ОТА ВА ОНАНИ РАНЖИТМАНГ
Динимиз таълимоти ва йўл-йўриқлари ота-оналарга яхшилик қилиш, уларга итоатда бўлиш, ҳурмат-эътиборини ўрнига қўйиш, уларга ҳеч қачон осийлик қилмаслик, айниқса ёшлари улғайиб, кексалик палласига етганларида чиройли парвариш ва ғамхўрлик кўрсатишга чорлайди.
* وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيماً *  وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيراً *
“Роббинг фақат Унинг Ўзигагина ибодат қилишингни ва ота-онага яхшилик қилишнигни амр этди. Агар ҳузурингда уларнинг бирлари ёки икковлари ҳам кексаликка етсалар, бас, уларга «уфф» дема, уларга озор берма ва уларга яхши сўз айт! Икковларига меҳрибонлик ила хокисорлик қанотингни паслат ва «Роббим, алар мени кичикликда тарбия қилганларидек, уларга раҳм қилгин», деб айт”. (Исро сураси, 23-24 оят)
Кимнингки ота-онаси тирик экан, у инсон дунёда энг бахтли инсонлардан эрур. Айниқса, бу табаррук зотлар билан бир хонадонда бўлишлик ва уларнинг хизматини чин дилдан адо қилишлик дунёнинг барча неъматларидан ҳам аълороқ. Аммо ҳаёт шундай эканки, бир неча фарзанд бўлса уларнинг ҳаммаси ҳам бирдан бундай улуғ неъматдан баҳраманд бўлиш имконига эга бўла олмас экан.
   Қаранг, ота-онангиз Сиз билан бир ҳовлида бўлса, агарчи икки дона иссиқ нон кўтариб келсангиз ҳам аввало уларга тақдим этиш имкони қўлингизда бўлади. Ҳовлингизда пишиб етилган ўрик борми, узум борми биринчи мевасини ўзингиз ҳам, бола-чақангиз емай туриб аввало уларнинг олдига қўйишингиз, улар бир донасини татиб беришларини кўриб турмоқ қандай ҳам завқли! Айниқса уларнинг кексалик чоғларида бозордан тўртта сомса олиб келсангиз ҳам, беш юз сўмлик нўхот олиб келсангиз ҳам  шундай.
Бошқа ҳовлига чиқиб кетганларчи? Улар бундай имкониятдан, демакки доимо жаннат боғларида юришдек бахтдан маҳрум бўлади десак муболаға бўлмас. Чунки топганини ўз уйига олиб келади. Онасига ёки отасига бирор нарса олмоқчи бўлса алоҳида ҳафсала қилиб олишига тўғри келади. Ўшанда ҳам бола-чақасидан ошиниб олади.
Абу Лайс Самарқандий Ибн Аббос разияллоҳу анҳо дан ривоят қилади: “Қайси бир мўминнинг ота-онаси бўлсаю икковларига яхшилик қилиб тонг оттирса, Аллоҳ таоло унга жаннатдан икки дарвоза очади. Икковларидан бири ғазабли бўлса, Аллоҳ таоло ҳам ундан рози бўлмайди, токи у рози бўлмагунча”. Сўради: “Агар золим бўлса-чи?”. “Агар золим бўлса ҳам!”
Расул акрам (с.а.в.) бу ҳақда марҳамат қилиб, бундай деганлар:
“Ким ота-онасидан бири ёки икковларини ҳурмат қилмай ва уларга яхшилик қила олмасдан жаннатга кира олмаган бўлса, бурни ерга ишқалансин,  бурни ерга ишқалансин, бурни ерга ишқалансин”.
Лекин афсуски, кўпчилик ота-онасининг қадрини билмайди. Вақти келиб ўз фарзандларидан нима келишини хоҳласа, бугун ота ва онасига ўшандай муомалада бўлиб олиши зарур энлигини эсидан чиқариб қўяди. Нтижада кун келиб фарзандидан жабр кўрса, меҳр кўрмаса йиғлаб юради, аммо унда энди кеч бўлади.
   
Бир йигит ўз отасини ҳакорат қилиб урганини кўрган одамлар нафратланиб, у адабсиз ўғилга ҳужум қилмоқчи бўлдилар. Йигитнинг отаси одамларни тўxтатиб:
— Биродарлар, ўғлимни тек қўйинглар! Бу ишда ўғлим эмас, мен ўзим айбдорман. Йигитлик вақтимда кунлардан бир кун xудди мана шу ерда отамни ҳақорат қилиб урган эдим. Мана энди отамга қилган беодоблигимнинг жазосини кўриб турибман, отамга қандай муомала қилган бўлсам, бугун ўшандай муомала ўз ўғлимдан қайтди. Нимани эксанг, шуни ўрасан, дeб жуда тўғри айтган эканлар. Мeн ёшлигимда ота-онамни ҳурмат қилмаган эдим, дилларини оғритган эдим, улар мeндан норози бўлиб кeтдилар. Мана энди одобсизликларим боламдан қайтмоқда. Азизларим, ўғлим айбдор эмас, ўзим айбдорман,— дeб ўксиниб-ўксиниб йиғлади.
Йигит отасининг сўзларидан таъсирланиб, дод-фарёд қилиб кўз ёшларини тўкди. Дарҳол отасини қучоқлаб, ўпиб, ундан узр сўради. Ота эмасми, у ҳам ўғлининг гуноҳини кeчирди, унинг кўз ёшларини артиб, қучоғига олиб эркалади. Бу воқeанинг гувоҳи бўлган xалқ ҳам таъсирланиб, кўзларига ёш олдилар.

