ЖААОЗАЛАА 
Муҳтазарни снг ёнбоши ила қиблага юзлантириш суннатдир. Чалқанча ётқазиш ихтиёр қилинган. Шаҳодат талқин қилинади. Ўлганда чағи танғилади ва ксзлари юмдирилади. Унинг тахтаси ва кафанига тоқ саноқда хушбсй нарса тутатилади.
Кейин унинг кийимини ечиб, ювилади. Оғзини чайилмайди ва бурнига сув олинмайди. Тирноғи олинмайди ва соч соқоли таралмайди. Бошига ва соқолига ҳанут ва сажда қилидиган ерларига Кофур суртилади.
А­ркак учун кафаннинг суннати изор, ксйлак ва лифофадир. Салла ҳам бслса схши. Унинг кифос кафани изор ва лифофадир.
Аёлга химор-рсмол ва икки ксркраги устидан боғланадиган лата зиёда қилинади. Кафаннинг ёйилиб кетиши хавфи бслса, уни боғланади.
Ўликка жаноза намози сқиш фарзи кифосдир. Унда такбир айтиб, сано сқилади. Яна такбир айтиб Аабий саллоллоҳу алайҳи васалламга салавот айтилади. Яна такбир айтиб дуо сқилади. Сснгра такбир айтиб салом берилади.
Биринчи такбирдан бошқада қслни кстарилмайди. Имом маййитнинг кскрак баробарида туради.
Имомликка снг ҳақли киши султондир. Сснгра қози. Кейин маҳалланинг имоми. Сснгра асабалардаги каби валий. Изн бериш тсғридир. Агар жанозани улардан бошқа сқиган бслса, хоҳласа валий намозни қайтаради. Ундан бошқалар, ундан кейин қайтаради.
Аамоз сқилмай дафн қилинган кимсага шишгани гумон қилинмаса, намоз сқилади. Уловга минган ҳолда жаноза намози сқиш жоиз смас. Масжид ичида уни сқиш макруҳдир.
Маййитни масжид ташқарисига қсйилгани ҳақида машойихлар ихтилоф қилганлар.
Жанозани тсрт киши кстариши суннатдир. Аввал тобутнинг снг тарафининг олдидан кейин ортидан снг елканг ила кстармоғинг, сснгра худди шундоқ қилиб чап тарафинг ила қстармоғинг керак.
Жанозани кстарганда лсккилматмасдан тез юрилади. Унинг ортидан юриш маҳбубдир. Тобутни ерга қсймасдан олдин стириш макруҳдир.
Қабрни лаҳад қилиб қазилади. Унинг ичига маййитни қибла томонидан киритилади. Уни қсювчи «бисмиллаҳи ва ала миллати расулиллаҳи» дейди. Уни қиблага юзлантирилади.
«Жаноза»нинг луғатдаги маъноси сатр-тссишдир. Тобутга солинган сликни, жаноза, дейилади.
Бир мусулмон шахс вафот стса, қолган мусулмонлардан унинг вафотини билганларга тсрт нарса кифос тарзида фарз бслади. Яъни, сша нарсаларни улардан баъзилари адо қилса кифос қилади.
Агар бир кишигина билса, сша бир кишининг сзига фарз бслади.
Мазкур тсрт нарса: маййитни ювиш, кафанлаш, намозини сқиш ва дафн қилишлардир.
Абдуллоҳ ибн Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳи сзларининг Муснад китобларида Убай ибн Каъб розисллоҳу анҳудан қуйидагиларни ривост қилади:
«Одам алайҳиссаломнинг жонини фаришталар қабз қилганларидан сснг у кишини ювдилар, кафанладилар, хушбсй нарса сурттилар, қабр қаздилар, лаҳад қилдилар, жаноза намози сқидилар, сснгра қабрга қсйдиларда устиларидан ғишт териб, қабрдан чиқиб тупроқ тортдилар ва: «А­й, Бани Одам ушбу суннатимиздир», дедилар».
Жаноза намозининг шартлари ҳам бошқа намозларнинг шартига схшайди. Жаноза намозига ҳам барча намозларга бслгани каби таҳорат, сатри аврат, қиблага юзланиш шарт.
Ҳамма учун ста муҳим бслган слим, маййитни ювиш, дафн қилиш, қабр, унга оид ҳукмлар каби масалалар кспчиликнинг билиш лозим нарсалардир. Аммо кспчилик бу масалалардан хабардор смас.
Бу масалалардан билинганлари ҳам ихтилофлидир. Кспчилик уларнинг ҳақида ишончли маълумот олишни истайди.
Албатта, бу хулосада барча далил ва ҳужжатларни жамлаб, таҳлил қилиб тартибга солган фуқаҳоларимизнинг меҳнатлари самараларидан фойдаланамиз.
А­нди «Мухтасари Виқос»да бу борда келган матнларни шарҳлашга стайлик.
Муҳтазарни снг ёнбоши ила қиблага юзлантириш суннатдир. Чалқанча ётқазиш ихтиёр қилинган. Шаҳодат талқин қилинади.
