Omonulloxon maktubni eshitib, xayolga botdi: «Xatolik bo‘ldi, — dedi u o‘ziga-o‘zi. — Dastlab Inglistonga yuzlanganim, so‘ng ulardan xushxabar umid qilganim xatolik bo‘ldi, ko‘p xatolik bo‘ldi. Inglistondan muruvvat kutib, mudoxala1ga o‘zim eshik ochib berdim. Mahdud saltanatim ozodlikka chiqmas ekan, joyim saqarda bo‘luvi muqarrar».
Tarzi amirning javobini toqat bilan kutdi. Nihoyat, Omonulloxon ko‘zini derazadan olib, unga qadadi:
— Shaytanat taxtidan umidvorlikning gunohi mening bo‘ynimda, sardor.
— Amir sohib, o‘kinchingiz o‘rinsiz. Ulardan iltifot kutmay, dastlab shimolga chopar yuborgan holingizda ham mudoxala muqarrar edi. Hazrat mirzo Bobur aytmoqchi, «har kimki jafo qilsa jafo topqusidur».
— Inshoolloh. Fikri ojizimcha, Rusiya ham Afg‘onistonga ega chiqmoqlikni istaydi. Tarixda Hirot sari qo‘shin tortib, ko‘p yerlarimizni bosib olganini unutsak, nodon bo‘larmiz. Ammo... bu fursatda ilojsizmiz. Tarbiyatsiz bog‘u bo‘stondan samar kutmak abas bo‘lganidek, yolg‘iz yurtning taraqqiyot sari yuz tutmagiga umid yo‘q edi. Endi maktubga iltifot ila javob yo‘llashimiz lozim.
— Amir sohib, endi maktubga ehtiyoj yo‘q. Turkiston jumhuriyati Rusiya nomidan gapirib, bizni ozod, mustaqil deb bilib, o‘ziga teng tutibdimi, bas, saforat ishlarini beto‘xtov yo‘lga qo‘ymak tadorigini boshlamog‘imiz darkor. Yo‘llagan maktubimiz eson-omon qo‘llariga yetsa, ularning-da shunday yo‘l tutmoqlariga imonim komil.
— Ma’qul. Nechoqlik simu zar zarur bo‘lsa, oling. Saforatga kimlarni lozim ko‘rasiz?
— Muxtor vazirlik sardor Muhammad Valixonga lozim ko‘rilsa. O‘zga yurt sardorlari bilan uningdek fikrlasha oladigan odam oramizda yo‘q. Muhammad Valixonga mavlaviy Sayfurrahmonxon, Mirza Muhammadxon Yaftali, Sulton Ahmad ko‘mak beradilar. Fayiz Muhammadni maslahatchi hamda munshi etib tayin etsak. Edin afandi muxtor vazirning noibi bo‘lsa.

