64. Дарҳақиқат у жаҳаннам қаърида ссадиган бир дарахтдир. 65. Унинг бутоқлари(даги мевалари хунукликда) худди шайтонларнинг бошларига схшар. 66. Бас улар (съни жаҳаннамдагилар) албатта ундан еб, қоринларини тслдиргувчидирлар. 67. Сснгра албатта улар учун унинг (Заққум меваларининг) устига қайноқ сувдан аралаштирилади (съни уларга мажбуран қайнаётган сув ичирилади). 68. Сснгра уларнинг қайтадиган жойлари сна албатта жаҳаннамда бслади (съни қайноқ сув уларнинг бутун ички аъзоларини куйдириб битганидан сснг, снди жаҳаннам сти уларнинг баданларини куйдиради)» (Соффат: 60 — 68);

«Бас уларнинг қилиб стган амалларига мукофот қилиб улар учун беркитиб қсйилган ксзлар қувончини (съни охират неъматларини) бирон жон билмас. 18. Ахир мсмин бслган киши билан фосиқ-итоатсиз бслган кимса тенг бсларми? (Йсқ), баробар бслмайдилар! 19. Иймон келтирган ва схши амаллар қилган зотлар учун қилиб стган амаллари сабабли жаннат маъволари манзил бслади. 20. Фосиқ бслган кимсаларнинг маъволари сса жаҳаннамдир. Ҳар қачон ундан чиқмоқчи бслсалар, сна унга қайтариладилар ва уларга: «Ўзларингиз ёлғон деган жаҳаннам азобини тотингиз», дейилади. 21. Албатта Биз улар ксз (куфру исёнларидан) қайтишлари учун уларга улуғ азобдан илгари сқин азобни (съни дунё азобини) тотдирамиз» (Сажда: 17 — 21);

«Сизларга берилган нарсалар фақат ҳаёти дунёнинг мато ва зийнатларидир. Аллоҳ ҳузуридаги (ажру-мукофот) сса схшироқ ва боқийроқдир. Ахир ақл юргизмайсизларми?! 61. Ахир Биз гсзал ваъда (жаннат) ваъда қилган, бас унга сришган киши, Биз ҳаёти дунё матосидан озгина фойдалантириб, сснгра қиёмат кунида (мангу азобга) дучор қилингувчилардан бслган кимса каби бсладими?!» (Қасас: 60, 61);

«Бу ҳаёти дунё фақат (бир нафаслик) сйин-кулгидир, холос. Албатта, Аллоҳдан қсрқадиган кишилар учун охират диёри схшироқдир. Ақл юргизмайсизларми?!» (Анъом: 32);

«Бас кофир бслган кимсалар учун жаҳаннамдан иборат ҳалокат бслгай! 28. Балки Биз иймон келтирган ва схши амаллар қилган зотларни ерда бузғунчилик қилиб юрган кимсалар каби қилиб қссрмиз?! Балки Биз тақводор зотларни фисқу-фужур қилиб юрган кимсалар каби қилиб қссрмиз?! (Йсқ! Асло ундоқ бслмас!) 29. (А­й Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам, ушбу Қуръон барча одамлар) остларини тафаккур қилишлари ва ақл сгалари сслатма-ибрат олишлари учун Биз сизга нозил қилган бир муборак Китобдир» (Сод: 27 — 29);

«Агар билсангиз (айтинг-чи), қайси гуруҳ (қсрқмай) хотиржам бслишга ҳақлироқ?» 82. Иймон келтирган, сз иймонларини зулм (ширк) билан аралаштирмаган зотлар — ана сшалар хотиржам бслгувчидирлар ва сшалар ҳидост топгувчидирлар» (Анъом: 81, 82).

Аллоҳ таолога Ўзи суйгани ва рози бслганидек муборакли ва ширин ҳамдлар бслсин. Мен Аллоҳ азза ва жаллага ҳамду санолар айтаман ва шукроналар келтираман ҳамда «Шериксиз ва ёлғиз Аллоҳдан сзга илоҳ йсқ. Мулк ва ҳамдлар Унингдир. У — барча нарсага қодирдир ҳамда саййидимиз, пайғамбаримиз ва ҳабибимиз Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Аллоҳнинг бандаси ва расули» сканига гувоҳлик бераман. Аллоҳим, банданг ва расулинг бслган Муҳаммад ибн Абдуллоҳга, Унинг оиласи ва саҳобаларига салавоту саломлар йслла.

Сснг ...

Ўтган ва қуйидаги остларни тинглашингиз учун келтиришдан мақсад қалбларни уйғотиш, қсзғаш ҳамда мангу саодат йслини танлаши, у йсл сари солиҳ амалларда шаклланган сабабларни қилиш билан интилиши ва гуноҳу маъсистларни тарк қилиш билан мангу бахтиқаролик йслидан узоқлашиши учун сслатишдир. 

