Аллоҳнинг қуллари!

Яқийннинг ҳақиқати — бир нарсанинг қалбда гсё ксргандек аниқ зуҳур стишидир. Аатижада шариат берган хабар қалбда худди ксриб тургaндек намоён бслади. Иймон ҳақиқатлари, худди жаннат, жаҳаннам, Сирот, мезон, Қиёмат учун туриш, ҳавз, тақводорларнинг жаннат сари, фожирларнинг жаҳаннам сари кетишлари, қабр неъматлари ва қийноқларини ксриб тургандек, сабр қилишда тажаллий стади. Бу ҳақиқатлар сқийн соҳиби бслган инсон ҳаётида аниқ тажаллий стади ва уйида ва сафарларида ҳамроҳ бслиб, унинг сгона қайғусига айланиб, уни солиҳ амалларни қилиш ва сзгу ишларни қилишдаги мусобақаларга чорлайди. Аатижада, инсоннинг жаннатга бслган иштиёқи, севгиси ва муҳаббати ортиб боради. Чунки жаннат —  Гсзал Аллоҳнинг гсзал жамолини ксриш, ҳурийлар, ғуломлар, жаннатга хос дарёлар, гсзаллик ва камолотлар, завол топмас ва кадарсиз мангу неъматлар, саройлар, А аҳмон ва А аҳим бслган Зотнинг зиёфатидаги турфа нозу неъматлар, нафс хоҳлаган, ксзлар лаззат оладиган ва мангу қолинадиган, слим ва касалликларга жой бслмаган диёрдир.

Ҳой, мусулмонлар!

Яқийн сгаси бслган инсон Аллоҳ таолонинг кофир ва осийлар учун ваъда қилган ҳарорати балан жаҳаннам ва ғазабидан хавф қилиб сшайди. У сз қалби билан хорлик, хсрлик, аламли азоб ва иснод мужассам бслган ҳолда занжирлари ва кишанлари билан алангалаган жаҳаннамни ҳис стади. Шунинг учун ҳам сқийн сгаси бслган мсъмин бу дунёда жаҳаннамдан узоқлаштирадиган жиддий амалларни узлуксиз қилади, А оббисига осийлик қилишдан ҳамда Аллоҳ ғазаб қилиб, лаънатлаган ва интиқом олган ва жаҳаннамга отган кимсалар қаторида бслмаслик учун, Аллоҳнинг ғазабига дучор бслишдан сақланади. У, бу йслда ҳеч нарсага парво қилмайди.

Аллоҳим, бизга Қуръон ва пайғамбарлар саййидининг ҳидости билан фойдаланишни насиб ст! ( )

Дсстларини Ўз тоати, муомаласидаги садоқати билан мукаррам айлаган, қалбларига иймонни нозил қилиб, уларни Ўз тарафидан қувватлаган, вақтларини динга хизмат қилиш ва мсъминларни съзозлаш билан безаган Аллоҳга ҳамду санолар бслсин. Мен сгона ва шериксиз Аллоҳдан сзга илоҳ йсқ скани, Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Унинг бандаси ва расули сканига гувоҳлик бераман.

Аллоҳнинг бандалари!

Яқийн сгаси бслган одамнинг қалбига жаннат ва жаҳаннам, Аллоҳ ҳузурида туриш срнашса ва Аллоҳ таоло: «Биз қиёмат куни учун адолатли мезон-тарозилар қссмиз, бас, бирон жонга заррача зулм қилинмас. Агар хардал (ссимлигининг) уруғидек (схши ёки ёмон амал қилинган) бслса, сшани-да келтирамиз! Биз Ўзимиз етарли ҳисоб-китоб қилгувчидирмиз» (Анбиё: 47)—  деб айтганидек, сзининг қилган амалларига ксра мукофот ёки жазо олишини билса ва шу тасаввур, ҳушёрлик ва хотира билан сшаса унинг Аллоҳ ҳузуридаги неъматларга бслган рағбати ва гуноҳлардан узоқлашиши ортади, нафс муҳосабаси ва уни тизгинлаши кучасди, ихлос ва садоқати кспасди. Аатижада, унинг ички ва ташқи дунёси бир хил бслиб қолади. А оббисига музтар одамдек, А оббисининг мағфиратидан умидвордек, Аллоҳнинг раҳматига ста муҳтож бслган кишидек боғланиб қолади.

