Bizlarni hayron qoldira turgan bir narsa bordirki, u ham bo‘lsa xotunlarning yasan-tusanga cheksiz mayl qiluvlari, kiyinuvga keragidan ortiq tirishuvlaridir. Bu ayb egasi bo‘lgan xotun oxiri xatarli natija keltirur. Oqibatda aqlga muvofiq bo‘lmagan harajatlar qiluviga, yurtning xarob bo‘luviga sabab bo‘lur. Do‘stlar hayronlikda, ota-ona umidsizlikda qolur. Ishlar yaxshi bo‘la turib, er ila xotun aqlli va tadbirli bo‘la turib, hech bir kishining ko‘ngliga kelmagan bu xaroblikning sabablari xotirga kelur... Yurtning xarob bo‘luvi sababini oila onasidan so‘rangiz. Bu to‘g‘rida sizga javob bera olguvchi yolgiz uginadir. Yurtning xarob bo‘luviga uning bashang kiyinuvga odatdan tashqari mubtalo bo‘luvidan boshqa hech bir sabab yo‘qdir. Birovning ustida yangi uslubda bir kiyim ko‘rdimi, undan o‘ziga tiktirmay hech tura olmas. Do‘konda bir yaxshi mato borligini eshitdimi, qanday qilib bo‘lsa ham, borib undan o‘ziga bir kiyimlik olmasdan ko‘ngli rohat topmas. Shuning uchun erining topgan aqchasi xotunning buzuq orzulariga xizmat etmakdan boshqa bir narsaga foydasi tegmas. Qaysi xotunlar uchun lentadan qanday suvratda bant yasalishi, kuylakning qanday tusda bo‘lajagi yoki boshu soch ziynatlarining qanday ravishda qo‘yilajagi eng kerakli bir ish hukmida tutilmakda bo‘lib, turmushlarining ko‘proq qismi bir necha foydasiz va kerakmas narsalar ila yo‘qolmakda bo‘lganini ko‘rib o‘ylansa, odam bir qattiq qayg‘urishdan o‘zini tuta olmas. Agar xotunlar ustlarida qimmatli bir necha ziynatlar bilan har kimni o‘zlariga hayron qilishga tirishish fikriga tushsalar, es og‘arlik bir suvratda aldangan bo‘lurlar. Agar boshlariga taqqan patlari chiroyli bo‘lsa, agar kiyimlarining bichimi kelishgan bo‘lsa, hayron bo‘luv to‘ppa-to‘g‘ri ul patni o‘stirgan qushcha, ul kiyimlarni tikkan tikuvchi xotunga qaratiladir. Chetdagilarga ko‘rkam ko‘rinish uchun moda va kiyinuv balosiga giriftor bo‘lishni o‘zlariga lozim deb o‘ylagan xotunlar fikrlari yo‘qligi uchun g‘oyat bir yomon dalil ko‘rsatgan bo‘lurlar.

Sizga zarar keltirishdan va sizni xalq-ning yomon xayollariga tushiruvdan boshqa hech bir foydasi ko‘rinmagan, holingiz, o‘zingiz va kuchingiz yetganidan ortiq takallufli kiyinishga hech qiziqmasangiz, har kimning yaxshi fikrini qozonib, o‘zingizning qadringizni saqlagan bo‘lursiz. Kiyim to‘g‘risida shu yo‘ldan yiroqlashmaslik kerak. Yoshiga, o‘rniga va holiga kelisharlik bir suvratda kiyinmak, bir ziyrak xotun butun xalqqa kulgu bo‘lmay, chegaradan tashqari, xususan, hamma jinsdoshlaridan yuqori turishga harakat qilmay, imkon yetarlik kiyimga kanoatlanur, ongli va bilikli xotunning ongliligining alomati, kiyimlarning kelishimlik va takallufsizini saylay biluvidan iboratdirki, bu hech bir vaqt go‘zallik va yasan-tusanuvni chetga tashlamas. Xotirga kelganda shuni ham so‘zlay, oqshom vaqtida rasm bo‘lgan kiyimlar kiyishni va kunduzlari sochlari yoyilgan, ko‘ylaklari yirtiq, so‘kilgan bo‘lib, ko‘pincha tungi kiyimlar ila yuruvni odat qilgan xotunlarning ham oz bo‘lmagani eshitilmakdadir. Bu ham juda zo‘r bir aybdir. (Oqshomlari teatr kabi o‘rinlarga borish uchun rasm bo‘lgan kiyimlar kiyish turk xonimlariga xos bo‘lib, bizda buning o‘rniga majlislarga borganda tashlandiq kiyimlarimizni kiyib, fozil muhtaram muharrir Rizouddin janoblari aytganicha, erlarimiz yonida mo‘ri tozalovchilar kabi yurish odatdir). Yosh qizlarning ertalab karavotlaridan turar-turmas sochlarini tarab tuzatuiga va kunduz uchun ustlarida bejirim, yirtig‘u so‘kiksiz, faqat so‘nggi darajada pok, uyda kiya turgan kiyimlarini kiyishga odatlanuvlari lozim bo‘ladur.

