Biz ichkariga kiramiz: havlining ikki tomoni to Kumushbi-bining uyigacha qator kuyav kutkan xotinlar, bola-chaqalar bilan to'lg'an. Ba'zan kutkuchi xotinlarning qo'lida yonib turg'an sham. Kuyav tushadirg'an uy to'y mollari bilan juda ham bejalgan. Yuqorida yozilib o'tilgan qutidor uyining aksar jixozlari shu uyga, Kumush qiz uyiga ko'chirilgan. Bir bulargina emas xotin-qizlar qo'li bilan chatib ishlangan turlik ziynat chodirlari bilan ham bejalgan, shipda katta qandil, qandilda o'ttuzlab sham'lar yonib uyni sirlik bir holatka qo'yadirlar. Burchakda qizlar majlisida ko'rilgan oq kiyimlar bilan Kumushbibi turadir... Uning husni bejalgan uyning oqlari, ko'klari, sariqlari va qizillari bilan tovlanib xayoliy bir siymoda... Ko'z yoshlarini oquzib yangasining so'ziga quloq osmaydir. Tashqaridan eshitilgan «kuyav! kuyav!» so'zi bilan tag'in ham uning ko'z yoshisi ko'payib tusi ham o'zgardi. Yangasi Kumushni shu holda qoldirib o'zi yugirganicha eshikka chiqdi. Kuyav kelar edi: ikki tomonni sirib olg'an xotin-qizlar o'rtasidan Otabek kelar edi. Uning ketidan Oftob oyimning egachisi isiriq tutatar edi. Xotinlar qo'llarida sham' bilan unga qarar va uzatib qolur edilar. Kuyav uyning yonig'a etdi. Uning yuzi uyatidan juda qizarg'an, qochqali joy topolmas edi. Shu kezda uyning eshigi ochildi-da, yanga to-monidan qarshilandi.

— Kiringiz, bek.

Otabekning yurak urishi ehtimol yangasiga ham eshitilar edi... Otabek uyga kirgandan keyin yangasi tashqari chiqib, eshikni o'zi ko'rarlik qiya qilib yopdi... Uyning to'rida yonini Otabekka berib ro'ymolining uchini tugibmi, yirtibmi Kumushbibi turadir va kim keldi, deb yonig'a qaramaydir. Ro'ymol tugish bilan mashg'ul latif qo'llarni chet qo'l kelib siqdi:
— Jonim.

Kumushbibi begona qo'ldan seskandi va qo'llarini qutqazmoqqa tirishib:
— Ushlamangiz,—dedi ham siquvchi qo'ldan qutilish uchun orqaga tislandi.

Titragan va qovjiragan bir tovushda:
— Nega qochasiz? Nega qaramaysiz?—dedi bek. Kumushbibi shu choqg'acha qaramag'an va qarashni ham tilamagan edi. Majburiyat ostida, yovqarashi bilan sekingina dushmaniga qaradi... Shu qarashda bir muncha vaqt qotib qoldi. Shundan keyin bir necha qadam bosib Otabekning pinjiga yaqin keldi va esankiragan, hayajonlang'an bir tovush bilan so'radi:
— Siz o'shami?

— Men o'sha,— dedi bek. Ikkisi ham bir-birisiga beixtiyor termulishib qoldilar.

Kumushbibi og'ir tin olib:
— Ko'zlarimga ishonmayman,—dedi.

Otabek ko'zlarini to'ldirib qarab:
— Men ham,— dedi.

Shu vaqt ikki lab o'z-o'zidan bir-birisiga qovishdi... Kichkina nozik qo'llar yelka ustiga, kuchlik qo'llar qo'ltiq ostig'a yopishtilar.

umushbibi Otabekning yuziga uzoq tikilib turdi-da:
— Kutilmagan bir baxt,— dedi va o'zining otidek bir narsaning tovshi kabi qilib kulib yubordi. Bu kulish havlilargacha eshitildi. Qiya ochilib turg'an uy eshigi ham qattiqqina beklandi. Kumushbibi Otabekning qo'lidan ushlab quyida yozib qo'yilg'an dasturxon yonig'a boshladi:
— Siz bo'lg'anlig'ingizni ilgaridan bilganimda boshqacha qarshilar edim,—dedi.
— Boshqa deb o'yladingizmi?
— O'ylash qayerda, siz bo'lursiz, deb ko'nglimga ham kelmagan edi,—dedi-da, tag'in kulib yubordi.

