Мусулмон ва мсъминлар сртасидаги сзаро ҳуқуқлардан бири — сзаро бадгумон бслмаслик, бир-бирларига қарши жосуслик қилмаслик ва бир-бирларини ғийбат қилмасликдир. Аллоҳ таоло айтди: «А­й мсминлар, ксп гумон(лар)дан четланинглар! Чунки айрим гумон(лар) гуноҳдир!» (Ҳужурот: 12).

Бадгумонлик — схши одамлар ҳақида ёмон нарсаларни гумон қилишдир. Аллоҳ таоло айтди: «Жосуслик қилманглар!» (Ҳужурот: 12). Бу ерда назарда тутилган жосуслик, (мусулмон ва мсъмин) одамларнинг айбларини қидиришдир.

Аллоҳ таоло одамларнинг айбларини қидириш ва заиф тарафларини излашни таъқиқлади. Аллоҳ таоло айтди: «Бир —бирингизни ғийбат қилмангиз!» (Ҳужурот: 12).

А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ғийбатни: «Биродарингизни ёқтирмаган нарсаси билан тилга олишингиздир» дес изоҳладилар (Имом Муслим 4690, Имом Аҳмад 8985, Аасоий 11518).

Ғийбат қилиш, уламолар ижмоъси билан, бутунлай ҳаромдир. Аллоҳ таоло ғийбатни одам лошини ейишга схшатди: «Сизлардан бирон киши сзининг слган биродарининг гсштини ейишни схши ксрурми?! Ана ёмон ксрдингизми?! (Бас, гуноҳи бундан-да ортиқ бслган ғийбатни ҳам ёмон ксрингиз)!» (Ҳужурот: 12). Яъни, сизлар ундан жирканиб ёмон ксрасизлар. А­нди, шаръан ҳам ёмон ксринглар! Чунки бунинг жазоси жирканишдан ксра қаттиқроқдир!!

Иймоний ва исломий биродарлик ҳуқуқларидан бири — мусулмонлар сртасида сзгулик ва тақво асосида, манфаатлар келтириш ва зарарларни кетказиш борасида ҳамкорлик қилишдир. Аллоҳ таоло айтди: «Яхшилик ва тақво йслида ҳамкорлик қилингиз, гуноҳ ва ҳаддан ошиш йслида ҳамкорлик қилмангиз!» (Моида: 2).

А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Мсъминларнинг сзаро дсстликлари, меҳрибонликлари ва шафқатлари бир баданнинг мисолига схшайди: унинг бирон узви касал бслса бошқа узвлари бедорлик ва иситма билан безовта бслади» (Имом Аҳмад 17648). 

Ҳа, мусулмон мусулмоннинг қувончи билан қувонади, суюнгани билан суюнади ва оғриган нарсасига ҳамдард бслади ...

Иймоний ва исломий биродарлик ҳуқуқларидан бири — мусулмонлар сртасидаги сзаро насиҳатлашма, бир-бирларини схшиликка буюриш ва ёмонликлардан қайтаришдир. Аллоҳ таоло айтди: «Мсмин ва мсминалар бир-бирларига дсстдирлар. Улар схшиликка буюрадилар, ёмонликдан тсхтатадилар, намозни тскис адо стадилар, закотни (ҳақдорларга) ато стадилар, Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига итоат қиладилар. Ана сшаларга Аллоҳ раҳм қилади. Шак-шубҳасиз, Аллоҳ қудратли, ҳикматлидир» (Тавба: 71).

А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Дин — насиҳат (самимийлик)дир!»— деб уч марта такрорладилар. Саҳобалар: Кимлар учун, ё А асулуллоҳ?,— деб савол берганларида: «Аллоҳ, У (Аллоҳ)нинг Китоби, А асули ва мусулмонларнинг имом (раҳбар)лари ва оммаси учун»— деб жавоб бердилар (Термизий 1849, Абу Довуд 4293).

Иймоний ва исломий биродарлик ҳуқуқларидан бири — мсъминнинг мсъмин биродари учун сзи суйган нарсани суйиши. Бу ҳақда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Бировингиз биродари учун сзи суйган нарсани суймагунича мсъмин бсла олмайди»— дедилар (Имом Бухорий 12, Имом Аҳмад 13452).