Har narsani o‘rniga qo‘yib, tartib ila ishlashning uch foydasi bordir: zehnni ochar, vaqtni bo‘sh o‘tkazmas, narsalarni yaxshi saqlar. Tartibsiz ishlashning uch zarari bordir: ishdan bezmak, sabrsizlik, vaqtning behuda o‘tuvi. O’rni ila ishlash uchun uch yordamchi kerakdir: havas ila ishlamak, yaxshi qilib ishlashga tirishmak, mohirlik. Tartibsiz, o‘rinsiz ishlashga ham uch qiziqtiruvchi bordir: shoshqaloqlik, yalqovlik, g‘ofillik. Ko‘proq bir onadan tug‘ilgan ikki qiz orasida ham bir necha ajab ayirmalar bo‘luvi eshitilmakdadir. Bulardan biri tongdan avval yuz-qo‘lini yuvib, tahoratni olgandan va namozni o‘qigandan so‘ng kiyinib-bezangan, bo‘lmasini supurib, changlarini artgan, har narsani o‘z o‘rniga qo‘ygan. Al-hosil, bir yosh qizning ko‘zi tushib, o‘rnak olarlik bo‘lgani, kichik-kichik turli ishlarni qilib bo‘lmasida o‘tirgani, yana taralgan va chiroyli turmaklangan sochlarida, har vaqt toza tutilgan qo‘llarining qizil tusli tirnoqlarida, yangi dazmollangan, qor singari oq kunduzgi kuylaklarida, kiygan paypoqlari ila tozaligidan yaltillab turgan oyoq kiyimlarida doim xush islar taratib turgan chechak kabi, har turli ranglari ila ko‘rgan ko‘zlarni hayron qila turgan kapalakdek cheksiz yoqimlidir.
Ikkinchi qiz esa hamon karavotidan turishga erinib, bir tartibsiz xolda yotadir. Boshni og‘ir, ko‘zlarini shish qilib, yalqovlik tug‘diruvchi uzoq bir uyqusidan so‘ng, u botil (behuda, asossiz) fikrlar, foydasiz hayollarga tolur. Turish uchun qimirlab, esnar, kerishar, suzilar.
Al-hosil, bir zo‘r rohatsizlik sezar, turishga erinib, bir qancha vaqt cho‘zilib yotar. Yuz-qo‘lini yuvish og‘irlik qilar. Tahorat olishni boshqa vaqtga qo‘yadir. Erinib, nozlanib paypoqlarini kiyar, yaxshilab kiymaganidan qo‘njlari to‘piqlariga tushadir. Yarmi so‘kilgan botinkalarini kiyadir, bog‘lashga eringanidan bog‘ichlari yerga sudraladir. Oxiri ustiga bir kiyim kiyadir, uning ham yenglari gavdasidan ayrilib tushishga yetgan bo‘ladir. Uy xalqi nonushtaga yig‘ilgan vaqtda sochlari taralmagan, kunduzgi kiyimi kiyilmagan ko‘yida, parishon qiyofada dasturxon yoniga kelib o‘tiradir. Ota-onasiga va dasturxon atrofida hozir bo‘lgan qarindoshlariga sochlarining chuvalganini ko‘rsatmaslik uchun tezda u yer-bu yerda yotganidan g‘ijimlanib, kirdan sarg‘ayib ketgan bir ro‘mol bog‘lab, kuylagining yirtig‘ini berkitish uchun ham yelkasiga biror narsa tashlab oladir. Mana shunday kulgili va odatga xilof bir kiyinuv ila stol atrofidagilarga o‘z gavdasini ko‘rsatadir.