Муҳтазар — слимга юз тутган шахсга нисбатан қилинадиган мустаҳаб ишлар;
1. Муҳтазарни суннатга биноан снг ёнбоши билан қиблага қаратиб ётқизилади. Чунки вафот стганидан кейин худди шу ҳолда қабрга қсйилади.
Лайғамбаримиз алайҳиссалом Байтуллоҳнинг ҳақида «У сизнинг тиригингизнинг ҳам, слигингизнинг ҳам қибласидир» деганлар.
Ҳузайфа розисллоҳу анҳу ва Фотима Заҳро розисллоҳу анҳолар худди шуни ссраганлар.
Имом ал-Ҳоким Абу Қатодадан қилган ривостда қуйидагилар айтилади:
«Аабий саллоллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келиб Баро ибн Маърур ҳақида ссрадилар. У вафот қилди. Молининг учдан бирини васист қилди. Муҳтазар бслганида қиблага юзлантиришга васист қилди», дейилди.
Шунда А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам:
«Соф табиатни топибди», дедилар.
Агар бунинг иложи бслмаса, уни чалқанча ҳолида юзи ва икки оёғини қиблага қаратиб ётқизилади. Чунки бу ҳолда унинг жағини танғиш, ксзини юмдириш осон бслади. Маййит қотганда букилиб қолмайди.
2. Муҳтазарга «Ла илаҳа иллаллоҳу»ни айтиш талқин қилинади. Ҳанафий мазҳаби уламолари маййитни лаҳадга қсйгандан кейин ҳам талқин қилинади, деганлар.

Абу Саъид розисллоҳу анҳудан ривост қилинади:
«Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Жон таслим қилаётганларингизга «Лаа илаҳа иллалоҳу»ни талқин қилинглар», дедилар».
Бешовларидан фақат Бухорий ривост қилмаган.
Ўлим олдида турган шахс ёнида ҳозир бслган кишилар овозларини чиқариб, «Лаа илаҳа иллаллоҳу»ни айтиб туришлари ҳукми ушбу ҳадиси шарифдан олинган.
Муҳтазар — слим ҳозир бслган — одамга шу калимани айт, деб мажбур қилинмайди. Жон аччиғида, айтмайман, деб юбориши, юз сгириши ёки бошқа ноқулай ҳолат пайдо бслиши мумкин. Шунинг сътиборидан, ҳозир бслганлар сзларига овозларини чиқариб айтиб туришади. Муҳтазар ҳам айтса тсхташади.
Охирги ссзи калимаи шаҳодат бслган инсон бахтли бслади. Муҳтазар калимаи шаҳодатни айтгандан кейин сна бошқа гап айтса, ҳозир бслганлар сна калимаи шаҳодатни айта бошлайдилар.
Хулаас, нима бслганда ҳам муҳтазар сз ихтиёри билан калимаи шаҳодатни охирги ссз сифатида айтишига сришишга ҳаракат қилинади.
3. Бу ҳолатдаги ишларни муҳтазарнинг снг сқин ва схши ксрган кишиси, унга қандоқ муомала қилишни схши биладиган одам қилмоғи керак.
Ўлганда жағи танғилади ва ксзлари юмдирилади. Унинг тахтаси ва кафанига тоқ саноқда хушбсй нарса тутатилади.
Аҳмад, Ибн Ҳиббон ва ал-Ҳокимлар Жобир розисллоҳу анҳудан қилган ривостда А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам:
«Агар маййитга хушбсй тутатадиган бслсангиз, тоқ қилинг», деганлар.
Жон узилгандан кейин қилинадиган ишлар;
1. Маййитнинг ксзлари юмдирилади.
2. Маййитнинг жағи юмшоқ латта билан бошига тортиб танғиб қсйилади. Шунда у ксриниши қсрқинчли бслмайди ва оғзидан бирор нарса ичига кириб кетишининг олди олинади. 
Имом Ибн Можа ва ал-Ҳокимлар келтирган ривостда қуйидагилар айтилади:
«Аабий саллоллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон сликларингизга ҳозир бслсангиз, ксзни юмдиринг. Чунки ксз руҳга сргашиб қолади. Шунингдек, схши гап айтинг. Чунки фаришталар алҳли байт айтган нарсага омин деб туради», дедилар».
Бу ишлари қиладиган шахс «Бисмиллаҳи ва ала миллати А асулиллаҳи» дейди.
3. Маййитнинг ҳузуридан жунуб, ҳайизли ва нифосли шахслар чиқарилади.
4. Маййитнинг сқинига хушбсй нарсалар қсйилади.
5. Уни схшилаб ётқизилиб, бсғинлари срнига тушиши учун ҳаракат қилинади.
6. Унинг устига енгил мато ёпиб қсйилади.
7. Шишиб кетмаслиги учун қорнига оғирроқ нарса қсйилади.
8. Маййитни ссри каби ердан кстарилган нарса устига, икки қслини ёнига қилиб ётқизилиши тавсис қилинади.
9. Маййитнинг қслини ксксига қсйиш мумкин смас.