Бу ҳадисдан мақсад диний биродарликдир, башарий дсстлик смас. Чунки айрим башарий нафслар ёмонликларни ҳам суюши мумкин. Шунинг учун мсъмин мсъмин биродари учун сзи учун суйганидек. схшиликларни суюши керак. Агар биродари учун схшиликни суймаса, ундай одам ҳасадгсй бслади. Ҳасад қилиш сса мазамматли ҳулқдир.

Иймоний ва исломий биродарлик ҳуқуқларидан бири — мусулмонларга нисбатан қаллоблик ва каззоблик қилмаслик. Чунки А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Бизга қаллоблик қилган — биздан смасдир!»— деганлар (Имом Муслим 146, Ибн Ҳиббон 4905, Ибн Можа 2216). Шулардан бири савдо-сотиқдаги қаллобликдир.

Бугунги кундаги ксплаб одамлар савдо-содиқни ҳийла воситаларидан бирига айлантириб олдилар. Улар ёлғон, алдов ва қаллоблик билан одамларнинг мулкига сга бслишга ҳаракат қилмоқдалар.

Ҳаким ибн Ҳузом (разисллоҳу анҳу) айтди: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «(Сотувчи ва харидор) модомики айрилмаган сканлар (сотиш ёки сотиб олишда) ихтиёрлидирлар. Агар тсғри гапирсалар ва (молдаги айбларни) айтиб қсйсалар савдоларида иккисига ҳам баракалар ёғилади. Агар (молнинг айбини) сширсалар ва ёлғон гапирсалар фойда олишлари мумкин, бироқ, савдоларининг баракалари кетади. Алғондан қасам ичиш молнинг бозорини қизитсада, касбнинг (баракасини) кетказади» (Имом Бухорий 1968, Имом Муслим 2825).

Исмоил ибн Убайд ибн А уфоъа (раҳимаҳуллоҳ) отасидан, у бобоси (разисллоҳу анҳумо)дан ҳадис айтди: Мен А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга намозгоҳга чиқдим. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам савдо-сотиқ қилаётган одамларга ксзи тушиб: «Ҳой, савдогарлар жамоаси!»— дедилар. Савдогарлар бошларини кстриб, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга қарадилар. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Аллоҳдан қсрққан, сзгуликларни қилган ва тсғри гапирган савдогарлардан бошқа савдогарлар Қиёмат куни фожир ҳолатларида тириладилар»— дедилар (Термизий 1131, Ибн Можа 2137, Ибн Ҳиббон: 4910, Ҳоким 2144).

Абу Зарр (разисллоҳу анҳу) айтди: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Уч тоифа борки, Аллоҳ таоло уларга Қиёмат кунида қарамас, уларни покламас ва уларга аламли азоб бордир»— деб уч марта такрорладилар.Мен: Улар ҳам ноумид бслдилар, ҳам зиён ксрдилар. Улар кимлардир?,— деб ссрадим. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Кийимларининг пойчалари оёқларининг ошиқларидан пастга тушиб турган одам, миннатчи, ёлғон қасам билан молини сотган сотувчи»— дедилар (Имом Муслим 154, Абу Довуд 3565).

Иймоний ва исломий биродарлик ҳуқуқларидан бири — сзлари кечикканлари учун бошқа мсъминларнинг ҳуқуқларини ҳурмат қилишдир. Шунинг учун уларнинг бирови бошқасининг савдоси устига бай очмасин. Яъни, матоҳни сотиб олган одамга: Мен сенга олгн нархингни ёки ундан ксра озроқ бслсада схши нарсалар бераман, демасин.

Аки мсъминлардан бирови бошқасининг савдоси устига савдо қилмасин. Яъни, биров молга харидор бслиб, сотувчи уни сотмоқчи бслиб турганида бошқаси келиб: Унга сотма! Мен ундан ксра баландроқ нарх бераман!,— демасин.

Бундан ташқари бир мусулмон бошқа мусулмон биродари совчи қсйган қиз ёки жувонга совчи қсймасин. Чунки А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бунданй ишларнинг барчасини таъқиқлаганлар: «Бир одам биродарининг савдоси устига бай очмасин ва совси қсйган (қиз ёки жувон)ига совчи қсймасин!»,— дедилар (Имом Муслим 2531, 2787).

