11.05.2012 й.
Тотувлик — оила мустаҳкамлиги асоси
بسم الله الرحمن الرحيم
Муҳтарам жамоат! Оила қсрғонининг пойдевори, унинг мустаҳкам қалъаси, ср-хотинни маҳкам боғловчи риштаси никоҳдир. Аикоҳ инсонлар жамистида снг муқаддас битим ҳисобланади. Чунки ҳаётда ҳалол ва ҳаромни ажратиш, ср-хотиннинг ҳақ-ҳуқуқларига риос стиш, оила тузиш, инсон наслининг давомийлигини таъминлаш, ёш авлод тарбисси каби муҳим масалаларнинг бари шаръий никоҳга боғлиқдир. Шунинг учун динимиз оилани никоҳ асосида қуришга алоҳида аҳамист беради. Аллоҳ таолонинг ср-хотин жуфтлигини сратишдан иродаси ҳам инсон наслини кспайтириб, ер юзини обод қилиш сди:
وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ بَنِينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ ... (سورة النّحل/72)
съни: "œАллоҳ сизлар учун сзларингиздан жуфтлар сратиб, жуфтларингиздан сизлар учун сғиллар ва набиралар пайдо қилди ва сизларни пок нарсалардан ризқлантиради...".
Лайғамбар алайҳиссалом бир ҳадисларида: "Аикоҳ менинг суннатимдир, ким суннатимдан юз сгирса, у мендан смас" (съни умматимдан смас), деганлар. Демак, никоҳ асосида турмуш қуриш Аллоҳ таолонинг буйруғи, Лайғамбар алайҳиссаломнинг суннатлари скан, мусулмон киши оила қуриш йслида ҳаракат қилиши, турли сабабларни рскач қилиб, уни пайсалга солмаслиги, оиласини никоҳ асосида қуриши лозим. Аикоҳ туфайли инсон сз насл-насабининг поклигини сақлайди, иффатини асрайди, бузуқлик, зино сингари ҳаром ишлардан тийилади.
Абдуллоҳ ибн Масъуддан (р.а.) ривост қилинади. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "œАй ёшлар жамоаси, сизлардан ким никоҳга қодир бслса уйлансин, чунки бу ксзнинг тийилиши ва фаржнинг поклигидир. Ким бунга қодир бслмаса, унда рсза тутсин, чунки бу билан шаҳват ссндирилади", деганлар (Имом Бухорий ва Муслим ривости).
Ислом таълимотига ксра, оила Яратганнинг розилигини топиш, Лайғамбар алайҳиссалом ахлоқлари, исломий одоб билан зийнатланиш мақсадида қурилади. Аллоҳ таоло шу боис ср ва хотиннинг оила қуриб кспайиш учун уларнинг тотувликда, аҳилликда, бир-бирларига шафқат ва меҳрибонлик ксрсатиб умргузаронлик қилишни буюрган. Аллоҳ таоло айтади:
وَمِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ (سورة الرّوم/21)
съни: "œУнинг аломатларидан (сна бири) — сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун сзларингиздан жуфтлар сратгани ва сртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир".
Муҳтарам Лрезидентимиз ташаббуслари билан 2012 йил "œМустаҳкам оила йили" деб аталди. Бу йилда ҳукуматимиз томонидан жамистимизнинг асосий бсғини бслмиш оила институтини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш, ёш оилаларни моддий ва маънавий қсллаб қувватлаш бсйича амалга оширилаётган ишларни снги босқичга кстариш, бу борада маҳалланинг срни ва аҳамистини кучайтириш, жисмонан соғлом, маънан етук ва баркамол авлодни тарбислашдек муҳим масалаларга катта сътибор қаратилмоқда.
Мамлакатимизда бу йилни "œМустаҳкам оила йили" деб бежизга сълон қилингани йсқ. Сабаби, оила мустаҳкам бслса, жамист тотув, аҳил ва барқарор бслади, унга ҳеч нарса раҳна солмайди. Агар оилалар жанжал-можаролардан бсшамай қолса, жамистнинг ҳам тинчи бузилади, юртдан барака кстарилади, фарзандлар тарбисси бузилади ва инсонлар сртасидаги муносабатлар издан чиқади.
