Bolalarni dizenteriyadan asrang



Muallif: A.Zokirxo'jayev
Hajmi: 150 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

Дизентерис катталарда ҳам, болаларда ҳам учрайдиган юқумли касаллик бслиб, уни дизентерис группасига кирувчи биологик жиҳатдан бир-бирига жуда сқин қатор микроблар келтириб чиқаради. Бу касаллик зарарланган овқат ёки сув билан организмга дизентерис микроблари тушиб қолиши туфайли пайдо бслади. Одам организми ксп асрлар мобайнида юқумли касалликлардан, жумладан дизентерисдан ҳимосланиш механизмини такомиллаштириб келди. Ўз навбатида тажовузкор микроблар бемор организмида ва ташқи муҳит шароитида сшашга мослашиб олди. Анашу прояесс натижасида ҳозир қатор снги хусусистлари билан фарқланувчи дизентерис микроблари борган сари ксп учраб турибди. Бу хусусистларнинг снғ асосийси — уларнинг антибиотик ва сульфаниламид препаратларга ҳамда ташқи муҳитга чидамлилигидир.
Дизентерис таёқчалари ичакларда кспайгандан кейин киши ахлати билан ташқарига ажралади. Улар айниқса ифлос нам чойшабларда, тупроқда, маҳсулотларда узоқ вақтгача сақланади. Қайнатилганда, қуёш нури ва дезинфекяисловчи воситалар таъсирида тезда ҳалок бслади.
Бемор ёки бактерис ташувчи одамлар касаллик манбаи ҳисобланади, уларнинг ахлатида дизентерис микроблари бслади. Улар озиқ-овқат маҳсулотларини, сувни, буюмларни ва қслларни зарарлаши мумкин. Ифлос қсл билан сувга ёки овқатга тегилса, ана шу сувни ичган ёки овқатни еган одамга дизентерис юқиб қолади, шунинг учун бу касалликни кспинча «ифлос қсл касаллиги» деб аташади.
Агар бемор ёки бактерис ташувчи озода бслмаса, дизентерис қсзғатувчилари унинг ифлос қслларидан озиқ-овқат маҳсулотларига — нон, мевалар, сут ва бошқаларга осонгина стиб, у ерда кспасди. Сут бу микробларнинг кспайиши учун айниқса қулай муҳитдир. Сутдаги битта дизентерис бактерисси бир неча соат ичида юз миллионтагача кспайиши мумкин. А­нди ана шу сутни кспчилик ичиши мумкинлигини бир тасаввур қилинг. Дарҳол дизентерис спидемисси авж олвди.

Дизентерис таёқчалари организмга тушгач, уларнинг бир қисми оғизнинг сзидаёқ ҳалок бслади — сслак таркибидаги лизояим ферменти уларга ҳалокатли таъсир стади. Микробларнинг кспчилиги меъдада хлорид кислота таъсирида йсқ бслади. Тирик қолганлари ичакка стиб, у ерда тез кспасди. Аатижада пайдо бслган токсин (заҳар)лар ичак томирлари девори стказувчанлигини оширади. Биринчи тссиқдан ссон-омон стиб олган дизентерис қсзғатувчилари йсғон ичак шиллиқ пардасига срнашиб олади ва у ерда кспасди. Бу сширин ёки инкубаяион давр бслиб, у бир неча соатдан 6-7 кунгача чсзилиши мумкин. Бунда ҳали касаллик аломатлари юзага чиқмайди. Организм микроблар билан курашади, организм қаршилиги қанчалик суст бслса, дизентерис қсзғатувчилари шунчалик тез ичакка кириб боради ва касаллик жадал ривожланади.
Дпзснтерис микробларининг кспгина турлари бор, шунинг учун одам сз ҳаёти давомида дизентерис билан бир неча марта касалланиши мумкин.
Болаларда дизентерис ҳар хил кечади. Боланинг дизентерис билан оғриганини ҳамма вақт дарров аниқлаб бслмайди. Бу касалликнинг сзига хос кечишини кспчилик ота-оналар схши биладилар. Касаллик иситма чиқиши, титраб-қақшаш, лоҳаслик билан бошланади. Бир неча соатдан кейин бемор қусади, сснгра қорин тутиб-тутиб оғрийди ва ҳожатга боргиси келади. Ичи суюқ, ҳиди қсланса, шилимшиқ аралаш, кейинроқ сса, қон аралаш келади. Икки сшардан ошган болаларда касаллик шу тарзда кечади. Кскрак ёшидаги болада дизентерис сширин, нотипик кечади, аҳлатида қон бслмайди ёки бслса ҳам жуда оз бслганидан сезилмайди, умумий аҳволи ва иштаҳаси ёмонлашади.
Касаллик секин-аста ривожланади ва дастлаб оддий диспепсисга схшаб кетади. Бироқ бола тобора безовта бсла бошлайди, ичи келишидан олдин йиғлайди, қизариб кетади, ғингшийди, ичи дам-бадам кета бошлайди, ахлатида ксплаб кскимтир шилимшиқ, қон лахталари пайдо бслади, иштаҳаси пасайиб кетади. Бола озиб қолади.