«Бу (Биз сизга ссйлаган қиссалар) бир сслатмадир. Шак-шубҳасиз, тақводор зотлар учун гсзал оқибат —  50. Улар учун барча дарвозалари ланг очиқ мангу жаннатлар бордир. 51. Улар у жойлардаги (ссриларда) сстаниб стириб, мсл-ксл (съни хоҳлаганларича) мева-чева ва шароб чақирадилар. 52. Ва уларнинг олдиларида ксзларини (номаҳрамга боқишдан) сақлаган (ёш ва ҳуснда) тенгдош (қиз)лар бслар. 53. У (зикр қилинган нарсалар) сизларга ҳисоб-китоб (съни Қиёмат) куни учун ваъда қилинадиган нарсалардир. 54. Шак-шубҳасиз бу Бизнинг (жаннат ахлига ато стадиган) ризқу-рсзимиздирки, унинг учун тугаб қолиш бслмас. 55. (Ҳақиқат) шудир. (А­нди) ҳеч шак-шубҳасиз ҳаддан ошгувчи-туғёнга тушгувчи кимсалар учун снг ёмон оқибат —  56. Улар кирадиган жаҳаннам бордир. Бас нақадар ёмон жой у. 57. Мана бу қайноқ ва йирингдир! Бас улар сшани тотиб ксрсинлар!  58. Бошқа (азоб-уқубатлар) ҳам сша тур, сша шаклда бслар! 59. (Жаҳаннамга кирган пайтларида кофирларнинг пешволарига ҳаёти дунёда уларга сргашган кимсаларни ксрсатилиб): «Мана бу (одамлар сизлар билан бирга (съни сизлар сабабли жаҳаннамга ташлангувчи жамоатдир», (дейилганида, пешволар айтдилар): «Хуш келмадилар! Ҳақиқатан уларнинг сзлари жаҳаннамга киргувчи кимсалардир».  60. Улар (съни сргашувчилар пешволарга) дедилар: «Йсқ, сизлар хуш келмадингиз! (Чунки) сизлар сша (азобни) бизларга келтирдингиз! Бас нақадар ёмон жой (бу жаҳаннам)!». 61. Улар (сна) дедилар: «А оббимиз, ким бизларга мана шу (азоб)ни келтирган бслса, бас Ўзинг унга жаҳаннамда азобни бир неча баробар зиёда қилгин»» (Сод: 49 — 61);

«У Кунда дсстлар бир-бирларига душмандир, магар (Аллоҳ йслида дсстлашган) тақводор зотларгина (мангу дсстдирлар). 68-69. (У Кунда уларга айтилар): «А­й, Бизнинг остларимизга иймон келтирган ва мусулмон бслиб стган бандаларим, бу Кун сизлар учун ҳеч хавфу-хатар йсқдир ва сизлар асло ғамгин бслмайсизлар. 70. Сизлар жуфти ҳалолларингиз билан бирга шод-ҳуррам бслган ҳолларингизда жаннатга кирингиз!» 71. Уларга олтин лаганлар(да таомлар) ва қадаҳлар(да шароблар) айлантирилади. У жойда кснгиллар тилайдиган ва ксзлар лаззатланадиган (барча) нарса бордир. Сизлар у жойда мангу қоласизлар. 72. Қилиб стган амалларингиз сабабли сизларга мерос қилиб берилган жаннат мана шудир. 73. Сизлар учун у жойда ксплаб мева-чевалар бслиб, сизлар улардан ерсизлар.

И з о ҳ. Мазкур остларда беш кунлик дунёда тақво билан сшаб стган мсмин-мусулмонларга мерос қилиб бериладиган жаннатдаги ноз-неъматлар беадад ва мангу боқий, боғ-мевалари сса хазон билмас сканлиги баён стилди. А­нди динсиз осийларнинг оқибатлари қандай бслиши ҳақида хабар берилади.

74. Албатта жиностчи кимсалар (съни кофирлар) жаҳаннам азобида мангу қолгувчидирлар. 75. Улардан (азоб бирон лаҳза ҳам) енгиллатилмас ва улар (сша азобда қолиб) бутунлай номурод бслгувчидирлар! 76. Уларга Биз зулм қилмадик, лекин улар (сзларига) зулм қилгувчи бслдилар. 77. Улар (жаҳаннам ходими бслган фариштага) «А­й Молик, А оббинг бизларга Ўз ҳукмини қилсин (съни тезроқ жонимизни олcин, бизлар бу азобдан қутулайлик», деб) нидо қилганларида, у: «Албатта сизлар (мана шу азобда мангу) тургувчидирсизлар», деди. 78. Аниқки биз сизларга Ҳақ — Қуръонни келтирганмиз, лекин сизларнинг кспларингиз Ҳақни ёмон ксргувчидирсизлар. 79. Балки улар (съни Макка мушриклари пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламга суиқасд қилиш учун) бирон ишга қарор қилгандирлар?! Бас, албатта Биз ҳам (Ўз пайғамбаримизга уларнинг макрларидан нажот бериб, у суиқасд қилгувчиларнинг сзларини ҳалок стишга) қарор қилгувчидирмиз. 80. Балки уларнинг гумонларича, Биз уларнинг сирларини (билмасмиз) ва шивир-шивирларини сшитмасмиз?! Ундоқ смас! Бизнинг слчиларимиз (фаришталар) уларнинг олдиларида (ҳар бир қилган ишларини) ёзиб турадилар!» (Зухруф: 67 — 80);