Bu ikki yosh qiz orasidagi farq yolg‘iz kiyinish, ravishu odatlaridagina emasdir. Shubhasiz, xulqu tabiatlarida va bularga taalluqli hollarda ham bordir.

Ko‘rkam xulqli bo‘lgan bir kishi har kim ila yaxshi munosabatda bo‘ladir: har kimga rahmli, ezgulik tilovchi bo‘lur. Hech bir narsaga achchiqlanmas. Har narsaning yaxshi tarafini tutar va har vaqt boshqalarga xush ko‘rinurga tirishar. Har vaqt ochiq chehrada bo‘lur. Yumshoqlik, ochiq tabiatlik, shodiyona chehrada bo‘lish bir pok ko‘ngilning alomatidir.
Yomon hulqli xotun buning aksicha bo‘lib, hech kimning ko‘nglini xushlamas. Har kim ila so‘z urishtirishga yo‘l izlar. O’zi hech narsadan shodlanmas. Doim boshqalardan ham, o‘zidan ham zorlanur. O’zidan bezdiruvchi, g‘amgin yuzli bo‘ladir, hech kimning nasihatini tinglamas, o‘ziga bir narsani oq desalar, qora deb da’vo qiladir. Kishilar bir odamni maqtab so‘zlasalar, u yomonlab so‘zlaydir. Agar birovning yomonligini so‘zlasalar, u maqtab so‘zlaydir. Juda tez achchiqlanadir. So‘ziga ozgina e’tiroz bildirilsa, tezda jahli chiqadir. Bunday kishi ila umr baqiriq, urishish ichida o‘tadir. Bu ravishda bo‘lgan odam hech tuzalmaydigan kasalga o‘xshaydir. Har kim uning to‘g‘risida: "Yo rabbim, o‘zing saqla, qanday uyalmas maxluq, qanday og‘ir yuk ekan", deydi. Shuning uchun har bir xotunga eng kerakli sifat ko‘rkam hulqqa bog‘langan yumshoqlikdir. Aqlli, tadbirli bir ona o‘g‘lini uylantirishni istagan paytida kelinlikka saylagan qizning boy, go‘zal, ziyrak bo‘luvini so‘ramas, har narsadan avval ko‘rkam xulqli bo‘lib-bo‘lmaganini bilishga tirishadir. Go‘zallik, boylik, ziyraklik haqiqatda kerakli narsalardan bo‘lsa-da, Alloh taolo bu hadyalarni bermagan bo‘lsa-yu, ammo qiz ezgu hulqli bo‘lsa, yurt jamoalari orasida yaxshi tiriklik qila olur. Yomon hulqli xotun ila yaxshi tiriklik qilmak hech mumkin bo‘lmas. Ko‘rkam hulqli bo‘lgan bir yosh qizni har kim sevar, agar bu qiz tug‘ishganlari yoki er tug‘ishganlari orasida bir totuvsizlik alomati sezsa, tezda yaraga malham surtadir, dilhiralikni bitirishga tirishadir. Yanglish anglangan so‘z yoki ishni yaxshilab anglatadir. Ezgulik hamma odamlarning har nafas va har zamon bir-birini sevishiga, tahsin qiluviga sabab bo‘lgan bir fazilatdir. Ezgu niyatli bo‘lingiz, baxtli bo‘lursiz!

Nima uchun jundan yasalgan yoki mo‘ynali kiyim kiyila-dur? Shuning uchunki, tanamizdan issiqlikni chiqarmas. Unday narsalar tanani sovuqdan saqlaydir. Jun va mo‘ynali kiyimlar tanani isita oladimi? Yo‘q, o‘zlari tanani isita olmas. Bori tananing harakatlanuvi ila paydo bo‘lgan issiqlikni saqlar.