А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам таъқиқлаган савдо турларидан бири — қасдли нарх кстаришдир. Яъни, савдо қилинаётган молнинг нархини, сзи олмасада, кстариш. Унинг мақсади фақатгина харидорга нархни кстариш, холос. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Бир-бирингизга ҳасад қилмангиз, бир-бирингизга ғаразли мақсадларда нархларни оширмангиз, бир-бирингиздан нафратланмангиз, ораларингиз бузилиб бир—бирингиздан юз сгирмангиз, бировингиз бошқасининг савдоси устига бай очмасин!» (Имом Муслим 4650, Имом Аҳмад 7412, 7727).

«Юз сгириш»: бир инсондан хафа бслиб, уни тарк стиш. Гсё уни орқасига қсйиб, сътибор бермаслик, каби.

Мусулмонларнинг бир-бирларига нисбатан ҳуқуқларидан бири — сзаро зиёратлар, саломни ошкор (товуш чиқариб) бериш, сҳтиёжларини қондириш, кучсизларга ёрдамчи, катталарга ҳурмат ва кичикларга иззатда бслиш, беморларни ксриш ва жанозаларда иштирок стишдир. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу ҳақда шундай дедилар: «Мусулмоннинг мусулмон зиммасидаги ҳаққи бештадир: беморни ксриш, жанозаларга сргашиш, чақириққа ижобат қилиш ва чучкириб ҳамд айтган одамга («Ярҳамукаллоҳу ва сшфийк!» (Аллоҳ сизга раҳм қилиб, шифо ато стсин))— деб жавоб қайтаришдир» (Имом Бухорий 2265, 5401; Имом Аҳмад 8334, 17773, 17801). Муттафақун алайҳ.

Мусулмонларнинг ҳақларидан бири — бир—бирларига дуо қилишларидир.Аллоҳ таоло муҳожир ва ансорларни зикр қилар скан шундай деган:

«Улардан кейин (дунёга) келган зотлар айтурлар: «А оббимиз, Ўзинг бизларни ва бизлардан илгари иймон билан стган зотларни мағфират қилгин ва қалбларимизда иймон келтирган зотлар учун бирон ғилли-ғаш қилмагин. А оббимиз, албатта Сен меҳрибон ва раҳмлидирсан»» (Ҳашр: 10);

«Бас, (сй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), ҳеч қандай илоҳ йсқ, магар Аллоҳгина бор сканлигини билинг ва сз гуноҳингиз учун ҳамда мсмин-мсминалар(нинг гуноҳлари) учун мағфират ссранг!» (Муҳаммад: 19).

Мусулмонлар биринчи халифадан дунёнинг охиригача, Ер юзидаги қайси давлатда сшамасинлар ва диёрлари орасидаги масофа қанчалар узоқ бслмасин, бир-бирлари учун дуо қиладилар, истиғфорлар айтадилар, сзаро муомалаларида содиқ қоладилар, бир-бирларининг ҳуқуларини риос қиладилар. Чунки Аллоҳ таоло уларнинг сртасини наслу наса, ватан ва тил ришталаридан ксра кучлироқ бслган ИЙМОА А ИШТАСИ билан боғлаган.

Аллоҳдан тақво қилингиз! Бу дсстлик ҳақларини риос қилингиз ва зинҳор зое стмангиз! Чунки, сизларгина зарар қиласизлар!

Ауъзу биллаҳи минаш-шайтонир рожийм.

«А­й мсминлар, Аллоҳдан ҳақ-рост қсрқиш билан қсрқинглар ва фақат мусулмон бслган ҳолларингда дунёдан стинглар! Ва барчангиз Аллоҳнинг арқонига (Қуръонга) боғланингиз ва бслинмангиз! Ҳамда Аллоҳнинг сизларга берган неъматини ссланг: бир-бирингизга душман бслган пайтларингизда дилларингизни ошно қилиб қсйди-ю, сизлар Унинг неъмати сабаб биродарларга айландингиз. Ва жаҳаннам чоҳининг ёқасида турган сдингиз, сизларни ундан халос қилди. Ҳақ йслни топишингиз учун Аллоҳ сизларга сз остларини мана шундай баён қилади. Ораларингиздан схшиликка (Исломга) даъват қиладиган, ибодат-итоатга буюрадиган ва исён-гуноҳдан қайтарадиган бир жамоат бслсин. Ана сшалар нажот топгувчилардир. Аниқ ҳужжатлар келганидан кейин бслиниб кетган ва бир-бирлари билан ихтилоф қилиб, талашиб-тортишган кимсалар каби бслмангиз! Ана ундайлар учун улуғ азоб бордир» (Оли Имрон: 102 — 105).     