Яқийн сгаси бслган одам нафсини тақҳирлайверади, таҳқирлайверади ва охир оқибат нафснинг азамати, ғурури, манмансираши, одамларга таҳқир назари билан қараши, зулм қилиши, мақтанчоқлиги йсқолади. Бундай одамнинг нафси ва қалбидан пасткаш дунёнинг зийнат ва шаҳватлари ортидан югуриш ҳирси йсқ бслади.

А оббисига боғланган сқийн сгаси бслган одамнинг нафсидан обрс ва наслу насаб, молу дунё ва салтанат нағмалари, соғлик ва офист туғёни, истеъдодлар ва ёру биродарлар билан мағрурланиш кетади. Аллоҳ таоло айтди: «Бас қачон сур чалинганида (съни қиёмат қойим бслганида) ана у кунда уларнинг срталарида ҳеч қандай насл насаб қолмас ва улар бир-бирлари билан савол-жавоб ҳам қила олмаслар» (Мсъминун: 101).

Қатъий ишонч сгаси бслган мсъминда жоҳилийст ва ирқчилик кирлари, сзаро ҳасад ва фасод иллатлари бслмайди.

Хуллас, Аллоҳнинг бандалари, Аллоҳнинг ваъдасига қатъий ишонган инсон ҳар бир лаҳзаси ва олган ҳар бир нафасида слимни кутиб туради ва ҳар бир нийсти, ссзи ва амалида А оббисига содиқ қолади. Унинг ҳар бири иши Аллоҳ учун бслади. Ўша пайтдагина уни А оббиси сусди, мақомини юксалтади, тавфиқ, мақбуллик ва ҳурмат ато стади. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Аллоҳ таоло айтди: «Бандам Менга суйгунимча нафл ибодатлар билан сқин бслади. Агар уни суйиб қолсам унинг сшитадиган қулоғи, ксрадиган ксзи, ушлайдиган қсли ва босадигна оёғига айланаман. Агар Мендан ссраса ато стаман, сиғинса паноҳ бераман»— деди» (Имом Бухорий 6021, ибн Ҳиббон: 347).

Дсстлар!

Яқийннинг уч босқичи бор.

Биринчи мартаба: аниқ билиш. У:

Аллоҳ таоло ва А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам тарафидан берилган буйруқлар, таъқиқлар ва хабарларни;

бизга нисбатан ғайб ҳисобланган охират ишлари, тафсилотлари, Қиёмат ксринишлари, жаннат ва жаҳҳаннам тавсифларини;

тавҳид илми бслмиш Аллоҳ таолонинг исмлари, сифатлари ва феълларини қабул қилишдир.

Иккинчи мартаба: ксргандек аниқ билиш.

У — ксз билан ксриб хабар олишдан беҳожат қилишдир.

Учинчи мартаба: қатъий ишонч ҳақиқати.

У — кашф тонгининг сарғайишидир. Бу дунёда у мартаба пайғамбарларгагина берилган. Зеро, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам жаннат ва жаҳаннамни сз ксзлари билан ксрганлар, Мусо алайҳиссалом ҳеч бир воситасиз Аллоҳнинг каломини сшитган.