— Kamolxonni lozim topmadingizmi? So‘z aytishga suyagi yo‘q-ku? Saforat ishida so‘zamol bo‘lish kerakdir?
— Fikringiz o‘rinli. Biroq ko‘p so‘zlamoqlik saforat ishida husn emas. Bunda ko‘p emas, xo‘b so‘zlamak darkor.
Amir kulimsiradi:
— Ko‘p otgan mergan emas, ko‘p aytgan chechan emas, deng?
— Alqissa, shunday, amir sohib. Vakolani uzatib bormoq uchun sarbozlar ham zarur.
— Risale shohining eng botir sovarlarini oling.
— Yana bir mulohazam bor edi.
— Ayting.
— Buxoroi Sharifda, Toshkentda ham saforatxona ochsak. Buxoroga Abdushukurxon, Toshkandga Muhammad Aslanxonni tayin etsak. Ular ham muxtor vazir bilan yo‘lga chiqishsa...
— Sardor, minnatdorman sizdan. Hammasini puxta o‘ylab qo‘yibsiz. Farmonim shu: vakola beto‘xtov safarga otlansin.
Tarzi eshikka yo‘nalganda amir uni to‘xtatdi.
— Hozir menga bir xabar yetkardilar. Mendan norizo amlokdorlarning mulki dehqonlarga bo‘lib berilsin, degan amru farmonimni faqirlar noxush qabul etibdilar. Yerlarni olmayotgan emishlar. Mening aqlim lol. Siz bu ko‘rnamaklik boisini bilmaysizmi?
— Bu ko‘rnamaklik emas. Buning sababi shulki, farmoni oliyingiz o‘sha damda zarur edi. Siz taxtga o‘tirar chog‘ingizda va’dalar berib edingiz. Shul va’daga binoan mulklarni hadya etdingiz. Va’daga vafo qildingiz. Endi esa ular muhoribada amir mag‘lubiyatga yuz tutsa, amlokdor qaytadi, deb qo‘rqadilar. Bu — birlamchi. Amlokdor qaytmagan taqdirda, ammol1 qalamidan ro‘zg‘ori qaro bo‘ladi, bu — ikkilamchi.
— Ammol qalamidan? Soliqlarni kamaytirdim-ku?
— Ahli ammol orasida nobakorlar, ahli dehqon ichida dilu jonini jaholat qoplamish nodonlar bisyor. In’omingizni qabul etmaganlariga yana bir sabab, ularda yer boru ishlov bermoqqa ot-ulov yo‘q. Ularning amlokdor hukmida qad bukkanlari afzalroq.
— Ozodlikning fahmiga bormaydilar, deng? — amir shunday deb qo‘l siltadi.
— Siz saxovatda Hotamtoydan, adolatda No‘shiravoni odildan ortiq ish yurityapsiz. Buning fahmiga yetishlari uchun fursat darkor.
— Qancha?
— Muhoribada yengib chiqqanimizdan so‘ng fuqaro qudratingizga tan berib, farmonlaringizga amal qila boshlaydi.
Tarzining: «Muhoribada yengib chiqqanimizdan so‘ng», deb ishonch bilan, qat’iy aytishi amir ko‘ngliga taskinlik berdi.

3

Tavba! Bu odamlar sirlardan qanday voqif bo‘ladilar? Omonulloxonning marhum otasi, «bular devor emas, quloq», deb ta’kidlashni yoqtirar edi. Chindan ham saroy devorlari quloqqa aylanib ketgan shekilli? Yo‘qsa, Qodir og‘a hazrat Rusiyaga muxtor vazir tayin etilganidan qanday ogoh bo‘ldi? Hazrat og‘zidan: «O‘rusiyaga safir yuborayotgan emishsiz?» — degan gapni eshitib, amir avval lol qoldi. Keyin achchiqlandi. Hazratni siltab tashlagisi keldi-yu o‘zini tutdi.
— Inglistondan marhamat kut, deb edingiz, kutdim.
— Muhoribaga kirishmaslik lozim edi.
— Urushni kim boshladi? Bu bandasiga ham, Yaratganga ham ma’lum-ku, nahot siz bilmasangiz?
— Uzunquloq gaplarga inonavermayman.
— Amirning gapiga-chi?
Omonulloxon, «amirning gapi», deb chertib-chertib aytdi. Hazrat bu ta’kid boisini anglab, rangi quv o‘zgardi, ammo sir boy bermadi.
— Siz O‘rusiyaning vafo qilishiga aminmisiz?
— Siz-chi, hazrat?
— Amin emasman.
— Sabab?
— G‘ayridinga ishonu qo‘yningda xanjaring bo‘lsin.
— Inglis-chi? U ham g‘ayridin-ku?
— Inglis sinalgan do‘st edi, Xudo xohlasa, gunohlarimizdan kechib, yana do‘st bo‘lib qoladi. O‘rusiyaning vafosini esa sinab ko‘rmoq kerak.
— Sinab ko‘rmoq? — amirga bu taklif qiziq tuyuldi. — Qani, ayting-chi?
— O‘rusiyaning vafosini sinash bahonasida Afg‘oniston yerlarini birmuncha kengaytirishingiz ham mumkin, — Qodir og‘a hazrat ayyorona jilmaydi. — Siz ulardan daryoning u qirg‘og‘ini, xususan, Ko‘shk, Karki, Tirmiz qal’alarini berishni so‘rab ko‘ring. Qal’alar qo‘lga kirsa, Buxoro payi qirqiladi, undan Turkistonga qo‘l uzatsa yetgulik, Jannatmakon padaringiz amir Habibulloxon orzulari sizga madad bo‘lgay. So‘raganlaringizni olsangiz, Ingliston gunohimizdan o‘tib, yana marhamat sandig‘ini keng ochib beradi.

