Bolalar tish-jag' sistemasi kasalliklari profilaktikasi



Hajmi: 227 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

Стоматологисда ҳам профилактика асосий йсналишдир. Бола организми ташкил топаётган ва ривожланаётган даврда профилактика тадбирлари олиб бориш айниқса муҳим, чунки стоматологик касалликлар болалар сртасида жуда кенг тарқалган. Стоматологик профилактика оғиз бсшлиғини ва умуман бола организмини соғломлаштиришга ёрдам беради.
Лрофилактика чора-тадбирлари комплексида маълум бир мақсадга қаратилган ва самарали санитарис маорифи зарур звено ҳисобланади. Стоматологик касаллиқларнинг маҳаллий омилларини бартараф қилиш асосан аҳолининг сзига, унинг умумий билим сависсига ва санитарис маданистига боғлиқ. Санитарис маданисти ксрсаткичларига оммабоп медияина адабиётларини сқиш, гигиена малакаларига сга бслиш, стоматологик ёрдамга мурожаат қилиш, шахсий гигиена учун зарур бслган нарса ва воситаларнинг бор бслиши, улардан мунтазам фойдаланиш, тиш тозалаш техникасини билиш, оғиз бсшлиғини парвариш қилиш учун зарур даволаш-профилактика воситаларини тсғри танлай олиш ва сақлашни билиш ҳамда бошқалар киради. Аҳолининг оғиз бсшлиғи гигиенасини чуқур билмаслиги, бу борада етарли малакага сга смаслиги кспгина стоматологик касалликларнинг пайдо бслишига имкон беради.
СССА  Министрлар Совети 1976 йилда «Аҳолига стоматологик ёрдам ксрсатишни снада схшилаш чора-тадбирлари тсғрисида» деган қарор қабул қилди. Қарорда мамлакатимиз аҳолисини стоматологик ёрдам билан тсла таъминлаш вазифаси қсйилди. Бу вазифани бажариш учун бутун бир профилактик чора-тадбирлар комплекси амалга оширилиши лозим сди. Маълум бир мақсадга қаратилган ва самарали санитарис маорифи сса бу ишларни бажаришда зарур звено ҳисобланади. Бунинг учун СССА  Соғлиқни сақлаш министрлигининг қарорларига асосан ҳар бир врач учун ҳар ойда 4 соатдан вақт ажратилган.

Биз қуйида болалардаги стоматологик касалликларнинг профилактикаси бсйича аҳоли сртасида олиб бориладиган санитарис маорифи ишларининг мазмуни, методлари ва формаларига Сизнинг сътиборингизни қаратмоқчимиз.
Стомотологик касалликлар профилактикаси чора-тадбирларини пропаганда қилиш учун санитарис маорифининг қуйидаги методларидан фойдаланилади.
Оғзаки пропаганда. Болалар ва ота-оналар сртасида сккама-скка ва группа-группа бслиб суҳбатлар стказилади, ота-оналар мажлисларида, педагоглар, медиклар йиғилишларида лекяислар сқилади, ёзиб олинган магнитофон ленталари сшиттиришга қсйилади.
Ксргазмали агитаяис. Лропаганданинг ксргазмали воситаларидан фойдаланилади. Кутиш зали ва кабинетлар рангли плакатлар билан безатилади, саломатлик бурчаклари ва виставкалар ташкил стилади, улардаги альбомлар болалар жағининг даволангунга қадар ва даволангандан ксйинги фотосуратлари билан безатилади, шунингдек моделлар ҳамда гигиена воситалари намойиш қилинади.
Матбуот пропагандаси. Илмий-оммабоп рисолалар, китобчалар, варақалар, санитарис бюллетенлари, савол-жавоблар доскаси, ссдаликлардан фойдаланилади, газета-журналларда мақолалар чиқарилади.
Санитарис маорифининг оммавий формаси. Саломатлик университетлари ва мактаблари пропаганданинг бу формасида иш ксрсатади, диафильмлар ва кинофильмлар намойиш қилинади, махсус телевидение ксрсатувлари, радиода чиқишлар уюштирилади ва ҳоказо.
Ҳар бир район ва шаҳарда санитарис маорифи уйлари санитарис-гигиена билимларини пропаганда қиладиган ташкилий-методик марказ ҳисобланади.
Болалар тиш-жағ системаси касалликлари профилактикаси ҳақидаги билимларни пропаганда қилишда болалар стоматологик поликлиникалари асосий роль сйнайди. Ота-оналар, болалар, педагоглар болалар тишини қандай қилиб асраш, овқатланиш раяионини қандай тузиш, ҳар бир бола қайси тиш пастаси ёки порошогидан фойдаланиши мумкинлиги, қанақа тиш чсткаси ишлатиш ҳақидаги маълумотларни болалар район (шаҳар) стоматологик поликлиникаларидан билиб оладилар. Билимларни сзлаштириб олишга гигиена кабинетлари ёрдам беради, улар болалар стоматологик поликлиникаларида ва мактабларда (гигиена синфлари) ташкил стилади.