Ибн Қоййим (раҳимаҳуллоҳ) шундай дейди: «Тсғри, биз (инсонлар)да ҳам сқийн ҳақиқати пайдо бслиши мумкин. У — А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам хабар берган қалб амалларига тааллуқли иймон ҳақиқатларини тотишдир. Қалб буни ҳис стиб, тотиб ксрса бандада сқийн ҳақиқати пайдо бслади. Масалан: Аллоҳни зикр қилиш билан лаззатланиш, Аллоҳга муножот ва дуо қилиш ҳамда Қуръон Каимни сқиш билан иймон ҳаловати ва унсистни ҳис стиш. Ибн Таймийс (раҳимаҳуллоҳ) айтганидек: «Дунёда бир жаннат борки, унга кирмаганлар охират жаннатига кира олмайди!»».

Аллоҳнинг бандалари!

Яқийн ҳосил бслган ва Аллоҳ йслида бу дунёдаги шаҳидлик бозорини танлаган кишига нигоҳ ташланг. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларга: «Кенглиги Осмонлар ва Ерча келадиган жаннат учун туринглар!»— дедилар. Яқийн сгаси бслган буюк саҳоба Умайр ибн Ҳумом (разисллоҳу анҳу) муҳтож, камбағал ва оч бслгани учун хурмоларни еб стирган сди. (А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг гапларини сшитгач), қслидаги хурмоларни отди ва: Шу хурмоларни еб тугатгунча қолсам, бу дунё нақадар узоқ бслади—с!— деди-да, қслидаги хурмоларни отиб жангга кирди ва жангда слдирилди (Имом Муслим 3520, Имом Аҳмад 11949).

Саҳобаларнинг ҳоли шундай сди. Чунки бошқа нарсаларнинг муҳаббати уларни Аллоҳнинг ва Аллоҳ истаган нарсанинг муҳаббатидан чалғита олмас сди.

А­нди кейингилар ҳолининг соғлом ва тскис ксринишларининг саҳобаларга нисбати, мешнинг деворигача бслиб, ҳали мешниг ичидаги нарсага етиб бормагандир.

Дсстлар!

Мана шугина нафс ва қалбларни Аллоҳга қайтиш ва унга ёлбориш учун ундайдиган сқийндир. Хсш, бизнинг бу сқиндан қанча насибамиз бор?

Диннинг устуни бслган ҳамда ҳаёсизлигу гуноҳлардан тссадиган, банда билан А оббиси сртасидаги алоқа — намозни сқир сканмиз, бизда сқийн пайдо бсласптими?

А оббимизнинг каломи бслган ҳамда ичида ҳидост, шифо, насиҳат ва раҳмат бслган Қуръон Карим ҳақида сйлар, унинг азаматини ва катта таъсирларини ҳис стар сканмиз, бизда сқийн пайдо бслдими?! Ҳолбуки, Қуръон — на олдидан ва на орқасидан ботил нарсалар аралаша олмайдиган А оббул-оламийннинг Китобидир. Аллоҳ таоло бу ҳақда: «Ҳидостимга сргашган адашмас ва бахтиқаро бслмас» (Тоҳа: 123)— деди.

Абдуллоҳ ибн Аббос разисллоҳу анҳу: «Аллоҳ таоло Қуръон сқиб, унга амал қилган банда учун бу дунёда адашмаслик ва охиратда бахтиқаро бслмасликни кафолатлади»— деди.

Ота-онага схшилик қилиш, уларнинг кснгилларини олиш, севинтириш, уларнинг ишларини сз ишларимиздан муқаддам қсйиш,  уларга «уф!» дейиш ва осий бслишдан сақланиш билан Аллоҳга ибодат қилишни ҳис стар сканмиз, бизда сқийн пайдо бсласптими?!

Битта бслсада, гуноҳ ишни қилар сканмиз, бизда сқийн пайдо бсласптими?!

Гуноҳкор қилган гуноҳига Аллоҳ ғазаб қилиши, агар гуноҳ қилар скан вафот стса шу гуноҳи билан А оббисига дуч келишига, гуноҳ — қалбнинг қорайиши ҳамда шайтонга итоат сканига, бир гуноҳ бошқа гуноҳларнинг келишига ланг очилган дарвоза, бундан ташқари солиҳ амалларни қилиш олдида парда ва ғафлат сабабчиси ҳамда садоқат ва ихлосга зид сканига қатъий ишонасптими?!  Зеро садоқатли инсон маҳбубининг розилигига сришиш учун тинмай ҳаракат қилади.