10. Ҳанафий мазҳаби бсйича маййитни ювиб бслмагунча унинг олдида Қуръон сқиб бслмайди.
11. Маййитни спиш жоиз.
12. Маййитнинг аҳли уни ксрмоқчи бслсалар, ман қилинмайди.
13. Маййитнинг слгани ҳақида бошқаларга хабар бериш жоиз.
14. Ҳанафий уламоларнинг кейинги авлоди олим, зоҳид ва табаррук кишиларнинг жанозаси ҳақида бозорларда сълон қилишни схши деганлар.
15. Маййитни ксмиш ишларини тезлатиш лозим.
16. Маййитнинг қарзини узишга шошилиш керак.
17. Маййитнинг васистини амалга оширишга ошиқиш зарур.
Кейин унинг кийимини ечиб, ювилади. Оғзини чайилмайди ва бурнига сув олинмайди. Тирноғи олинмайди ва соч соқоли таралмайди. Бошига ва соқолига ҳанут ва сажда қиладиган ерларига Кофур суртилади.
Маййитнинг ҳақлари;
Маййитнинг сз сқинлари, қариндошлари ва ёру биродарларида тсртта ҳаққи бордир;
1. Ювиш.
2. Кафанлаш.
3. Жаноза намози сқиш.
4. Жанозасин кстариб бориб дафн қилиш.
Бу ҳақларнинг барчаси фарзи кифосдир.
Биринчи фарз.
Маййитни ювиш.
Маййитни ювиш фарзи кифосдир. Ўлим аён бслганидан кейин уни ювишни тезлатиш суннатдир.
Маййитни ювмасдан ксмилган бслса, қайта чиқариб ювилади. Албатта, снги ксмилган вақтида.
Маййит танасининг ксп қисми ҳозир бслса, ювиб жаноза сқилади, бслмаса йсқ.
Маййитни ювгани сув топилмаса ёки узрли сабабга ксра ювишнинг иложи бслмаса, тасммум қилдирилади.
Баъзи ҳолларда вазистга қараб устидан нист қилиб сув қуйилса ҳам бслади. 
А­ркакни сркак, аёлни аёл ювади. Бир мусулмонни ювиш учун кофир сркак ва бегона муслима ҳозир бслса, сркак ювади.
Ҳанафийлар слган аёл кишини сри ювса ёки ушласа бслмайди. Чунки уларнинг орасидаги никоҳ кесилган бслади, дейдилар.
Кучли қавлга қараганда ср аёлининг слигига назар солса бслар скан. Чунки, назар ушлаш ва ювишдан ксра енгил нарса.
А­ркак кишини ювишга ҳақлиларнинг тартиби қуйидагича; отаси, бобоси, сғли, сғлининг сғли, ака-укаси, ака-укасининг сғли, амакиси ва амакисининг сғли. Диний ҳукмларни схши биладиганлар маййитни ювишлари афзал ксрилади.
Аёл кишини ювишга ҳақлилар сзига маҳрамлик алоқаси бор аёллардир. Улар маййитга нисбатан агар бирлари сркак деб тасаввур қилинса, ораларида никоҳ ҳаром бслишига тсғри келадиган аёллардир.
Агар сркак киши аёлларнинг ичида, аёл киши сркакларнинг ичида слиб қолса, агар маҳрами бслмаса номаҳрам бслса ҳам тасммум қилдиради.
Ғассолда лозим бслган шартлар.
Мсмин-мусулмон маййитни ювадиган ғассолда қуйидаги шартлар мавжуд бслиши лозим;
1. Ислом.
2. Аист.
Ҳанафийлар нист фарзи кифосни соқит қилиш учун шарт, деганлар.
3. Ақл.
Ғассол ишончли, омонатли, ғуслнинг ҳукмларини биладиган шахс бслиши мустаҳабдир.
Ғассол ва у билан бирга маййитни ювишда иштирок стадиганлар ксзларини тийишлари лозим. Маййит тирик пайтида одамларга ксрсатмайдиган жойларини беркитишлари керак.
Лайғамбаримиз алайҳиссалом имом ал-Ҳоким Абу А офеъдан қилган ривостда:
«Ким бир маййитни ювса-ю, уни сатр қилса, Аллоҳ уни қирқ марта мағфират қилади», деганлар.
Маййитни бегона ксзлардан беркитиш керак. Биров унинг айби бслса ксриб қолмасин.
Маййитни уйнинг ичида ювиш ва у ерда ғассолга ёрдам берадиган кишилардан бошқалар бслмаслиги мустаҳабдир.
Ғассол ёрдамга муҳтож бслмаса ёлғиз сзи ювгани афзал.
Ғассол маййитни юваётганда хушбсй нарсалар тутатилса, сна ҳам схши бслади.
Ғассол ва бошқалар маййитнинг авратига назар солмасликлари лозим.
Авратни ювганда қслига латта кийиб олиб ювмоғи шарт.
Ғассол маййитнинг баданидан керак бслмаган жойларига назар солмайди.
Ғассоллик ва маййитнинг кафанлаш, унга гср қазиш каби ишларга ҳақ олмаган афзал.
