Mavzu hozirgi paytda eng muammoli deb hisoblasak adashmaymiz. O'zbek tiliga "Davlat tili" maqomi berilganiga 22 yil bo'ldi. Shuncha vaqtdan beri ko'p ishlar qilindi tilimizni bu maqomga olib chiqish uchun. Ha, ko'p ishlar qiindi, lekin hali yana shuncha qilinishi kerak bo'lganlari yotibdi.
Har kuni ertalab ishga kelaman, honamni ochaman, bir ko'zdan kechiraman... Stolimda bir dunyo qog'ozlar - hammasi ruscha! Bo'lishi mumkin birorta gazeta yoki taklifnoma - o'zbekcha! (shu taklifnomani ham nahorgi oshga emas, kechki bazmga aytishganida ruscha yozisharmidi...)
To'rtta o'zbek majlis o'tkazamiz, tabiiyki bayonot ruscha yoziladi. ("Протокол"ning "Bayonot" bo'lishini hozir zo'rg'a esladim - ishlatmasangiz esingizdan chiqib qoladida har qanday so'z). Nega bunday?, qachongacha? degan savollar har kuni o'ylantiradi. Bunga yetarlicha sabablar ham bordir, lekin hamma muammo ana shu sabablarning bartaraf qilinmayotganligida. Birinchi navbatda adabiyotlar (texnik adabiyotlar), ikkinchisi katta korhonalarda hujjatlarni to'liq o'zbek tiliga o'tkazish uchun ko'p vaqt va sarf-harajat talab qilinishida. Ammo bu harakat qilinmasin degani emasku, mayli vaqt ko'p ketsin, lekin qachon boshlaymiz?... Savollar, savollar, savollar...
To'rt-besh yil oldin, bir odamdan -"Aka, mana hamma imkoniyatlarimiz bor, nomzodlik dissertatsiyasini qachon boshlaymiz?" - deb so'raganimda, -"Hozir qilsak rus tilida yozishimizga to'g'ri keladi, biroz vaqt o'tsin. Lotin alifbosida o'qiganlar maktabni tugatib institutga kirishdi. Ertaga institutni ham tugatishganidan so'ng o'z-o'zidan yozuv o'zgaradi, shunda o'zbekcha dissertatsiya yozish boshlanadi. Biz o'z tilimizda yozamiz, va ko'rsatamiz o'zbek tilida ham texnikaga oid dissertatsiyalarni zo'r qilib yozsa bo'lishini," - degan edi. Menimcha, hali-beri bunday bo'lmaydiganga o'xshaydi.
Yana bir narsa, ko'chalardagi reklamalar, yoki nomlar! O'tgan kuni bir AYOQSHning tepasidagi yozuvni ko'rdim. "Zapravka"ning eski nomi "Olmos" edi. Endi yangicha yozishibdi: "AvtoAlmaz" - deb. Qarang, bu lotin yozuvidami, ingiliz tilidami, yoki rus tilidami?! Nega lotin yozuvi bo'lsa "AvtoOlmos" emas, nega inglizcha bo'lsa "Diamond" emas, ruscha bo'lsa nega "Алмаз" emas, lotin yozuvida?! Ruslar ham lotin yozuvini qabul qilishibdimikin yoki... Mana bu haqiqiy "каша"! Bilamizki, har bir shaxar va tuman hokimiyatida bu bilan shug'ullanadigan kishilar bor, faqat ular saaal uyquchiroq...(uyg'otib qo'yay desam shu kunlarda ko'rinishmayapti:) )
"H" va "x" ning farqiga kelsak, bu tilimizda katta rol o'ynaydi. (To'g'risi, o'zim ham bu harflarda adashaman). Vodiyliklarning talaffuzida bu tovushlar unchalik ham bilinmaydi, lekin Samarqand, Buhoro, Xorazm taraflarda buni oson farqlashadi. Bu ikki harfni birlashtirish kerak deganlarning fikriga qo'shilolmayman. Tilimiz shunday ham omonim so'zlarga boy, ularni yana ham ko'paytirishning nima keragi bor? Ba'zi hollarda ma'no o'zgarishi ham mumkin gapimizda. Masalan, shox bilan shohni bir hil qilib qo'yish to'g'ri bo'lmasa kerak. Eski o'zbek yozuvimizda ham bu harflar alohida mavjud edi. Tilimizdagi tovusharni boshqa xalqlarning tili bilan so'lishtirolmaymiz. Ba'zi bizdagi tovushlar bizga yaqinroq bo'lgan turk tilida ham yo'q.
Qanchalik to'g'ri yoki yo'q - bilmayman, biroq menga shunday tuyuladiki, krill alifbosiga asoslangan yozuvimizni lotin alifbosiga asoslanganiga qaraganda mukammalroq tuzishgan edi.
Baribir ishonib qolamiz, O'zbek tili mutloq Davlat tili darajasida bo'ladi bir kun!