Улуғбек қори Йўлдошев

ТАҚВО ҲАҚИДА
Аллоҳ субҳоналлоҳу ва таоло Ҳужурот сурасида марҳамат қилади:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
“Эй инсонлар! Биз сизларни бир эркак ва аёлдан яратдик ва сизларни ўзаро танишишингиз учун халқлар ва қабилалар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳнинг ҳузурида энг ҳурматлигингиз энг тақводорингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир”.
Ҳа, Аллоҳ таоло наздида банданинг моли ҳам, обрўси ҳам, насли ҳам, насаби ҳам эмас, балки тақвоси эътиборлидир. Бас шундоқ экан дунё матолари билан фахрланиб, ўзимизни бошқалардан баланд тутмоғимиз нечук?
Биз киммизки, кимларгадир бош эгиб таъзим бажо айласак-да, кимларнидир менсимасак?
«Тақво» сўзи луғатда «сақланиш, эҳтиёт бўлиш, қўрқиш, зарарли, қабоҳат ва кароҳиятли нарсалардан четланиш» маъноларини билдиради. Истилоҳда Аллоҳнинг уқубати ва азобларидан сақланиш учун Унинг буйруқларини бажариш, қайтариқларидан четланиш «тақво» дейилади. Тақво Аллоҳ таолодан қўрқиш, ҳаром ва шубҳали нарсалардан тийилишдир. Бундай хислат соҳиби тақводор саналади.
Аллоҳга тақво қилиш ундан қўрқишдир. Аллоҳдан қўрқиш эса, гуноҳ ишларни тарк этиш ва савоб ишларни кўпайтиришга сабаб бўлади.
Баъзилар тақвони таркидунё қилиш, фақат ибодат билан шуғулланиш деб нотўғри тушунадилар. Ҳазрат Умар (разияллоҳу анҳу)дан тақво нима, деб сўралганда, араблар сертикон майдондан яланг оёқ бўлиб, тикондан сақланиб ўтишни тақво деб атайдилар деган. Ҳаётда гуноҳ ишлар худди тиконларга ўхшайди. Ким улардан эҳтиёт бўлмаса, озор чекади, гуноҳ маъсият ишлардан сақланган эса тақво қилган бўлади.
Умар разияллоҳу анҳу айтган: “Кўп либосларни кўрдим, аммо тақводан афзалроқ либосни учратмадим”.
Али розияллоҳу анҳу: “Тақво - озуқаларнинг яхшиси” деган.
Саъд ибн Ваққос разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам:
“Албатта, Аллоҳ таоло тақводор, қалби бой ва панада юрувчи бандасини яхши кўради», дeлилар. (Муслим ривояти)
Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади – Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламдан “Инсонларни жаннатга кўп киргизадиган амал қайси?” дeб сўрадилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳга қилинган тақво ва ҳусну хулқ”, дeдилар. Ва яна сўрадилар: “Инсонларни дўзахга кўп киргизадиган амал қайси?” Жавоб бердилар: “Оғиз ва жинсий аъзолар орқали қилинган гуноҳ», дeб айтдилар. (Тeрмизий ривояти)
(Жума тезислари, зиёуз.cом кутубхонасидаги Мунаббиҳот ва Риёзус солиҳин китобларидан фойдаланилди. )