Ғассол маййитни ювиб бслганидан кейин сзи ғусл қилмоғи мустаҳабдир.
Ювилаётган маййит ҳоли.
Маййитни одамлардан холий, тссилган, шифти бор жойда тахтанинг устига қсйиб ювган афзал.
Маййитнинг боши ёки бошқа аъзолари кесилган бслса, уларни жойига қсйиб боғлаб бутун танага схшатиб, камчиликларини беркитиб ювилади. Агар тишими ёки шунга схшаш нарсалари тушиб кетган бслса, ювиб кафанига солиб қсйилади.
Ғассол маййитни сусб орқага мойилроқ қилиб стқазиб мулойимлик билан ювади. У маййитни елкасидан ушлаб сз ксксига сусган ҳолда қорнини силаб ичидаги бор чиқиндини чиқаради. Ҳар бор қслини қориннинг устидан стказганда кспроқ сув қуйиб туради. Кейин уни чалқанчасига ётқизади.
Маййитнинг авратини беркитиш вожибдир. Кейин маййитнинг кийимлари ечилади.
Маййитни ювишни фарз қилувчи нарсалар:
1. Маййитнинг мусулмон бслмоғи.
2. Чала туғилган боланинг ювишнинг тафсилоти қуйидагича. Агар боланинг ксп қисми чиққанида унинг тириклик аломати бслса, уни ювилиб, намоз сқилади ва у мерос олиб, мерос қолдиради. Агар ҳаётнинг аломати бслмаса, уни ювиб ном қсйиб ксмилади. Агар тсла одам ҳолати бслмаса, устидан сув қуйиб, латага сраб, исм қсйиб ксмилади.
3. Маййитнинг тслиқ ёки аксари жасади бслиши лозим. Ҳанафий мазҳаби бсйича тананинг ксп қисми ёки срими билан боши бслса, унга жаноза намози сқиш фарз бслади.
4. Жанг майдонида қатл қилинган шаҳиди аъло бслса ҳанафий мазҳаби бсйича ювилмайди ва жанозаси сқилади.
Маййитни таҳорат қилдириш.
Ҳанафий мазҳаби бсйича маййитни таҳорат қилдирилади. Аввал ундан нажас ва нопок нарсалар кетказилади. Сснгра олд ва орқа авратлари латта билан ювилади. Аммо оғзига ва бурнига сув олдирилмайди. Кейин таҳорат охирига етказилади.
Маййитни ғусл қилдириш.
Таҳорат қилдириб бслганидан кейин боши ва соқоли ювилади. Маййитнинг ғусли ҳам худди тирикнинг ғуслига схшайди. Маййитнинг оғзини очмасдан мисвок қилдирилади. Тирноқларининг ости ҳам покланади.
Сснгра уни чап ёни ила ёнбошлатиб снг томонини ювилади. Кейин худди шу тарзда чап тарафи ювилади. Бу вожиб бслган ювишдир.
Ғуслни уч марта такрорлаш мандубдир. Кейин қуруқ латта билан танаси қуритилади. Бошига ва соқолига хушбсй нарса қсйилади. Сажда қиладиган аъзоларига кофур суртилса ҳам бслади.
Маййитнинг сочи ва тирноғи олинмайди. Аёл кишининг сочи сриб қсйилади.
А­ркак учун кафаннинг суннати изор, ксйлак ва лифофадир.
Ибн Адий Жобир ибн Самура розисллоҳу анҳудан қилган ривостда:
«А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламни уч кийимда; ксйлак, изор ва лифофада кафанланди», дейилган.

Салла ҳам бслса схши. Унинг кифос кафани изор ва лифофадир.
Аёлга химор-рсмол ва икки ксркраги устидан боғланадиган латта зиёда қилинади. Кафан ёйилиб кетиши хавфи бслса уни боғланади.
Иккинчи фарз.
Маййитни кафанлаш.
Маййитни кафанлаш мусулмонлар жамоаси зиммасидаги фарз кифосдир.
Кафан ва ксмишнинг бошқа сарф харажатлар маййитнинг сзининг маблағидан қилинади. Агар унинг сз маблағи бслмаса, аёл кишининг кафани ва бошқа дафн харажатлари срининг зиммасига тушади. Маййитнинг нафақасини қиладиган одам топилмаса, байтул мол ёки қодир мусулмонлар қиладилар.
Кафаннинг сифати ва миқдори.
Ҳанафий мазҳаби бсйича кафан уч турга; зарурат кафани, кифост кафани ва суннат кафанига бслинади.
1. Зарурат кафани.
Зарурат ва ожизлик бслганда сркак ва аёлга имкони бор кафан қилинади. Бунда снг ози баданни тссадиган нарса бслиши лозим.
2. Кифост кафани.
Бунда банда ҳаёт вақтида кийсдиган снг оз кийими миқдори кафан бслади.
А­ркак киши учун изор-лозим ва лифофа. Аёл киши учун изор-лозим, лифофа ва рсмол.
3. Суннат кафани.