— Gaplaringiz mushohadaga arziydi, hazrat. Ammo gunohlarimiz xususida ikki karra eslatdingiz, bu chakki. Bizning Ingliston oldida gunohimiz yo‘qdir, bil’aks ular gunohkordurlar. Fikri ojizimcha, padarimning o‘limiga ular fatvo berganlar.
— Alhazar! — hazrat titroq qo‘llarini baland ko‘tardi. — Alhazar! Bunday demakning o‘zi gunoh. Ingliston jannatmakon padaringizga zo‘r iltifotlar ko‘rgazar edi, hazrat amir ham ularga sodiq edi.
Omonulloxon uning harakatlariga qarab turib, «ajab, bular inglisni buncha xushlamasa, tobelikni buncha qadrlamasa, gulistondan kechib, sayri mazoratni bunchalik istamasa...» deb o‘yladi. U tepaga qayrilgan gajak mo‘ylabini burab, hazratga yaqinlashdi.
— Hazrat, duo qiling, sizning duolaringiz ijobat bo‘lgusi: Olloh gunohlarimizdan kechib, g‘alabaga yetkazsin, shahidlar jonini dargohida qabul etib, jannatdan joy ato qilsin, omin!
Hazrat noiloj fotihaga qo‘l ochib, uzoq duo qildi. «Ayyor bu bola, juda ayyor», deb o‘yladi u chiqib ketar chog‘ida.

* * *

Qarashlari muloyim, bo‘y-basti kelishgan, kalta mo‘ylabli Muhammad Valixon amir uzatgan maktubni olib ko‘z yugurtirdi: «Bu zamonda baxtdan darak beruvchi taraqqiyot nuri xalqlarni birlashuvga, birodarlik aloqalari o‘rnatuvga chorlayotgan damlarda, do‘stlik iplari avval hamhududlarni, so‘ng bo‘lak elatlarni bir-biriga bog‘lamog‘i lozim. Afsuslar bo‘lsinkim, uzoq vaqt mobaynida Buyuk Afg‘oniston Ingliston nayranglari tufayli ozodlik va mustaqillik nuridan bebahra qolib, eng yaxshi, eng saxovatli qo‘shnilaridan hazor-hazor chaqirim nariga surib qo‘yildi. Endi afg‘on xalqi bu nayranglarga barham berib, qaddini rostladi va shavkatli hamhudud mamlakatga safir yo‘llaydi. Sardor Muhammad Valixon bizning muxtor vazirimiz sifatida sizlar bilan muzokara yuritib, har ikki davlat o‘rtasidagi chin, mustahkam do‘stlik qasriga poydevor tayyorlaydi...»
Muhammad Valixon maktubdan nigohini uzib, amirga qulluq qildi.
— Bag‘oyat dono so‘zlar bitilibdi, — dedi u.
— Siz, avvalo, Sho‘ravi Rusiyaga, so‘ng Ovrupodagi barcha mamolik hukumatlariga Buyuk Afg‘onistonning mustaqil ekanini ma’lum eting. Sho‘ravi Rusiya hukumatidan esa iltimos qiling: Ovrupodagi bo‘lak mamolik ila tijorat aloqalari o‘rnatgan taqdirimizda mollarni xiroj-bojsiz Rusiya yeridan olib o‘tuvimizga izn bersinlar. Yana aytingki, urush tufayli bizlarimizdan tortib olishgan daryoning ul qirg‘og‘idagi yerlarni qaytarib bersinlar.
— Amir sohib, — dedi Tarzi, bu gapdan hayratga tushib, — asti bunday demaylik. Hozirgi ahvolimiz bunday iltimoslarga imkon bermaydi.
— Hechqisi yo‘q, — amir Tarzining gapiga pinagini buzmadi, — biz bu bilan ularning... — amir «vafosini» demoqchi bo‘ldi-yu, joiz emasligini fahmlab, boshqacha aytdi: — maqsadini bilib olamiz.
Tarzi bu gapni eshitib, ichidan zil ketdi-yu, bosh chayqab qo‘ydi.