«(ҳақ билан ботилнинг) ажралиш Куни (съни Қиёмат Куни) барчаларининг (инсонларнинг) ҳисоб-китоб вақтидир. 41. У Кунда дсст дсстга бирон нарсада асқотмас ва уларга ёрдам ҳам берилмас. 42. Магар Аллоҳ раҳмат қилган кишиларгагина (ёрдам берилар). Албатта Унинг Ўзигина қудратли ва меҳрибондир. 43-44. Албатта (жаҳаннамнинг сртасида ссадиган) Заққум дарахти гуноҳкорнинг таомидир. 45-46. (У таом) мисоли қайноқ сувнинг қайнаши каби қоринларда қайнайдиган сритилган (доғланган) ёғдир! 47-48. (Жаҳаннам фаришталарига): «Уни (гуноҳкорни) ушлаб жаҳаннамнинг сртасига судраб олиб боринглар, сснгра боши устидан қайноқ сувдан — азобдан қуйинглар!» (деб амр стилар). 49-50. (Унга масхара қилиш учун: «Мана бу азобни) тотиб ксргин! Дарҳақиқат сенинг Ўзингтина «қудратли ва улуғдирсан». Дарвоқеъ бу (азоб) сизлар (ҳаёти дунёдалик пайтингизда) шак-шубҳа қилган нарсангиздир!» (дейилар). 51-52. Албатта тақводор зотлар (У Кунда) осойишта жойда, боғлар ва чашмалар устида бсладилар. 53. Улар бир-бирларига рсбарс бслган ҳолларида ипак-шойидан либослар кийиб (стирадилар). 54. Мана шундай! Яна Биз уларга оҳуксз ҳурларни жуфти ҳалол қилиб қсйгандирмиз. 55. Улар у жойда тинч-хотиржам бслган ҳолларида (хизматкорлардан) барча мева-чевани чақирадилар. 56. Улар (жаннатда) биринчи слимдан (съни ҳаёти дунёдан ксз юмганларидан) бошқа слимни тотмаслар. (Аллоҳ) уларни жаҳаннам азобидан сақлагандир. 57. (Бу) А оббингиз томонидан бслган фазлу марҳаматдир. Мана шу улуғ бахтдир. 58. Бас, (сй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), дарҳақиқат, шосд улар сслатма-ибрат олсалар, деб Биз (бу Куръонни) сизнинг тилингиз билан осон-енгил қилиб бердик. (Лекин улар Қуръон панд-насиҳатларини қабул қилмадилар). 59. Бас, снди сиз (уларнинг ҳоллари не кечишига) ксз тутинг! Улар ҳам албатта (сизнинг ҳалокатингизга) ксз тутгувчидирлар» (Духон: 40 — 59);

«Ахир А оббиси томонидан аниқ-равшан ҳужжатга (съни Қуръонга) сга бслган ки­ши (съни А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ва мсминлар), қилган ёмон амали сзига чиройли ксринган ва ҳавойи нафсига сргашган (кофир) кимсалар каби бсладими?! 15. Тақво сгалари учун ваъда қилинган жаннатнинг мисоли-сифати (будир): «Унда айнимаган сувдан бслган дарёлар ҳам, таъми сзгармаган сутдан бслган дарёлар ҳам, ичгувчилар учун лаззатли (съни бадтаъм ва ақлдан оздиргувчи бслмаган) майдан бслган дарёлар ҳам, мусаффо асалдан бслган дарёлар ҳам бордир. Улар учун у жойда барча мевалардан бордир ва (улар учун у жойда) А оббилари томонидан мағфират бордир. (Ана шундай жаннат аҳли бслган тақво сгалари) жаҳаннамда мангу қоладиган ва (у жойда) қайноқ сув билан суғорилиб, у (сув) ичакларини бслак-бслак қилиб ташлаган (кофир) кимсалар каби бсладиларми?!» (Муҳаммад: 14, 15);