Nima uchun yoz kuni oq kiyim kiyilur? Shuning uchunki, ular issiq tuta turgan narsalar bo‘lmaganlikdan issiqlikni tortmas, qaytarib yuboradur. Nima uchun rezinka yomg‘irpo‘sh, charm kamzul yoki kalish kiygan vaqtimizda, qaysi vaqtda tanamiz yoki oyoqlarimiz terlab ketadir? Shuning uchunki, rezinka, charm par o‘tkazmaganidan tanamizning issiqligidan hosil bo‘lgan parning chiqib ketishiga monelik qiladir, mana shuning uchun rezinka yomg‘irpo‘sh yoki kalishni juda kerak bo‘lgan vaqtdagina kiyish kerak.
Nima uchun ho‘l kirlar orasida uxlash, ho‘l kiyim kiymak xatarlidir? Shuning uchunki, ho‘l kirlar, boshqa ho‘l narsalar qurish vaqtida tanadan doim isskqlikni tortadir. Buning natijasida tanada issiqlik tabiiy darajasidan kamayadir.
Nima uchun ichida gul va boshqa o‘simliklar bo‘lgan xonada yotish xatarli bo‘ladir? Shuning uchunki, o‘simliklar quyosh nuri ila muvallidu-l-qamuza (kislorod)ni sochar va havodan homizu-l-fahm(ugle kislota)ni oladir. Holbuki buning aksi o‘laroq kechqurun o‘simliklar, gullar nafas olgan vaqtda ichga kirishga yaramay turgan mazkur gazni chiqaradir, chechak hidlarining ham bu to‘g‘rida goyat zararlari bordir.

Xizmatchi to‘g‘risida agar ahloqsiz kishilarga uchratsa, ularni tezda bo‘shatish va ularning jo‘nsiz bo‘lganlarini uyga yaqinlashtirmaslik kerak. Bunday zhtiyotkorlikni juda to‘g‘ri ish deb o‘ylayman. Xizmatchilzrni tarbiya qilishni, ularning ishlaridan foydalanuvchi xo‘ja bo‘lishni istasangiz, ularni juda saylab olingiz. Ular haqida to‘liq ma’lumot izlangiz. Bundan so‘ng ularni tarbiya etmak, o‘rgatmak to‘g‘risida lutfingizni sarf etingiz. Xizmatingizga kirgan vaqtlarida ulardan kuta turgan ishlaringizni, yaxshi ishlashlari uchun oyliklarni ajratib, tayin qilingiz. Ishni yo‘lga qo‘ygandan so‘ng belgilangan chiziqdan chiqmasliklariga ko‘z tashlab turingiz.
Ikki tarafning o‘rinlari jihatidan xizmatchilarimiz ila bizning oramizda bir ayirma bordir. Bor, bo‘lishi ham kerak, lekin ularning ham biz singari mashaqqatlarga to‘zimsiz, naq biz singari kamchilikli bo‘lib, bir loydan yasalgan qarindoshlarimiz ekanini ham unutmaylik. Shunday bo‘lgach, o‘zimizda bo‘lmagan komilliklarni, o‘zimizning kuchimiz yetmagan ishlarni ulardan talab qilmaklik to‘g‘ri bo‘lmas. Bir xizmatchingiz betob bo‘lsa, holini so‘rash uchun tez-tez boringiz, shafqat qilingiz, uni ixlos ila boqingiz, dori keltirib beringiz, qayg‘uringiz. Uni yupata turgan so‘zlar aytingiz. Bu holda u cheksiz shukurlar qiluviga amin bo‘lingiz. Agar xizmatchingizning bir zo‘r qayg‘usi bo‘lsa, ota-onasidan, yaqinlaridan bari vafot etgan bo‘lsa, uning ila birga qayg‘uringiz. Boyligingizga qarab ora-sira mayda aqchalar beringiz, ishlab bitirish mumkin bo‘lmaslik darajada ko‘p ish topshirmangiz. Ko‘p vaqt yurt egasi xotunlar qo‘shgan ishlarini hisoblamaslar, uch kunga ishlashlik ishni bir kishiga yuklaturlar. Bir sabab ila tanbeh berish kerak bo‘lganda, yumshoqlik ila, so‘kinmasdan, g‘azablanmasdan hamda urmasdan tanbeh beringiz, bunday tanbehlaringiz cheksiz foydali bo‘lur. So‘ray turgan narsalaringizni yaxshilik ila so‘rangiz, topshirgan narsalaringizni