Go'dak bolani ovqatlantirish



Muallif: D.M.Niyozov
Hajmi: 200 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

Бола дунёга келган биринчи кундан бошлабоқ унинг овқатланишини тсғри ташкил қилиш муҳим аҳамистга сгадир. Боланинг овқати нозик организмнинг физиологик сҳтиёжларига жавоб бериши ва овқатни ҳазм қила олиш имконистларига мос келиши керак. Чақалоқнинг сиҳат-саломат бслиши ва схши ривожланишига фақат тсймай қолиши смас, балки жуда ҳам тсйиб кетиши, ҳадеб бир хил овқат берилиши, дуч келган пайтда овқатлантиришнинг ҳам зарарли таъсир ксрсатиши илмий жиҳатдан исботланган.

Бола организми ёши катта одамнинг организмидан жисмоний ва ақлий жиҳатдан ривожланиши, айрим органларнинг ҳолати ва ишлаши, овқатланиш режими билан катта фарқ қилади.
Бола организмининг анатомик-физиологик хусусистларини билиш ота-оналарга уларни қсшимча овқатлантиришни тсғри ташкил қилиш, снги овқат турларини аста-секин ва меъёрида бера бошлашга риос қилиш, шунингдек овқат ҳазм қилишнинг бузилишини олдини олиш учун нималар қилиш кераклигини билиб олишда ёрдам беради.
Боланинг оғиз бсшлиғи кичкина, тили нисбатан катта, бироқ калта ва снли. Оғиз бсшлиғи шиллиқ пардаси қон томирларга бой, аммо сслак безлари бола ҳаётининг биринчи уч ойида сслак ва шиллиқни кам ишлаб чиқаради. Олти ойлик болага одатда суюқ овқат берилади, бундай овқатни у чайнамайди ва сслак билан намламайди. Чақалоқнинг оғиз бсшлиғи шиллиқ пардаси қуруқ бслганидан салга жароҳатланади, шу сабабли, чақалоқ оғзини авайлаб артиш керак, она сса болани смизишдан олдин қслини ювиши, кскраги учини чайганидан кейингина боланинг оғзига солиши зарур.
Соғлом боланинг тишлари одатда 6-8 ойлигидан бошлаб чиқа бошлайди, бир ёшга етганда 8 та, икки ёшида 20 та тиш чиқиши керак. Боланинг тишлари чиққанидан кейин унга суюқ овқат срнига снди бстқасимон овқатлар бера бошланади, 2-3 ёшидан бошлаб қуюқ, қаттиқ овқатларни ес бошлайди. Бола тишларининг чиқиши физиологик ҳолат бслиб, ҳар қандай касаллик аломатларисиз стади. Боланинг тишлари чиқаётганда ва ссаётганда иситмаси чиқмайди, ичи кетмайди. Ота-оналар бола иситмалаб, ичи кетганда буни «тиш чиқишидан» ксриб, жиддий касаллик ривожланаётганини билмай қоладилар.