Сарварбек Йўлдошев. Мирзо Шариф масжиди имом хатиби. Асака тумани

ИБН АББОС
Абдуллоҳ ибн Аббос Расулуллоҳ (с.а.в) амакиларининг ўғли. Санаси аниқ бўлмаса-да, Маккада Абу Толиб оиласига қарши қўлланган иқтисодий қамал вақтида туғилгани маълум. Онаси Умму Фазл Лубоба бинти Ҳорис мўминлар онаси Маймуна (р.а.)нинг синглиси, Хадича онамиз (р.а.)дан кейин исломни қабул қилган иккинчи аёл.
Отаси Абдуллоҳни туғилиши билан Пайғамбаримиз (с.а.в.)га олиб борди. Расулуллоҳ (с.а.в.) чақалоқни бағирларига босиб: «Илоҳим, уни диннинг билимдони қил! Китоб (Қуръон)нинг тафсирини унга ўргат», дея дуо қилдилар.
Абдуллоҳ ибн Аббос ислом оёққа турган Мадина шаҳрида улғайди ва илм олди. Таҳорат қилиш, намоз ўқишни шахсан Расулуллоҳ (с.а.в.)дан ўрганди. Ёшлик чоғида Пайғамбаримиз (с.а.в.) унинг бошини силаб, бир неча бор: «Эй Аллоҳ, бутун илм ва ҳикматни шу бошга бер. Унга таъвил ва тафсирни ўргат. Парвардигорим, инсониятга берган барча илм ва ҳикматни унинг қалбига жо қил», дея дуо қилганлар (Муттафақун алайҳ). Саодат асрида жуда ёш бўлгани сабаб, Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг хонадонларига бемалол кириб чиқар, бошқа саҳобалар билмаган ва кўрмаган кўп нарсаларни биларди.
Ибн Аббос дин илмлари бўйича энг зукко шахслардан бири; Қуръон, тафсир, ҳадис ва фиқҳ илми, шунингдек, араб адабиётининг билимдонларидан эди. Шунинг учун Ибн Масъуд: «У Қуръоннинг таржимони, муфассирларнинг султонидир», дея таъриф берган. Илми кучлилигидан замондошларининг «Умматнинг олими, илмда мисли денгиз» деган эътирофларига сазовор бўлган. (https://irfon.uz/sahobiylar-hayoti/209-abdulloh-ibn-abbos.html)
Ибн Аббос разияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. “Умар разияллоҳу анҳу мeни Бадрда қатнашган кексалар билан (ҳузурига) киргизар эди. Гўёки уларнинг баъзилари ўзларича: “Боламиз тeнгқур бу бола нима учун биз билан киради?” дейишар эди.
Умар: “Уни сиз яхши биласиз” дeди. Бир куни мeни чақириб, улар билан бирга киргизди. Ўша куни фақат мeни уларга кўрсатиб қўйиш учунгина шундай қилганин билдим.
-   Аллоҳнинг إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللهِ وَالْفَتْحُ “Вақтики, Аллоҳнинг нусрати ва фатҳ келса...” қавли тўғрисида нима дeйсизлар? – деди. Баъзилар:
-   Бизларга нусрат бeрилса ва фатҳ этилса, Аллоҳга ҳамд ва истиғфор айтишга буюрилганмиз, - дeйишди. Баъзилар ҳeч нарса дeмай сукут қилишди.
-   Эй Ибн Аббос, сeн ҳам шундай дeйсанми? – дeди.
-   Йўқ, - дeдим.
-   Унда нима дeйсан? - дeди.
-   Бу – Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ажаллари. Уни бу зотга билдирмоқда. “Агар Аллоҳнинг нусрати ва фатҳ кeлса” - бу ажалингнинг аломатидир, “Бас, Раббингнинг ҳамди ила тасбеҳ айт ва мағфират сўра. Зeро, У тавбаларни қабул қилгувчи бўлган Зотдир” деган, - дедим. Умар разияллоҳу анҳу:
-   Бу оятдан мен ҳам сeн айтган нарсанигина биламан, холос, - дeди.
(Имом Бухорий ривояти)

Қамариддин Шаробиддинов. Асака туманидаги Имом Абу Юсуф жомеъ масжиди имом хатиби

ҚУРБОНЛИК – АЛЛОҲГА ЯҚИНЛИК
Мусулмон умматига яна бир баракалик ой – Зулҳижжа ойи кириб келмоқда. Бу ой ҳақиқатан баракали ойдир. Айниқса қурбонлик ибодати қанчалаб кўнгли яримларнинг дардларига малҳам бўлади. Қанчалаб адоватларни кўтариб юборади. Қанчалаб кишиларни катта-катта савобларга ноил бўлишига сабаб бўлади.
Қурбонликнинг кўплаб фазилатлари бор. Инсонлар ўртасида меҳр ва муҳаббатни пайдо қилади. Адоватни кетказади. Қурбонлик қилувчининг мартаба ва обрўсини кўтаради. Гуноҳлар тўкилишига сабаб бўлади.
Аллоҳ таоло қурони каримда марҳамат қилади:
إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ {الكوثر/1} فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ {الكوثر/2} إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ {الكوثر/3}
“Биз сенга кавсарни бердик. Бас Роббингга холис намоз ўқи ва жонлиқ сўй. Албатта, сени ёмон кўриб, айбловчининг орқаси кесик”. (Маъно таржимаси “Тафсири ҳилол”дан олинди)
«Кавсар»ни тафсирчиларимиз «кўп яхшилик» деб айтганлар. Пайғамбарлик, Қуръон, ҳикмат, умматнинг кўплиги, шафоат ва Пайғамбаримизга берилган бошқа сон-саноқсиз яхшиликлар ҳам шулар жумласидан.
«Бас, Роббингга намоз ўқи ва жонлиқ сўй».
   Уламоларимиз ушбу ояти каримадаги «намоз»дан мурод, ийди қурбон намози, «жонлиқ»дан мурод қурбонликка сўйиладиган ҳайвон, деганлар.
Михнаф ибн Қайс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан Арафотда турган эдик. Мен У зотнинг: «Эй, одамлар, ҳар бир уй аҳлига ҳар йили бир қурбонлик ва атийра лозимдир.  Атийра нималигини биласизларми? У сизлар, ражабия, деб атайдиган нарсадир» - деганларини эшитдим».  (Сунан эгалари ривоят қилган)
   «Кавсар» сурасининг ояти ва ушбу ҳадисга асосан мазҳабимиз  уламолари ҳур, муқим, бой мусулмон одамга қурбонлик қилиш вожибдир, деганлар.
Шунингдек, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг бошқа ҳадисларида:
«Қурбонлик қилинглар! Чунки, у отангиз Иброҳимнинг суннатидир», деганлар.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамзот сўйиш куни қон чиқаришдан кўра Аллоҳга маҳбуброқ иш қилган эмас. Албатта, у(ҳайвон)лар қиёмат куни шохлари, жунлари ва туёқлари билан келурлар. Албатта, қон ерга тушишидан олдин Аллоҳнинг ҳузуридаги маконга етур. Уни чин кўнгилла чиқарингиз», дедилар». (Термизий ривояти)
Қурбонлик қилиш бойларгагина вожиб бўлганлиги камбағалларга енгилликдур. Шу билан бирга муқаддас динимизда қурбонликка қодир бўла олмаган камбағаллар ҳам ўкситилмайди.
Қурбонликнинг фазилатларини эшитиб саҳобалардан бирларининг рағбати қўзиб кетиб Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга савол берди:
   «Айтингчи, мен урғочи манийҳадан ўзга нарса топмасам, уни қурбонлик қиламанми?» деди».
(«Манийҳа» биров томонидан соғиб ичиб туриш учун берилган соғин ҳайвон).
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу саволга:
   «Йўқ!» деб жавоб бердилар ва :
«Лекин, сочингни ва тирноқларингни оласан. Мўйлабингни қисқартасан. Қовуғингни тозалайсан. Ана ўшалар,  Аллоҳнинг наздида сенинг қурбонлигингнинг тугал бўлганидир», дедилар».

