— Menga qara-chi, menga qara, deyapman, — Bobomurod o‘ng qo‘li bilan Omonulloning iyagini ushlab, ko‘zlariga tikildi: — Ishlaring «besh»ga o‘xshamayapti, bola-paqir?
— «Besh» bo‘lmasa, «to‘rt»dir-da, — deb hazillashmoqchi bo‘ldi Omonullo.
— «To‘rt»ga ham tortmaydi. Qanaqa ish ko‘ryap- san?
— Qotillik. Ikki kishi o‘ldirilgan.
Omonullo shunday deb ishning bayoni, gumonu taxminlarini ma’lum qildi.
— Hali ham xomsan, — dedi Bobomurod bir-ikki savol berib, javob olgach. — Sen, bola-paqir, o‘qishda yo yomon o‘qigansan, yo darslardan qochib yurgansan, yo eski pichoqqa sop ham bo‘la olmaydigan domlalardan ilm olgansan. Har holda bo‘sh kallang, bo‘shligicha qolgan. Menga o‘sha uyni bir ko‘rsatmaysanmi?
— Mumkin emas.
— Men sendan «mumkinmi yo mumkin emasmi?» deb so‘raganim yo‘q. Odam bo‘laman desang, harakatingni o‘sha «mumkin bo‘lmagan» ishlardan boshla. Sen menga uyni ko‘rsat, men sening xomligingni isbotlab beraman. Tur, ketdik.

TUTQUNLIK
(Qotillikdan avvalroq sodir bo‘lgan voqea)

Koshak Qo‘tosga «xushxabar» yetkazgan, so‘ng Nuriddinga hamla qilayotgan paytda Tengiz hibsxonada moskvalik yigit so‘roqlariga javob berayotgan edi.
Ularning savol-javoblari dastlab samimiy suhbat tarzida boshlandi:
— Ahvollar qalay, knyaz? — dedi yigit kulimsiragan holda. — «Knyaz» deb yanglishmadimmi?
Tengiz unga duch kelishi bilan boshdan-oyoq razm solib, kimligini aniqlamoqchi bo‘ldi: kiyinishidagi orastalik, o‘zini kibrli tutishi, ayniqsa qarashidagi bezovtalikdan bildiki, u jiddiyroq idoradan. Boshliqqa qarab, mensimagan holda «siz bo‘shsiz», deb qo‘yishi taxminini tasdiqladi. «Suhbat»ning jiddiy bo‘lishini fahmlagan Tengiz uning kulimsirashiga mos jilmayish bilan javob berdi:
— Yanglishmadingiz, knyazman.
— Bu sizning laqabingizmi?
— Yo‘q, bu mening martabam, men knyazlar avlodidanman.
— Qiziq, Dog‘iston tarixida knyaz Alievlar borligini olimlar bilishmas ekan-da?
— Men ona tomondan knyazman. Knyaz Ibrohimbekning avlodiman.
— Shundaymi? — yigit bu yangilikdan ajablanmay, bamaylixotir ravishda sigaret tutatib, Tengizni ham lutfan siyladi. — Siz sanqi o‘g‘rilardan emassiz, Aliev, o‘qigan odamsiz. Moddiyunchilik nuqtai nazaridan qarasak, tomiringizda knyazlar qonining oqishi sariq chaqalik gap. Aksilmoddiyunchilik nuqtai nazaridan qarasak esa, nasli toza odamning pastkash o‘g‘ri bo‘lishi aqlga to‘g‘ri kelmaydi. Bu falsafaga nima deysiz?
— Kitobdagi falsafa hayot falsafasiga to‘g‘ri kelavermaydi. Hayot qonunlarini falsafa vujudga keltirmagani qanchalik rost bo‘lsa, falsafani odamlar yaratgani shunchalik haqiqatdir. Odamlar esa adashuvchilardir.
   

— Hayot qonuni yanglishmaydimi?
— Yo‘q. «Biz olam kitobini yanglish o‘qiymizda, «u bizni aldaydir», deymiz.
— Shundaymi? Hali ham durust ekansiz falsafaga.
— Bu mening gapim emas, hindlarning Thakur degan yozuvchisi bo‘lgan, eshitganmisiz?
— Bo‘lsa bordir. Aytingchi, knyaz, tun bilan kun o‘rnini almashtirish mumkinmi? Mumkin emas, a?
— Mumkin bo‘lganda nima hodisa yuz beradi? — dedi Tengiz. — Yana o‘sha kun, yana o‘sha tun.