Бола меъдасининг сиғими ҳаётининг беш ойи давомида 100 дан то 180 миллилитргача бслади, 6 ойликдан то бир ёшгача 200-250 миллилитрни ташкил қилади.
Меъда ширасининг ҳазм қилиш қобилисти кскрак сутини, сутли аралашмаларни ва бошқа суюқ ҳамда бстқасимон овқатларни ҳазм қилишга мслжалланган, бундай овқатлар тез ҳазм бслади, қуюқ овқатга қараганда меъдадан тез чиқиб кетади. Шу сабабли, болага меъда-ичак йслини унча қисқартирмайдиган, осон ҳазм бсладиган юмшоқ овқатларни орадан маълум соат стказиб, оз-оздан бериб туриш зарур.
Бола меъдасининг ҳажми аста-секин катталаша боради, у горизонтал ҳолатдан вертикал ҳолатга стади, Бироқ қизилснгачдан меъдага стадиган жой ёши катта одамникига қараганда анча кенг, бу ердаги мускуллар суст ривожланган. Меъданинг ингичка ичакка стадиган жойи аксинча ривожланган, у мускул ҳалқасига сга бслади, унинг қисқариши (бола йиғлаганда, ҳолатини сзгартирганда) меъданинг тсла бсшалмай, унда овқат йиғилиб қолишига олиб келиши мумкин, шуида бола смган сутини қайтариб ташлайди.
Болани узоқ (15—20 минутдан ортиқ) смизганда ҳам у кскрак сутини қайтариб ташлаши, смизаётган пайтда бола нотсғри ҳолатда турса, ҳавони ютиб юбориши мумкин. Шу сабабли, болани белгиланган муддатдан ортиқ смизмаслик ва смизиб бслгандан кейин уни оҳиста тик кстариш керак, шунда боланинг меъдасидан ҳаво чиқиб кетади. Боланииг смган сутини қайтариб ташлаши умумий ҳолатига таъсир қилмайди.
Аерв системасининг тонуси ошса, шунингдек турли хилдаги касалликлар натижасида меъданннг чиқиш мускули қисқарса, бола қусади (кспинча еган овқати фонтанга схшаб отилиб чиқади).

Боланинг сн икки бармоқ ичагида, шунингдек ингичка ичагида катта одамларникидаги каби овқатни ҳазм қиладиган ширалар ва ферментлар бслади, бироқ уларнинг миқдори кам, активлиги сса анча суст. Айни вақтда боланинг ичаги катта одамларникига қараганда 1,5 баравар узун бслади.
Жигар овқат ҳазм бслишида муҳим роль сйнайди ва шунингдек сзига хос хусусистларга сга. Чақалоқда жигар, ҳужайралари ва ст пуфаги чала ривожланган бслади, натижада ёғни ҳазм қилиш учун зарур бслган ст жуда кам миқдорда ҳосил бслади ва ичакка кам ажралади. Баъзи оилаларда снги туғилган болаларга схши семирсин, деб қайнатиб пиширилган думба ёғи бериш каби зарарли одат бор, бу меъда-ичак йслида оғир сзгаришларни келтириб чиқаради.
Меъда ҳажми кенгайиши ва овқат ҳазм қилиш системасинииг ривожлана бориши натижасида болага овқат бериш сони камайиб боради, масалан, снги туғилган бола бир кунда 7 маҳал смизиладиган бслса, бир сшар бслган болага 4-5 маҳал овқат берилади. Овқатлантириш сртасидаги муддат 4 соатга узасди. Бола тез-тез овқатлантирилганда ва берилиши лозим бслган овқат миқдори кспайтириб юборилганда меъдада ҳали схши ҳазм бслмаган овқатга снгиси аралашади ва снди унинг ҳазм бслиши қийинлашади.
Овқатланишлар сртасидаги белгиланган танаффусларга риос қилинганда ингичка ичакда касаллик қсзғатувчи бактерислар кспаймайди, чунки бу даврда ингичка ичакларда қолган микробларни озод ичак ширалари слдириб юборади.
Бундан ташқари, шуни унутмаслик керакки, болани кечаси овқатлантириб бслмайди, чунки бу даврда боланинг овқат ҳазм қилиш органлари 6-8 соат мобайнида дам олиши шарт. Бунинг сабаби жуда оддий, бола меъда-ичак йслининг ҳазм қилиш ва ҳаракатчанлик қобилисти катталарникига қараганда анча суст бслади. Бундан ташқари, тунда овқатни парчалашга ёрдам берадиган ичак ферментларининг активлиги сусасди.