«А оббингизнинг азоби шак-шубҳасиз воқеъ бслгувчидир! 8. Унинг учун бирон дафъ қилгувчи — тссиқ йсқдир. 9. У Кунда осмон титраб-чайқалади; 10. Ва тоғлар ҳам (срнашган жойларидан жилиб), йслга тушади! 11-12. Ана сша Кунда (пайғамбарларни) ёлғончи қилгувчи, сзлари шснғиган нотсғри йслларида адашиб юрадиган кимсаларга ҳалокат бслади! 13. У Кунда улар жаҳаннам стига ҳайдаладилар! 14. (Ва уларга дейилади): «Сизлар ёлғон деб юрган жаҳаннам мана шудир!» 15. Қани, бу (азоб) ҳам сеҳрми, ёки сизлар (ҳаёти дунёда ҳақни ксра олмаганларингиз каби бу азобни ҳам) ксрмаспсизларми?! 16. (Жаҳаннамга) кирингиз! А­нди (унинг азобига) хоҳ сабр қилинглар, хоҳ сабр қилманглар, сизларга баробардир! (Яъни у азоб сизлардан енгиллатилмас). — Сизлар фақат сзларингиз қилиб стган қилмишларингизнинг жазосини тортасизлар!» 17-18. Тақводор зотлар сса уларга А оббилари ато стган нарсалар билан шод-ҳуррам бслган ҳолларида шак-шубҳасиз жаннатлар ва неъматлар ичра барқарордирлар. А оббилари уларни жаҳаннам азобидан сақлагандир. 19-20. (Уларга): «Сизлар қилиб стган (схши) амалларингиз сабабли қатор тизилган ссрилар устида сстанган ҳолларингизда кснгилдагидек еб-ичинглар», (дейилади) ва Биз уларга шаҳло ксзларни жуфти ҳалол қилиб бердик. 21. Ўзлари иймон келтириб, зурриётлари ҳам уларга иймон билан сргашган зотларга (сша) зурриётларини қсшдик ва уларга қилган амалларидан бирон нарсани ҳам камитмадик. Ҳар бир киши сзи касб қилган иши билан гаровга олингувчидир — ушлангувчидир.

И з о ҳ. Ушбу остни шундай тушуниш керак. Агар аждодлар ҳаёти дунёдан иймон ва сзгу амаллар билан стиб, Аллоҳ таоло наздида юксак даражотларга сришсалар ва уларнинг фарзандлари ҳам уларга иймон билан сргашсалар-у, аммо ота-боболари мусссар бслган баланд мақомларга кстарила олмасалар-да, Аллоҳ таоло уларни ҳам ота-боболарига қсшиб, барчаларига Ўзи ваъда қилган жаннатдан жой ато стади, аммо фарзандлари сабабли аждодларнинг ажр-мукофотларини заррача камитмайди. Чунки ҳар бир жон сзи қилган ишига жавобгардир.

А­нди қуйидаги остларда сна сша аҳли жаннатга ато стиладиган бахт-саодат ва ноз-неъматлар зикр қилинади.

«22. Яна Биз уларни кснгиллари истайдиган мева-чева ва гсшт билан қувватлантирдик. 23. Улар у жойда (шундай шароб) косаларини талашиб — қслма-қсл қилиб ичадиларки, у (шароб)да (съни уни ичганлари сабабли) на беҳуда-сергаплик ва на гуноҳ бслади. 24. Уларнинг устида гсё (садаф ичида) сширинган гавҳардек (покиза ва хушсурат) ғуломлари айланиб (хизматга ҳозир бслиб) туради. 25-26. Улар бир-бирларига боқишиб, басти-жавоб қилишиб, дейдилар: «Ҳақиқатан бизлар илгари (ҳаёти дунёда) аҳли-оиламиз орасида (бслган чоғимизда охиратда Аллоҳнинг азобига дучор бслишдан) қсрқар сдик. 27. Мана, Аллоҳ бизларга марҳамат ксргузди ва бизларни самумдан (съни баданларни илма-тешик қилиб юборадиган жаҳаннамий шамолдан) сақлади. 28. Дарҳақиқат бизлар илгари (ҳаёти-дунёда) У зотга дуо-илтижо қилар сдик. Албатта Унинг Ўзигина марҳаматли, меҳрибондир». 29. Бас, (сй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам) сиз (инсонларга Қуръон остлари билан) панд-насиҳат қилаверинг! Чунки сиз А оббингизнинг неъмат-марҳамати билан коҳин-фолбин ҳам мажнун ҳам смасдирсиз» (Тур: 7 — 29);

«А­нди қачон (Қиёмат қойим бслгач) осмон ёрилиб, (жаҳаннам ҳароратидан қизиб кетган) тери каби қизариб қолганида — 38. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес олурсизлар?! 39.— Ана сша Кунда на бир инс ва на бир жин (қилиб стган) гуноҳидан ссралмас! 40. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 41, (Чунки у Кунда) жиностчи-осий кимсалар сиймо-белгиларидан танилиб, пешона ва оёқларидан олинадилар (ва жаҳаннамга отиладилар)! 42. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматлари­ни ёлғон дес оласизлар?! 43. Жиностчи-осий кимсалар ёлғон дей­диган жаҳаннам мана шудир! 44. Улар сша (жаҳаннам) билан ста қайноқ сув сртасида айланаверадилар!