— Ha, ana endi o‘zingizga keldingiz. Siz «olam kitobini yanglish o‘qiymiz», deb turibsiz. Holbuki, aslida hammasi yanglish tuzilgan. Dunyo asli makr poydevoriga qurilgan imorat.
— Sizdan bunday gap eshitish menga g‘alati tuyul-yapti, — dedi Tengiz. — Biz, sharqliklarda makkor-lik — ojizlar ishi, deyiladi. Siz dunyoni ojiz qilib qo‘yyapsiz.
— Ha. Siz ana shu ojizlikdan foyda ko‘rmaysizmi?
— Men?
— Ha, aynan siz va sizning hamtovoqlaringiz.
— Bizga xos olam bilan, siz yashayotgan olam bir xil falsafaga, bir xil hayot qonuniga bo‘ysunmaydi.
— Bilaman. Siz «insonlar taqdirini faqat biz hal etishga haqlimiz», deb da’vo qilasiz. Hech mahal itbaliq osmonga ustun bo‘ladimi? Hatto nahangning qo‘lidan kelmaydi bu ish. Fikrimga qo‘shilasizmi?
— Qo‘shilmasdan bo‘lak ilojim yo‘q. Qo‘li kishanlangan odam bilan ozod odam teng emas-ku axir?
— Deylik, kishan mening qo‘limda, siz esa ozodsiz. Hayot uchun nima o‘zgaradi? Xuddi kun bilan tun almashganday bo‘lmaydimi? Shunday ekan, olam kitobi ustida bosh qotirib, bahslashmaylik. Nima deysiz?

— To‘g‘ri. Har holda bir o‘g‘ri bilan falsafa bobida bahslashaman, deb kelmagandirsiz. Bu yerda gaplashayotganingizga qaraganda, jiddiy masala borga o‘xshaydi.
— Siz uchun jiddiy tuyulishi mumkin. Aslida esa unday emas. Biz sizga, yana yayrim do‘stlaringizga, — yigitning bu safar «hamtovoqlaringiz» o‘rniga «do‘stlaringiz» deganiga Tengiz ahamiyat berib, yanada sergak tortdi, — hamkorlikni taklif etmoqchimiz.
— O‘g‘rilarning qonuni hukumat bilan hamkorlikka yo‘l bermaydi, buni bilmaysizmi?
— Bu gaplarni qo‘ying, knyaz. Qonunni o‘zgartirish mumkin yoki umuman bo‘ysunmaslik ham mumkin. Biz o‘rtaga juda ko‘p narsa tikkanmiz siz ozod bo‘lasiz, boylikka erishasiz, istagan chet mamlakatga bemalol chiqib ketasiz.
— Ha, ko‘nga zo‘r narsalar tikdingiz. Yutib olish uchun nima qilishim kerak?
— Siz avval roziligingizni bering. Qolganini keyin gaplashamiz.
— Aytaylik, rozi bo‘ldim...
— Meni «aytaylik...» qanoatlantirmaydi. Menga mard o‘g‘rining gapi kerak.
— Mard o‘g‘rining... ko‘zlari ochiq bo‘ladi. Baland minoraga chiqib olib ko‘lmakka kalla tashlamaydi. Daryogami, dengizgami boshlab bormasangiz ham, hech bo‘lmasa uzoqdan ko‘rsating, ma’qul kelsa sho‘ng‘ishga tayyorlanaylik.
— Uzoqdanmi? Ha, uzoqdan ko‘rsatishimiz mumkin. Sizning tog‘liqlaringiz bir vaqtlar yoppasiga ko‘chirilganlar. O‘ttiz besh yildan beri ezilib yashaydilar. Hozir ular yashayotgan yerning egalari ularga qarshi zulm tayyorlayaptilar. Siz sheriklaringiz bilan ularni himoya qilasiz.
Bu mavhum gapni eshitib Tengiz o‘ylanib qoldi, «Murik»ning aytganlarini esladi. Yigit javob ber, deb shoshiltirmadi. Tengiz tog‘liqlar kim ekanini, qaerda zulm tayyorlanayotganini fikran aniqladi. Zulm yerliklar tomonidan emas, boshqa tomondan hozirlanayotganini ham fahmladi-da:
— Hukumat himoya qila olmaydimi? — deb so‘radi.
— Hukumat aralashgunicha sizlarning himoyangiz kerak bo‘ladi. Xalqaro vaziyat og‘ir hozir. Birdaniga biz aralashsak, katta milliy shov-shuv bo‘ladi. Darrov chet el burnini suqmoqchi bo‘ladi.