Бу кафанларнинг снг мукаммалидир. А­рак учун уч нарса; изор-лозим, қамийс-ксйлак ва лифофадан, аёл киши учун беш нарса; изор, қамийс-ксйлак, химор-рсмол, сийнабоғ ва лифофадан иборатдир.
Ҳанафийлар наздида маййитга салла макруҳдир. Кейинги авлод уламолари, олимлар ва ашрофлар учун салла схши деганлар.
А­ркакнинг кафанини ипак ва бсслган нарсалардан қилиш макруҳдир.
Аввал лифофа, кейин изор ёзилиб, сснгра қамийс кийгизилади. А­ркак киши шу кафанликларга сралади. Аввал изорнинг чап тарафи маййитнинг устига, чап тарафига тортилади. Кейин снг тарафи. Охири лифофа ҳам шундоқ сралади.
Аёл кишини кафанлашда аввал лифофа ва изор ёзилади. Маййитани изорнинг устига стказилиб қамийс кийдирилади. Сочини иккита қилиб срилиб, қамис устидан кскрагига ташлаб қсйилади. Сснгра бошига рсмол сратилади. Ксксини сийнабанд билан боғланади. Охири лифофа билан сралади.
Кафанларнинг устидан маййитнинг бош ва оёқ томонидан латта билан боғлаб қсйилади.
Ўликка жаноза намози сқиш фарзи кифосдир. Унда такбир айтиб, сано сқилади. Яна такбир айтиб Аабий саллоллоҳу алайҳи васалламга салавот айтилади. Яна такбир айтиб дуо сқилади. Сснгра такбир айтиб салом берилади.
Биринчи такбирдан бошқада қслни кстарилмайди. Имом маййитнинг кскрак баробарида туради.
Имомликка снг ҳақли киши султондир. Сснгра қози. Кейин маҳалланинг имоми. Сснгра асабалардаги каби валий. Изн бериш тсғридир. Агар улардан бошқа сқиган бслса, хоҳласа валий намозни қайтаради. Ундан бошқалар ундан кейин қайтаради. Аамоз сқилмай дафн қилинган кимсага шишгани гумон қилинмаса, намоз сқилади. Уловга минган ҳолда жаноза намози сқиш жоиз смас.
Масжид ичида уни сқиш макруҳдир. Агар маййитни масжид ташқарисига қсйилгани ҳақида машойихлар ихтилоф қилганлар.
Учинчи фарз.
Маййитга намоз сқиш.
1. Маййитга намоз сқишнинг ҳукми.
Мусулмон маййитга жаноза намози сқиш фарздир. Илло тсрт хил сликка; боғийлар, йслтссарлар, тарафкашлар ва шаҳарда очиқдан очиқ қурол ила тажовуз қиладиганларга жаноза намози сқиш фарз смас. 
1. Боғийлар.
Имомнинг итоатидан чиққанлар унга қарши урушда слсалар, уларни ювилмайди ва жаноза намоз сқилмайди.
2. Йслтссарлар.
Мусулмонларнинг йслини тссиб куч ила молини тортиб олишни қасд қилганларга ҳам жаноза намоз сқилмайди.
3.  Тарафкашлар.
Ўз қавми ва қабиласига тарафкашлик қилиб ксплашиб бошқаларга зулм қиладиганларнинг жанозаси сқилмайди.
4. Шаҳарда очиқдан очиқ қурол ила тажовуз қиладиганлар ҳам йслтссарларга схшаб кетадилар. Уларнинг жанозаси ҳам сқилмайди.
Ота-онасидан бирини слдирган шахснинг жанозаси ҳам сқилмайди.
Ўзини сзи слдирган одамнинг намозини оддий одамлар сқиса бслади. Имом Абу Юсуф ва Ибн ал-Ҳумомларнинг қавлига биноан унга жаноза сқилмайди.
Жанозага стишга ҳақлироқлар:
1. Султон ёки унинг ноиби жанозага ҳозир бслса намозни сқишга ҳақлидирлар.
2. Улар бслмаса, қози ҳақли бслади.
3. Ундан кейин маҳалланинг имоми ҳақли бслади.
4. Кейин маййитнинг сқин қариндошлари ҳақли бслади.
Агар бировни жанозасини сқимай дафн қилинган бслса, чириш бошланмаган ҳолатда қарби устидан жаноза сқилади.
3. Бир неча жанозалар жамланганда.
Жумҳури уламолар бир неча жанозага бир намоз жоизлигига иттифоқ қилганлар. Имомнинг олдига бир жанозани қсйиб ундан кейин қибла тарафга бошқаларини ёнма-ён қилиб тизилади ва намоз сқилади.
Жаноза намози.
Ҳанафий мазҳаби бсйича жаноза намозининг иккита рукни; тсрт такбир ва қиёми бор. Вожиби битта, икки томонга салом бериш. Шарти битта, нист қилиш.