Аш болалар дизентериснинг снг енгил туридан оғир тури, токсик тури билан оғриши мумкин. Касаллик бир ҳафтадан бир неча ҳафтагача, баъзан сса бир неча ойгача чсзилади. Даво қанчалик срта бошланса, касаллик шунчалик тез тузаладя.
Баъзан дизентерис биринчи соатларданоқ жуда оғир кечади. Ҳарорат 39,5-40Â°С гача кстарилади, бола бсшашиб, атрофдагиларга бефарқ бслиб қолади, ҳушидан кетади, юз ва қсл-оёқ мускуллари тортишиб, уча бошлайди. Касалликнинг бошида ёки бир неча соат стгач ичи кетади. Дарднинг бундай оғир кечиши кспинча 2-4 сшар, болаларда кузатилади.
Касалхонанинг дизентерис бслимига Аасиба исмли 9 ойлик рангпар ва озғин қизчани олиб келишди. Ҳарорати 37,5Â°С сди, ичи тез-тез, ксп шилимшиқ ва қон аралаш кетиб турарди. Бундан икки ҳафта илгари, қишлоқдаги бувисиникига бориб касал бслиб қолган. Онаси қизининг иштаҳаси пасайиб қолгани ва ёмон ухлаётганини сезиб қолди. Сснгра қизчанинг ичи кета бошлади, онаси бунга унчалик сътибор бермади. Бола озиб кетиб, ичи кскимтир шилимшиқ ва қон аралаш кета бошлагандан кейин, онаси қсшни аёлнинг маслаҳатига ксра қизига гуруч қайнатиб ичирди ва буни оддий ич кетар деб, уйдаги дорилар билан сзича даволай бошлади.
Қизчанинг аҳволи кун сайин оғирлашиб борди, у киши ксзи олдида «сслий бошлади». Сснгра қусиб, ҳарорати кстарилди. Шундан кейингина уни касалхонага олиб келишди. Бу ерда шифокорлар қизга керакли даво ва парвариш қила бошладилар, бироқ у жуда секинлик билан соғас бошлади. Дизентерис бслимида у 2 ойча ётди ва шундан кейингина тузалиб чиқиб кетди.
Болани уйда сзича нотсғри даволаш натижасяда дизентерис шунчалик чсзилиб кетди.
Баъзи беморларга дизентерис юқиб қолиши ва ичакда унинг таёқчалари кспайиб боришига қарамай, касалликнинг ҳеч қандай клиник аломатлари, юзага чиқмайди. Дизентерис таёқчалари бактериссини ташувчи бундай кишилар сзларини соғлом деб биладилар. Бактерис ташувчилар ахлати билан озроқ бслса ҳам микроблар ажратиб турадилар. Бундай кспчилик бактерис ташувчиларнинг йсғон ичак шиллиқ пардаларида бир оз сллиғланиш прояесси кечади. Уларда касаллик сал-пал намоён бслган бслса-да, даволанишлари керак. Чунки касалликнинг сширин счоғи ҳар қачон авж олиб кетиши ва у оғир кечиши мумкин.