Ҳар бир стоматолог-педиатр ҳар йили санитарис-оқартув ишлари планини тузади, бснда у муассасанинг асосий профилактик чора-тадбирларини, отпуска графигини, байрам кунларини ва оталиққа олинган ташкилотлар (болалар боғчаси ва сслилар, мактаблар, аёллар консультаяислари)нинг кун тартибини ҳисобга олади. Лланда чора-тадбирларнинг тури, темаси, стказиладиган вақти ва жойи аниқ ксрсатилади. Лланни бош врач тасдиқлайди ва оталиққа олинган ташкилот раҳбарлари билан келишиб олинади. Иловаларда врачнинг санитарис-оқартув ишлари бсйича бир йилга мслжалланган тахминий плани ва ҳисоб нормативлари, ҳисобга олиш ва ҳисобот учун зарур бслган ҳужжатлар сони келтирилган.
Болалар стоматологисси санитарис маорифини пропаганда қилишда аҳоли (педиатрлар, гинекологлар, медияина ҳамширалари ва бошқа ихтисосдаги врачлар, ҳомиладор аёллар, ота-оналар, мактабгача тарбис муассасаларининг тарбисчилари, мактаб педагоглари ва болалар)ни болалар тиш-жағ системаси касалликларининг профилактикаси ва касаллик сабаблари тсғрисидаги билимлар билан маълум доирада таништиради. Санитарис маорифи билимлари пропаганда қилинганда қатъий изчилликка амал қилиш, бунда боланинг ёшини ҳисобга олиш зарур. Чунки ҳар бир ёшда бола организми ва тиш-жағ системаси ривожланиши сзига хос хусусистларга сга бслади.

Бу даврда онада ва бслғуси фарзандда тиш касалликларини профилактика қилиш мақсадида ҳомиладор аёллар сртасида (аёллар консультаяисларида) санитарис маорифи ишларн стказилади. Бу ҳақда бслғуси онанинг меҳнат, дам олиш ва овқатланиш режимига риос қилиши ҳомила тиш-жағ системасининг тсғри шаклланишида муҳим роль сйнашини албатта тушунтириш зарур, чунки ҳомиладорликнинг 6—7 ҳафтасидан бошлаб сут тишлар куртаклари ҳосил бсла бошлайди, шунинг учун тсғри режим ва овқатланиш табиати бслғуси фарзанд юз ва чайнов аппаратининг шаклланишига катта таъсир ксрсатади. Шунингдек, бу даврда тавсис қилинган овқат раяионининг ҳам сифатини, ҳам миқдорини аниқлаб олиш лозим. Хусусан, ҳомиладор аёл мева ва сабзавотлардан ташқари, оқсилларга бой маҳсулотлар — сут, тухум, балиқ еб туриши керак, чунки улар ҳомила орган ва тсқималарининг вужудга келиши учун зарур бслган асосий қурилиш материали ҳисобланади. Бслажак онага ҳомиладорлик даврида овқатланиш режимига риос қилиш катта аҳамистга сга сканини гинеколог тушунтириб беради. Оғиз бсшлиғини санаяис қилувчи (соғломлаштирувчи) стоматологларнинг вазифаси гинекологлар ва ҳомиладор аёллар диққатини овқатланиш режими билан ҳомиланинг тиш-жағ системаси ҳолати сзаро боғлиқ сканига қаратишдан иборат. Шу мақсадда гинеколог врачлар конференяисларида ва шунингдек, аёллар консультаяисларида ҳомиладор аёлларга лекяислар сқилади ва улар билан суҳбатлар стказилади.

