Ой-куни етиб туғилган чақалоқларга бир срим-икки ойлигидан, чала туғилган чақалоқлар ва сгизакларга сса ҳаётининг 3-4 ҳафтасидан бошлаб витамилар, хусусан витамин А, С ва Д ни мева ва сабзавот шарбатлари билан бериб туриш керак, булар жигарда ст ҳосил бслишини ва унинг ичакка ажралишини кучайтиради. Мева ва сабзавотларнинг шарбатлари ҳам, шунингдек, меъда ости безининг шира ажратишини кучайтиради, бу сса ёғнииг ҳазм бслишини схшилайди, рахитнинг олдини оладиган профилактик восита ҳисобланади, чунки улар бола организмининг кислотали-ишқорий реакяиссига схши таъсир қилади. Шарбатларда анемис (камқонлик)нинг олдини оладиган минерал тузлар (темир, мис, кобальт ва ҳоказолар), шунингдек овқат ҳазм бслишига схши таъсир қиладиган ферментлар ва пектин моддалар бслади.
Меъда-ичак йсли иши бузилмаслиги учун болага шарбатларни дастлаб 3-5 томчидаи бера бошлаш, кейин аста-секин кспайтириб, срим чой қошиққача, сснгра бир чой қошиққача (5 грамм) етказиш керак. Болага 5 ойлигидан бошлаб ҳар куни 2 ош қошиқ (30 г), 6 ойлигидан то бир сшар бслгунича 50-70 г шарбат бериб туриш керак. Шарбатлар ҳар куни 2-3 маҳал берилади. Аордон шарбатлар смизишдан олдин ичирилади. Ширин шарбатларни смизишдан кейин бериш керак, чунки у иштаҳани пасайтирадн.
Шарбатларда асосан минерал тузлар бслади, шу сабабли болага 2 ойлигидан бошлаб қайнатиб пиширилган олманинг псстини арчиб бериш мумкин. Ярим чой қошиқдан бера бошлаб, бола 6 ойлик. бслганда 6г гача, 7-8 ойлик бслганда ва ёшига етғунча аста-секин 90-100г гача етказилади. Бола 4 ойлик бслганда олмани пиширмасдан қириб берилади. Қирилган олмада бола организми учун зарур витамин С, минерал тузлар бслади, булар ичак фаолистини схшилайди. 4 ойлик болаларга балиқ мойи (чой қошиқнинг учдаи бири) 2 маҳал берилади, йил охирига бориб 2-3 қошиққа етказилади. Балиқ мойини дастлаб (схшиси куз-қиш ойларида) бир неча томчидан бера бошлаш, сснгра аста-секин нормага етказиш лозим. Балиқ мойи болани овқатлантириб бслгандан кейин берилади, чунки у меъда шираси ажралишини сусайтиради.

Болага 4-4,5 ойлигидан, агар сунъий овқатлантирилаётган бслса, 3 ойликдан бошлаб кунора тухум сариғининг тсртдан бир қисмини, кейии сса сримтасини сзиб едириш фойдали. Тухумни фақат қайнатиб пиширилгандан кейингина унинг сариғи болага берилади, акс ҳолда бола оргаиизмига касаллик қсзғатувчи микроблар тушиши мумкин. Бола ёшига тслганда кунора сримта тухум бериш мумкин. Бу норма ошириб юборилса, организмнинг оқсилга сезгирлиги ортиб кетиши мумкин.
Бола 5-6 ойли бслгач снга қсшимча овқат бера бошлаш керак, чунки она сутидаги-темир, кальяий ва фосфор тузлари снди унинг ривожланиши учун етмай қолади. Ўсимликлардан олинадиган маҳсулотлар (ун, ёрмалар, сабзавотлар) шу моддаларга бой бслади. Шу сабабли, 5-6 ойликдан бошлаб болага кскрак сутидан ташқари, бстқа ва сабзавотлар пюреси бериб турилади.
Агар қсшимча овқат бериладиган вақт иссиқ кунларга тсғри келса, қсшимча овқатни бир ой олдин бера бошлаш керак, бслмаса боланинг ичи кетиши мумкин.
Орадан икки ҳафта стгач картошка, сабзи, карам пюресига тухум сариғининг тсртдан бир қисмини ёки срмини, ё бслмаса 50 грамм творог қсшиб бериш мумкин. Сабзавотлар пюреси айниқса чала туғилган скссудатив диатези (тери ва шиллиқ пардаларнинг кучли қитиқланиши, аллергис), рахити бор, озиб кетган болаларга фойдалидир.
Қсшимча овқатнинг кейинги тури — 5% ли манний бстқасидир, у сутга тенг қисмда сув ёки сабзавот қайнатмаси қсшиб пиширилади.
Болага ҳар қандай овқатнинг снги хилини оз-оздан (1-2 чой қошиқдан) смизиш олдидан албатта, қошиқда бера бошлаш керак. 10 кун давомида қсшимча овқат миқдори 150-200 граммгача етказилади ва бир галги смизиш срнига овқат едирилади. Бинобарин, 5-6 ойлик бола онасини тсрт маҳал смади ва бир марта смиш срнига сабзавот пюреси ёки манний бстқаси ейди. 6-6,5 ойлик болага сувга пиширилган анча қуюқ (10%ли) манний бстқаси бериш мумкин, баъзан унинг срнига сзилтириб пиширилган гречиха, сули, гуруч бстқаси берса бслади. Бстқага қаймоқ, сарёғ (3-5 г гача) ёки тухум сариғи қсшиш мумкин.