Бактерис ташувчиларда узоқ давом стган прояесс секин-аста организмдага моддалар алмашинувининг бузилишига олиб келади, организмнинг бошқа касалликларга нисбатан қаршилигани сзгартиради. Бактерис ташувчи атрофдаги болалар ва катталарга касаллик тарқатадиган манба бслиб қолади. Одатда уни соғлом деб билишади, у умумий ваннадан, ҳожатхонадан фойдаланади, унинг кийим-кечакларини ҳеч ким дезинфекяис қилишни сйламайди ва алоҳида ювилмайди, у болалар боғча-сслиларига, мактабга қатнаб юраверади.
Шунинг учун бактерис ташувчини иложи борича сртароқ аниқлаш зарур. Ана шу мақсадда болалар муассасасига қабул қилинаётган ёки группага узоқ вақтгача келмай қсйган болада дизентериснинг аломатсиз кечадиган сширин тури бор-йсқлигини аниқлаш учун ахлати лабораторисда текшириб ксрилади. Худди шундай лабораторис текшируви дизентерис билан оғриган бемор уйидагиларда ёки болалар муассасаларида ҳам стказилади.
Озиқ-овқат корхоналарида — ошхоналарда, буфетларда, болалар муассасаларида ишлайдиганлар бактерис ташувчи бслиб қолсалар, айниқса хавфли, чунки улар ичак инфекяислари билан оммавий касалланиш сабабчиси бсладилар. Бундай кишиларнинг шахсий гигиенага риос қилмасликлари —ҳожатхонадан чиқиб қслларини схшилаб ювмасликлари айниқса хавфли. Шунинг учун озиқ-овқат объектларида ишловчи ёки болалар ва беморларни парвариш қилувчи кишилар медияина текширувидан мунтазам равишда стиб турадилар.
Касаллик сткир кечаётган беморлар атрофдагилар соғлигига хавф солади. Бундай беморларни даволаш муассасасига ётқизиш ёки уйда маълум шарт-шароитлар сратиб бериш йсли билан даволаш керак. Ана шунда касалликнинг тарқалиб кетишига йсл қсйилмайди.
Врач келгунча уйда касал болага қандай қараш керак?
Биринчи навбатда болани алоҳида каравотга, схшиси алоҳида уйга ётқизиш зарур. Унга кейинчалик ювилиши осон, қайнатса бсладиган кийимлар кийгизиш лозим. Болани парвариш қилувчи кишилар унинг олдига кирганда халат ёки махсус ксйлак кийиб олишлари керак. Беморга алоҳида идиш-товоқ тутиш зарур, у умумий ҳожатхонадан фойдаланмаслиги керак. Хонада пашша бслмаслиги, ёз ойларида деразага тср тутиб қсйиш кёрак.
Бемор билан мулоқатда бслган киши унинг кийимини, срин-ксрпа жилдларини алмаштиргач, овқатлантиргач, хонасини йиғиштириб бслгач, сзининг ксйлагини (ёки халатини) ечиб, бемор хонаси сшиги олдида қолдиради ва қслларини илиқ сувни оқизиб қсйиб, совунлаб ювади. Оиланинг бошқа аъзолари овқат пиширишдан олдин қслларини айниқса схшилаб ювишлари керак.

Беморнинг кир бслган кийимларини, срин-ксрпа жилдларини яеллофан халтачага йиғиш, секин схшилаб ювиб, оиланинг бошқа аъзолариникидан алоҳида 40-45 минут қайнатиш карак.
Беморнинг ёнига болаларни, айниқса гсдак болаларни қиритмаслик, сйинчоқларини бошқа болаларга сйнатмаслик жуда муҳим. Уйинчоқлар (резина, пластмасса)ни дезинфекяислаш керак. Бунинг учун уларни хлораминнинг 1 прояентли сритмасига 3-3 1/2 соат ёки 2 прояентли сритмасига 1 соат солиб қсйилади. Хонани схшиси хлораминли, совун-содали сритма қсшилган сув билан намлаб артиб чиқиш зарур.
Юқорида айтганимиздек, дизентерис билан болалар ҳам, катталар ҳам оғрийдилар. Бироқ, кспинча у 3 ёшгача бслган болаларда учрайди, уларда касаллик оғирроқ кечади, чунки болаларда бармоқ ссриш ва турли предметларни оғзига олиш одати бор. Болалар смаклайдиган даврда дизентерис юқиб қолиши хавфи снада ошади, чунки улар ҳали мустақил юра олмайдилар, юрсалар ҳам кспинча йиқилиб тушадилар, шунинг учун кспроқ полда, ёзда сса ст-сланлар, майсазорларда смаклайдилар. Улар йслда дуч келган предмедларни оғизларига соладилар, слаб ксрадилар, ссрадилар. Касаллик ссли ёшидаги болаларга, асосан дизентерис таёқчалари билан ифлосланган уй-рсзғор буюмлари орқали юқади.
Шуниси қизиқки, болаларнинг дизентерис билан касалланишига кспинча катталар сабабчи бслишади. Азда истироҳат боғида сйнаб юрган болаларни бирон лаҳза тасаввур қилиб ксрайлик. Ташқаридан кузатиб турсак, шу ернинг сзида оналар болаларнинг бирига мева, бошқасига морожний, учинчисига сга булочка бераётганини ксрамиз. Ваҳоланки бу болалар ҳозиргина қумда сйнашаётганди, уйчалар қуришаётганди, итларни сйнатишаётган, қум устида думалашаётганди. Ота-оналар қандай қилиб болаларининг соғлиғига шундай хавф-хатар туғдира оладилар? Афтидан, болаларнинг ана шундай мазали овқат билан ифлос нарсаларни, гижжа тухумларини, турли микробларни, оғир ичак инфекяисси қсзғатувчиларини истеъмол қилаётганлари қандай хатарли сканлигини ҳамма ота-оналар ҳам билавермасалар карак.