И з о ҳ. Яъни, ҳаёти дунёдан куфру исён билан стган ким­салар охиратда жаҳаннам стида куср сканлар, жаҳаннам ходимлари бслмиш фаришталардан бирон қултум сув беришни ссрайдилар. Шунда уларга қайноқ сув берилиб, сна жаҳаннамга отиладилар ва бу ҳол абадул-абад давом стади.

Мазкур остларда кофирлар дучор бслажак азоб-уқубатлар баён стилди.

А­нди қуйида келадиган остларда иймон сгаларига ксз тутиб турган гсзал оқибат — жаннатдаги мангу саодатли ҳаёт зикр қилинади.

«45. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 46. А оббиси (ҳузурида) туришидан (съни сзининг Аллоҳ олдида туриб ҳаёти дунёда қилиб стган барча амалларига жавоб беришдан) қсрққан киши учун икки жаннат бордир. 47. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъ­матларини ёлғон дес оласизлар?! 48. (У икки жаннат сон-саноқсиз) шоҳ-новдалар сгасидирлар, (съни, сермева ва сос-салқиндирлар). 49. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 50. У иккисида икки оқар чашма бордир. 51. Бас, (сй инсонлар ва жин­лар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес ола­сизлар?! 52. У иккисида барча мевадан икки нави бордир. 53. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 54. (Аҳли жаннат) астарлари шойидан бслган ксрпачалар устида сстанган ҳолларида (стирадилар). У жаннатларнинг меваси сқин бслгувчидир (съни жаннат аҳли қай-бир мевани ейишни истаса сша меванинг сзи уларга сгилиб, сқин келади). 55. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 56. У (жаннат)ларда шундай ксзларини (бегона сркакларга қарашдан) тийгувчи (қиз)лар борки, уларга (жаннат аҳлидан) илгари на бир инс ва на бир жин тегингандир. 57. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 58. Улар (софлик ва оқликда) гсёки ёқут ва маржондирлар. 59. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 60. А­ҳсон-схшиликнинг жазоси-мукофоти фақат схшиликдир.

И з о ҳ. Яъни, ҳаёти дунёдан иймон ва сзгу амаллар билан стган кишининг охиратдаги мукофоти жаннатдир. А­ҳсон калимасининг луғавий маъноси — чиройли амал қилмоқликдир. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан: «А­ҳсон нимадир?» деб ссралганида у киши шундай жавоб қилган сканлар: «А­ҳсон — Аллоҳ таолога гсё Уни ксриб тургандек ибодат қилишингдир. Зотан, сен У зотни ксрмасанг-да, У зот шак-шубҳасиз сени ксриб тургувчидир».

61. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 62. У икки (жаннат)дан қуйироқда сна икки жаннат бордир. 63. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 64. (У икки жаннат серсув ва серспроқликдан) қорамтирдирлар. 65. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 66. У ик­кисида тинмай отилиб тургувчи икки чашма бордир. 67. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 68. У иккисида мева, хурмо ва анорлар бордир. 69. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 70. У (жаннат)ларда хушхулқ ва гсзал юзли (аёл)лар бордир. 71. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 72. (Улар) чодирларда асралган ҳурлардир. 73. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматла­рини ёлғон дес оласизлар?! 74. Уларга (жаннат аҳлидан) илгари на бир инс ва на бир жин тегингандир. 75. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъматларини ёлғон дес оласизлар?! 76. (Жаннат аҳли у жаннатларда) сшил болишлар ва гсзал гиламлар устида сстанган ҳолларида (стирадилар). 77. Бас, (сй инсонлар ва жинлар), А оббингизнинг қайси неъ­матларини ёлғон дес оласизлар?! 78. Буюклик ва карам соҳиби бслган А оббингизнинг номи баракотли — муборакдир» (А аҳмон: 37 — 78);

«1-2. Қачон Воқеа — Қиёмат воқеъ бслса, у воқеъ бслган чоғда бирон ёлғон ссзлагувчи бслмас. 3-4-5-6-7. Ер (қаттиқ) ларзага келган, тоғлар титилиб, чанг-тсзонга айланган ва сизлар уч синф-тоифа бслиб қолган чоғда (Қиёмат кофирларни жаҳаннамга дучор стиш билан) паст қилгувчи, (мсминларни сса жаннатга киритиш билан) баланд қилгувчидир.

И з о ҳ. Яъни, бу дунёда нафслари истаган хирсу ҳавасларга муккадан кетиб, мол-давлат ва салтанатлари би­лан ҳаволаниб юрган динсиз-иймонсиз кимсаларни Қиёмат снг тубан жаҳаннамга ташлаш билан паст қилиб қсср, аммо бу ҳаёти дунёда мудом рсй бериб турадиган зулму ситам ва ҳақсизлик азобидан сзилиб юрсаларда, сз иймон-сътиқодларида устивор бслган мсмин-мусулмонларни сса жаннатлардаги баланд мақомларга кстарар.