Кспинча снги турмуш қураётган келин-куёвларни ксрган ёши улуғлар беихтиёр: "œИлоҳо, снги турмуш қураётган келин-куёв бахтли бслишсин, оиласида тотувлик, аҳиллик ошён қурсин", деб дуога қсл очишади. Лекин, афсуски, келин-куёвларнинг ҳаммаси ҳам умрлари давомида оила номли ошёнларини авайлаб асрай олишмайди. Бслар-бслмас гап-ссзлар, арзимас баҳоналар билан ширин турмушларини оғуга айлантиришади. Бир-бирларини тушунмасликдан, муроса илмини билмасликдан бир оилада сшаётган икки киши душман-ғанимга айланади. Қанча оилалар бузилиб, кишилар азист чекади, болалар етим бслади, асаблар қақшайди. Ажрашишмаган тақдирда ҳам бутун умрлари ғурбат, ғам ва изтиробга тслиқ стади.
Оиланинг тотувлиги бир кишига ёки бир сабабга боғлиқ смас. Бунинг учун ҳамма — келин-куёв ҳам, ота-оналар ҳам, оила ташқарисидагилар ҳам, кенг жамоатчилик ҳам баравар жон койитмаса, ксзланган мақсадга сришиб бслмайди. Янги оила қурган куёв биринчи кунларданоқ хотинини талтайтириб юбормай, турмуш синоатларига тайёрлаб борса, ҳаёт фақат сйин-кулги ва кснгилхушликлардан иборат смаслигини унга тушунтира олса, хотиннинг снг асосий бурчи срга итоат сканини етказа олса, орада уруш-жанжаллар келиб чиқмаган бслар, икки ёшнинг бахти завол топмас сди.
Агар келин ҳам бир гапдан қолса, снги тушган жойидагилар билан муроса қилиш йслларини ахтарса, ёши улуғ қайнонасини ҳурмат қилиб, хизматини асмаса, оила инқирозга учрамас, сртада бола тирик етим бслмас сди.
Аки оиладаги катталар, айниқса қайноналар сал бағрикенгроқ, сабрлироқ, адолатлироқ бслишса, қайноталар тажрибалари ва мавқеларидан келиб чиқиб, ёшларга насиҳат қилишса, оиланинг бошқа аъзолари келин-куёвнинг турмушига аралашишмаса, ишлар бунақа чаппасига кетмаган бслур сди. Жиндай муросасизликнинг баҳоси ана шундай қимматга тушади. Шунинг учун ҳам динимиз ёшлар сртасида ноаҳиллик пайдо бслиши билан уларни ислоҳга келтириб-сраштириш, бунинг учун ҳар икки томондан холис, адолатли ҳакамларни жалб қилишга буюради. Аллоҳ азза ва жалла айтади:
وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا (سورة النساء /35).
съни: "œАгар улар (ср-хотин)нинг оралари бузилиб кетишидан қсрқсангиз, ср оиласидан бир ҳакам, хотин оиласидан бир ҳакам юборингиз. Агар (ср-хотин) ислоҳни хоҳласалар, Аллоҳ срталарини мувофиқлаштиргай. Албатта, Аллоҳ билимдон ва хабардор зотдир".
Али ибн Абу Толибдан (р.а.) ривост қилинади: "А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Одамларнинг аразлашганларини сраштириб қсйиш бир нафл намоз сқишдан ва нафл рсза тутишдан ксра савоблироқдир", деганлар" (Имом Табароний ривости).
Азиз жамоат! Кспинча оилада ота-она ва фарзандлар, оиланинг бошқа аъзолари орасида ҳам турли келишмовчилик, бир-бирини тушунмаслик каби ҳолатлар учраб туради. Арзимаган сабаб-баҳоналар билан тинч хонадонлар уруш-жанжаллар, жанг ва можаролар масканига айланади. Бир-бирига сқин, қадрдон, қариндош одамлар сртасида меҳр-оқибат кстарилади, улар ёвга айланишади. Уларнинг касрига инсонийлик, ахлоқ, одоб қоидалари поймол қилиниб, жамистнинг осойишталигига путур етади.
Халқимиз "œОила қуриш — игна билан қаср барпо қилишга тенг", дейди. Дарҳақиқат, оиланинг, турмушнинг, рсзғорнинг минг бир машаққати, синови бор. Кспинча оилавий муносабатлар ҳақида ссз борар скан, уни бузилишга олиб борувчи омил ва сабабларни ҳар ким сзича ҳар хил шарҳлайди. Кимдир оиладан тинчлик ва хотиржамликнинг кетишида бутун айбни срнинг лапашанглигига, хотинига ссзини стказа олмаётганига тснкайди. Кимдир хотиннинг сткирлиги, маккорлиги, итоатсизлигини ҳамма ихтилоф ва келишмовчиликлар сабабчиси, деб ҳисоблайди. Бошқалар оилавий келишмовчиликлар кспроқ золим қайноналарнинг ёвузлиги, ёки гапуқмас келинларнинг қайсарлиги туфайли содир бслади, деб ҳисоблашади. Айримлар асосий жанжал моддий етишмовчиликлардан, қсл калталигидан келиб чиқади, деб сйлайди. Кимлардир бола тарбиссига сътиборсизлик қилгани туфайли у улғайганида снди бунинг азобини тортаётганидан зорланади. Аслида бунга ким ёки нима айбдор?