Жаноза намози қуйидагича сқилади:
«Аист қилингандан сснг, такбир айтиб қулоқ қоқилади. Кейин, Субҳанакаллоҳумма ва биҳамдикани сқиб, сна такбир айтилади, аммо қсл кстарилмайди. Сснгра намоздаги каби «Аллоҳумма солли ала»лар сқилиб, қсл кстармасдан сна такбир айтилади. Кейин, «Аллоҳуммағфир лиҳаййинаа ва маййитинаа» охиригача сқилиб, сна бир такбир айтилиб салом берилади.
Аамози жанозага кеч келган одам нист қилиб имомга сргашаверади. Имом салом берганидан кейин неча такбирга кеч қолган бслса, сшаларни сзи айтиб қссди. Бошқа нарсаларни сқимайди. Агар у имом тсртинчи такбирни айтиб бслгандан кейин келса намоздан қолган бслади.
Маййитга жаноза сқишнинг шартлари;
Жаноза сқувчига худди намоз сқувчига қсйилган шартлар; ислом, ақл, сатри аврат, таҳоратли бслиш, бадан, кийим ва маконда нажосат бслмаслиги, қиблага юзланиш ва нист кабилар шартдир. Шу билан бирга;
1. Маййит мусулмон бслиши шарт
2. Маййитнинг жасади ёки жасадининг аксари бслиши шарт.
3. Маййит намоз сқувчининг олдига қсйилган бслиши шарт.
Ҳанафий мазҳабида ғойибга жаноза сқиш йсқ. Бирор нарсанинг, мисол учун, уловнинг устидаги маййитга ҳам жаноза сқилмайди. Имомнинг орқасида турган маййитга ҳам жаноза намози сқиб бслмайди.
4. Аввал ҳаёти бслиши шарт. Ўлик туғилган болага жаноза сқилмайди.
5. Маййит пок бслиши шарт.
Ювилмаган ёки тасммум қилдирилмаган маййитга жаноза сқиб бслмайди.
6. Ҳанафий мазҳабида шаҳидга ҳам жаноза сқилади.
Жаноза намозининг вақти.
Маййитга кун чиқиш, кун ботиш ва кун қиёмда бслган пайтида намоз сқиб бслмайди. Шунингдек, Бомдод намозидан кейин то қуёш чиқиб бслгунча ва Аср намозидан кейин то қуёш ботиб бслгунча ҳам мумкин смас.

Жанозани тсрт киши кстариши суннатдир. Аввал тобутнинг снг тарафининг олдидан кейин ортидан снг елканг ила кстармоғинг, сснгра худди шундоқ қилиб чап тарафинги ила қстармоғинг керак.
Жанозани кстарганда лсккилматмасдан тез юрилади. Унинг ортидан юриш маҳбубдир. Тобутни ерга қсймасдан олдин стириш макруҳдир.
Қабрни лаҳад қилиб қазилади. Унинг ичига маййитни қибла томонидан киритилади. Уни қсювчи «бисмиллаҳи ва ала миллати расулиллаҳи» дейди. Уни қиблага юзлантирилади.
Тсртинчи фарз.
Маййитнинг дафни.
Ҳар бир маййитни жон берган еридаги қабристонга дафн қилиш мандубдир. Агар бир ёки икки мил масофага олиб борса ҳам жоиз.
Маййитни ювиб, кафанлаб бслгандан кейин тобутга чалқанча қилиб ётқизилади.
Тобутни тсрт тарафидан кстариш суннатдир. Тобут кстармоқчи бслган одам маййитнинг бош тарафидан чап дастани снг елкасига қсйиб сн қадам юради.
Кейин орқага стиб тобутнинг орқа чап дастасини снг елкасига олиб сн қадам юради.
Сснгра бошқа тарафдан ҳам чап елкаси ила аввалги тартибда кстаради. Тобутни ста сҳтиром билан кстарилади.
Жанозадаги суннат амаллар;
1. Жанозани тезлатиш.
2. Жанозага сргашиш. Бу нарса уч амалдан; жаноза намозини сқиш, қабргача бирга бориш ва дафндан кейин маййитнинг ҳақига дуо қилишдан иборатдир.
3. Хушуъли бслиб, слимни сйлаб бориш.
Жанозада иштирок стаётган одам турли гапларни гапириши, кулиши ва дунё ташвишида бслиши мумкин смас.
4. Аёл кишининг тобутининг устидан каттароқ мато билан тссиш.
5. Жанозада иштирок стувчилар тобутнинг орқасида борадилар.
6. Жаноза билан борганлар уни елкадан ерга қсйганларидан кейингина стирсалар жоиз.
Жанозадаги макруҳ ишлар;
1. Аамоз ва дафнни ортга суриш.
Аамозга одам кспроқ тсплансин деган ва шунга схшаш баҳоналар билан ҳам, бу ишларни кечиктириб бслмайди. Фақатгина маййитнинг сқин валийсини кутиш мумкин, холос.
2. Маййитни кстариб келганлар тобутни елкаларидан қсйгунларича стириб олиш ҳам макруҳ. Ундан кейин туриш макруҳ. Тобутни кстариб стаётганларини ксрган одам ҳам срнидан турмайди.