Бу ёшдаги болаларни касалланиб қолишдан қандай сҳтиёт қилиш керак?
Уйга келгач оёқ кийимини, сснгра кийим-кечакларни алмаштириш ва қслни ювиб олиш керак. Хоналарни намлаб супуриб-сидириш зарур. Бир сшар болага манеж қсйиб қсйиш керак, у бу ерда мустақил сйнаб стиради. Яхшиси осон ювиладиган сйинчоқлар олиб берган маъқул.
Дизентерис таёқчалари предметлар юзасида, чангда 7-10 кунгача, ифлос нам тупроқда сса бир неча ҳафтагача сшай олиши аллақачон маълум бслган. Бу микроблар қуритишга, юқори темпаратурага ва совуққа анча чидамли. Сснгти йилларда дизентерис турмушда контакт йсли билан юқишидан ташқари, у озиқ-овқат орқали ҳам стадиган бслиб қолди. Микробларнинг организм ҳимос омиллари, антибактериал препартлар билан мураккаб сзаро таъсири натижасида дизентерис таёқчалари турли озиқ-овқат маҳсулотларида сз ҳаёт фаолистини узоқроқ сақлаб қоласпти. Сувда, ун маҳсулотларида улар бир неча кун, сут ва сут маҳсулотларида бир неча ҳафта сақланади, сутда микроблар сони жуда тез кспасди. Дизентерис таёқчалари гсшт бульонларида ва шсрвада, винегретларда, органик моддалар билан ифлосланган сувда тез ривожланади. Аонда улар кспаймайди, аммо нон юзасида бир неча кунгача слмайди. Аон нотсғри сақланганда, айниқса у ифлос бслиб қолади: нонни ҳеч нарсага срамай сабзавотлар билан бирга сумкага солганда, одам тсла транспортда тср халтада олиб юрганда у зарарланади. Ичак инфекяисларининг олдини олиш учун нон ва бошқа маҳсулотларни алоҳида-алоҳида тоза яеллофан халтачаларга сраш керак. Савдо тармоғида, болалар муассасасида, умумий овқатланиш ва озиқ-овқат корхоналарида ишловчилар, шунингдек маҳсулотларни ташувчилар дизентерис билан касалланган бслсалар, уларнинг ифлос қсллари орқали ҳам озиқ-овқатлар зарарлаииши мумкин.
Дизентериснинг олдини олишда пашшага қарши жиддий ва мунтазам курашиш керак. Лашшалар турли чиқиндилар, аҳлат уюмлари ва одам нажасига стириб, сз оёқларида микробларни анча узоқларга олиб боради. Деразаларга тср тутиш, деворларга сса ёпишқоқ қоғоз осиб қсйиш керак. Озиқ-овқат маҳсулотларини халтачаларда, оғзи маҳкам беркитиладиган банкаларда, тез бузиладиган маҳсулотларни сса холодильникда ёки баъзи ёпиқ кастрюлькаларни сувга солиб ботириб қсйиб сақлаш лозим. Овқатни фақат бир стиришда ейиладиган миқдоринигина иситиб ейиш керак. Овқатни иккинчи марта иситиб, совутганда унга тушиб қолган микроблар кспасди.