Шайх Муҳаммад Абу Заҳра оилани уч қисмга бслади: биринчи қисм — ср-хотин, иккинчи қисм — фарзандлар, учинчиси сса — сқин қариндошлар (съни, ота-она, ака-ука, опа-сингил ва бошқалар)дир. Ана шу уч қисм аҳил-тотув бслгандагина оила тинч-осойишта ва файзли бслади, акс ҳолда уриш-жанжалдан боши чиқмайди. Атоқли мутафаккир олима Олимат ул-Банот: Оилавий масалада ср билан хотин сртасида тотувлик ва маслаҳатлашиб иш тутиш бслмаса, бундай оила азоб ва машаққат масканига айланади, дейди.
Анг алам қиладиган жойи, ҳозир оилавий уруш-жанжаллар, қсйди-чиқдиларга сабаб бслаётган нарсалар жуда арзимасдир. Бирида овқатнинг шсрлигидан, бошқасида келиннинг қайнонага салом бермаганидан, сна бирида ҳайит йсқловда тоғоранинг кам қилинганидан, бошқасида куёвнинг ишдан кеч келишидан бошланган беҳуда гаплар бора-бора оиланинг бузилишига олиб келади. Одамлар оила тақдирига, икки ёшнинг бахтига шунчалар бепарво ва енгилтаклик билан қарайдиган бслиб кетганми?».
Кейинги пайтда снги турмуш қурганлар сртасида бслар-бслмас, майда нарсалар сабабидан хотинини талоқ қилиш ёки келинларнинг срларидан талоғини ссраши каби кснгилсиз ҳолатлар кспайиб борспти. Ааҳотки талоқ ҳазил смас, ниҳостда жиддий нарса сканини, бу ссздан Аллоҳнинг Арши ларзага келишини тушунишмаса? Савбон розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "œҚайси бир аёл сабабсиз сридан талоқ ссраса, жаннат ҳиди унга ҳаромдир", деганлар» (Имом Аҳмад ривости).
Кспинча икки ёш бахтига уларнинг ота-оналари ҳам зомин бслиб қолишади. Ар-хотиннинг турмушига ҳар бир майда-чуйда хусусида аралашавериш, келиннинг қилиқларидан, ишларидан «хато» топавериш ёки куёвнинг қандай рсзғор тутишида ақл сргатиш, умуман ёшларни бслар-бслмасга тергайвериш ҳам улар сртасига совуқчилик тушишига сабаб бслади.
Инсоннинг снг схши фазилатларидан бири унинг кечира олиш хислатидир. Кечириш динимизда мақталган сифатлардан ҳисобланади. Бир қарашда оний ютқазишдай ксринган кечира олиш катта можароларнинг олдини олади, келгусидаги ғалабани таъминлайди. «Ар-хотиннинг уриши — дока рсмолнинг қуриши» деганларидай, икки ошифта қалбнинг арази узоққа бормаслиги кундай равшан нарса. Сал ихтилоф чиқдими, бир томон дарров муроса-келишув йслини танлаб, зиддистни даф қилиш чорасини ксриши керак. Шундай ҳолатларда бир томоннинг андишага риос қилиши, ақл-идрок билан иш тутиши, шайтоннинг бсйнини синдириб, жиндай муросага юриши катта можароларнинг олдини олибгина қолмай, оилада чинакам саодат гулшанини барқ урдириб сшнатиб юборади.
А ивост қилишларича, бир киши хотинининг муросасизлигидан, итоатсизлигидан тсйиб кетиб, халифа Ҳазрати Умарга шикост қилиш учун у кишининг уйига борибди. Ашикка сқинлашса, ичкаридан аёл кишининг қаттиқ-қаттиқ гапираётгани сшитилибди. Шунда босги киши «Халифанинг уйида ҳам бу можаро бор скан, схшиси индамай кетақолай», деб ортига қайтмоқчи бслибди. Шу пайт ичкаридан Ҳазрати Умар чиқиб қолибдилар. Юмуш билан келган одамнинг изига қайтиб кетаётгани сабабини ссрабдилар. Арзга келган одам: «Хотинимнинг зулмидан шикост қилиб келувдим, қарасам бу машмаша сизнинг ҳам бошингизда бор скан, шунга қайтиб кетмоқчи бслиб турувдим», деб жавоб қилибди. Шунда Ҳазрати Умар: «Қизиқ одам скансан-ку, ахир аёллар овқатимизни пиширса, кир-чирларни ювса, болаларимизни тарбис қилса, бутун рсзғор ишларини зиммасига олган бслсаю, онда-сондаги норозилик-исёнларига сабр қилмасак, инсофдан бслармикин», деган сканлар.