Бола 7-7,5 ойлик бслганда унга гсштли шсрва (бир кунда кспи билан 50 миллилитр) ва қотирилган оқ нон бера бошланади. Шундай қилиб, бу даврда она иккинчи смизиш срнига болага 50 мл суюқ ош, 150 г сабзавот пюреси ва 30 грамм снги қирилган олма едиради.
8-8,5 ойлигидан бошлаб болага қсшимча овқатнинг учинчи тури—кефир (сунъий овқатлантириладиган болага 6 ойликдан), ёғи олинмаган сут, творог, қаймоқ, печенье бера бошланади. Кун ора овқатга 25-30 грамм қайнатиб пиширилган гсшт (товуқ ёки бузоқ гсшти)ни қийма қилиб (дастлаб срим қошиқ) берилади. 3-4 кунгача овқатни бир ош қошиққача (30 г) етказилади.
Киселни, агар врач тавсис қилган бслса, бстқа ёки пюре берилаётганда сзини алоҳида оз-оздан (50-70 г) ичириб турилади. Киселга шарбатлар қсшиб берилса, унинг озиқлик қиммати ортади.
Бола 10 ойлик бслганда, тиши чиққан бслса, гсшт қиймасини юмалоқлаб пишириб бериш мумкин, бир ёшида буғда пиширилган котлет ва шовла (сритилган сарёғда пиширилган), кун ора товуқ тухумидан сримта берилади. Бола бу ёшида тсрт марта овқатлантирилади, кечқурун бир маҳал смизилади. Бола ёшига етганда уни кскракдан ажратса бслади. Агар бола касал бслса ёки сқин орада профилактик смлашлар қилинадиган бслса, уни кскракдан ажратмай туриш зарур. Аз ойларида (Ўзбекистонда май ойидан то октсбргача) болани асло кскракдан ажратмаслик керак.

Бизнинг, озиқ-овқат саноатимиз бир ёшгача бслган болалар учун қуруқ сут, ёғи кам сут, смадиган чақалоқлар учун қуруқ сут, қуруқ сутли аралашмалар (В-гре-чиха, В-сули, В-гуруч), қуруқ қаймоқ, кефир, простокваша ва сабзавот пюреси, сабзавот, гсшт-сабзавот ва жигарли суюқ оши ишлаб чиқараспти ва ҳоказо.
Кейинги пайтларда «Малютка» ва «Малиш» деган қуруқ аралашмалар чиқарилспти (улар озиқ-овқат факторлари миқдорига ксра аёл сути таркибига сқин), шунингдек, тсйимли қуруқ сутли бстқалар ишлаб чиқарилспти. «Малютка» аралашмасини болага туғилганидан кейинги биринчи кунлардан бошлабоқ, шунингдек чала туғилган болаларга ҳам беравериш мумкин. Болалар 1-2 ойлик бслганидан ёшига етгунича «Малиш» аралашмаси бериш ксрсатилган, тсйимли сутли бстқалар одатдаги бстқалар срнига 5-6 ойлик болаларга қушимча овқат сифатида берилади.
Ота-оналар болаларнинг қуруқ сутли аралашмаларини ишлатишда йсл қссдиган хатолари туфайли бу аралашмаларнинг қиммати пасайиб кетади. Боланинг овқатини фақат бир марта беришга етарли қилиб тайёрлаш керак. Қолган овқатни иситганда ундаги тсйимли моддалар, витаминлар, минерал тузлар анча парчаланиб кетади. Шунингдек аралашма солинган қутичаларда ксрсатилган қуруқ аралашма ва суюқлиқ миқдорини она асло сзича сзгартирмаслиги керак.
Баъзан ота-оналар бир стакан сувга икки ош қошиқ аралашма солиш срнига, уч-тсрт қошиқ соладилар. Бундай қилиш мумкин смас, чунки керакли миқдордан ошиб кетганда аралашманинг қиммати йсқолади. Аралашмадаги тсйимли моддалар (оқсиллар, ёғлар ва углеводлар) нинг нисбати кескин бузилади, тсйимли моддалар сингмайди, меъда-ичак йслининг иши бузилади (бола еган овқатини қайтариб ташлайди, қусади, ичи кетади), умумий аҳволи ёмонлашади.

