* * *
Jahongirning miyasiga elektrod o‘rnatib, elallomalar qatori tajribada qatnashishi bir oz qarshilikka uchrasa-da, har holda ilmiy kengashda ma’qullandi. Oradan o‘n ikki kun o‘tgach, YuNYeSKOdan ruxsat qog‘ozi keldi. Shundan so‘ng u ikki haftani neyroxirurgiya klinikasida o‘tkazdi.
Miyaga elektrod o‘rnatish neyrofiziolog va neyroxirurglar hamkorligining natijasi edi. Neyrofiziologlar, ruhiy to‘lqinga asoslanib, miya bo‘limlariga, xususan gipotalamus va gippokampga kuchsiz elektr quvvati bilan ta’sir etish mumkinligini aniqlashgach, neyroxirurglar miyaga bir necha juft jajji elektrod o‘rnatish yo‘lini izlay boshladilar. Neyroxirurglar jonivorlarning miyasiga elektrod o‘rnatayotgan damlardayoq dunyo olimlari bu ish yuzasidan ikki guruhga bo‘linishdi. Ba’zilar elektrod o‘rnatishga mutlaq qarshi, ayrimlar esa bu tadqiqotga xayrixoh edilar. Dastlabki tajribalar muvaffaqiyatli yakunlangach, fidoyi bir kishi topilib, uning miyasiga o‘n ikki juft jajji elektrod o‘rnatildi-da, jahon neyroxirurglarining anjumanida namoyish etildi. Elektrodlar miyaning ma’lum bo‘lakchalaridan birini qitiqlab uyg‘otar, qolgan qismlardagi ruhiy to‘lqinning, ya’ni his-hayajonning uyg‘onishiga esa yo‘l bermas edi.
Katta anjuman o‘tayotgan saroy sahnasiga chiqqan kishi miyasiga elektrod o‘rnatilgan odamga sira o‘xshamas, barcha kabi so‘zlar, fikrlar, kular edi. Ammo maxsus radiomarkaz ishga tushishi hamon u butunlay o‘zgardi. Dastlab haykal kabi qotib turdi. Elektrodlar boshqaruvchining buyrug‘ini qabul etgach, u markaz hukmiga itoatkorona bo‘ysuna boshladi. His qilish, o‘ylash, fikrlash, quvonish huquqidan mahrum bo‘ldi. Radiomarkaz ishini to‘xtatgach, u yana avvalgi holiga qaytdi.
Anjuman ahlining bir qismi bu kashfiyotni tabriklagan bo‘lsa-da, oradan ko‘p o‘tmay, qator taraqqiyparvar davlatlar va nihoyat YuNYeSKO bunday tajribani taqiqlash to‘g‘risida qaror qabul qildilar. Odamni tirik robotga aylantirish, uning erki, huquqini poymol etish man etildi. Biroq, ilmiy izlanishlar va tajribalar uchun, zarur paytda, ma’lum muddatga maxsus ruxsat olish mumkin, ammo ijozat vaqti tugagandan so‘ng miya elektroddan xoli qilinishi shart edi.