«А­й инсонлар, албатта Аллоҳнинг (қайта тирилтириш ва бу дунёда қилиб стилган схши-ёмон амалларнинг мукофот жазосини бериш тсғрисидаги) ваъдаси ҳақ (ваъдадир). Бас, ҳаргиз сизларни ҳаёти дунё алдаб қсймасин! Ва ҳаргиз сизларни Аллоҳ (барча гунохларни кечиб юбораверади, деб) алдагувчи (шайтон) алдаб қсймасин!  Аниқки, шайтон сизларга душмандир, бас уни душман тутинглар! Шак-шубҳасиз у, сз фирқасини (съни сзига сргашган кимсаларни) жаҳаннам сгалари бслишлари учун даъват қилар» (Фотир: 5, 6).

Ўзига итоат қилган ва тақводорларни азиз, амрига мухолиф бслган ва осийлик қилганларни хор қилувчи, тавба ва тақво қилганларнинг гуноҳларини кечирувчи, амридан юз сгириб, таъқиқлаганларини қилганларни жазоловчи Аллоҳга ҳамду санолар бслсин.

Мен Аллоҳга берган ва сероб қилган неъматлари учун ҳамду санолар, берган атосининг ширинлиги ва синовларининг аччиқлиги учун шукроналар айтаман.

Мен Аллоҳгина илоҳ, бизга Аллоҳдан бошқа А обб йсқ сканига ва Аллоҳдан бошқасига сиғинмаслигимизга ҳамда Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Аллоҳнинг бандалари ичидан танлаб олган бандаси ва расули сканига гувоҳлик бераман. Аллоҳ таоло Унга, Унинг оиласи, саҳобалари, Унинг йслида юрган, турмуш тарзидан срнак олган, ғазабланган нарсаси учун ғазабланган, рози бслган нарсаси учун рози бслган издошларига салавоту саломлар йслласин.

Ҳой, Аллоҳнинг бандалари!

Аллоҳ таолодан лойиқ бслганидек тақво қилинглар — қсрқинглар! Аллоҳдан лойиқ бслганидек қсрқиш Аллоҳга итоат қилиб, Унга осийлик қилмаслик, Уни зикр стиб, унутмаслик, Унга шукр қилиб, нонксрик қилмасликдир.
 

Аллоҳнинг бандалари, билингларки, Аллоҳ таоло бандаларини бу дунёда Аллоҳдан қсрққани қсрқмаганидан ажралиши учун имтиҳон қилди. Аллоҳ таоло уларни осийликни чиройли қилиб ксрсатадиган ва ибодатлардан тссадиган душманлар билан, Аллоҳнинг ҳузуридан тошбсрон қилиб қувилган шайтон билан, ёмонликни қилишга ҳозир нафси аммора билан, ксзларни кср, қулоқларни кар қиладиган нафс-ҳаво билан, дунё ва дунёнинг зийнатлари билан, майлликларга чорлаб, ҳидостга тссқинлик қилган ёмон сртоқлар билан имтиҳон қилади. Булар — дин синаладиган имтиҳон турларидандир. Бундан ташқари, Аллоҳ таолонинг Ўзи айтганидек, Аллоҳ бандаларини мусибатлар билан, душманлар билан ва уқубатлар билан ҳам синайди. Аллоҳ таоло айтди: «Ва албатта сизларни хавфу хатар, очлик, молу жон ва мева - чеваларни камайтириш каби нарсалар билан имтиҳон қиламиз» (Бақара: 155).

Аллоҳ таоло уларни бу дунёда шундай имтиҳон қилишини таъкидлади.