hozirlab keltirgan vaqtlarida xushlanganingizni bildirmangiz. Bir yaxshi ish qilgan vaqtida maqtovchi bo‘lmangiz. Xizmatchilarni kuzatingiz, lekin zulm va haqorat qilmangiz. Ko‘z oldilariga aqcha qo‘yib, ularni sinashga tirishmangiz, chunki odamning tabiati juda nozikdir. Ularning va ko‘proq oshpazlarning, siz uchun sotib olgan narsalarini hisoblab chiqingiz, sizni aldash uchun so‘zlagan so‘zlariga ishonmangiz. Yanglishishlarini o‘ylangiz. So‘ragan oyliklarini to‘langiz. Xizmatchilarning oyliklarini bekalaridan kelib so‘rashlari o‘zlari uchun katta bir xo‘rlikdir, xizmatchilaringizni yotlar oldida hech koyimangiz. Bu qanday ish bo‘lganini bilmagan do‘stlar, qo‘noqlar oldida ko‘ngilsizlik, xizmatchilar qoshida ham bir xo‘rlikdir. Bir xizmatchi xotun yonida ayb bo‘lurlik ish qilib, qizarib-bo‘zaruvdan o‘zingizni juda saqlangiz, undan juda kichik bo‘lsa ham ayblaringizni, kamchiliklaringizni yashiringiz. Xizmatchi xotunga o‘z jamoalaringiz orasida bo‘lgan ishlarni hech bildirmangiz, xizmatchilarning hukmi ostida bo‘lay demasangaz, ularga hech bir siringizni fosh etmangiz. Parvosiz bo‘lmangiz, iltifotli bo‘lingiz, parvosizlik o‘zingizni bachkanalashtirishga sabab bo‘ladir. Hech bir yosh qiz hech vaqtda xizmatchi xotun ila o‘yin o‘ynashmasin hamda uning yaqinlaridan bo‘lib so‘zlariga hech bir vaqt quloq solmasin. Ota-onasi qo‘shmaganda unga ishlar buyurishga kirishmasin.

Inglizlar xotunlarga oid saboqlardan biriga osh pishiruv san’ati deb nom berib, Lundra (London) ichida bir osh pishiruv maktabi ochganlar. Uni har turli oshlar hozirlash uchun kerakli qurollar, idish-tovoqlar, turli o‘choqlar, plitalar, yoqish uchun ko‘mir, gaz kabi har turli narsalar ila jihozlamishdirlar. Bundan tashqari maktabda saboq berishda qizlarga oson bo‘lsin uchun barcha oshxona narsalarini hozir qilib, o‘zlariga pishirtirib saboq bera boshlaganlar.
Bu usullar tartibga solinib, ko‘p mamlakatlarda shunday maktablar ochilgani kabi Turkiyada ham kechki qizlar hunar maktabi ochilgan va mazkur maktabning oltinchi, yettinchi yil toliblariga navbat ila haftada ikki marta turkcha, frantsuzcha har turli osh pishirmak, dasturxon tuzamak usullari alohida va keragincha o‘rgatilgan. Qizlar maktabida shunday saboqlar berilsa, oila onalari umrlari bo‘yicha shukrlar qiluvlari shubhasizdir. Onalar yurt tutuv to‘g‘risidagi ishlarni, osh pishiruvga taalluqli fanlarni qizlariga vaqtida o‘rgatishga tirishishlari kerak. Agar o‘zi osh pishirishga usta bo‘lmasa, uni bir ustaga topshirib o‘rgatishi kerak. Chunki qiz bolalar osh pishiruv usullarini yosh vaqtlarida o‘rganmasalar, keyinchalik hech bila olmasliklari shubhasizdir. Agar xonim qizlar ota-onalari yonida turmak vaqtida osh pishiruvni o‘rganuvdan qochib, o‘zlaridan: "Nega ul kerakli ishni o‘rganishga tirishmading", deb so‘ragan odamga kulib: "Osh pishiruv og‘ir ishmi, yurt qararga kirishgan vaqtimda unida o‘rganurman", deb javob bersa, juda yanglishgan bo‘ladir. Yemoq juda kerakli bir ishdir. Oshlarning yaxshi hozirlanuvi, o‘rnida va vaqtida bo‘luvi yurt xalqining tinchligiga va baxtliligiga sabab bo‘ladir.