Анди масаланинг бошқа томонига сътиборни қаратайлик. Қиз сри устидан ота-онасига шикост қилиб келди, дейлик. Ота-она кспни ксрган, мулоҳазали, ақлли бслса-ку, схши. «Қизим, оилада нималар бслмайди, агар сринг билан бир умр бирга бслишни истасанг, унинг танбеҳларига рози бсл, сабр қил, ҳаммаси схши бслиб кетади», деб панд-насиҳатлар билан изига қайтариб юборишади. Аксари ҳолларда сса, ота ёки она қизининг топиб келган гапини рскач қилиб, куёвни «тартибга чақиришга», «тавбасига бир таснтириб қсйишга» киришишади, ҳатто у билан ёқалашишгача боришади. Айниқса бу ҳол қиз томон бойлик, мартаба ва насабда бир поғона баландроқ оилаларда ксп учрайди. Оқибатда куёв билан қайнота-қайнона сртасида, қудалар сртасида «парда кстарилади». Хсрланган, иззати топталган йигитнинг ксзига ҳеч нарса, ҳатто севиб уйланган аёли, шириндан-шакар фарзандлари ҳам ксринмай қолади. Уйига гап ташиб, «деди-деди»лари билан оиласи бахтини поймол қилган хотинидан воз кечишга мажбур бслади. Хотинининг жиндай фаросатсизлиги туфайли ширин турмушга хотима қсйилади. Асмо бинти Язид Ансорисдан (р.а.) ривост қилинади: "œТенгдош қизлар билан стирган сдим, олдимиздан Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам стдилар. У зот салом бердилар ва: «Валинеъматларингизга ношукрликдан сҳтиёт бслинглар", дедилар. Мен дугоналарим ичида савол беришга журъатлироғи сдим ва: "œАй Аллоҳнинг А асули, валинеъматларга ношукрлик нима?" деб ссрадим. "œБирингиз ота-она бағрида узоқ вақт срсиз стиради. Сснг Аллоҳ унга ср неъматини ато қилади, фарзанд беради. (Аммо аёл) жаҳл устида "œСендан ҳеч схшилик ксрмадим», деб куфрони неъмат қилиб қссди", дедилар (Имом Бухорий ривости, «Ал-Адаб ал-муфрад»).
Абу Ҳурайрадан (р.а.) ривост қилинади. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аёлларнинг схшиси — назар солсанг хурсанд қиладиган, амр қилсанг итоатда бсладиган, йсқлигингда сз номусини ва сенинг молингни муҳофаза қиладиганидир», деганлар (Имом Табарий ва Ибн Аби Ҳотимлар ривости).
Қадрли жамоат! Динимиз талабига ксра, ср — оиланинг раҳбари, унинг ҳамма томонига масъул ҳисобланади. Аммо бу айримлар сйлаганидек, «деганим деган» қабилида иш тутиш, оиланинг бошқа азоларига зулм стказиш ҳуқуқи берилгани смас. Аксинча, ср хотинининг ҳақларини тсла адо стади, ота-онани сзи ва хотини томонидан ҳурмат-сҳтиром қилинишини таъминлайди, рсзғор таъминоти билан шуғулланади, оиласини ҳалол ризқ билан боқади. Бу дегани — сзи еганини оиласига едиради, сзи кийганини кийдиради, рсзғорнинг керакли жиҳозларини харид қилади. Хотинига схши муомалада бслади. Унинг белгилаб қсйилган ҳақларини тсла адо стади. Агар аёл тарбиссиз, ахлоқсиз бслса, уни панд-насиҳатлар, танбеҳлар билан йслга солади.
Арларнинг сна бир вазифаси — хотинлари хато ёки камчиликка йсл қсйса, кечиримли бслиш, қусурини тузатиш, айбини беркитиш, хотини ва оиланинг бошқа аъзолари сртасида ихтилоф чиқса, буни ислоҳ қилиш ва муросага келтиришдир.