— Shov-shuv deng? Men esa inglizlarning maqolini esladim.
   

— Qani aytingchi? Aytavering, siz bilan suhbatlashish menga yoqyapti.
— Inglizlar aytisharkanki, agar itni bexos o‘ldirib qo‘ysangiz, uni quturgan, deb e’lon qiling, shunda unga hech kim achinmaydi.
Yigit bu gapni eshitib astoydil kuldi.
— Inglizlar balo xalq, — dedi u. — Ular kamdan kam hollarda adashishadi. Siz esa chuqurlashmang. Chuqurlashish — halokat belgisi. Taklifimga hozirning o‘zida javob bering, demayman. Mayli, o‘ylab ko‘ring. Xotirjam o‘ylang, deb bu yerga taklif qildim. Sizga maslahatim: katta o‘g‘ri bo‘lsangiz ham katta ketmang. Eshitishimga qaraganda bu yerda «Bifshteks», «Cho‘mich» laqabli o‘g‘rilar bo‘lgan ekan. Ularni kimdir o‘ldirganmish. Biz hozircha bunga ahamiyat bermayapmiz. Bitta-ikkita o‘g‘ri o‘lsa o‘libdi-da, nima dedingiz? Ammo siz yaxshi ko‘ruvchi sharqliklarning bitta gapi bor: aytadilarki, hokimlarning g‘azabi olovdek bo‘lib, ozgina shamol tursa alanga olarkanu bu alangani minglab chelak suv bilan ham o‘chirib bo‘lmas ekan. Siz shamoldan ehtiyot bo‘ling, knyaz.
— Maslahatingiz uchun tashakkur, lekin aytingchi, nima uchun bu ishga meni tanladingiz? Bunaqa taklifga jon-jon deb ko‘nuvchi shaltoqlar ko‘p-ku?
— Biz, knyaz, shaltoqlar bilan hamkorlik qiluvchilardanmasmiz. Shaltoq, deb to‘g‘ri aytdingiz. Ish tugagandan keyin ularning shaltog‘ini kim tozalaydi? Men sizga dengizni ko‘rsatdim, siz esa kalla tashlab tubiga yetaman, deb ovora bo‘lmang. Bir oz suzib rohatlaningu sohilga chiqib, so‘ng istagan ishingizni qiling. Boshqa narsani o‘ylamang.
Yigit shunday degach, yana lutf qilib unga sigaret tutdi. Tengiz bu karamdan minnatdor ekanini bildirib, kiborlarcha bosh egib qo‘ydi.

Moskvalik yigit marhamat eshiklarini haddan ziyod katta ochdi: o‘ylab ko‘rmoq uchun Tengizga keragidan ham ko‘proq fursat berdi. Quyosh nuri tushmaydigan, uzunasiga uch, eniga ikki qadam keluvchi hibsxonada vaqt o‘lchovi yo‘q edi. O‘limtik chiroq nuri bunda madfun odamga lahadda emas, yorug‘ dunyoning bir katalagida jonli holda yotganini dalolat qilar edi. Tengiz hibsxonaga kiritilayotgan ovqatlarning soniga qarab oradan ikki kun o‘tyapti, deb chamaladi. Vaqt o‘tayotgani uchun ko‘p ham yuragi siqilmadi. Ikki-uch kun nima ekan, dastlabki qamalganida bundan torroq, zaxroq, sassiqroq hibsxonada o‘n bir oy yotib ham sinma- gan — sheriklarini sotmagan edi. Mana shu kabi saboti uchun ham boshqalarga nisbatan ertaroq toj kiyish martabasiga yetgan edi. Hozirgi ahvoli o‘shandagisiga taqqoslansa, rohatlanib dam olish uchun yaratilgan sharoit deb ham atash mumkin. Tengiz ana shu sharoitda moskvalik yigitning har bir so‘zini fikr chig‘irig‘idan o‘tkazib tahlil qildi. Tog‘liklarni himoya qilish haqidagi gaplari uni ko‘p o‘ylashga majburlamadi. Yigitning maqsadni ishora bilan emas, balki yuzdan sakson foizini ochiq bayon qilishi uni sergaklantirdi. Qimorda «qartani ochib qo‘yib o‘ynash», degan gap bor. Zo‘r kelganda, raqibga ruhiy ta’sir ko‘rsatish uchun to‘rt qartaning uchtasi, yoki uchning ikkisi yoki ikkining biri ochib qo‘yiladi. Mardlar to‘qnash kelgudek bo‘lishsa barcha qartalarni ochib qo‘yishlari ham mumkin, kamdan kam hollarda sodir bo‘luvchi bu vaziyatning oqibati ham mardona tugaydi: yo mol ketadi yo jon. Ba’zida esa... ikkalasi ham baravariga... Moskvalik yigit shunday o‘yin qilib, javobni kutyapti.