Bu bobda o‘z fikrlarimni bildirayin: ishchilardan birini faraz qilingiz, u kunini og‘ir, mashaqqatli bir ish ila o‘tkazgan va oqshomdan so‘ng uyga qaytgan bo‘lsin. Kundagi vaqtida oshning hozir bo‘lgani xabar berilgach, yuzida shodlik alomati ko‘rinur, g‘oyat toza va yaxshi hozirlangan bir dasturxon atrofida shod bo‘lgan holda xotuni, bolalari ila birga o‘tirib ham ovqatlanur, ham ular ila suhbat qilur. Oshdan so‘ng dam olur, kun bo‘yi ishlab charchaganini unutur. Yana shu kishi qo‘lidan ish kelmay turgan, beparvo, yemak-ichmakning bo‘lish-bo‘lmasligini o‘ylamay turgan bir yurt boshi bo‘lgan xotunning eri deb faraz qilsangiz, ahvol qanday ravishda bo‘ladir. Ul charchaganlikdan holsiz, och uyiga kelgan va hech narsa hozirlanmagan bo‘lsa, shubha yo‘qki, chegaradan tashqari achchiqlanadir, tinchsizlanadir. So‘ngra bu holdan zorlanadir, yomon so‘zlar aytadir. Bolalari otalarining achchiqlanganini ko‘rib qo‘rqadirlar. Yoniga borish o‘rniga yiroq ketadirlar yoki qochadirlar. Ovqat vaqti bir turli tinchsizlik, jahl-zarda ila o‘tar. Har kim o‘zining nima yeganini bilmaslik darajasida huzursiz, oshiqib yeb, tezda sovuqlik ila bir-biridan ayriladir. Agar ishchilardan biri o‘rniga dehqondan, sotuvchidan, yozuvchidan, hatto to‘ralardan biri haqida bahs qilsak ham, hol hamon yuqoridagi holning o‘zi bo‘ladir. Xonim qizlar, uyingizda bo‘lgan bir usta oshpaz xotun yoki bu to‘g‘rida bilimli bo‘lgan bir xonim osh gishirgan vaqtida yonida turib, uning pishirganini ko‘rib o‘rganishga tirishingiz, shirin ovqatlar hozirlashga o‘rganingiz. Masalan, sho‘rva, go‘sht, sabzavotlarning va bularga o‘xshash har kun kerak bo‘la turgan narsalarning necha turli pishiriluvini o‘rganish to‘g‘risida yalqovlik qilmangiz. Qaysi bir uy bekalarining pishirgan oshlari dasturxonga qo‘yilganda ovqatlanuvchilar o‘z barmoqlarini ham yeb yuborgudek bo‘lib lazzat ila yeganlari eshitilmagan hodisalardan emasdir. To‘g‘risi, ishtaha ila yegulik bir osh hozirlashni, sabzavotlardan foydali bo‘lganlarini va etning eng yaxshi bo‘laklarini tanlashni bilgan, har kun bir turli osh pishirmasdan, haftaning har bir kuni uchun turli ovqat qila bilgan oila onasi chin va g‘oyat qimmatli bir xazinadirki, u bu maqbul harakati ila atrofini o‘rab olgan yurt jamoalarining har vaqt sihatu salomatliklariga va baxtli bo‘luvlariga xizmat va yordam etuvchidir. Har bir xotun, hatto ishlashdan ozod bo‘lganlarida, xotun jinsi uchun eng kerakli bo‘lgan va usuli tabohat nomi ila atalgan oshpazlikni bilishi lozim. Bu ham yolg‘iz bir narsa uchundirki, oshpaz bevaqt kasal bo‘luvi yoki bir necha kunga ruxsat so‘rab, o‘z ishlari ila shug‘ullanishi kerak bo‘luvi mumkin, bu vaqt ichida og‘izlar yopilib turmas, ovqat yemak kerak. Bu holda yurt boshi xotun osh pishira bilsa, masala yechilgan bo‘ladir. Tezda yurt jamoasidan o‘zi istagan bir odamni yoniga olib yoki yolg‘iz o‘zi ishga kirishadir. Yurt jamoasi bir necha kun oshsiz, och qoluv balosidan qutiladir.