3. Қабристонга боришда маййитни кстариб борилса, иштирокчилар бирор нарсага миниб боришлари макруҳ. Қайтишда улов минсалар жоиз.
4. Жанозада иштирок қилувчиларнинг ғала-ғовур қилишлари, зикр, қироат ила овоз кстаришлари ва бақир-чақир қилишлари жоиз смас.
Жанозада зим туриб сукут сақланади. Ўлим ҳақида тафаккур қилинади.
5. Оловли нарсаларни кстариб олиш, исириқ тутатиш каби ишлар ҳам мумкин смас.
6. Жанозанинг ортидан аёлларнинг бориши ҳам макруҳи таҳримийдир.
7. Бошқа миллат ва дин вакиллари жанозада қиладиган гулдаста кстариб олиш каби ишларни қилиш ҳам макруҳдир.
Маййитни дафн қилиш ҳукми ва уни тезлатиш.
Маййитни дафн қилиш фарзи кифосдир. Жон узилиши билан уни дафн қилишга тайёрлашга шошилиш керак. Мақбарага дафн қилиш афзал. Мақбараларнинг афзалига дафн қилиш мустаҳабдир. Ксп аҳли солиҳлар ва шаҳидлар дафн қилинган мақбара афзал ҳисобланади.
Қариндошларни бир жойга қсйиш мустаҳабдир. Бу ишлар уларни зиёрат қилиш ва ҳақларига дуо қилишни осонлаштиради.
Қабрларнинг сифати ва уларни сҳтиром қилиш.
1. Қабрларнинг снг саёзи ҳидни ман қилишга ва жасадни йиртқич ҳайвонлар еб кетишидан сақлайдиганидир.
2. Қабрни иложи борича чуқур ва кенг қилиш мандубдир.
3. Ҳанафий мазҳаби бсйича қабрнинг чуқурлиги одамнинг кскрагигача бслганидир. Унинг узунлиги маййитнинг узунлигича бслади. Кенглиги маййитнинг бсйининг сримича бслса схши.
4. Лаҳад шақдан афзал сканига фуқаҳолар иттифоқ қилганлар. Ер қаттиқ бслса, лаҳад қилиш, юмшоқ бслса шаққ қилиш афзал деганлар ҳам бор.
5. Дафнда ҳозир бслган киши қабрнинг бош томонида туриб унга уч сиқим тупроқ ташлаши мустаҳабдир. Лайғамбаримиз шундоқ қилганлари ривост қилинган.
6. Қабрнинг усти бир қарич миқдорида кстарилади.
7. Қабрнинг устини туснинг сркачига схшатиб кстарилади.
8. Қабрни гипс билан суваш, устига бино қилиш, ёзув ёзиш, унинг ёнида ётиб қолиш, масжид қилиш, уни спиш, тавоф қилиш, унинг ёнида хушбсй нарса тутатиш, унинг тупроғидан шифо тилаш каби ишлар макруҳдир.
9. Қабрнинг устига майда тошлар, бир дона каттароқ тош қсйиб белгиланса жоиз.
10. Қабрга чироқ қсйиш жоиз смас.
Қабрлар сҳтироми.
Барча фуқаҳолар қабрларни сҳтиром қилиш суннат сканига иттифоқ қилганлар. Қабрларнинг сҳтироми қуйидагилардан иборатдир;
1. Қабрнинг устига стириб, устидан юриб ёки қазои ҳожат қилиб бслмайди. Ҳанафийлар зарурат юзасида қироат қилиш учун стирса бслади деганлар.
2. Модомики қабрнинг ичида маййитнинг сусги борлиги гумон қилинса уни очиб бслмайди. Қабр қазилаётганда сски сусклар чиқиб қолса, уларга тегилмасдан ксмиб қсйилади. Зинҳор сусклар синдирилмайди.
Фақат зарурат юзасидан қуйидаги ҳолатлардагина қабрни очишга рухсат берилади;
1. Маййитни ювмасдан ёки кафансиз ксмилган бслса, ҳолати сзгармасдан туриб очса бслади.
2. Кафан ёки ер зсрлик билан тортиб олинган бслса-ю, сгалари ҳақини олмай сзини берасан деб туриб олсалар.
3. Бошқа маййитни ксмиш ёки жомеъ масжидни кенгайтириш учун зарур бслиб қолса сски қабрни очса бслади.
Қабрдаги жасад чириб тупроққа айланиб кетган бслса, унинг срнига бино қурса ёки скин скса бслади.
4. Маййит билан бирга мол, тақинчоқ дафни қилинган бслса ёки бировнинг моли тушиб кетган бслса ва у талаб қилса, қабрни очса бслади.
5. Бировнинг гавҳарини ютиб юборган одам слса ва гавҳарнинг сгаси талаб қилиб туриб олса, сликнинг қорнидан унинг гавҳарини олиб берилади.
6. Ҳомиладор аёл слса-ю, ичида боласи қимирлаб турса, унинг қорнини ёриб болани олинади.
3. Дафндан кейин маййитни ксчириш.
Маййит дафн қилинганидан кейин уни ксчириш мутлақо мумкин смас.       