Туғруқ пайтида оғриқни сездирмаслик психопрофилактикаси машғулотларини стказиш билан бирга аёллар консультаяисларида махсус лекяислар сқиш, санаяис вақтида ҳар бир ҳомиладор аёл билан алоҳида суҳбатлар олиб бориш, маҳсус санитарис бюллетенлари чиқариш ёки умумий бюллетенларда мақолалар бериш, ҳомиладорликнинг турли даврларида овқатнинг миқдори ва сифати ҳақида тавсислар берилган махсус ссдаликлар тарқатиш, саломатлик бурчаклари ташкил қилиш мақсадга мувофиқ пропаганда ҳисобланади.
Ҳомиладор аёллар диспансеризаяис қилиш планига мувофиқ аёллар консультаяиссига қуйидаги муддатларда қатнайдилар:
1. Ҳомиладорликнинг даслабки 20 ҳафтасида — ойда бир марта.
2. Ҳомила 20 ҳафталик бслгандан сснг — ойда икки марта.
3. Ҳомила сттиз икки ҳафталик бслгандан сснг — ойда уч-тсрт марта.
Ана шу муддатларда стоматолог врач ҳомиладор аёлларнинг тишларни тсғри тозалашларини назорат қилиб боради, уларга тишни тозалаш қоидаларини сргатади, тиш тошларини ксчириб ташлайди, тишларга фторли лак ва реминераллаштирадиган сритма билан ишлов беради ва ҳоказо.

Бола ҳаётининг биринчи йилида жағ ичида тишлар шаклланади ва оҳаклана бошлайди. Кспгина ноқулай омиллар, чунончи, сунъий овқатлантириш, айниқса куз ва қиш ойларида очиқ ҳавода кам бслиш тиш-жағ системаси ҳолатига ёмон таъсир ксрсатади. Бир ёшгача бслган болани қатъий режим асосида овқатлантириш, мева ва сабзавот, творог, тухумни болага қачон бера бошлаш кераклиги тсғрисидаги педиатр тавсисларини бажариш тиш-жағ аномалисларининг олдини олишда жуда муҳим сканлигини, нотсғри сунъий овқатлантиришга йсл қсймаслик, зарарли одатларни бартараф стишни пропаганда қилиш педиатрлар конференяислари ва болалар консультаяислари зиммасига юкланади.
Овқатланиш масалаларини — озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида оқсиллар, углеводлар, минерал тузлар, витаминлар, микрослементлар қанча миқдорда бслишини, қанд нормасини, овқатдаги барча компонентларнинг тсғри таркиби қандай бслиши лозимлигини сна ҳам аниқроқ ёритиш зарур. Бу даврда боланинг ширин чойга срганиб қолмаслигига сътибор бериш керак.
Бу даврда болага ҳаддан ташқари ксп ширинлик берилса, бу бутун организмида моддалар алмашинувининг жумладан тиш тсқималарининг бузилишига олиб келади. Моддалар алмашинувининг бундай бузилиши тиш тсқималарида кариоз жараёнининг срта пайдо бслишига имкон беради.