Аллоҳ таоло менга ва сизларга Қуръон Каримни баракали қилсин!( )

Барча Оламлар А абби бслган Аллоҳга ҳамду санолар бслсин. Мен сгона ва шериксиз Аллоҳдан сзга илоҳ йсқ сканига ҳамда Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Аллоҳнинг бандаси ва расули сканига гувоҳлик бераман. Аллоҳ таоло Унга, Унинг оиласи ва саҳобаларига кспдан-ксп салавоту саломлар йслласин.

Сснг ...

Ҳой одамлар, Аллоҳдан қсрқингиз ва унутмангки, айрим одамлар мсъминларга озор бериш учун макру ёлғондан мсъминликни иддао стадилар. Уларнинг ички дунёлари сса кофир сканликларига далилдир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай дейди: «Одамлар орасида шундай кимсалар ҳам борки, сзлари мсмин бслмаганлари ҳолда «Аллоҳга ва Охират Кунига иймон келтирдик», дейдилар. Улар Аллоҳни ва иймонли кишиларни алдамоқчи бсладилар ва сзлари сезмаганлари ҳолда фақат сзларинигина алдайдилар. Уларнинг дилларида мараз бор сди, бас, Аллоҳ маразларини снада зиёда қилди. Улар учун қилган ёлғонлари сабаб аламли азоб бордир. Уларга: «Ер юзида бузғунчилик қилманглар», дейилса, «Биз — ислоҳ қилувчилармиз», дейдилар. Огоҳ бслингизким, улар албатта бузғунчилардир, лекин сзлари буни сезмайдилар. Уларга: «Мана бу кишилардек иймон келтиринглар», дейилса, «Шу пасткашларга схшаб мсмин бсламизми?» — дейдилар. Огоҳ бслингизким, уларнинг сзлари тубан кимсалардир, лекин буни билмайдилар.

И з о ҳ. Исломни қабул қилган зотларнинг кспчилиги камбағал, фақир кишилар ва ҳатто Суҳайб, Билол каби қуллар сди­лар. Мунофиқлар сзларича: «Мана шу зоти пастларга схшаб мсмин бсламизми?» — дейишар сди.

Иймон келтирган зотларга йслиққанларида: «Биз ҳам иймон келтирдик», дейдилар. Ўзларининг шайтонлари (бошлиқлари) билан ҳоли қолганда сса: «Биз албатта сизлар билан биргамиз, фақат (уларнинг устидан) кулмоқдамиз, холос», дейишади. Аллоҳ уларнинг устидан кулади ва сз туғёнларида адашиб-улоқиб юришларини давомли қилади» (Бақара: 8 — 15).

Уларнинг мақсади мусулмонларнинг заиф томонларини қидириб топиб, схлитликларини парчалашдир. Улар ҳақида А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар: «Ҳой сиз, тили билан иймон келтирган, бироқ иймон қалбларига стиб бормаган кимсалар, мусулмонларни ғийбат қилмангиз! Уларнинг заиф томонларини қидирмангиз! Чунки, уларнинг заиф томонларини қидираётган одамларнинг заиф томонларини Аллоҳ топиб, сз уйида шарманда қилади!» (Абу Довуд 4236, Имом Аҳмад 18940, 18963, 19776, 19801).

Одамлар ичида иймони кучсиз айрим мсъминлар ҳам бслиб, улар мунофиқларнинг баъзи сифатлари билан тавсифланишлари, масалан: ёлғон гапириши, омонатга хиёнат қилиши, жанжаллашса ҳақоратлар қилиши мумкин. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай одамлар ҳақида шундай деганлар: «Мунофиқнинг аломати учтадир: гапирса ёлғон гапиради, ваъда қилса хилоф қилади, омонат қсйилса хиёнат қилади», бошқа бир ривостда сса: «аҳд қилса устидан чиқмайди, жанжаллашса ҳақорат қилади» (Имом Бухорий 32, 2485, 2544, 5630; Имом Муслим 89).

Аллоҳнинг бандалари!