Dasturxon yonida Kumushbibining latif bilagiga Otabek oltin uzuk solur ekan, ul yerga qarag'an holda edi.

— Men sizga hech narsa ham hozirlamag'an edim...
— Hozirlamag'aningiz uchun o'kinasizmi?
— "¦
— O'kinmangiz,— dedi bek,— sizdan bir narsani so'rasam ayamassiz?
— Ayamayman.

Otabek Kumushbibining lablari ustidagi qora holig'a ishorat qilib:
— Shu yerdan bir o'pish bersangiz siz ham katta esdalik hozirlag'an bo'lur edingiz,— dedi.

Kumushbibi qizarindi.

* * *

Otabek Marg'ilon kelganning ikkinchi kuni poyafzal bozorida bo'lg'an edi. Asr namozning vaqti o'tib borg'anliqdan ul shundagi do'kondorlarning birisidan tahorat olish uchun suv so'radi. Ko'chadagi suv ariqning tegidan — soy oqar, shuning uchun undan foydalanish qulay emas edi. Do'kondor unga suvning qulay o'rnini ko'rsatdi: «Mana shu burchakdagi darbozadan ichkariga kirsangiz ariqning yuza joyini topib tahorat olursiz» dedi. Otabek do'kondorning ko'rsatishicha qutidorning tashqarisig'a kirdi. Shu vaqt tasodufan nima yumish bilandir mehmonxonadan chiqib kelguchi farishtaga ko'zi tushdi. Kumush ham ariq yoqasig'a kelib to'xtag'an chingilin yigitka beixtiyor qarab qoldi. Ixtiyoriy emas, g'ayri ixtiyoriy ikkisi ham bir-birisidan bir muncha vaqt ko'z ololmadilar. Oxirda Kumush nimadandir cho'chig'andek bo'ldi, yengilgina bir harakat bilan o'zini ichkari yo'lak tomong'a burdi. Bu burilishdan uning orqa o'ngini tutib yotqan qirq kokillari to'lqinlandilar. Kumush ichkariga qarab chopar ekan, yo'l ustidan ariq bo'yida qotib turg'an yigitka yana bir qarab qo'ydi va bu qarashda unga yengilgina bir tabassum ham hadya qildi... Kumush ichkariga kirib ko'zdan g'oyib bo'ldi, lekin Otabek yana bir necha daqiqa yerga mixlangandek qotib turdi...

Oxirda ko'zini katta ochib o'tkan daqiqada uchrashkani xayoliy go'zalni istab xayollandi. Biroq haqiqat boshqacha edi. Tahorat olmoq uchun ariq bo'yig'a o'lturdi. Ammo ko'zi xayol yashiring'an yo'lakda edi. Tahoratlanib bo'ldi, yana ko'zini o'sha tarafdan uzolmadi. Artinib olg'andan keyin yana oyog' ustida to'xtab qoldi. Yashiring'an go'zal ikkinchi qayta ko'rinmadi, ehtimolki, Otabekni ipsiz bog'lab, O'ZI qaysi burchakdan bo'lsa ham asiriga tamosho qilar edi.

Ko'b kutdi, asr namozini qazo qilib kuch bilan qutidor uyidan chiqdi va shu daqiqadan boshlab unda muhabbat mojarosi tug'lg'an edikim, bu yog'i ukug'uchimizga ma'lumdir. Kumushbibining yuqorida «Siz o'shami?» deb so'rashi shunga binoan bo'lib, ammo unga masalaning onglashilmay qolishi va chin baxtni bil'aks kutib olinishi qiziq edi. Shunday qilib ikki yoshning birinchi ham sof muhabbatlari qovishish bilan natijalandi.
   

12. CHAQIMCHILIQ

Bu kun yetti kun... Otabek qutidorning qizig'a uylandi. Ul bu xabarni Qo'qondan qaytishda eshitkan edi. O'zining qiiyofatiga yarasha qo'rqunch yo'llar izlar ekan, quloqlari tegi-da «...qizig'a uylandi»— jumlasi takrorlanib turg'andek bo'lar edi.