А­нди юқорида зикр қилинган уч тоифа кимлар сканлиги баён стилади.

«8. Бас, (у уч тоифадан биринчиси) снг томон сгаларидир. Ўнг томон сгалари (бслмоқ) не (саодат)дир! 9. (Иккинчи тои­фа) ссл-чап томон сгаларидир. Ссл-чап томон сгалари (бслмоқ) не (бахтсизлик)дир!

И з о ҳ. Ўнг томон сгалари ҳаёти-дунёдан иймон-сътиқод билан стганлари сабабли Қиёмат Кунида номаи-аъмоллари снг томонларидан берилиб, жаннат неъматларига сазовор бслган саодатманд кишилардир. Чап томон сгалари сса ҳаёти дунёдан куфру исён билан стганлари сабабли Қиёмат Кунида номаи-аъмоллари чап томонларидан берилиб, жаҳаннамга гирифтор бслган бадбахт кимсалардир.

10. (Учинчи тоифа бслмиш барча схши амалларга) пешқадам бслгувчи зотлар (жаннат неъматларига сришишида ҳам) пешқадам бслгувчи зотлардир! 11-12. Ана сшалар ноз-неъмат боғларида (Аллоҳ таолога) сқин қилингувчилардир. 13-14. (У пешқадамлар) аввалги (уммат)лардан кспчилик, кейингилардан (съни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам алайҳис-салом умматларидан) сса оздир.

И з о ҳ. Яъни, Одам алайҳис-саломдан тортиб, то Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам алайҳис-саломгача, стган барча пайғамбарларга иймон келтирган ва уларнинг ёнларида туриб Аллоҳ таоло буюрган динга даъват қилишда ёрдамчи бслган аввалги умматлар орасидаги пешқадам зотларнинг саноқларига нисбатан Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам алайҳис-салом умматлари сртасидаги пешқадам зотларнинг сонлари оздир.

15-16. (Улар олтиндан) тсқилган ссриларда сстанган ҳолларида бир-бирларига рсбарс бслиб (стирадилар). 17—18. Устларида сса мангу ёш (съни ҳеч қаримайдиган) болалар оқар чашмадан (майли) қадаҳларни, ксзаларни ва косаларни айлантириб турадилар. 19. У (май)лардан уларнинг бошлари ҳам оғримас, маст ҳам бслмаслар. 20-21. Яна сзлари танлаб оладиган мева-чева ҳамда иштаҳалари тортган қуш гсштлари ҳам (айлантириб турилади). 22-23. Яна (улар учун) худди сшириб қсйилган марварид мисол оҳу ксз ҳурлар бордир. 24. (Бу) улар (ҳаёти дунёда) қилиб стган амалларининг мукофотидир. 25-26. Улар у жойда бирон беҳуда ва гуноҳ-ёлғон (ссз)ни сшитмаслар, фақат «Салом-салом», дейилганинигина (сшитадилар). 27. Ўнг томон сгалари... Ўнг томон сгалари (бслмоқ) не (саодат)дир! 28. (Улар) тикансиз бутазорларда. 29. Тизилган бананзорларда. 30. Айилган сос (ости)да. 31. Оқизиб қсйилган сув (усти)да. 32-33. Тугаб қолмайдиган ва манъ стилмайдиган кспдан-ксп (турли-туман) мева-чева (ости)да. 34. Баланд кстарилган ксрпачалар (усти)дадирлар. 35. Дарвоқеъ Биз уларни (оҳу ксз ҳурларни) дафъатан пайдо қилдик (съни улар онадан туғилмадилар, балки Аллоҳнинг қудрати билан дафъатан пайдо бслдилар). 36-37-38. Сснг уларни снг томон сгалари учун (ёшда ҳам, ҳусну жамол ва қадду қоматда ҳам) бири-бирига тенг, сҳтиросли бокира қизлар қилиб қсйдик. 39-40. (Ўнг томон сгалари бслмиш саодатманд кишилар) аввалги (уммат)лардан ҳам кспчилик, кейингилардан (съни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам алайҳис-салом умматларидан) ҳам кспчиликдир. 41. Чап томон сгалари... Чап томон сгалари (бслмоқ), не (бахтсизлик)дир! 42. (Улар жаҳаннамдан тинимсиз ссиб турадиган, баданларни илма-тешик қилиб юборувчи) Самум (шамоли) ва қайноқ сув ичида; 43-44. Ва на салқин, на фойдали бслмаган қора тутундан иборат «сос» (осÂ­ти)дадирлар. 45. Дарвоқеъ улар бундан илгари (съни ҳаёти дунёда хирсу ҳавасга муккадан кетган) боёнлар сдилар. 46. Улар улуғ гуноҳ (съни ширк) устида оёқ тираб турар сдилар. 47-48. Ва: «Бизлар слиб, тупроқ ва сускларга айлангач, ростдан ҳам қайта тирилгувчимизми, аввалги ота-боболаримиз ҳам-а?!» деб (масхара қилар) сдилар. 49-50. (А­й Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам, сиз уларга) айтинг: «Албатта аввалгилар ҳам, кейингилар ҳам маълум Кундаги белгиланган вақтга шак-шубҳасиз тсплангувчидирлар. 51. Сснгра албатта сизлар, сй (қайта тирилишни) ёлғон дегувчи гумроҳлар, 52. Шак-шубҳасиз (жаҳаннамнинг сртасида ссадиган) Заққум дарахтидан егувчи —53.— ундан қоринларингизни тслдиргувчидирсизлар. 54. Сснг унинг устига қайноқ сувдан ичгувчи, (ичганда ҳам) — 55. Ташна-тсймас туслар каби ичгувчидирсизлар! 56. Мана шу уларнинг жазо (Қиёмат) Кунидаги «зиёфат»ларидир!» (Воқеъа: 1 — 56);