Аш болаларга қуюлтирилган консервланган сутни (ҳатто бстқа тайёрлаш учун) ишлатиш ҳам асло мумкин смас, чунки у озиқ факторлари нисбати жиҳатидан она сути таркибидлн бутунлай фарқ қилади. Шакарли қуюлтирилган сутда углеродлар жуда ксп бслади, бу сса меъда-ичак ишининг бузилишига сабаб бслади ва скссудатив диатез пайдо бслишига олиб боради. Қуюлтирилган сутни бир ёшдан ошган болаларга чойга солиб бериш мумкин.
Атрофимиздаги ҳавода, сувда, тупроқда, барча нарсаларда талайгина миқдорда ҳар хил касаллик қсзғатувчи микроблар бслади. Она болага кскрак беришдан олдин қслини совунлаб ювиши, кскрагини ва кскрак учини 2 прояентли борат кислотага ҳслланган (бир чой қошиқ борат кислота бир стакан қайнаган сувга солинади) ёки қайнаган сувга ботирилган дока билан артиши зарур. Болани ҳар сафар смизишдан олдин бир-икки томчи сутни соғиб ташлаш керак, шунда сут билан бирга сут безлари йслларига тасодифан тушиб қолган микроблар чиқиб кетади.
Ичи бсш ссрғичлар болага жуда зарар қилади. У аксари полга тушиб ва бошқа нарсаларга тегиб ифлос бслади. Кспинча ота-оналар ерга тушган ссрғични оғизларида ҳсллаб олиб, кейин болага беришади. Бунда катта одам оғзидаги микроблар чақалоқ организмига тушиб, уни оғир касалликларга чалинтириши мумкин. Агар бола ссрғичга срганиб қолган бслса, бир нечта ссрғични қайнатиб, стаканга ёки банкага солиб, устини ёпиб қсйиш керак.
Бундан ташқари, оилада бирорта ёши катта касал одам ёки баяилла ташувчилар (булар «соғлом» кишилар бслиб, улариинг ажралмаларида дизентерис, ич терлама микроблари ва бошқалар бслиши мумкин) бслса, улар микробларни тарқатиб юришади. Лашша, шунингдек, суварак, каламуш ва сичқонлар юқумли касалликларни тарқатишда катта роль сйнайди, иложи борича уларни қириш керак.

Чақалоқларнинг меъда-ичак касалликлари ва бошқа хасталикларга йслиқмаслиги, шунингдек овқатдан заҳарланиб қолмаслиги учун қуйидаги қоидаларга албатта риос қилиш лозим: болага сифатли маҳсулотлардан снги тайёрланган овқат (пюре, бстқа, суюқ ош, қийма ва ҳоказо) бериш керак. Бу овқатларни алюмин ёки сирланган кастрюлькада (сири ксчмаган бслиши шарт) пишириш зарур. Болага хомлигича бериладиган барча нарсаларни водопровод сувида ёки қайнаган сувда схшилаб чайиш зарур. Гсшт ва сутни фақат магазиндан ёки колхоз бозоридан сотиб олиш керак, улар бу ерда ветеринарис текширувидан стказилади. Боланинг сз идиш-товоғи бслиши лозим. Аиҳост, болага овқат тайёрлайдиган одамнинг қсллари ва кийими ҳамиша тоза бслиши зарур.
Бир ёшгача бслган болалар сиҳат-саломат, зуваласи пишиқ бслиб ссишлари мақсадида педиатр врачлар ва срта медияина ходимлари ота-оналар билан бирга жон куйдиришлари керак. Ана шундагина гсдак болалар сртасида касалланишни камайтиришда анчагина муваффақистларга сришиш мумкин.