Ikkinchi qism
DIYDOR YO‘LI

I b o b
HISOBLI DUNYO

1

Asadulla ish bilan ovora bo‘lib asta-sekin ovuna boshladi. O‘z g‘amiga yemirilib o‘tiradigan zamon emasdi. Turkiston Markaziy Ijroqo‘mi uning Afg‘oniston safaridan ozod qilishni so‘rab yozgan iltimosnomasini rad etdi. Barcha nomzodlarni Moskva tasdiqlagan, ularning nazarida qarorni o‘zgartirishga «arzirli asos» yo‘q edi. Asadulla ilgari «elchilikni eplay olarmikanman», deb o‘ylagan bo‘lsa, endi «sihatim dosh berarmikin», degan xavotirga tushgan edi.
Afg‘onistondan kelayotgan elchilarni kutib olishda shaxsan ishtirok qilajagini bilib, safarga jo‘nash masalasi uzil-kesil hal etilganini angladi.
Afg‘oniston elchisi sardor Muhammad Valixon va uning a’yonlari kutilganday kunduzi emas, oqshomda yetib kelishdi. Temir yo‘l bekatida qo‘shkarnay, qo‘shsurnay, qo‘shnog‘ora as’asayu dabdabani boshlab berdi. Muhammad Valixon vagondan tushishi bilan Tashqi ishlar xalq noziri, Xmarin va Asadulla Mir’alam unga peshvoz yurdilar.
— Ozod Turkiston jumhuriyatining poytaxtida ozod Afg‘oniston amirining elchisini Sho‘ro hukumati nomidan muborakbod etaman.
Xmarin nozirning so‘zlarini forsiyga o‘girdi. Bunga javoban Muhammad Valixon yengil ta’zim qildi.
— Bir daryo suvini ichsak-da, bir quyoshdan nur emsak-da, — dedi u, — oramiz uzoq edi, nainki uzoq, oramizda Ingliston tiklab qo‘ygan Iskandar devori mavjud edi. Bul devorning yiqiluvi har ikkimizga ham qutlug‘ bo‘lsin.
— Safaringizning bexatar o‘tgani rost bo‘lsin, ziyoratlaringiz qabul bo‘lsin, — dedi Asadulla suhbatga qo‘shilib.
Elchi forsiyda gapirgan cho‘qqisoqol, qotmadan kelgan, istarasi issiq bu odamga qarab:
— Olloh ziyoda qilsin, — dedi-da, yuziga fotiha tortdi.
Nozir Xmarin bilan Asadullani unga tanishtirdi.

— Yorug‘ dunyoda ikki yurtni do‘stlashuviga xizmat qilishdan savobroq ish yo‘q, — dedi elchi Asadullaning qo‘lini siqib. — Shu savob bizga nasib etgan ekan, hazor-hazor shukr.
Muhammad Valixonning hamrohlari behad ko‘p edi. Xizmatchilar, sovarlar alohida to‘p bo‘lishdi. Elchi nozirni saforat ishlari bilan shug‘ullanuvchi a’yonlari bilan bir-bir tanishtirdi. Zar choponlilar orasida sersoqol bir odam Asadullaning diqqatini tortdi.
— Said G‘afforbek, — dedi elchi, tanishtirish navbati unga yetganda, — Buxoro amiri Said Olimxon hazrati oliylarining iltifotlari ila saforat ishlariga ko‘mak bermoqqa chorlanganlar.
Said G‘afforbek nozir, so‘ng Xmarin bilan jilmayib ko‘rishdi. Navbat Asadullaga kelganda esa ko‘zlarini undan olib qochdi. Asadulla uning qo‘lini olib, darrov qo‘yib yubormadi.
— Azaldan birodarsizlar shekilli? — dedi Muhammad Valixon Asadullaning harakatidan ajablanib.
— Yo‘q, yo‘q, bir birodarimga o‘xshatdim. Rafiq Iris o‘g‘li degan qadrdonim bo‘lar edi. Xudo uni bizga ko‘p ko‘rdi.
— Olloh rahmat qilsin birodaringizni, — dedi Said G‘afforbek, yuziga fotiha tortib.
Mehmonlar shaharga yo‘l olishganda Asadulla Shuvalovga yaqinlashdi.
— Sersoqolga e’tibor qiling, Irisovning xuddi o‘zi.
— Elchilar orasida nima qilib yuribdi?
— Buxoro amiri qo‘shgan emish.
— Buxoro amiri?... Yaxshi, Mira’lamovich, sen sir boy berma. Buyog‘ini o‘zimiz kuzatamiz.
Kechqurun sobiq general-gubernatorning bog‘ida ziyofat berildi. «Sen je, men je, qolganini tomga tashla», deydigan zamon emasdi. Shu bois dasturxon kamtarona bezaldi. Buxoro amiri saroyida to‘kinlik guvohi bo‘lgan afg‘onlar bu yerda bundayin kamtarinlikni ko‘rib, ajablanishdi. Mezbonlar esa izoh berishni lozim topishmadi.