«Билингларки, бу ҳаёти дунё фақат (бир нафаслик) сйин-кулги, зеб-зийнат, срталарингиздаги сзаро мақтаниш ва мол-дунё ҳамда фарзандларни кспайтиришдир холос. (У) худди бир ёмғирга схшарки, унинг (ёғиши сабабли униб чиққан) ст-слани деҳқонларни хайратга солиб (ақлларини банд қилиб қсср). Сснгра у қурир, бас уни сарғайган ҳолла ксрарсиз. Сснгра у қуруқ чсп бслиб қолар. (Ҳаёти дунёнинг ҳоли ҳам шундан сзга смасдир). Охиратда сса (сша тсрт кунлик дунёга алданиб қолганлар учун) қаттиқ азоб ва (иймон-сътиқод билан стганлар учун) Аллоҳ томонидан мағфират ва ризолик бордир. Ҳаёти дунё сса фақат алдагувчи матодир. 21. (А­й инсонлар), А оббингиз томонидан бсладиган мағфиратга ҳамда Аллоҳ ва Унинг пайғамбарларига иймон келтирган зотлар учун тайёрлаб қсйилган, кенглиги осмон ва Ернинг кенглиги каби бслган жаннатга шошилингиз! Бу (съни ваъда қилинган мағфират ва жаннат) Аллоҳнинг фазлу марҳамати бслиб, уни Ўзи хоҳлаган кишиларга ато стар. Аллоҳ улуғ фазлу марҳамат соҳибидир» (Ҳадид: 20, 21).

Бу ҳақдаги остлар жуда ҳам ксп. Бироқ мен улар ичидан бошқаларидан ксра жаннат неъматлари ва жаҳаннам азобларини кенгроқ тушунтирган остларни келтириш билангина чекландим.

Барча ҳамдлар Аллоҳга хосдир... Биз Ундан ёрдам, нафсимизнинг ёмонлиги ва амалларимизнинг шумлигидан паноҳ ҳамда мағфират ссраймиз. Аллоҳ ҳидост қилган одамни адаштирувчи, адаштирган одамни ҳидостловчи йсқдир. Мен сгона, шериксиз Аллоҳдан бошқа илоҳ йсқ, Муҳаммад сса Унинг бандаси ва слчиси сканига гувоҳлик бераман.

«Ҳой мсъминлар, Аллоҳдан лойиқ бслганидек қсрқинглар ва мусулмон бслган ҳолингизда вафот стинглар!» (Оли Имрон: 102).

«А­й инсонлар! Сизларни бир жондан (Одамдан) сратган ва ундан жуфтини вужудга келтирган ҳамда у икковидан ксп сркак ва аёлларни тарқатган А оббингиздан қсрқингиз! Яна ораларингиздаги савол-жавобларда сртага номи солинадиган Аллоҳдан қсрқингиз ва қариндош-уруғларингиз (билан ажралиб кетишдан қсрқингиз)! Албатта Аллоҳ устингизда кузатувчи бслган зотдир» (Аисо: 1).

«А­й мсминлар, Аллоҳдан қсрқинглар, тсғри ссзни ссзланглар! (Шунда Аллоҳ) ишларингизни снглар ва гуноҳларингизни мағфират қилар. Ким Аллоҳга ва Унинг пайғамбарига итоат стса, бас у улуғ бахтга сришибди» (Аҳзоб: 70 — 71).

Дсстлар, билингларки, гапларнинг тсғрироғи — Аллоҳнинг каломи, йслларнинг схшироғи — Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йсли, ишларнинг ёмонроғи — снги пайдо бслганлари, ҳар бир снги пайдо бслган нарса — бидъат ва барча бидъат — залолатдир.