Аллоҳдан қсрқинглар ва Аллоҳ сизларни буюрганидек мсъмин бслинглар! Ва унутмангларки, гапларнинг снг схшиси — Аллоҳнинг Каломидир!

(Барча ҳамдлар Аллоҳга хосдир... Биз Ундан ёрдам, нафсимизнинг ёмонлиги ва амалларимизнинг шумлигидан паноҳ ҳамда мағфират ссраймиз. Аллоҳ ҳидост қилган одамни адаштирувчи, адаштирган одамни ҳидостловчи йсқдир. Мен сгона, шериксиз Аллоҳдан бошқа илоҳ йсқ, Муҳаммад сса Унинг бандаси ва слчиси сканига гувоҳлик бераман.

«Ҳой мсъминлар, Аллоҳдан лойиқ бслганидек қсрқинглар ва мусулмон бслган ҳолингизда вафот стинглар!» (Оли Имрон: 102).

«А­й инсонлар! Сизларни бир жондан (Одамдан) сратган ва ундан жуфтини вужудга келтирган ҳамда у икковидан ксп сркак ва аёлларни тарқатган А оббингиздан қсрқингиз! Яна ораларингиздаги савол-жавобларда сртага номи солинадиган Аллоҳдан қсрқингиз ва қариндош-уруғларингиз (билан ажралиб кетишдан қсрқингиз)! Албатта Аллоҳ устингизда кузатувчи бслган зотдир» (Аисо: 1).

«А­й мсминлар, Аллоҳдан қсрқинглар, тсғри ссзни ссзланглар! (Шунда Аллоҳ) ишларингизни снглар ва гуноҳларингизни мағфират қилар. Ким Аллоҳга ва Унинг пайғамбарига итоат стса, бас у улуғ бахтга сришибди» (Аҳзоб: 70 — 71).

Дсстлар, билингларки, гапларнинг тсғрироғи — Аллоҳнинг каломи, йслларнинг схшироғи — Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йсли, ишларнинг ёмонроғи — снги пайдо бслганлари, ҳар бир снги пайдо бслган нарса — бидъат ва барча бидъат — залолатдир).

Сснг ...

Аллоҳнинг қуллари!

Хуфёна ва ошкора Аллоҳнинг тақвосини лозим тутингиз!


«А­й мсминлар, Аллоҳдан ҳақ-рост қсрқиш билан қсрқинглар ва фақат мусулмон бслган ҳолларингда дунёдан стинглар ва барчангиз Аллоҳнинг арқонига (Қуръонга) боғланингиз ва бслинмангиз! Ҳамда Аллоҳнинг сизларга берган неъматини ссланг: бир-бирингизга душман бслган пайтларингизда дилларингизни ошно қилиб қсйди-ю, сизлар Унинг неъмати сабаб биродарларга айландингиз. Ва жаҳаннам чоҳининг ёқасида турган сдингиз, сизларни ундан халос қилди. Ҳақ йслни топишингиз учун Аллоҳ сизларга сз остларини мана шундай баён қилади» (Оли Имрон: 102, 103).

Ҳой, мусулмонлар!

Иймон ва сқийн-қатъий ишонч неъмати — бошқа неъматлар тенг кела олмайдиган неъматдир. Чунки, Аллоҳ қатъий ишонч неъматини ато стган банда иймон ҳаловатини тотади, тоат-ибодатлардан лаззат олади, Аллоҳнинг зикри билан унсист касб стади, гуноҳлардан узоқ бслади ва улардан нафратланади, ҳаётини ризолик, хотиржамлик, сокинлик ва бағрикенглик билан стказади. Чунки унинг қалбидаги қатъий ишонч Аллоҳнинг қазо ва қадарига бслган розилик ва хотиржамликни вужудга келтиради. Бошига зарар ва мусибат, қайғу ва алам келса сабр қилади, Аллоҳдан савоб умид стади ва буларнинг барчаси Аллоҳ тарафидан келган сканини билади. Ўзига қувончли нарсалар, сиҳҳат ва офист келса Аллоҳга шукур қилиб, ҳамду санолар айтади. Бу неъматни Аллоҳга итоат стишда истеъмол қилиб, сзидаги барча неъматлар Аллоҳ тарафидан сканини аниқ билади.

Аллоҳнинг қуллари!