Asadulla Said G‘afforbekdan nariroqda o‘tirdi. Ammo ko‘z qurg‘ur nuqul shu odam tomonga tortadi — beixtiyor qarab-qarab qo‘yadi. Said G‘afforbek uning qarashlarini sezar, illo sezsa-da, sezmaganlikka yo‘yib, pinagini buzmaslikka tirishadi.
Libosiyu turqi tarovatini o‘zgartirgan Rafiq Irisov — Said G‘afforbekni qaysi balo yo‘ldan urgan, uning qaysi yerlarda qanday hunar ko‘rsatgani Asadulla uchun qorong‘i. Hozir u bir narsaga aniq ishondi — Buxoro amirining ishonchiga kiribdimi, demak, katta xiyonatlar ko‘chasidan o‘tib borgan. Mayda xoinligu chaqimchilik bilan amir qarorgohiga kirib bo‘lmaydi. Xo‘sh, endigi vazifasi nima uning? Asadullani shu jumboqlar o‘rtaydi. Shuvalov-ku, uni nazaridan qochirmas, ammo u ham anoyimasdir. Pinak buzmay o‘tirganiga qaraganda, uncha-buncha hiylagarga dars berishi mumkin. Ilgari ham shunaqamidi yo keyinroq o‘zgardimi?
Irisov yoshligiga qaramay, ko‘pni ko‘rgan, ko‘zi pishgan edi. Ming to‘qqiz yuz beshinchi yildagi g‘alayonlar davrida naq Peterburgda bo‘lgan ekan. Uning hikoyalaridan Asadulla lol qolardi. «Kayfu safoni tashlab, vafosiz dunyoda mehru vafoni boshlamoq vaqti yetdi», degan edi u. «Faqir shodlikni naylaydi, bir kunlik vafosi bo‘lmasa. Vafoli shodliqg‘a erishmoq uchun esa kurashmoq, hokimiyat egasi bo‘lmoq kerak». Asadula bu gaplarni unutgani yo‘q. Rafiq Irisovga nisbatan ko‘ngliga shubha oralaganda shu so‘zlarni eslardi. Shunday dono, haq gapni aytgan odamning xoin bo‘lishi mumkin emas, deb hisoblardi. Hozir ham shuni eslab, balki bu odam Rafiq afandi emasdir, degan gap xayolini bir yoritib o‘tdi.
Asadulla qorong‘ilikda gangib qoldi. Go‘yo tun bog‘ni emas, uning vujudini bosgan edi. U yo‘llariga churuk turmushning qanday go‘rlar hozirlaganidan bexabar edi.
Asadulla ham, Shuvalov ham Said G‘afforbekka qarab, bu nusxa Buxoro amiri ishonchini qanday qozondi ekan, amir nima uchun afg‘onlarga lutf qilib uni qo‘shdi ekan, deb bosh qotirardilar. Ular Xaustonning Buxoroga qo‘noq bo‘lgani, amir bilan uzoq suhbatlashganidan bexabarlar. Buxoroga boraturib Kattaqo‘rg‘ondan Rafiq Irisovni yoniga olganini ham bilmaydilar.
   