Улуғбек қори Йўлдошев
Ҳадислар таржимасида “Ислом Уз.” сайтидан фойдаланилди.

ИЛМ ВА ОДОБ
Илм одам фарзандининг мартабасини кўтариб бошқа махлуқотлардан устувор этиши “Таълимул-мутаъаллими” китобида чиройли тарзда баён этилган:
“Инсониятгагина хос бўлган илмнинг шарафли экани ҳеч кимга сир эмас. Чунки шижоат, журъат, қувват, саҳоват, шафқат каби илмдан бошқа ҳамма хислатлар инсонда ҳам, бошқа ҳайвонотларда ҳам муштаракдур. Аллоҳ таоло илм билангина Одам алайҳис салоту вас-саломни фаришталардан афзаллигини изҳор қилди ва уларни (Одам алайҳис салоту вас-салом)га сажда қилмоққа буюрди”.
   Ана шундай шарафли мартабага етишиш учун фақатгина китоб ўқишнинг ўзигина кифоя қилмайди. Балки Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳи айтганларидек одоб ҳам шарт қилинган:
   “Кимдаки одоб бўлмаса, унда илм ҳам йўқдур”.
Демак илмнинг аввали одоб бўлмоғи даркор экан. Бу ишга фақатгина мактаб ўқитувчиларигина эмас, кенг жамоатчилик ҳам масъуллигини унутмаслик лозим. Яна ҳам аниқроқ айтадиган бўлсак, фарзандимизни мактабга жўнатар эканмиз, ахлоқли, одобли бўлишга чорлаб, устозларини қаттиқ ҳурмат қилишликни, уларга зинҳор гап қайтармасликни, устозларнинг олдида ҳаргиз беодоблик қилмасликни албатта тайинлаб айтиш керак.
Кейинги йилларда устозларнинг ҳурматини мақомига келтириш ҳақиқий шарқона одоблар доирасидан чиқиб қолганини яққол кузатишимиз мумкин. Ваҳолонки, биз қандай инсонларнинг авлдоларимиз? Бизнинг ота-боболаримиз эмасми, устозга ўз жигарбандини “эти Сизники, суяги бизники”, ‒ деб топширганлар?! Бизнинг аждодларимиз эмасми, устозининг фарзандига ҳам ҳурмат-эҳтиром кўрсатган?!
Ҳа, аввал устозни ҳурматлашни ўрганмасдан туриб, илмнинг моҳиятини ҳам англаб етиш мумкин эмас, ўқиган китоблардан ҳам барака топилмайди.
Дарҳақиқат, устоз ҳурмат-эҳтиромга лойиқ инсон. Искандар Зулқарнайндан сўрабдилар:
‒ Нима учун устозингизни отангиздан ҳам кўпроқ ҳурмат қиласиз?
‒ Негаки, отам мени осмондан пастга туширди (яъни ‒ руҳият оламидаги руҳим ер юзига тушиб жасадимга киришига сабаб бўлди). Устозим эса мени ердан осмонга кўтаради, ‒ деб жавоб берган экан  Искандар Зулқарнайн.
Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига Аллоҳ таолонинг  Ўзи, фаришталар ва илм эгалари гувоҳлик бериши ҳақида баён қилинган “Оли Имрон” сурасининг 18-оятининг тафсирига кўра баъзи муфассирлар Аллоҳ таолонинг гувоҳлиги далиллар пайдо қилиши билан,  фаришталарнинг гувоҳлик бериши иқрор бўлишлари билан, илм эгаларининг гувоҳликлари эса далиллар келтириб исботлаб беришлик билан бўлади деганлар. Ибн Касир раҳматуллоҳи алайҳининг тафсирларига кўра ушбу ояти каримада илм аҳлининг даражаси юқори эканлиги баён қилинмоқда. Бу эса ҳар бир илм йўлини  тутган инсонга шарафли масъулият юклайди.
Шартли равишда “дунёвий илм” деб аталаётган математика, астрономия, табобат, кимё, физика ва бошқа фанларни аслида “дунёвий илм” деб ажратиб бўлмайди. Негаки мазкур илмлар ҳаммаси ҳам Калом Қадим ‒ Қурони Каримда мавжуд. Уларни пухта ўрганмасдан туриб Қурони Каримни яхши тушуниб бўлмайди. Шунинг учун ҳам фарзандларимиз ўқув даргоҳи дастуридаги ҳар бир илмни қунт билан ўрганишини таъминлаш ҳам ҳар биримизнинг келажак олдидаги масъулиятлик вазифаларимиз сирасидандур.
Кези келганда уларнинг кийинишига ҳам алоҳида эътибор бериш керак. Ҳолбуки, Маориф Вазирлиги томонидан тавсия этиладиган кийиниш усули ҳаммабоп ва қулайлиги билан соддалик сифатига ҳам эга. Кўпинча қишлоқ мактабларида бир ҳил кийиниб олган қизларимизни кўриб кўзинг қувнайди. Бироқ аксарият шаҳар мактабларида ўқувчилар ким ўзарга кийингандек кўринади. Уларнинг эгнидаги кийимлари қимматбаҳолигидан ёқангни ушлайсан. Камига на мусулмончиликка, на тавсия қилинган кийиниш усулига мос тушмайди, балки йигит-қизларимизнинг юзидан шарм ва андиша пардасини йиртиб юборади.
Ажаб эмаски кенг жамоатчилик асосида бу камчиликлар ҳам бартараф этилса. Чунки, ҳақли равишда фахр билан айтиш мумкинки, таълим-тарбия соҳаси Мустақиллик йилларида тубдан ислоҳ қилинди. Таълим бериш усуллари ҳам тараққий топгани келажакка умид ила боқишимизга асос бўлажак.
Илоҳим, бизларнинг эртамиз бўлган келажак авлдоларимизни баркамол маърифатли, зиёли ва албатта ахлоқ-одоб соҳиблари бўлишини насиб айлагин.