Қудсий ҳадисда ҳам Аллоҳ таоло бандалари ҳақида шундай дейди: «Менинг схши нарсаларим уларга тушади, уларнинг ёмонликлари сса Менга кстарилади. Агар тавба қилсалар Мен уларнинг суюклиси ва табиблариманки, уларни иллатлардан тозалаш учун имтиҳон қиламан. Мен ва жину инсларнинг буюк хабарларимиз бор! Мен сратаман, бошқасига сиғинилади, Мен ризқ бераман, бошқасига шукр келтирилади». Ҳа, бу ривостлар келган.

Бу, шубҳасиз, Аллоҳ таолонинг Аллоҳдан юз сгирган, Аллоҳга лойиқ бслганидек ибодат қилмаган ва сз хоҳишларига сргашган бандалари учун дашномидир. Аллоҳ таоло уларни ичларидан шукроналар айтган ва нонксрлик қилганлар ажралмагунича, А оббисига ҳақиқий итоат стиб тақво қилганлар билан, Унинг амрига итоат қилмаган ва осий бслганлар аниқ билинмагунича, имтиҳон қилишда давом стишидан хабар берди.

Аллоҳ таоло уларни гуноҳлари ва сзлари тан олган осийликлари учун имтиҳон қилишидан хабар берди: «(А­й инсонлар), сизларга не бир мусибат етса, бас сз қслларингиз қилган нарса — гуноҳ сабабли (етади). Яна У ксп (гуноҳларнинг жазосини бермасдан) афв қилиб юборади» (Шсро: 30).

Аллоҳ таоло, мусибатлар бу дунёда гуноҳлар сабабли содир бслаётгани, шундай бслсада Аллоҳ ксплаб хато ва ёмонликларни афв стаётгани, агар афв стмаса уларни гуноҳлари туфайли ҳалок қилиши мумкинлигини айтди: «А оббингиз мағфиратли, меҳр-шафқат соҳибидир. Агар уларни (кофирларни) қилган гунохлари билан ушлаганида, уларга азобни нақд қилган бслар сди. Йсқ, улар учун ваъда қилинган бир вақт (Қиёмат) борки, (у вақтда Аллоҳдан) сзга бирон пуштипаноҳ топа олмаслар» (Каҳф: 58).

Агар Аллоҳ одамларга қилган хатолари ва ёмонликларига қараб муомала қилса сди, уларни ҳалок қилар, азоблар ва қириб ташлар сди! Бироқ, Аллоҳ муҳлат беради, лоқайдлик қилмайди! Золим қилаётган зулмидан, Кечирувчи Аллоҳнинг муҳлат берганини тушунасптими ёки Аллоҳ лоқайд қолган деб сйласптими?!

Аллоҳ унга нисбатан лоқайд смас. «Йсқ, улар учун ваъда қилинган бир вақт (Қиёмат) борки, (у вақтда Аллоҳдан) сзга бирон пуштипаноҳ топа олмаслар» (Каҳф: 58).

Аллоҳ таоло муҳлат беради, У — бепарво смас! Осийга бирданига жазо бермайди, балки, ғафлатда турган ва кутилмаган бир пайтида жазо беради! Баъзи осорларда: «Аллоҳ бир қавмни кутмаган ва сйин-кулгуга берилган пайтида жазолайди» дейилган. Ҳа, баъзи осорларда шундай ривост нақл қилинган.

Бунинг далили Аллоҳ таолонинг ушбу остларидир:

«(А­й Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), маълумки, сиздан аввалги миллатларга ҳам слчилар юборганмиз. (А­лчиларимизни улар ёлғончи қилишгач), шосд тавба-тазарру қилсалар, деб уларни бало ва зиёнлар билан ушлаганмиз. Бизнинг балойимиз етганда ҳам тазарру қилмадиларми?!» (Анъом: 42);

«А­нди — сзлари учун сслатма қилиб берилган нарсани унутган вақтларида, уларга ҳамма нарсанинг сшикларини очиб қсйдик» (Анъом: 44).