Yigit kirib qolar, deb kutib yotganida eshik ochilib, Koshakning kuydirgan kallani eslatuvchi tirjaygan basharasi ko‘rindi. Uning o‘ng qo‘lida bir shisha aroq bilan istakon, chap qo‘lida esa qog‘ozga o‘rog‘lik yeguliklar bor edi.
— Omonmisan, Knyaz, — u shunday deb qo‘lidagilarni so‘ri ustiga qo‘ydi-da, Tengizni quchoqladi: — Sog‘intirib yubording-ku, a?
— Sen sog‘ingan bo‘lsang, chakki odam emas ekanman,— dedi Tengiz uning ko‘zlariga sinovchan tikilib. Koshak bu nigohga dosh berolmay ko‘zlarini olib qochdi. Sarosimasini yashirish maqsadida chaqqonlik bilan shisha og‘zini ochib, istakonni yarimlatib quydida, «Sog‘ bo‘l, Knyaz!» deb bir ko‘tarishda bo‘shatdi. So‘ng istakonni to‘ldirib Tengizga uzatdi.

Tengiz uch qultum ichib, istakonni so‘ri ustiga qo‘ydi-da:
— Koshak, nimalar bo‘lyapti, sen bilmaysanmi? — deb so‘radi.
— Bilmadim, jinilari qo‘ziganga o‘xshaydi. Meni ham «etap»ga tirkab qo‘yishibdi. Bugun-erta jo‘natvorishadi shekilli? «Murik»ning o‘limidan baribir xitlanishgan. Hammamizni har tomonga otishsa kerak?
— Xayrlashgani kirdingmi? — dedi Tengiz undan nigohini uzmagan holda.
— Shunaqa desak ham bo‘ladi. Knyaz, ikkovimiz hisob-kitobni to‘g‘irlab qo‘yishimiz kerak. Sen Bifshteksni bekordan bekorga o‘ldirtirib yubording.
— O‘ldirtirganim yo‘q, o‘zi lalaydi, uning o‘limi bir tasodif.
— Tasodifmi, yo‘qmi — baribir sening qo‘lingda o‘ldi. Men u bilan katta ishlarni mo‘l qo‘yuvdim. Biladiganlarini o‘zi bilan olib ketdi. Men ko‘p narsa yo‘qotdim. Shuning tovonini to‘lashing kerak.
— Koshak, sen bu cho‘pchagingni boshqa biror laqmaga borib aytgin. Bifshteks senga o‘xshagan ahmaq bilan sherik bo‘ladigan ahmaq emas edi. Gapni aylantirmaginda, maqsadingni ayt.
— Knyaz, sen uchun hamma ahmoq. Faqat sengina aqllisan. Xo‘p, agar chindan ham aqlli bo‘lsang, men ahmoqqa anavi to‘nka chuchmekning boyligi qaerga berkitilganini aytasan.
— Aytmasamchi?
— Unda to‘nkaga qiyin bo‘ladi. Jonini sug‘urib bo‘lsa ham bilib olaman.
— Unga tegma.
— Aytasanmi?
— O‘ylab ko‘raman.
— Yaxshi. Shu aroqni quritgunimizcha o‘yla.
— Koshak, sen «etap»ga tushdim, deyapsan. Agar Vorkutaga borib qolsang nima bo‘ladi? Axir boylik janubda-ku?