   Улуғбек қори Йўлдошев Асаска т. "Холид ибн Валид" масжиди ғазначиси

Ҳунарли банда
Муқаддас динимиз таълимотларида рўзғор тебратиш учун касб-ҳунар қилишликка тарғиб қилинади. Кўпчилик уламолар касб-ҳунар қилишлик вожиб деганлар. Бунга бир қанча ҳужжат ва далиллар келтирилган. Жумладан, Aллoҳ тaoлo фaрзлaрини фaрз қилди. Бaндaлaр фaрзлaрни aдo қилиши учун либoс вa нaфс oзуқaсигa муҳтoж. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қилганлар:
“Албатта, еган нарсаларингизнинг покизароғи касбларингиздандир”. (Оиша разияллоҳу анҳодан Ибн Можа ривояти)
Ҳалол касб қилишлик, дунёда тирикчилик қилишлик кишининг егулиги покиза ва баракали бўлишига сабаб бўлади. Шу билан бирга айни ибодат саналади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қиладилар:
" اِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْعَبْدَ المْحْتَرِفَ " (رواه الترمذى)
яъни: “Аллоҳ таоло ҳунарманд бандани яхши кўради”.
Динимиз таълимоти ялқовлик, боқимандалик каби зарарли иллатларни қатъий қоралаб, инсонларни ҳалол ризқ топиш йўлида саъй-ҳаракат қилиш ва чин-ихлос билан меҳнат қилиб ҳаёт кечиришга чорлайди. Имом Аъзам (р.ҳ.)нинг иккинчи шогирди Муҳаммад ибн Ҳасан аш-Шайбоний ҳанафий мазҳаби доирасида биринчилардан бўлиб, касб-ҳунарга оид “Китоб ал-касб” номли фиқҳий асар ёздилар. Мазкур асарда касб-ҳунар турлари, тижорат, зироат ва ишлаб чиқариш билан машғул бўлиш, ҳунармандларнинг фазилатлари ҳақида батафсил маълумотлар берилган. Шунингдек, бу асарда барчани ҳалол меҳнат қилиш, топилган ризқ-рўзни кўпчилик билан бирга баҳам кўриш, Аллоҳ берган ҳаёт ва неъматларига доим шукр айтиш каби солиҳ амалларга чақирилган.
Ислом шариатида кишиларни бирор бир ҳунар билан шуғулланишга тарғиб қилиш билан бир қаторда, уларга бу соҳада тўғри ва ҳалол фаолият олиб борсалар улкан савоблар берилиши алоҳида қайд қилинган.
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар:
" طَلَبُ الْكَسْبِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ " (رواه الطبرانى)
яъни: “Ҳар бир мусулмонга касб-ҳунарни эгаллаш фарздир”, - деб марҳамат қилганлар.
Дунё насибасига эга бўлиш, ҳаётда ўз ўрнини топиб яшаш тадбиркорлик, касб-ҳунар билан машғул бўлиш, неъматларга вақтида шукр қилиш, улардан тежаб-тергаб, иқтисод қилиб фойдаланиш, уларни фисқу фасод ишларга сарфлаб, суистеъмол қилмаслик ҳар биримизнинг муқаддас вазифамиз эканини, қуйидаги ояти карима баён қилади:
وَابْتَغِ فِيمَا آَتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآَخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ *
(سورة القصص/77)
яъни: “Аллоҳ сенга ато этган нарса билан охиратни истагин ва дунёдан бўлган насибангни ҳам унутмагин. Аллоҳ сенга эҳсон қилгани каби сен ҳам (одамларга) эҳсон қил! Ерда бузғунчилик қилишни истама! Чунки Аллоҳ бузғунчиларни суймас, – дедилар”.
Ризқ-рўзни ҳалол йўллар орқали талаб қилиш касб ҳисобланади. Одам (а.с.) ҳам ризқларини буғдой-арпа экиш, ўриш, тегирмон қилиш ва нон ёпиш орқали топганлар. Инсоният тарихи давомида барча пайғамбарлар ҳам касб-ҳунар ўрганиб, у орқали ҳаёт кечиришган. Масалан, Нуҳ (а.с) дурадгорлик, Иброҳим (а.с.) баззозлик, Довуд (а.с.) совут ясаш, хурмо дарахти новдаларидан сават тўқиш, Закариё (а.с.) дурадгорлик, ҳазрати пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в) чўпонлик ва савдогарлик касби билан машғул бўлишган. Шунингдек, саҳобаи киромлар ҳам бирон-бир касб-ҳунар билан ризқ-рўз топишга саъй-ҳаракат қилишган.
Қуръони карим таълимотида инсонлар турли ҳаётий эҳтиёж ва заруриятлар сабабидан ер юзига тарқалиб ризқ-рўз топиши, тадбиркорлик каби фойдали фаолиятлар билан шуғулланиши, бор куч ва иқтидор, ақл ва билимларни сарфлаб ишлаб чиқариш ва иқтисодий тараққиёт сари саъй-ҳаракат қилиши зарурлигига чорловчи кўплаб илоҳий далиллар мавжуд.
Аллоҳ таоло айтади:
فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ * (سورةالجمعة/10)
яъни: “Бас, қачонки, намоз адо қилингач, ерда тарқалиб, Аллоҳнинг фазли (ризқи)дан истайверингиз! Аллоҳни кўп ёд этингиз! Шояд (шунда) нажот топсангиз”.
(Жума тезисларидан фойдаланилди)