Аллоҳ таолонинг хабарига ксра, одамлар ибратлар, сслатмалар, сзгуликлар, охиратни унутганларида ёки бир-бирларига унуттирганларида, дунё учун ишлаб, дунё ишларида бир-бирлари билан рақобатлашганида, Аллоҳ уларга имтиҳон ва синов учун дунё дарвозаларини очиб ташлаган: «Уларга ҳамма нарсанинг сшикларини очиб қсйдик» (Анъом: 44).

Ҳа, Аллоҳ шундай хабар берди: «(А­й Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам), маълумки, сиздан аввалги миллатларга ҳам слчилар юборганмиз. (А­лчиларимизни улар ёлғончи қилишгач), шосд тавба-тазарру қилсалар, деб уларни бало ва зиёнлар билан ушлаганмиз. Бизнинг балойимиз етганда ҳам тазарру қилмадиларми?! (Албатта тавба-тазарру қилишлари лозим сди), лекин уларнинг диллари қотиб қолган» (Анъом: 42, 43).

Аллоҳнинг амри — дунё келиб унинг дарвозалари ҳар тарафдан очилганида, уларнинг диллари қотиб, дунё билан хотиржам бслдилар, дунёга сусндилар ва охиратни унутдилар ёки бир-бирларига унуттирдилар. Ўша пайтда Аллоҳ уларни жазолади: «А­нди — сзлари учун сслатма қилиб берилган нарсани унутган вақтларида, уларга ҳамма нарсанинг сшикларини очиб қсйдик. Қачонки сзларига берилган нарсалар билан шод турганларида, уларни тссатдан ушладик. Бас, бутунлай номурод бслдилар» (Анъом: 44).

Бу — Аллоҳ таолонинг Аллоҳга осий бслган, Аллоҳнинг ғазабини келтирадиган нарсаларни қилган, Аллоҳга тоат-ибодатни тарк стган кимсалар устидаги суннати — қонунидир: уларга синов ва имтиҳон учун дунё дарвозаларини, шаҳват-майлликларни очади, ғарқ бслгунларича дунё зийнатлари ва лаззатларини беради ва улар буни сзлари учун марҳамат, сзларини сса ибодатгсй ва Аллоҳ биздан рози бслибди, деб ҳисоблайдилар. Буларни Аллоҳнинг қасдли мслликлари сканини билиб қсрқмайдилар, ибрат олмайдилар.

Ҳадисда ривост қилинишича, бир одамга Аллоҳ неҳматларини берсаю, у Аллоҳга осийлик қилаётган бслса, бу — Аллоҳнинг секин-аста ҳалокатга етаклашидир. Бу Аллоҳ таолонинг ушбу остининг маъносидир: «Бизнинг остларимизни ёлғон деган кимсаларни сса сзлари билмай қоладиган тарафдан секин-аста ҳалокатга олиб борамиз. (Ҳозирча) уларга муҳлат бераман. Албатта, Менинг «макрим» қаттиқдир» (Аъроф: 183).

«Умлий лаҳум» — уларга муҳлат бераман ва фурсати келганида уларни кутмаган тарафларидан жазолайман. Бироқ, Аллоҳ афв стади ва ксп гуноҳларни кечиради. Чунки У, тавба қилишлари, Аллоҳни танишлари ва Аллоҳга бслган сҳтиёжларини билишлари учун бандаларига схшилик ва ёмонликни сргатади. Агар бандалар Аллоҳни таниб, Унга тавба қилсалар Аллоҳнинг раҳмати ғазаби устидан ғолиб келади. Шундай бслсада, Аллоҳ айрим осийларга муҳлат беради ва жазоларини ғафлат онларида бериш учун кечиктиради.