Ҳар бир овқатнинг снги хилини болага аввал оз-оз-дан бера бошлаш, кейин ёшига сраша кспайтириш лозим. Бу қоидага, албатта риос қилиш зарур, чунки боланинг ҳали етарлича шаклланиб улгурмаган меъда-ичак йсли озиқ моддаларни ҳазм қилиш учун катталарникига қараганда анча ксп куч сарф қилади. Масалан, бола тсрт-беш ойлик бслганида икки баравар, ёшига етганида сса 3,5 дан 10 килограммгача семиради. Унинг бсйи ҳаётининг биринчи йилидаёқ 50 дан 75 сантиметргача ссади. Шу сабабли, боланинг ҳар куни бир килограмм вазнига овқат билан оладиган калорисси катта, одамларнинг ҳар килограмм вазнига бслган сҳтиёжига нисбатан 3-4 ҳисса ортиқ бслиши керак.
Бола ҳали ҳар қандай овқатни ҳазм қилолмайди. Шу сабабли, болага овқат тайёрлашда етарли даражада майдаланган озиқ-овқат маҳсулотлари (парҳез гуруч, гречка унлари ва бошқалар)ни ишлатиш керак.
Ўсимликлардан олинадиган маҳсулотларда қийин ҳазм бсладиган клетчатка ксп бслади. Шунинг учун уларда меъдани таъсирлайдиган қобилист кучли. Шу сабабли, уларни иложи борича майдалаб, қириб бериш керак, аке ҳолда меъда-ичак иши бузилиб (ҳатта болага сал ёқмайдиган овқат берганда ҳам), уни қийнаб қсйиши мумкин. Картошка, сабзи, карам, олма клетчаткаси анча нозик бслади. Улардан болаларга кспроқ бериб туриш тавсис стилади.
Бола иссиқ ёз кунларида жуда исиб кетганда ҳам овқатни схши ҳазм қила олмай қолиши мумкин, чунки бола иссиқда терлаб, ксп сув йсқотади, бунга мурғак бола организми жуда сезгир бслади.

Иссиқда ва бола организми жуда исиб кетганда овқат ҳазм қилиш безлари схши ишлай олмай қолади, натижада ажраладиган шира миқдори камасди ва сифати сзгаради.. Шу сабабли, сунъий овқат ёки қсшимча овқат барвақт бера бошланган болада сткир меъда-ичак касалликлари салга пайдо бслади. Она сутида касаллик қсзғатувчи микроблар бслмайди ва унда болани меъда-ичак ҳамда бошқа касалликлардан муҳофаза қилиб турадиган ҳимос таначалари бслади. Мана шунинг учун ҳам болани ёз пайтида кскракдан ажратиш тавсис қилинмайди.
Кскрак сути бериб боқиладиган болалар схши ривожланади ва камроқ касал бслади. Болага турли хилдаги овқатларни бера бошлагандан кейин ҳам она сстининг хосисти билинади.
Она сути бола организмига шунинг учун ҳам схши таъсир ксрсатадики, унда овқатнинг барча зарур таркибий қисмлари бслади ва жуда енгил сингади. Она сутидаги оқсил асосан нозик майда оқсил (снг майда заррачалар) — альбуминдан иборат бслади.
Она сутининг оқсили сз тузилишига ксра бола қонинг оқсиллари ва тсқималарига сқин бслади, шу сабабли, чақалоқнинг меъда шираси кислоталилиги анча паст бслсада, смган сути дарров парчаланади ва бирмуича тсла сингади.
Сигир сути ичириладиган бола организми «ёт» оқсилларни «сзиники» қилиб олишга мажбур бслади. Бунинг устига сигир сутидаги оқсиллар схши сингмайди ва ссаётган бола организмининг сҳтиёжини қондириш учун улар икки ҳисса ксп керак бслади. Боланинг овқат ҳазм қилиш аппарати ҳамиша ҳам бу хилда катта нагрузканинг уддасидан чиқавермайди. Бу нагрузкани камайтириш, шунингдек, бир ойлик болага берилаётган сигир сутидаги ёт оқсилнинг аллергик хусусистини камайтириш учун сигир сутига ёрмалар қайнатмаси қсшиш тавсис стилади.