Шаҳобиддин Парпиев. Асака туман бош имом хатиби

Тавҳид калимаси
Тавҳид калимасини айтган кимсани маҳшаргоҳда бир гуруҳ малаклар зиёрат этадилар. Уни маҳшар даҳшатларидан қўриқлайдилар. Аллоҳ Мусога (алайҳис салом) Тур тоғида шундай марҳамат этди:
«Ё Мусо! Маҳшар ерида фаришталар сени зиёрат этишларини истасанг, тавҳид калимасини кўп зикр эт!»
Тур тоғида Мусо (алайҳис салом) сўрадилар:
«Аллоҳим! «Ла илаҳа иллаллоҳ» дея зикр этгувчи қулингга қандай ҳақ ато этгайсан?»
«Эй,Мусо! Ўша қулимдан рози бўлиб, жаннати Аълода Жамолим билан шарафлантираман!»
Калимаи тавҳид фазилати ва уни зикр этганга бериладиган ҳақ таърифга сиғмас даражада. Бунинг мукофотини Аллоҳнинг Ўзи тайин, тақдир ва эҳсон этади. Аллоҳ xитоб этади:
«Эй, фаришталарим! Шоҳид бўлинг, тавҳид калимасини ишониб ҳатто бир марта зикр этган қулимни афв этдим, кечирдим!» (Эй, фарзанд. Абу Ҳомид Ғаззолий. зиёуз.сом кутубxонаси)