Болани кскрак бериб смизиб боқаётган даврда (тишлари чиққунга қадар) оналар билан педиатр врачлар жуда сқин алоқада бсладилар. Шунинг учун стоматолог-педиатрлар ва участка ҳамшираларини тиш касалликларининг олдини олиш чора-тадбирлари билан таништириб боришлари лозим. Бундай чора-тадбирларни схшиси педиатр врачлар ва ҳамширалар конференяисларида, лектор. лар группаларида, болалар консультаяисларида тушунтириб боришни планлаштирган маъқул. Шунингдек, болалар учун саломатлик хонасини ташкил қилиш мумкин. Унда оғиз бсшлиғи касалликлари ва тиш-жағ системаси нуқсонларининг олдини олишга доир профилактика мосламалари, препаратлар ва аппаратлар намойиш стилади.
Санитарис маорифига оид матбуот воситаларидан боланинг шу, ёшига тааллуқли тематик санитарис бюллетенлари, алоҳида мақолалар, махсус ссдаликлар чиқариш (масалан, бола овқатининг таркиби тсғрисида тавсислар) шунингдек савол-жавоб доскаси ёки сшиги срнатиб қсйиш мумкин.

Бу даврда сут тишлари ва юз скелети шаклланишида давом стади, шу билан бирга жағ ичида доимий тишлар ҳам шаклланиб, оҳакланади.
Бола шамоллаш ва юқумли касалликлар билан оғриб стиши натижасида организми заифлашиб қолади, бу сса юз-жағ системаси ҳолатига таъсир қилади, кариесга қаршилик ксрсатиш қобилисти сусасди. Шунинг учув бу даврда бола организмини мустаҳкамлайдиган умуман тадбирларни (чиниқтириш, жисмоний тарбис билан шуғуллантириш ва бошқалар) сабр-тоқат билан пропаганда қилиш лозим.
Овқатланиш масаласига келганда, организмга углеводларнинг айниқса бстқа ва хамир овқатлар билан бирга ксп тушиши зарарли сканини тушунтириш жуда муҳим. Болага айниқса мева-сабзавотлар бериб туришни тавсис қилиш зарур. Овқатланиш одатлари ва анъаналари жуда барқарор бслади, уларни фақат пропаганда таъсирида секин-аста сзгартириш мумкин.
Тиш-жағ системасининг схши ривожланиши учун болани қаттиқроқ овқатларга сргатиш муҳим сканини тушунтириш керак. Қаттиқ таомни чайнаш таъсири худди гимнастика машқларининг мускуллар ривожланишига ксрсатадиган таъсирига схшайди.
Боланинг ҳамма сут тишлари чиқиб бслгандан кейин унга тишни парвариш қилиш қоидаларини сргатиб бориш керак. Тишларнинг сз-сзидан табиий тозаланиши етарли бслмайди. Шунинг учун болага олдин оғиз чайиш, кейин тиш чсткасидан қандай фойдаланиш сргатилади (олдин пастасиз ва сснгра паста билан). Бундай машғулотларни болалар билан қизиқарли формада стказиш мсмкин.
Оғиз бсшлиғи гигиенаси масалаларига фақат умумгигиеник нуқтаи назардан баҳо бериб қолмасдан, балки кариес стиологиссининг замонавий изоҳига ҳам диққатни жалб қилиш лозим, чунки, оғизни тоза тутмаслик тиш кариесининг пайдо бслишида муҳим роль сйнайди. Болани ҳар йили икки-уч марта стоматологга ксрсатиш зарурлигини сслатиб стиш керак. Маълумки, боланинг тишлари 2 сшарлигида ҳам емирилиб кетиши, ҳатто тиш-жағ аномалислари пайдо бслиши мумкин. Бунда болага тишларини даволатиш зарурлигини, бундан қсрқмаслик кераклигини тушунтиришга аҳамист берилади.
А