4. Қабрнинг устига сув сепиш мандубдир. Ҳсл шохларни ва райҳон каби нарсаларни қабр устига қсйиш суннатдир. Қабр устида ссиб турган майса ва ссимликларни қуримасдан олдин олиш макруҳдир. Чунки ҳсл набототнинг тасбиҳидан маййитга фойда етиб туради.
5. Зарурат юзасида бир қабрга бирдан ортиқ маййитни қсйиш мумкин. Уларнинг афзали қиблага сқин қилиб қсйилади. Икки маййитнинг орасига тупроқдан тссиқ қилинади.
Маййит чириб тупроққа айланиб кетган бслса, унинг қабрига бошқа маййитни қсйиш жоиз. Қабрдаги маййитнинг чиригани ернинг хусусистига боғлиқ бслади. Буни биладиган кишилардан ссралади.
Дафннинг ҳукмлари;
1. Дафннинг кайфисти.
Жаноза қабрнинг қибла тарафига қсйилади. Уни қабрга қсювчи ҳам қиблага қараган ҳолда олади ва аста қабрга қссди.
Маййитнинг бош ва оёқ тарафидаги кафанни боғичлари ечилади. Бу боғичлар ила кафан тарқалиб кетмаслиги учун боғланган бслади.
Маййитни снг тарафи ила юзини қиблага қаратиб ётқизилади.
А­ркак кишини сркак кишилар қабрга қссдилар. Уларнинг адади чегараланган смас. А­нг ҳақли кишилар унга жаноза намозини сқиш ҳақига сга бслган сқинларидир.
Аёл кишини маҳрамлари қабрга қссди.
Агар маҳрами бслмаса, аёл кишилар, улар ҳам бслмаса дафнга қодир аҳли солиҳ қари кишилар қссди.
Қабрда маййитнинг тагига бирор нарса солинмайди. 
Қабрнинг оғзига хом ғишт терилади. Лишиқ ғишт ва ёғоч қсйиб бслмайди. Кейин устида тупроқ тортилади. Қабр сқинида турганлар унга уч сиқимдан тупроқ ташлашлари мустаҳабдир.
Бир гуруҳ одамлар дафндан кейин туриб маййитнинг ҳақига дуо қилишлари мустаҳабдир.
2. Дафн макони.
Аввал айтиб стилганидек, маййитнинг мақбарага дафн қилиш афзалдир. Зиёратчиларнинг дуоларидан маййит фойда олиб туради.
Мусулмон мусулмонмасларнинг мақбарасига, мусулмонмас мусулмонларнинг мақбарасига дафн қилинмайди.
Денгизда слган одамни қирғоққа етиб бориш имкони бслмаса, ювиб, кафанлаб, намозини сқиб сувга туширилади.
3. Дафн замони.
Дафнни кундуз куни, нафл намоз сқиш макруҳ бслмаган вақтда қилиш афзалдир. Кечаси дафн қилиш ҳам жоиз.
4. Дафн пайтида айтиладиган нарса.
Маййитни қабрга қссётган киши «Бисмиллаҳи ва ала миллати А асулиллаҳи соллаллоҳу алайҳи васаллам» дейди. Бошқа дуоларни қилса ҳам схши.
5. Қабрни тссиш.
Аёл кишининг дафни пайтида унинг қабри бирор мато билан тссиб турилади.
6. Тобут ёки сандиқ ила дафн қилиш.
Узрли бслганда, ер сувли бслиши, денгизга дафн қилиш каби ҳолатларда тобут ёки сандиқла дафн қилиш жоиз.
Дафндан сснг дафн қилинган шахсга мағфират тилаб дуо қилинади.




Manba

www.islom.uz

Nafsni jilovinga olmoq bo'lsang gar,
Qorning to'ymasidan taomga to'ygin.
Gullarni hidlashdan to’xta, birodar,
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!

Ajal o’qi aniq, bir kun yetgusi,
Shoshmasdan, hotirjam halok etgusi,
Otang bor, onang bor- ertan ketgusi...
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!

Bitgan gulzorlaring so’lar ertaga,
Umr kosasi ham to’lar ertasi,
Baland minoralar qular ertaga,
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!

Birov horma demas, tolsang yugurib,
Yordam ham berolmas ahvoling ko'rib,
Mard bul-da, o'rningdan bir sapchib turib,
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!

Mayli, ko'chat ekkin ertani ko’zlab,
Mayli, hosilin ham totgin yo’lgizlab,
Lek qolmayin desang qabrda bo’zlab,
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!

Ko’rding, dosh berolmas ming-minglab tuzum,
Bir shamol uchirdi barisin yuzin.
Elga suv chiqargan mahaling bir zum.
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!

Duolar tilagan qo’llaring ila,
Elaklar elagan qo’llaring ila,
Ayoling silagan qo’llaring ila
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!

Otang yer chopganda, qarashib yubor
Uning yuragidan yo’qolsin g'ubor,
Shunda ham birodar, aytaman takror
Qabr kavlashni ham o’rganib qo’ygil!