Koshak o‘tirgan yerida bir qimirlab olib «ishing bo‘lmasin», deb g‘o‘dirandi. Bo‘lajak fitna qaerda tayyorlanayotganini aniqlash uchun Tengizga shuning o‘zi kifoya qildi. «Demak, Koshakka ham aytishgan, u ahmaq jon-jon deb ko‘ngan. Unda nima uchun menga ham ay-tishyapti? Nima uchun bu yerga tiqib qo‘yishdi?» Bu savollariga ro‘parasidagi Koshak ham javob berishi mumkin bo‘lsa-da, «Bu yerga tushib qolishimda shu taviyaning xizmati bor», degan fikrdan Tengiz uzoq edi. Boltiq bo‘ylaridan kelganlarni kaltaklash oddiy ig‘vo emas, balki undanda zo‘rroq fitna uchun «odam tanlash» marosimi yoki sinov-tajriba ham ekanini u bilmasdi. Ana shu marosimda o‘zini ko‘rsatgan Koshak sinovdan o‘tib, kelgusi zulm uchun ayni mos deb topildi. Suhbatda Koshak ko‘p ham tarang qilib o‘tirmadi. «Qaerga? Nima uchun?» deb ham garang qilmadi. «Pul, ozodlik, chet el» uning uchun kifoya edi. Ammo o‘ziga «qanjiq» degan «unvon» taqalishini bilib, o‘zini himoyalash uchun bir-ikki shart qo‘ydi: shartlardan biri — Knyazni yo‘q qilish yoki chet elga o‘tib ketgunicha hibsdami, «etap»dami saqlash edi. Shuning barobarinda yana bir-ikki zirapchalarning bahridan o‘tishga izn so‘radi. Ular ko‘ndilar. Koshak «shartlarini to‘la bajarishadi, Knyaz shu yerda chiriydi», deb o‘ylab yanglishdi. Tengizga ham shunday taklif aytishlari, uning rozi bo‘lishi mumkinligini u hisobga olmadi.
Aroq ichib bo‘lingach, Koshak «Qani, ayt!» deb baqraydi. Tengiz gapni chalg‘itishga urindi, «ertaga kel», deb ham ko‘rdi. Koshak g‘azablana boshlagach:
— Aytaman, faqt men bilan teng bo‘lishasan, — deb shart qo‘ydi.
— Bekor aytibsan! Senga sariq chaqa ham bermayman, — dedi Koshak.
Shu tarzda savdolashib, boylikning to‘rtdan biri Tengizga beriladigan bo‘lgach, sir oshkor etildi.
Koshak hibsxonadan quvongan holda chiqib, Tur-sunalini siquvga oldi: hali kaltak zarbalaridan to‘la tuzalmagan, bitta chertgulik holi bor odamni he yo‘q, be yo‘q bo‘yniga chilvir tashlab bo‘g‘di. Tursunali bilan Tengizning gaplari bir yerdan chiqqach, Koshak mamnun jilmaydi.

Tengiz qachonlardir shunday bo‘lishini bilgani uchun, boshqalarni chalg‘itish maqsadida Tursunalini pishitib qo‘ygan edi. «Murik»ka aytilgan joyda boylik bo‘lmasa-da, boylikka mo‘ljallangan o‘ra mavjud edi. Keyin aytilgan yerda esa o‘shanday o‘ra ham yo‘q edi.
To‘g‘ri yo‘ldan borayotgan odam qoqilsa, nari borsa yiqilib, biron yeri lat yeydi. Ularning yo‘lidagi kimsa toygudek bo‘lsa yiqilmaydi, peshonasi g‘urra bo‘lmaydi — jonini berib qo‘ya qoladi. Bu yo‘lda ochiq ko‘z bilan, teran fikr bilan yurishga odatlangan Tengiz Koshakning qilig‘idan hayratga ham tushmadi, g‘azablanmadi ham. U chap kuragi ostiga pichoqni begona emas, o‘zining «birodar»1laridan biri sanchishini kutib yashardi. Bir kunmas bir kun ramziy ma’nodami yoki chin ma’nodami shunday bo‘lishiga ishonchi komil edi. Faqat aniq vaqtini bilmasdi. Koshakning hozirgi harakati o‘sha ramziy ma’nodagi pichoq sanchish edi. Ramziy ma’no bilan chin ma’no orasi esa uzoq emas— qilcha bo‘lsa bordir. Roviylar derlarki, «Ollohning sherigi bor», deyishdan saqlanuvchilar hech qachon bir-birlariga dushman bo‘lmaslar». Tangrini tanimagan inson do‘stni taniydi, deb ishonuvchi odam yerga ekilgan tosh yomg‘ir yog‘ishi natijasida ko‘karib chiqdi, degan gapga ham ishonishi kerak bo‘ladi. Birodarlik — bir-birlariga sadoqat asosiga qurilgani bilan, vaqti kelsa zulm oloviga ko‘mishdan ham qaytilmasligini Tengiz bilmaydi, deysizmi?