Oshpazlik tarmoqli va nozik bir ilmdurki, agar uni o‘rganishga xohish bo‘lsa, hech bir g‘aflat ila ishlanmasin, chunki kichkinagina bir kamchilik ta’siri juda a’lo bo‘lg‘usi bir oshni og‘izga olib bo‘lmas, yomon qiladir. Buzilgan, islangan baliq, qari tovuq, eskirgan yoki qartaygan ko‘katlar, juda qattiq yoki juda yumshoq pishgan tuxum, juda sho‘r yoki tuzi past osh, islangan et, yomon yoki buzilgan isli narsalar kabi mayda-chuydalar oshlarning lazzatini yo‘qotadi, yurt qarovchi xotunning bulardan saqlanuvi lozim bo‘lur. O’quvchilarimizga yordam etmak uchun bu o‘rinda kerak bo‘lgan qaysi bir narsalarning sotib olinuvi va saqlanuvi borasida bir oz nasihatlar qilurmiz. Yaxshi tiriklik qilina turgan bir yurt uchun vaqtida ko‘prak olinsa, arzon baho ila olish va bir oz vaqt saqlash mumkin bo‘lgan oziqlarni vaqtida hozirlash kerak. Lekin keragidan ortiq isrof bo‘lurlik darajada mo‘l bo‘lmasin. Oziqlar saqlana turgan o‘rinning ochqichi yurt qarovchi xotun qo‘lida bo‘lishi kerak.
Agar tovuq qari bo‘lmasa, junlari yumshoq, uzun bo‘lur. Yupqa va och qizil tusli bo‘lgan terisi kichkina-kichkina tomirlar ila o‘ralgan bo‘ladir. Bir yildan ortiq yashagan tovuqlarning pati yumshoq bo‘lur va tomirlari bilinmas, terisida oqish tusda va ozroq yaltiroq bo‘ladir. Kurkaning qari bo‘lmagani oyoqlari qora va chiroyli, oyog‘ining tirnoqlari qisqa bo‘luvidan bilinadir. Qariganining esa ko‘zlari chuqur ham tirnoqlari qattiq bo‘ladir.
Tuzlash uchun bodringlar mumkin qadar kichkina, ko‘k, g‘oyat qattiq bo‘lishi kerak.
Ko‘katlarni qishga tabiiy holida saqlash uchun eng asosiy yo‘l shulki, ko‘katni tomirlari ila sug‘urib olib, quruq va issiq havoda yuvilmagan holida bir necha soat yerga yoyib qo‘yiladir. So‘ng uni qo‘yiladigan joygaga eltib, avvaldan hozirlab qo‘yilgan qum ustiga birni-ikkinchisiga tegizmay joylanadir. Bularning ustiga yana qum sepilib, usgiga ikkinchi qavat ko‘kat teriladir, ko‘katlar bitguncha shunday qilinadir va o‘rib olingan xaslar (chim) bilan usti yopiladir. Turli ko‘katlarning islari bir-biriga singmasin uchun qum orasiga alohida-alohida qo‘yiladir.
Qovoqning barmoq ila bosganda qattiq bo‘lib, ta’mli hid kelib turgani yaxshidir. Po‘rtahol (apelsin) sotib olganda kattaligiga emas, og‘irligiga qarab, po‘stlari yupqa, qizg‘ish va chirimaganlari tanlab olinadir. Limonning ham yupqa po‘stli, sariq, xush isli bo‘lgani tanlanadir. Guruch yirik, oq, toza, yaltillamaydigan bo‘lsin, chang hidi kelmasin. Misr guruchi boshqa guruchlardan ortiq bo‘lsada, usti bir oz g‘uborli bo‘ladir. Usti oqargan, mayda meva buzilgandir.