Қатъий ишончли мсъмин бу дунёга тсғри қараш билан боқади. У бу дунё — алдамчи, завол топгувчи, кадар ва қайғулар, ғам ва аламлар, фитна ва синовлар дунёси бслиши билан бирга, зироъат ва амал, жиддийлик ва кураш майдони сканини билади. Зеро қатъий ишончли бандалар тоат-ибодатга бериладилар, ҳаромлардан тийиладилар, Аллоҳнинг ризо ва жаннатига сришишни олий мақсадлари қиладилар. Ҳа, қатъий ишончли инсонлар бу дунёга очксзлик ва кспайтириш смас, таҳқир ва зоҳидлик назари билан боқадилар. Ҳолбуки, Аллоҳ таоло А асули соллаллоҳу алайҳи ва салламга бу дунёни лойиқ ксрмаган сди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу ҳақда: «Менинг дунё билан нима ишим бор. Мен дарахт соссида ором олиб, (уйқудан) тургач уни ташлаб кетган мусофирга схшайман»— дедилар.

Ҳой, мусулмонлар!

Қатъий ишонч — буюк ибодат, барча нарсанинг асоси бслган қалб амаллари учун амал қилишдир. Узв амаллари А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Амаллар нийстларга ксрадир» деб айтганларига ксра, қалб амалларига тобеъдир (Имом Бухорий 1).

Қалб узвлар подшоҳи бслиб, узвлар унга тобеъдир. Қалб тузалса бошқа узвлар ҳам тузалади, бузилса бошқа аъзолар ҳам бузилади. Қалбий амлларга сътибор берши ста муҳимдир. Қалблар тузалса аҳволлар тузалади, Аллоҳга бслган садоқат рсёбга чиқади. Аатижада, Аллоҳ таоло бандаларига зафар ва муваффақистни насиб стади. Бундан ташқари мусулмонларнинг сзаро дсстликлари кучасди: бағрикенглик қулоч ёсди, мазлумларга ёрдам, очларга таом берилади.

Аллоҳ ҳақида схши гумонда бслиш, хушуъ, ихлос, садоқат, хавф, умид, муҳаббат, сқийн-қатъий ишонч, Аллоҳга қайтиш, Аллоҳдан паноҳ ва ёрдам ссраш, Аллоҳга шукр стиш, розилик, сабр ва бошқа нарсалар қалб амалларидан ҳисобланади.

Бугунги мавзуйимиз, иншааллоҳ, сқийн-қатъий ишонч ҳақидадир.

Яқийн-қатъий ишонч — шак қилишнинг зиддидир.

Яқийн — иймоннинг камолидан бслиб, унинг иймонга нисбати бошнинг жасадга бслгани нисбати кабидир. Яқийн билан орифлар бир-бирларидан устун бслдилар, мусобақалашганлар рақобатлашдилар, унинг учун бандалар бел боғладилар. Агар сқийн сабр билан жуфтлашса, срталарида диндаги имомлик вужудга келади. Аллоҳ таоло айтди: «Улар (сз динлари йслидаги балою кулфатларга) сабру тоқат қилишгач, Биз улардан (одамларни) ҳидост қиладиган пешволарни чиқардик. Улар бизнинг остларимизга аниқ ишонар сдилар» (Сажда: 24).

Суфён (раҳимаҳуллоҳ): «Сабр ва сқийн билангина диндаги пешволик насиб стади»— деди.

Ҳой, мусулмонлар!

Аллоҳ таоло қатъий ишончли инсонларга сзига хос хусусистларни берди.

Бундай бандалар Аллоҳнинг остлари ва ҳужжатларидан истифода стадилар. Аллоҳ таоло айтди: «(А­й инсонлар), Ерда (ундаги тоғу тошлар ва водий-дараларда, денгизлар ва дарёларда, ҳайвонот ва наботот оламида) ... ишонгувчи зотлар учун (Аллоҳнинг қудратига далолат қиладиган) ост-аломатлар бордир» (Зориёт: 20).

Аллоҳнинг қуллари ичидан қатъий ишонган бандаларгина нажот топган ва ҳидостланганлардир. Аллоҳ таоло айтди: «Улар сизга нозил қилинган ва сиздан илгари туширилган нарсаларга (динларга) иймон келтирадилар ва Охират Кунига аниқ ишонадилар» (Бақара: 4).

Яқийн — қалб ва узв амалларининг руҳи, садоқатнинг ҳақиқатидир.