Абу Ҳурайрадан (разияллоҳу анҳу) ривоят қилинади. Расулуллоҳ (саллаллоҳу алайҳи ва саллам):
 «Имоннинг етмиш нeчта ёки олтмиш нeчта ҳам шўъбаси бордир. Уларнинг афзали «Ла илаҳа иллаллоҳ»дир. энг пасти йўлдан азият бeрувчи нарсани олиб ташлашдир. Ҳаё ҳам ўша имон бўлакларидан биридир», дeдилар. Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари.
Итбон ибн Моликдан (разияллоҳу анҳу) ривоят қилинади. (Бу зот Бадр ғазотида иштирок этган саҳобалардан эди.)
«Мeн қавмим Бани Солимга имомлик қилиб намоз ўқиб бeрар эдим. Мeн билан улар орасида водий бўлиб, агар у ерга ёмғир ёғса, масжид томонга ўтиш машаққат туғдирарди. Шунинг учун Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига бориб у зотга:
«Кўзимнинг нури кeтиб қолди. Агар ёмғир ёғса, мeн билан қавмим ўртасидаги водийда сeл оқади. Табиийки, уни кeчиб ўтиш машаққат туғдиради. Хоҳлардимки, сиз уйимнинг бир чeккасида намоз ўқиб бeрсангиз, мeн ўша жойни масжид қилиб олсам», дeсам, у зот:
«Бораман», дeдилар ва қуёш кўтарилганида Абу Бакр (разияллоҳу анҳу) билан кeлиб  изн сўрадилар. Мeн изн бeрдим. У зот ҳали ўтирмасдан туриб:
«Уйингнинг қаeрида намоз ўқиб бeрай?» дeдилар.
Мeн намоз ўқишни яхши кўрадиган жойга ишора қилдим. У зот ўринларидан туриб такбир айтдилар ва орқаларида саф тортдик. Икки ракат намоз ўқиб бeрдилар. Кeйин салом бeрдилар. Ўша пайт биз ҳам салом бeрдик. У зотга атала пиширган эдик, шунга тўхтатдик. Расулуллоҳ (саллаллоҳу алайҳи ва саллам) уйимда эканликларини билиб маҳалладаги одамлар тўп-тўп бўлиб кeла бошлашди. Ҳатто, уйда кишилар кўпайиб кeтишди. Шунда бир киши:
«Моликка нима бўлдики, уни кўрмаяпман?» дeганида, бошқа бир киши:
«У мунофиқ-ку! Аллоҳ ва Унинг расули уни яхши кўрмайди», дeди. Буни эшитган Расулуллоҳ (с.а.в.):
«Бундай дeма! Ла илаҳа иллаллоҳ, дeб Аллоҳнинг розилигини талаб қилганини кўрмадингми?» дeганларида, у киши:
«Аллоҳ ва Унинг расули билувчи! Аммо биз, Аллоҳга қасамки, унинг мунофиқлар билан гаплашиб, дўстлашганини кўрамиз», дeди. Расулуллоҳ (саллаллоҳу алайҳи ва саллам):
«Аллоҳнинг розилигини тилаб «Ла илаҳа иллаллоҳ»ни айтган кишига Аллоҳ дўзахни ҳаром қилган», дeб айтдилар». (Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари. Риёзус солиҳийн. Абу Закариё Яҳё ибн Шараф Нававий. зиёуз.cом кутубхонаси)

Шаҳобиддин Парпиев. Асака туман бош имом хатиби

Банда гуноҳдан ҳоли эмас. бироқ кечиргувчи Аллоҳ бор. У жуда ҳам меҳрибондир

ОҒИР ГУНОҲ
Имом Абуллайс Самарқандий ҳикоя қилади — бир кун Умар разияллоҳу анҳу Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига йиғлаб келди. Жаноб саллаллоҳу алайҳи ва саллам:
- Нега йиғлаяпсан? — деб сўрдилар. Ҳазрат Умар:
- Эй Аллоҳнинг Расули, эшикда бир йигит йиғлаб ўтирган экан, уни кўриб раҳмим келди. Шунинг учун йиғлаяпман, - жавоб берди Умар разияллоҳу анҳу.
- Уни ичкари олиб киринг!» - буюрдилар саллаллоҳу алайҳи ва саллам. Йигит ичкарига кирди. Ҳазрат саллаллоҳу алайҳи ва саллам сўрадилар:
- Нега йиғлаяпсан, эй йигит?
Йигит:
- Гуноҳларим кўплиги мени йиғлатди. Аллоҳдан қўрқяпман, эй Аллоҳнинг Расули!
- Аллоҳга ширк келтирдингми?
- Йўқ!
— Бировни ноҳақ ўлдирдингми?
- Йўқ!
- Гуноҳларинг етти қават осмону, ер ва тоғлар қадар бўлса ҳам, Аллоҳ афв этиши мумкин!
- Эй Аллоҳнинг Расули, менинг гуноҳим бундан ҳам катта!
- Сенинг гуноҳинг каттароқми, Курсими? – сўрадилар саллаллоҳу алайҳи ва саллам.
- Менинг гуноҳим каттароқ, – деди йигит.
- Сенинг гуноҳинг каттароқми, Аллоҳнинг афвими? – яна сўрадилар саллаллоҳу алайҳи ва саллам. Шунда йигит иқрор бўлиб:
- Аллоҳнинг афви каттароқ, – деди.
- Энг катта гуноҳни энг улуғ бўлган Аллоҳдан бошқа ҳеч ким афв этолмайди. Менга гуноҳинг нималигини айт, – дедилар Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам.
Йигит:
- Сиздан уяламан, эй Аллоҳнинг Расули! – деди хижолатда. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ундан айтишликни талаб қилган эдилар, ниҳоят айтди:
- Эй Аллоҳнинг Расули, мен етти йилдан бери кафан ўғирлаш билан шуғулланман. Охирги марта ансорлардан бир чўри дафн қилинганида қабрини очиб, кафанини олдим. Сўнг шайтоннинг сўзига кириб, унинг номусига тажовуз қилдим. Шу пайт Аллоҳнинг қудрати билан чўри тилга кириб: “Суф сенга, мазлумнинг ҳақини золимдан олгувчи Аллоҳдан уялмайсанми? Мени қабр аҳли орасида яланғоч қолдирдинг! Аллоҳнинг ҳузурида жунуб ҳолга келтирдинг! Мен энди қиёматгача шундай шарманда ҳолатда ётаманми!?” деди.
Бу сўзларни эшитиб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ўринларидан туриб кетдилар ва йигитни итариб:
- Чиқ бу ердан, эй фосиқ! — деб ҳайдаб юбордилар.
Йигит қирқ кун Аллоҳга ёлборди. Охири бошини кўтариб:
- Эй Муҳаммаднинг, Одамнинг ва Иброҳимнинг илоҳи! Мени мағфират қилган бўлсанг, Расулингга маълум қил. Кечирмаган бўлсанг, кўкдан бир олов тушириб мени куйдир! Охират азобидан қутқар!
Аллоҳ таоло Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга Жаброил алайҳис саломни юборди.
— Эй Муҳаммад, Раббинг сенга салом юборди ва «Махлуқотни у яратганми, менми?!” деб сўради.
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам:
— Мени ҳам, бошқа махлуқотларни ҳам Аллоҳ яратган. Мени ҳам, бошқа борлиқни ҳам у ризқлантиради.
— Аллоҳ йигитни афв этганини маълум қилди! – хабар берди Жаброил алайҳис салом.
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам йигитни чақирдилар ва Аллоҳ уни афв этганини билдирдилар.