Uning Qo'qondan qaytishi ikkala xotini uchun ham ulug' bir falokat bo'ldi. Chunki arzimagan bir sabab bilan ikkalasi ham yaxshig'ina tayoq yeb oldi. Shuning uchun ikki kundash uning oldig'a kirishdan qo'rqib, yana to'g'risi uning sovuq aftini ko'rishdan jirkanib havlining chet-chetida yurarlar, ikki kundash bilittifoq unga o'lim so'rarlar; «Qo'qonda o'lsa, o'lugini itlar yesa biz achinarmi edik» deyarlar edi.

Ul o'lturgan ko'yi nima to'g'rida bo'lsa ham juda bosh og'ritib-o'ylar edi. Shu choqda uning tusidan yirtqichlik, bir gunohsizning ustiga xujumga hozirlang'an vaxshiylik belgulari ko'rilur edi. Har holda ul yaxshiliqqa emas, qandog' ham bo'lsa bir vaxshiylikka yo'llar, rejalar izlar edi. Oxiri uning yuzida istexzolik bir iljayish ko'rildi-da, bir narsaga qaror qo'yg'andek bir harakat yasadi va o'rnidan sakrab turib qoziqdag'i kirlab ketkan sallasini qo'lig'a oldi va havliga chiqdi. Tashqarisida besh do'konlab ish tukib turg'an xalfa shogirdlariga ba'zi ta'limotlarni bergach, bir ulug' darboza orqaliq ko'chaga yurdi. O'ralib bitmagan sallasini tuzata-tuzata tor, kirdi-chiqdilik ko'chalar bilan shaharning kunbotar tomonig'a, beklar maxallasiga qarab ketdi.

Beklar mahallasining boshlanishida, janubga qaratib qurilg'an ulug' bir darbozaning yonida ikki nafar miltiq va qilichlik yigit so'zlashib turar edilar. Bularning yoniga bizga ma'lum kishi kelib to'xtadi va ulardan so'radi:
— Bek uydamilar?

So'zning beliga tepkani uchun yigitning birisi o'shshayib so'rag'uchig'a qaradi, ikkinchisi qo'llari orasidari miltig'i bilan ichkariga ishorat qilib javob berdi:
— Bor!

Darbozadan ichkariga kirilgach, saroy kabi bir havli, ayvonda o'n beshka yaqin yarog'liq yigitlar to'nkalardan gulxan solib, isinib ulturmakda edilar. Ul to'rdagi ayvon orqaliq yuriladirgan uyning eshigida turg'uchi yigit og'asining yonig'a bordi va qo'rboshi bilan uchrashmak orzusida bo'lg'anlig'ini aytib undan kirishka ijozat so'radi. Yigit og'asining raxbarligi bilan ichkariga kirdi: boshig'a ko'k salla cho'lg'ag'an, egniga o'ratepaning bosmasidan chakman, beliga kumush kamar bog'lab kumush qinlik qilichini» tizasiga boskan, qora tanlik bo'lsa ham ko'knorimi, taryakmi iste'molidan yuzi sarg'ayg'an qirq-elli yoshlar chamaliq bir kishi yorliq sumon bir yozuvni o'qub o'lturmoqda edi. Qurboshi kelguchining salomiga e'tiborsizg'ina javoblang'an bo'ldi-da, ruhsiz bir-tovush bilan:
— Nima qilib yuribsan?—deb so'radi.
— Taqsir, sizga arz bor.

Yigit og'asi kelguchini qoldirib chiqdi. Kelguchi eshik yonida oyog' ustida qo'l bog'lab turar edi.

— Qanday arzing bor?
— Taqsir... ijozat bersangiz o'ltursam...
— Xo'b, o'ltur.

Kelguchi ko'b tutulib tusi o'ngg'an gilam ustidan yurib borib qo'rboshi qarshisig'a tavozi' bilan o'lturdi. Qurboshi qo'lidag'u yozuvni buklab qo'ynig'a tiqdi-da, kelguchini yer ostidan kuzatdi.

— Qayerliksan?
— Taqsir... shu yerlik, Marg'ilonliq
— Oting nima?
— Taqsir... Homid.
— Nima kasb qilasan?
— Ustakorlik.
— Yaxshi, arzingni gapir?