«Келин олиш осон, қайнона бслиш қийин», дейишган момоларимиз. Бу келин келиши билан қайнона ҳамма юмуш-ташвишлардан фориғ бслиб роҳат-фароғатга стади, дегани смас. Аксинча унинг зиммасига сзга хонадоннинг фарзанди сз оиласида палак отиши, не машаққат билан тикланган оиланинг камолга етиши, сғли ва келини тотув турмуш кечириши йслида катта масъулист юкланди, дегани. Ахир «Катталар — ёшлар учун бир ксприк», деб бежизга айтишмаган. Ахир бекорга келинни бир ердан бошқа бир ерга ксчириб стқазилган ниҳолга схшатишмаганки, унга алоҳида меҳр-муҳаббат, алоҳида парвариш керак.
Ўзбек хонадонида, схши тарбис ксрган оилаларда қадим-қадимдан қизларни борадиган еридаги иссиқ-совуққа, аччиқ-тизиққа ксникишга сргатадилар. «Анди уйинг сша ер, у жойдан гап ташиб келма, қайнонанг билан муроса қил, сен схши бслсанг, хизматингни асмасанг, улар ҳам бошига кстариб юради» қабилида насиҳатлар қилинган. Бундай тарбис олмаган қизлар сса сз бахтларига сзлари зомин бслишади.
Донишмандлар бундай дейишади: «Ар билан хотин оиланинг икки хожаси, хонадоннинг зийнатидир. Ар ва хотиннинг биргаликдаги вазифалари бир-бирларига садоқат, ишонч, сҳтиром, муҳаббат, хотир сақлаш ва ёрдам қилмоқдир. Садоқат уйланишнинг руҳидир. Аосрин ҳаракатлар, ғавғо-жанжаллар уйланиш руҳини бузиб, оила саодатини барбод стади. Турмуш ва уй-рсзғорга тегишли ишларни ср-хотин бир-бирларидан сширмасликлари керак. Ар баъзида хотинининг носрин ишини билса, унга мулойимлик билан насиҳат қилиши, бу ишининг хато ёки гуноҳ сканини тушунтириши зарур. Хотин ҳам срининг сҳтиёжини, саъйи ва касбида слқовлигини сезса, уни тсғри йслга солиб кснглини кстарсин, тасалли берсин, ғайрат бағишласин. Икки томон ҳар қандай ҳолатда ҳам бир-бирларини ташламасликка аҳд-паймон қилишлари талаб стилади. Масалан, улардан бири касал бслса, иккинчисининг илтифотсиз қараб, уни боқмасдан сз ҳолига ташлаб қсйиши кечирилмас ҳолдир».
Оилавий турмушни бежизга «умр савдоси» дейишмаган. Бу савдо сотувчи ва олувчининг розилиги асосига қурилсагина, ғирромлик ва алдов аралашмай ҳалол бслсагина, иккала тарафга баравар фойда келтиради. А сотувчи фақат сз фойдасини ксзлаб, харидор ҳақида сйламаса ёки аксинча бслса, бу савдонинг умри қисқа бслади. Оила ҳаётида ҳам ср-хотин «ҳалол савдо» қилишсагина турмушлари файзли, ҳаётлари фароғатли кечади.
Айниқса, ҳозирги пайтда молпарастлик, бойликка ружу қсйиш, кимсзарга дунёсини ксз-ксз қилиш халқимизга қимматга тушспти. Қанча оилалар арзимас матоҳлар деб бошланган жанжаллардан пароканда бслспти. Ааҳот кулфатларга сабаб бслувчи молпарастлик балосидан қутилиш, ахлоқий талабларга ксра ҳар ишда қаноатли, камтар бслиш шунчалик мушкул иш бслса?!
Муҳтарам жамоат! Оила ҳаёти ҳеч қачон сидирғасига фақат шоду хуррамлик, бахт-саодатдан иборат бслмайди. Турмушда ихтилоф ва ташвишлар, қийинчилик ва етишмовчиликлар, мусибат ва ғам-андуҳлар керагича учрайди. Ар-хотин биргалашиб қарши курашсагина уларни енгиш осон кечади, оила хотиржамлиги тезроқ қслга киради. Агар бундай қийин пайтларда муроса бузилса, сзаро самимист чекинса, бирининг ташвишига иккинчиси томошабин бслиб турса, бу оилада тотувлик ошён қуриши амри маҳолдир. Аллоҳ таоло барчаларимизни оила тотувлиги ҳақида жон куйдирадиган, бир-бирларимизга меҳр-мурувватли солиҳ бандаларидан стиб, икки дунё саодатига мушарраф айласин, "œмустаҳкам оила йили"да оилаларимизда тинчлик-хотиржамлик, сзаро аҳиллик, муроса ва садоқат барқарор бслишини насиб стсин. Омин!
Manba.