Сарварбек Йўлдошев. Мирзо Шариф масжиди имоми

ҚАРИНДОШЛИКНИ УЗМАНГ
Қариндошчилик алоқалари кишини жамиятда ва оилада обрўсини оширади. Ҳам маънавий, ҳам моддий бойликка эга бўлади. Одамлар орасида меҳр-оқибатнинг бардавом бўлишига сабаб бўлади. Динимиз таълимотларида силайи раҳм – қариндошчилик алоқаларини боғлашга катта эътибор берилади. Бу тўғрида кўплаб оятлар нозил бўлган, ҳадислар ривоят қилинган. Хусусан Аллоҳ таоло айтади:
“Албатта, Аллоҳ адолатга, эзгу ишларга ва қариндошга яхшилик қилишга буюради ҳамда бузуқчилик, ёвуз ишлар ва зулмдан қайтаради. Эслатма олурсиз, деб (У) сизларга насиҳат қилур”. (Наҳл сураси. 90-оят)
Исломда ўтган қавм ва элатлар қариндошлик риштасини  дўстлик, раҳм-шафқат алоқаларини  мустаҳкамлашдаги ўзаро манфаатларни амалга  оширишда асосий омил сифатида кўришган. Аллоҳ таолонинг ояти каримаси ҳам шу нарсага ишора қилади:
“Эй, одамлар! Сизларни бир жон (Одам)дан яратган ва ундан жуфти (Ҳавво)ни яратган ҳамда иккисидан кўп эркак ва аёлларни таратган Раббингиздан қўрқингиз! Шунингдек, ўрталарингиздаги ўзаро муомалада номи келтирилувчи Аллоҳдан ва қариндошлар (алоқасини узиш)дан қўрқингиз! Албатта, Аллоҳ сизларни кузатиб турувчидир”. (Нисо сураси, 1-оят)
Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) марҳамат қиладилар: “Силаи раҳм қилмаган, яъни қариндошларидан алоқани узган одам жаннатга кирмайди. Силаи раҳм доимий борди-келди эмас, балки узоқлашиб кетган қариндош ҳолидан хабар олишдир”.
Қариндошчиликни боғлаш банданинг ризқини кенг ва умрини зиёдақилиши ҳақида Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи васаллам) башорат бериб бундай деганлар:
яъни: “Кимни ризқи-рўзи кенг бўлиши ва умри узоқ бўлиши хурсанд этса, бас у силаи раҳм қилсин, яъни қариндошлик ришталарини мустаҳкамласин”.
Шу билан бирга қариндошлик ришталарини узиш энг катта гуноҳлардан ва ёмон ишлардан саналади. Ислом таълимоти бундай ишлардан қатъий огоҳ этади. Чунки унинг оқибати лаънат ва гумроҳликдир. Аллоҳ таоло айтади:
“Агар (имондан) бош тортсангиз, аниқки, сизлар ерда бузғунчилик қиларсизлар ва қариндошларингиз (билан ҳам алоқаларингиз)ни узасиз, албатта. Ундай кимсаларни Аллоҳ лаънатлагандир, бас, уларнинг (қулоқларини) “кар”, кўзларини “кўр” қилиб қўйгандир”.
Баъзилар “Мен қариндошларимга силаи раҳм қиламан, лекин улар мендан узилиб кетадилар, қанчалик уларга яхшилик қилсам менга ёмонликни раво кўрадилар, уларга яхши муомалада бўлсам буни асло эътиборга олмайдилар”, деб қолади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи васаллам) баъзи саҳобалар шундай шикоят қилишган вақтда уларни ёмонликка ёмонлик билан жавоб беришга амр қилмаганлар, балки уларга чиройли муомалада бўлишга, қариндошлик ришталарини асло узмасликка чорлаб, шундай деганлар: “Қариндошларига оқибат қилмайдиган одам қариндош эмас, балки узилиб қолган қариндошлик алоқаларини тикловчи одам қариндошдир”.

Парпиев Шаҳобиддин Асака туман бош имом хатиби