Tengiz Koshakning pattasini qo‘liga berib yuborgach, o‘zining taqdirini o‘ylay boshladi. O‘g‘rilar qonuniga sodiq qolib moskvalik yigitga rad javobini aytsa boshi uzra to‘planayotgan abri balo o‘t yog‘dirib uni mahv etmog‘i tayin. «Hech narsadan qo‘rqmayman», deb kerilib yuruvchi har bir birodari kabi Tengiz ham bir narsadan — o‘limdan qo‘rqardi. Ular o‘lim ostonasidagi tan azoblaridan emas, dunyoni, uning ishvali hayotini erta tashlab ketayotganlaridan qo‘rqishardi. Do‘stlari kabi Tengiz ham «o‘lim — g‘am-tashvishli hodisa emas, o‘lim — nikoh kechasidir», deguvchi naqldan benasib edi. Oxirat va abadiy hayot nima ekanini bilgani bilan amal qilmovchi Tengiz uchun o‘limning munis bo‘lmog‘i amri mahol edi. «O‘lim — Haqni sevganlar uchun to‘y va bayram, nafsni sevganlar uchun esa g‘am-alamdir», deyilganda Tengiz kabilar nazarda tutilganmikin? O‘limni beadad g‘am-alam deb fikr qiluvchi Tengiz hayotni arzon-garovga pullashni istamadi. Moskvalik yigit kirganida bir oz gapni chuvalagan bo‘ldi-da, bitta shart qo‘ydi:
— Vazifani bajarganimdan keyin yana qamoqqa qaytarasiz. Muddatim oxirlab, ozodlikka chiqqanimdan keyin chet elga ketaman.

Yigit bu gapni eshitib, ma’noli jilmaydi:
— Knyazlarga xos fikr yuritdingiz, Knyaz. Men sizdan aynan shunday javob kutgan edim. Endi Knyaz, ishga dahlsiz bir savol so‘ramoqchiman, o‘zim uchun bilishni istadim: nima uchun hamkorlikka rozi bo‘ldingiz? Qo‘rqdingizmi?
— Qo‘rqdim?.. Yo‘q. Savolingizga javob oddiy — bu ishni men qilmasam boshqalar qilishadi. Men to‘g‘on emasman, oqar suv bo‘lganim durust.
Bu yolg‘on gap Tengizning o‘ziga ham ma’qul kelib, jilmaydi.
Tengiz rozilik bergan bo‘lsa-da, hibsxonadan ozod etilmadi. Moskvalik bu masalaga izoh bermadi. Tengiz qamoq lageri hibsxonasidan chiqqach, Koshak bilan yana ikki yigitning «etap»ga jo‘natilganini Qo‘tosdan eshitdi.
— Hamzatingga ko‘p osildi. Ammo men yo‘l bermadim, — dedi Qo‘tos. — Sening ruxsatingsiz yana bir ish qildim: Koshakning qanjiqligini teletaypga qo‘ydim.
— Boplapsiz. Endi «politbyuro»ni to‘plab unga hukm chiqarishimiz kerak. Hukmni balki o‘zim ijro qilarman.
— Qanaqasiga?
— Agar ularning niyatlarini to‘g‘ri payqagan bo‘lsam, meni ham erta-indin «etap»ga qo‘yishadi. Balki u bilan uchrasharman. Agar men haqimda «qanjiq» degan gap ko‘tarilib qolsa, ishonmang. Boshqalar ham ishonishmasin. Agar ularning shartiga ko‘nsam, bu roziligim Koshak bilan uchrashib, hisob-kitobni to‘g‘rilash uchungina bo‘ladi.
— Qanaqa shart?
— Buni hisob-kitobdan keyin aytaman.
— Koshakni borgan yerida saranjomlashadi, sen urinma, Knyaz.
— Yo‘q, u meni haqorat qildi. Qasos faqat mening qo‘limda. Siz... Hamzatga ko‘z-quloq bo‘lib turing. Mehnatingizga achinmaysiz, undan zo‘r o‘g‘ri chiqadi, bunga men kafilman.
Tengizning ishonchli ohangda aytgan gaplari Qo‘tosda shubha uyg‘otmadi.
— Chuchmekning boyligi nima bo‘ladi? Koshak uning atrofida ham aylandi.
— Uning boyligi — bizniki, o‘rtaniki. Unga hech kim ega chiqa olmaydi. — Tengiz bu masalani maydalab tushuntirib o‘tirmadi. Qo‘tos ham «ochiq ayt» deb zo‘rlamadi.