahar, Bağı bostan, Reyhan, Gül ve Nevruz, (Gulnamozshom) Akşamsefası, (Bargikaram) Lahana yaprağı"¦ Atlas — elimizin tarihi. Atlasta elimizin yaşamış bayramları var, trajedileri var. Atlas bir şarkıdır, halkımızın ezeli, ebedi şarkısı!..." diyor Tagay Murad "œAydında gezen insanlar" romanında.
İpeğin hayat verdiği sayısız ürünün en cazibeli, en büyüleyici kumaşı atlas olagelmiştir. Arapçada "œdüzgün, güzel, cilalı" anlamlarına gelen "œAtlas" kelimesi tüm güzellikleri ile hayatın tam kalbine akan yaşama sevincinin de bir özeti olmuş bir bakıma. İşte Özbek atlasları çeşitli nefis çiçeklerin el ele verip çocukça masumiyetin dudaklardaki bir tebessüm ikliminde hayat bulduğu kumaşta, cazibesine dayanmanın imkansızlığının sessizce dile getirildiği dua değerinde Marğilan halkının dudaklarından dökülür,dökülür"¦Dünyevi mutlulukların adı olan Atlasın tabii ipekten dokunan en gözde türü "œSakkiz tepki" atlas veya "œHan atlastır". Han atlasın bütün sırrı onun şekli ve dokuma üslubundadır. "œDört tepkili" atlas dört pedallı tezgâhta, "œsekiz tepkili" atlassa sekiz pedallı tezgâhta dokunur.
Eskiden atlas ilkel tezgahlarda, "œel dükkanlarında" dokunmuştur. Günümüzdeyse hem el tezgahlarında, hem de mekanik tezgahlarda dokunmaktadır. Bırakmıyor işte atlas güzelliği eskiyi hem de yakışıyor yeni tezgahlar o doyumsuz pürüzsüzlüğüne"¦
İpek gülümsemesiyle günümüze yakamoz büyüsünü sunan Atlasla birlikte yarı ipek, yarı ip şeklinde dokunan adrasın en gelişmiş devri XVIII. Yüzyılın sonu ve XIX. Yüzyılın başlarına denk gelmektedir. O zamanlardan günümüze kadar korunup gelmekte olan "œSirğa" (Küpe), "œTomçi" (Damla), "œGulnamozşom" (Akşamsefası), "œYahudiy" (Yahudi), "œHosiyathon" (Hosiyathon) gibi atlas kumaşlarının dokunuş üslubuyla birbirini tekrarlamayan çeşitli türleri yaratıldı. Bağımsızlıktan sonra el sanatlarının bu türüne büyük önem verilip, atlasın "œMarğilon" (Marğilan), "œNavroz" (Nevruz), "œPahta oy" (Pamuk ay) "œRasadhona" (Rasathane) gibi yeni türleri yaratıldı. Günümüzde Marğilan’daki adı dünyaca meşhur olan "œAtlas" fabrikasında 200’ün üzerinde düş dokunmakta, doğanın üzerine ek ek konan bu doyumsuz kültür adım adım büyük bir medeniyetin ruhuna hayat vermektedir.
İnsanları renklerinin cazibesi, ipeğinin yumuşaklığıyla kendine hayran bırakan Özbek atlası bugünlerde dış ülkelere geniş çapta ihraç edilmekte kimsecikleri mahrum bırakmamakta o kaçamak tebessümünden...
Yüzyılların getirmiş olduğu kültürel birikimi imbiğinden geçirip günümüzde de bizlere rengârenk bir bahar cümbüşünün güzelliğini yaşatan atlas dilerim ki gelecekte dünya barışının ışıltılı sancağına kumaş, ustaları da o sancağın mihmandarı olur.