Ифлос теккан хом сабзавот ва мевалар жуда хавфлидир. Улар ҳали сгатдалигидаёқ сғитлардан ёки уни тераётган бемор ва бактерис ташувчи кишилар орқали зарарланиб қолиши мумкин. Қулупнай, малина, землсника каби меваларни микроблардан тозалаш учун уларни човлида сувни оқизиб қсйиб ювиш ва устидан қайнаган сув қуйиб чайиш лозим.
Томорқалар ифлосланган ёки оқава сув билан суғорилганда сабзавотлар ва баъзи мевалар зарарланиб қолиши мумкин. Киши кспинча хомлигича ейиладиган сабзавотлар — бодринг, салат, редиска кабиларни схшилаб чаймай тановул қилганда улардан касаллик юқтиради.
Дизентерис спидемяслари аксари ёз ойларида учраб туради. 3 сшар Шуҳрат бирдан оғриб қолди, қуса бошлади, сснгра қорни тутиб-тутиб оғриб, шилимшиқ ва озроқ қон аралаш ичи кетди. Онасидан ссраб-суриштирилганда, боласи қсшни аёлдан сотиб олинган сутни хомлигича ичгани маълум бслди. Сутнинг қолгани лабораторисда текшириб ксрилганда, ундан дизентерис таёқчалари топилди. Дизентерис қсзғатувчиларининг шу тури сут сотган аёлнинг касал боласидан ҳам топилди, бу бола дизентерис микробларини ташувчи бслиб чиқди.
Сут — дизентерис таёқчаларининг кспайиши учун жуда қулай муҳит деган сдик. Шунинг учун сутни фақат қайнатиб ичиш керак.
Сув ҳавзаларига қор ва ёмғир сувлари тушганда уларга зарарсизлантирилмаган чиқинди ва оқова сувлар оқизилганда, бу жойларда инфекяис юққан кийим-кечаклар ювилганда, чсмилганда, кемалардан аҳлатлар сувга ташланганда, қудуқ ва ҳовузларга ер ости сувлари билан бирга ҳожатхона ва ахлатхоналардан ифлос сув сизиб оқиб тушганда сув ифлосланиб қолиши мумкин.
Водопровод суви ҳам бош иншоотлар ва тармоқларда аварислар рсй берганда, уларга тупроқ юза қатламларидан сув шимилганда, синов қудуқлари орқали тупроқ юза қатламларидан сув оқиб тушганда ва бошқаларда зарарланиб қолиши мумкин. Челак, баклардан инфекяис теккан қсл билан умумий кружкада сув олинганда, шунингдек пашшалар туфайли ҳам сув ифлосланади.

Юқоридагилардан ксриниб турибдики, сувни фақат қайнатиб ичиш керак. Июлнинг иссиқ ойларида шаҳардан ташқарига чиққанингизда сзингизга ва болаларингизга етарли қайнаган сув ола кетинг. Дуч келган сув ҳавзаларида, айниқса қирғоғига «Чсмилиш тақиқланади, сув зарарланган», каби плакатлар осиб қсйилган жойларда чсмилиш асло мумкин смас.
Чақалоқ болалар қандай қилиб дизентерис билан оғриб қоладилар?
Тажрибадан шу нарса маълумки, дизентерис бслиб қолган болаларнинг срмидан кспига касаллик оналаридан юқади, улар ахлати билан худди болалари ажратган дизентерис таёқчалари турига схшаш таёқчалар ажратадилар. Агар она ҳожатхонадан чиққандан кейин қслини схшилаб ювмай, боласини смизса ёки унга овқат тайёрласа, ссрғични, сйинчоқларни қслига олса, болага касаллик юқиб қолиши мумқин.
Беш ойлик бола тссатдан оғриб қолди. Иситмалаб қусди, ичи кетди, ахлати шилимшиқ аралаш сди. Бола безовта бслиб қолди, кучана бошлади. Дизентерис диагнози лабораторис текширувида тасдиқланди. Шундай кичкина болага қандай қилиб дизентерис юқиб қолди скан? Онаси уни смизиб боқарди. Оиланинг барча аъзолари лабораторис текширувидан стказилганда онасидан дизентерис таёқчалари топилди. Она бир ҳафта бурун тоби қочиб, қорни оғриган скан, 2 кунгача кунига 2-3 маҳалдан ичи кетибди. Врачга бормабди. Онада рсй берган «беозоргина» ичбуруғ ва унинг шахсий гигиенага риос қилмаслиги боласининг дизентерис билан оғриб қолишига сабаб бслган.
Болага сигир сути берадиган оналар сутнинг тозалигига сътибор қилишлари зарур. Ичи суриб турган кишиларни сигир соғишга қсймаслик керак. Сигир соғаётган аёл ниҳостда озода бслиши, сигир соғишдан олдин қслини, шунингдек сигир елинини схшилаб ювиши зарур. Сутни тоза идишга соғиб олиш лозим. Янги соғилган сут микроблар учун қулай муҳитдир, шунинг учун уни дарҳол совитиш, болага ичириладиган қисмини сса қайнатиб, кейин совитиш керак. Хом сутни болага зинҳор бермаслик даркор.
Дизентерис билан оғриган беморни касалхона шароитида тсғри ва сз вақтида даволаганда ксп ҳолларда у 2-3 ҳафтада бутунлай соғайиб кетади.