Ҳадисда: «Аллоҳ золимга муҳлат беради ва бир ушласа қсйиб юбормайди»— дейилган (Имом Бухорий 4318). Шунингдек Аллоҳ таолонинг ушбу остини ҳам сқинг: «А оббингиз (аҳли-сгалари) золим бслган шаҳарларни ушлаганида, мана шундай ушлар. Унинг ушлаши — азоби аламли ва қаттиқдир» (Ҳуд: 102).

Аллоҳ таоло шаҳарнинг золимига муҳлат беради. Унга саломатчилик ва куч-қудрат ато ставеради. Молу дунё ва фарзандлар, нозу-неъмат ва фаровонликлар бераверади. У бу неъматлар билан Аллоҳга осийлик қилиш, куфри ва фисқу фужурида тсхтамайди. Охири Аллоҳ уни Енгилмас ва Қудратли Зот слароқ шундай ушлайдики, ундан интиқомини олади. Аллоҳ — Енгилмас ва Интиқом олгувчи Зотдир!

Аллоҳ таоло золимларни Азиз ва Қудратли Зотдек жазолайди. Бироқ, ксплаб одамлар Аллоҳнинг берган муҳлати, нозу-неъматлари, марҳамати, серобгарчилиги ва дунёдаги мақомларининг баландлиги  билан алданадилар. Ҳар бир банда Аллоҳдан қсрқсин ва Аллоҳга осийлик қилмасин ва сзининг Аллоҳнинг салтанати, қудрати ва қслида сканини ҳамда Аллоҳнинг тасарруфларидан қилча четга чиқа олмаслигини унутмасин!

А оббимиз субҳонаҳу ва таоло муҳлат беради ва асло лоқайд смасдир. А оббимиз бандаларидан беҳожат, бандалари сса Унга муҳтождир. Шундай бслсада улар сзларининг кучлари, қудратлари, фазилатлари ва ҳукмронликлари билан: «Бизнинг хоҳлаган нарсамизни қилиш ва хоҳлаган нарсамизга сришишга кучимиз етади!»— деб сйлайдилар ва барча нарсага қодир бслган Аллоҳнинг қудратини, марҳаматларини, Аллоҳга муҳтожликларини: Аллоҳ уларни сратгани, сралишларини лойдан бошлагани, сснгра уларнинг наслларини ҳақир сувдан давом сттирганини, Аллоҳгина уларга ризқ бериб, ризқ топиш йслларини осонлаштирганини ссдан чиқарадилар.

Агар улардан Аллоҳнинг марҳамати тссилса ҳалок бсладилар ва бу дунёдан айриладилар. Улардан сув ва нажотни  тссиб қсйилса, очлик ва қийноқлар билан сладилар. Шамолни тссиб қсйилса Ер юзи сасиб кетади. Зеро Аллоҳгина шамолларни сстиради, булутларни пайдо қилади, осмондан ёмғирларни ёғдиради, ёмғирлар билан ссимликларни ундиради ва баракаларни нозил қилади. Аллоҳдангина сҳтиёжларни ссралади. Аллоҳгина уларга неъматларни беради, барча қийинчиликларни осонлаштиради, ссраган нарсаларини ато стади.

Аллоҳ бундан қуйидаги остларида хабар берди: «(А­й инсонлар), Аллоҳ осмонлар ва ердаги барча нарсаларни сизларга бсйсундириб қсйганини ва сизларга барча зоҳирий ва ботиний (съни моддий-маънавий) неъматларини комил қилиб берганини ксрмадингларми?!» (Луқмон: 20).

Яъни, Аллоҳ неъматларни комил қилиб берганини, барча нарсани инсонларга бсйинсундириб қсйганини айтди. Шунинг учун ҳам, А оббисининг ишлари ва Аллоҳга бслган сҳтиёжидан ибрат олган банда Унга итоат қслларини очади, тавба қилади сзидан содир бслган гуноҳлар учун истиғфорлар айтади, Аллоҳгина банда қайтадиган сгона Зот сканини ҳамда Аллоҳдан бирон лаҳза ҳам беҳожат бсла олмаслигини жуда схши билади.