Сснг ...

Ҳой одамлар, Аллоҳ таолодан тақво қилингиз ва унутмангизки, диндаги биродарлик наслу насабдаги биродарликдан устундир. Аллоҳ таоло, наслу насаблари фарқли ва ватанлари бир—биридан узоқ бслсада, мсъмин ва муулмонларни сзаро дсст бслишларига амр қилди ва айтди:

«Мсминлар ҳеч шак-шубҳасиз оға-инилардир» (Ҳужурот: 10).

Аллоҳ таоло кофирларни, гарчи насаблари сқин бслсада, дсст деб билмасликка амр қилди:

«А­й мсминлар, агар иймондан куфрни афзал билсалар, ота-оналарингиз ва ака-укаларингизни (ҳам) дсст тутмангиз! Сизларнинг ичингизда кимда-ким уларни дсст тутса, (съни, уларни деб иймондан куфрга қайтса) бас, улар золимлардир» (Тавба: 23).

Мусулмонлар сртасидаги бу дсстликнинг Аллоҳ таоло Қуръон Каримда, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннатларида ксрсатиб берган катта ҳуқуқ ва бебаҳо самаралари бслиб, уни риос қилиш, адо стиш зарур бслиб, уларга лоқайдлик билан қараш жоиз смасдир.

Шу ҳуқуқ ва самаралардан бири, мусулмолар орасида низо ва келишмовчилик ёки адоват ва алоқаларнинг узилиши содир бслганида срталарини ислоҳ қилишдир. Аллоҳ таоло айтди: «(А­й мсминлар), агар мсминлардан бслган икки тоифа (бир-бирлари билан) урушиб қолсалар дарҳол уларнинг сртасини снглаб қсйинглар! А­нди агар улардан бирови иккинчисининг устига тажовуз қилса, бас то (тажовузкор тоифа) Аллоҳнинг амрига қайтгунича сизлар тажовуз қилган (тоифа) билан урушинглар! А­нди агар у (тоифа тажовузкорликдан) қайтса, сизлар дарҳол уларнинг сртасини адолат билан снглаб қсйинглар. (Мудом) адолат қилинглар! Зе­ро Аллоҳ адолат қилгувчиларни суюр. Мсминлар ҳеч шак-шубҳасиз оға-инилардир. Бас, сизлар икки оға-инингизнинг сртасини снглаб қсйинглар! Аллоҳдан қсрқинглар — шосд У зот томонидан бсладиган раҳматга сришсангизлар» (Ҳужурот: 9, 10).

Мусулмон ва мсъминлар сртасидаги биродарлик ҳуқуларидан бири — бир-бирларининг ҳурматларини жрйига келтириш ва уларни камситмасликдир. Аллоҳ таоло айтди: «А­й мсминлар, (сизлардан бслган) бир қавм (бошқа) бир (мсмин) қавмдан масхара қилиб кулмасин — сҳтимолки, (сша масхара қилинган қавм) улардан ксра схшироқ бслсалар. Яна (сизлардан бслган) аёллар ҳам (бошқа мсмина) аёлларга (масхара қилиб кулмасинлар) — сҳтимолки, (сша масхара қилинган аёллар) улардан схшироқ бслсалар. Ўзларингизни (съни, бир-бирларингизни) мазах қилманглар ва бир-бирларингизга лақаблар қсйиб олманглар! Иймондан кейин фосиқлик билан номланиш (съни мсмин кишининг юқорида манъ қилинган фосиқона ишлар би­лан ном чиқариши) нақадар ёмондир. Ким тавба қилмаса бас, ана сшалар золим кимсаларнинг сзидирлар» (Ҳужурот: 11).

Аллоҳ таоло ушбу остда мсъминларнинг хоҳ сркак ва хоҳ аёл слсинлар, бир-бирларини масхара қилишларини таъқиқламоқда. Чунки гоҳида масхара қилинган одам масхара қилувчидан ксра дунё ва охиратда схироқ бслиши мумкин. Зеро масхаралаш — ақли паст инсонлардангина содир бслади. Аллоҳ таоло мусулмонларни қоралашни ҳам таъқиқлади. Мусулмонларнинг бир-бирларига ёмон лақаблар қсйишларига ҳам чек қсйди. Чунки (ёмон) лақаб — одамнинг обрссига путур етказади. Айрим муфассирлар бу остларни бировни: Ҳой, ит!, Ҳой, фосиқ! Ҳой, сшшак!,— деб чақириш дес тафсир қилдилар. Аллоҳ таоло сса масхаралаш, қоралаш ва (ёмон) лақаблар билан чақиришни — фисқ деб атади.Бу — бу ишларнинг нақадар қабиҳ ва гуноҳлиги ҳамда улардан узоқлашиш зарурлигининг фарзлигини ксрсатмоқда.