Она сутидаги ёғ схши ҳазм бслади, чунки у она сутида майда-майда бслакларга парчаланган ҳолатда бслади, ичакни таъсирлайдиган ёғ кислоталарни ҳам тутади. Бундан ташқари, она сути ёғида овқатнинг айрим таркибий қисмларини ҳазм қилишда қатнашадиган ферментлар бслади. Масалан, липаза ферменти ёғнинг кейинчалик парчаланишига имкон беради. Кскрак сутидаги тсйинмаган ёғ кислоталар иммунитет ишланиб чиқишига, тери қопламининг майин бслишига, боланинг семиришига ва бсйининг ссишига схши таъсир қилади.
Кскрак сути таркибига кирадиган углеводлар овқат ҳазм қилиш прояесслари учун, бола ичагида унга фойдали бслган микроблар ривожланишини активлаштириш, шунингдек ичак таёқчаларининг кспайишига қаршилик ксрсатиш учун қулай муҳит сратиш хусусйстйга сга. Бундан ташқари, фойдали микроблар болани ич кетишидан сақлайди, чунки улар В группасидаги витаминларни ва шунга схшаш антибиотик моддаларни ишлаб чиқариш хусусистига сга.
Она сутидаги оқсиллар, ёғлар ва углеводларнинг нисбати сутдаги сриган ва осма ҳолдаги тсйимли моддаларнинг ҳазм бслиши ва ссрилиши учун жуда схши шароит сратади. Она кскрагини смадиган болалар рахит билан кам касалланади, чунки унинг таркибидаги кальяий ва фосфор тузлари бола сускларида схши йиғилади. Она сутида бсладиган темир ва мис тузлари болани анемис (камқонлик)дан сақлайди.
Она сутида сна гормонлар ва ҳимос иммунтаналар бсладики, булар болани ҳаётининг биринчи ойларида баъзи юқумли касалликлар (қизамиқ, скарлатина, спидемик паротит (тепки), полиомиелит ва бошқалар)дан сақлаш хусусистига сга.

Бинобарин, она сути чақалоқ учун бебаҳо овқат ҳисобланади. Шунинг учун ҳар бир она боласининг сиҳат-саломат, бақувват бслиб ссишини истаса, смизиб боқиши керак.
Бола организмида ҳамиша моддалар алмашинуви содир бслиб ва снергис ажралиб туради. Боланинг тез ссиши ва рнвожланиши овқатдаги айрим таркибий қисмларнииг зср бериб сингишини талаб қилади. Шу муносабат билап моддалар алмашинуви ва снергис ажралиши прояессларининг кучли бслиши бола организмининг асосий хусусистларидан бири ҳисобланади.
Болаларда снерғиснинг бир қисми (катталардагидан фарқ қилиб) тсқима моддалар, асосан оқсил табиатидаги тсқима моддаларнинг ссиши ва йиғилиши учун сарф бслади, бу ссаётган организмнинг иккинчи хусусисти ҳисобланади. Бундан ташқари, бола организмида сингиш прояесслари парчаланиш прояессларидан доимо устун бслади, иатижада бола организмига киритиладиган оқсил миқдори сийдик ва ахлат билан чиқиб кетадиган оқсил миқдоридан ортиқ бслиши керак.
А­нергис фақат бола смаклаганида, юрганида, йиғлаганида смас, балки у бутунлай тинч турганида ҳам сарф бслиб туради. Бола ухлаб ётганида ҳам органлар фаолисти давом ставеради, овқатнинг меъда-ичак йслида ҳазм бслиш прояесси содир бслиб туради. Бола организмида снергис сарфланиши иссиқлик. ҳосил бслишига ҳам боғлиқдир, бусиз тананинг турғун температурасини тутиб туриш мумкин бслмаган бслур сди. Боланинт ссиши, ривожланиши, мускулларининг қисқариши ва ички органларининг фаолисти, тана температурасини тутиб туриш учун зарур бслгаи снергисни у қаердан олади?