Bu o‘rinda turli oshlar to‘g‘risida ko‘p narsalar yozsam-da, turk ovqatlari bo‘lib, bizning yerimizda pishirish mumkin bo‘lmaganlari yozilmadi. Men masalliqlari bizga ma’lum bo‘lmagan narsalarni yozishdan o‘z ovqatlarimiz to‘g‘risida bir-ikki so‘z yozuvni ortiq ko‘rdim. Har bir yurtda sho‘rvani pishira bilmagan xotunlarda yo‘q emas. Sho‘rva pishira bilmagan xotun ham bo‘lurmi, deb kulmangiz. Hurmatli xonim qizlar, bir shirin sho‘rva pishirmakchi bo‘lsangiz, juda toza yuvilgan va artib quritilgan qozon yoki kastrulda bir kosa osh pishirish uchun ikki kosadan ortiqroq sovuq suv solingiz. Etlarinshzni chamalab olib, sovuq suv ila bir necha marta tozalab yuvib, kastruldaga suvga solib, ostiga o‘t yoqingiz, qaynab chiqquncha ko‘proq yoqish kerak bo‘ladir. Qaynab chiqqach, suzgich yoki qopchiq ila ko‘pigini yig‘ib olgandan so‘ng keragicha tuz solingiz. Bir-ikki dafna bargi (lavroviy list), to‘rt-beshta qora murch solib qaynatingiz. Mildirab qaynasin, to‘xtab, hech qaynamay turmasin. Bir juda qattiq qaynab, bir butunlay to‘xtab pishgan oshda qech qanday lazzat bo‘lmas. Bir tuxumga yarim kosa suv solib, tuxum bo‘lmasa, qaynab turgan sho‘rvadan solib qattiq xamir qoringiz. Uzoq tindirilgandan so‘ng yupqa qilib yoyingiz, boshqa ishlaringizga qaraguncha, yoygan xamiringiz qurisin, kesishga oson bo‘ladir, ham yopishmas. Qurigach juda ingkchka yoki juda mayda qilib ugra kesingiz. Sho‘rva qaynab, go‘shtlari pishgach, sho‘rva ustidagi moyli qoshiq ila bir idshga yig‘ib olingiz, go‘shtlariga olib, sho‘rvani elakda suzingiz. Kastrulki yoki qozonni yuvib, artib sho‘rvani quyib, qaynab chiqqach, ugrani solib, ugra ustiga chiqqach, bir tovoqqa suzib olursiz. Kosadagi mayda to‘g‘ralgan piyoz, ko‘katlar ustiga tovoqdagi oshni solib, osh ustidan yig‘ilgan moydan bir-ikki qoshiq quyib, murch sepib dasturxonga qo‘yarsiz. Go‘shtni qanday kesgan bo‘lsangiz, shunday yeyarsiz. Ikkinchi idishda (kastrulda) sho‘rvaga kartoshka ila piyoz solib pishirsangiz yoki kartoshka ila piyozni moyda qovursangaz ham bo‘ladi. Go‘sht ham suvning solinuvi yeguvchilarning ko‘pliga ila hisoblanilur. Xamir ham reja ila qilinur. Ko‘pu bemaza qilib pishirib, qolgan oshni chiqarib tashlash aqlli xotunning ishi zmasdir. Yana tovuq yoki qo‘y go‘shtini bo‘laklarga bo‘lib, yuqorida aytilgancha qaynatgandan so‘ng suzib olib, sabzini ugra kabi to‘g‘rab, shul sho‘rvaga solinadir. Kartoshka va karam ham to‘g‘rab solinadir. So‘ng oshning chamasiga qarab, guruch yuvib solinadir. Bir-ikki tilim limon, besh-olti qalanfur, defna bargi, murch solinadir. Guruch va boshqa masalliqlar pishgach, avvalgi osh kabi suzib, piyoz, ko‘kat, bo‘laklangan go‘shtlarni suzib olingan sho‘rvaga solib, dasturxoiga tortiladir.
Sigir go‘shti sho‘rvasi bo‘lganda ugra kabi to‘g‘rab lavlagi solib pishirilsa ham a’lo bo‘ladir. Oshni suzib olgach, qozonni chipta ila yaxshilab yuvgandan so‘ng qayta-qayta chayib, to‘ldirib suv quyib qo‘yiladir. Ovqat yeyilib bo‘lingach, bir katta idishga boyagi qaynoq suvdan solinib, qoshiq, tarelka, sanchqi, kosa kabi narsalar chipta ila yuviladir va ikki qayta yangi va qaynoq suv ila chayilib, oshxona shkafiga to‘ntarib qo‘yiladir. Bir oz o‘tgandan so‘ng har birini toza sochiq ila artib, o‘rniga teriladir. Bu ishlarni yurt egasi bo‘lgan xotun o‘zi qilmasa, xizmatchi xotunga qildirishi kerak.