2

G‘ulomqodir Termizda javob kutaverib yuragi to‘lib-toshib ketdi. U to hanuz bu qadar bekorchilikka bandi bo‘lmagan edi. Kunda qal’aga boradi, xabar oladi. Avval: «Odamlar Toshkentga yetib borishmabdi, o‘zimiz ham xavotirdamiz», deyishdi. Keyin: «Amir hazratning maktubi Toshkentga yetkazilib, Moskvaga uzatilibdi, endi javobini kuting», deyishdi. «Maktub egasiga tegibdi, bugun-erta javobini ham yetkazishar», deb yurdi. Kun o‘taverdi. Ingliston bilan boshlanib ketgan urushdan bu yerga chala-yarim xabarlar kelib turardi. Ana shu uzuq-yuluq daraklar uning ko‘nglini battar ezar edi. G‘ulomqodir Eron sarhadi, Hazar bahridan o‘tgan inglislarning ahvoli birmuncha tang ekani haqida ham xabarlar eshitardi. Eshitardiyu ich-ichidan zil ketardi. Loaqal bittagina inglisning ko‘ksiga dudamasini sanchganda edi, ko‘nglidan armoni chiqarmidi...
Mana shu armonlar tutunida bo‘g‘ilib yurganida daryoning u betidan chopar o‘tib, muxtor vazir Mazori Sharifdan yo‘lga chiqqanini ma’lum qildi. Keyin Termizga Muhammad Valixon kirib keldi. G‘ulomqodir o‘sha kuniyoq unga ro‘baro‘ bo‘lib, vazifasini ado etganini, endi iziga qaytish ilinjida ekanini ma’lum qildi.
Sardor, ko‘rinishi muloyim bo‘lgani bilan, gapni shart kesdi:
— Seni saforat ishlariga lozim ko‘rgan ekanlarmi, demak, biz bilan yo‘lga otlan. Muhoriba sensiz ham sharafli nihoyasiga yetgusi. Bizning safarimiz esa uzoq, ham xatarli.
G‘ulomqodir yana dardini ichiga yutdi. Paroxod degan ajoyibotda Chorjo‘yga suzib bordilar. Undan Buxoroi Sharifga o‘tdilar. Buxoroning shuhrati qulog‘iga chalingan edi, shaharning o‘zini ko‘rdi-yu, ko‘ngli taskin topmadi. Chunki uning tasavvuridagi Buxoro faqat tilla minoralardan iborat mo‘’jiza shahar edi. Ko‘cha-ko‘yda faqirlar, saroy atrofida esa zar to‘n kiygan odamlarni ko‘rib, «bizdan hech bir farqi yo‘q ekanda», deb qo‘ydi.
So‘ng siltab-siltab o‘rnida qo‘zg‘aluvchi poezd degan g‘aroyibotga o‘tirib Samarqandga, undan Toshkentga yetishdi.

Toshkent Buxorodan salqinroq, yerning umurtqasini sindirib yuboradigan katta imoratlari kam, ko‘chalari ancha batartib shahar edi. G‘ulomqodir bu yerda ham to‘kinlikni ko‘rmadi. Ayniqsa bog‘dagi ziyofat uni lol qoldirdi. «Ahvollari shu bo‘lsa, amir sohib ulardan nima umid qilyapti», deb o‘yladi. Ahvoli olamdan bexabar, faqat miltiq otishu qilich chopishga chapdast bu yigitning ajablanishi tabiiy edi. Faqat u emas, vakolani kuzatib kelayotgan o‘zga sovaru sarbozlar ham shu fikrda edilar Serdaraxt hovli tashqarisiga faqat muxtor vaziru bir necha a’yonlar chiqib turishar, shahardan esa kam odam tashrif buyurar edi. G‘ulomqodir bu yerga tez-tez kelib turuvchi cho‘qqisoqol, kichik jussali odamni yaxshi tanib qolgan. G‘ulomqodir uni shu yerning sardorlaridan deb bilib, ro‘para kelganda ta’zim bilan salom berganda u gerdayib o‘tmay, o‘shanday ta’zim bilan alik oldi. G‘ulomqodir sardorlar orasida bundayini uchratmagan edi. Uning ziyrk ko‘zi yana bir narsani kuzatdi: Buxorodan qo‘shilgan sardor shu hovliga qo‘nishgandan beri shaharga chiqmadi.
Said G‘afforbekning shaharga chiqishdan o‘zini tiyishini Muhammad Valixon ham sezdi. Turkiston jumhuriyatining elchisi deb tayin etilgan Asadulla Mira’lam tashrif buyurganda a’yonlar suhbatidan o‘zini tortishi esa uni shubhalantirdi.
Muxtor vazir Buxoro amiriga Afg‘oniston amirining nomasini yetkazib, Buxoroda Afg‘oniston saforatxonasini ochib, Toshkentga yo‘l olaman deganda, Said Olimxon marhamat ko‘rsatdi: O‘rusiya yerlarini, urf-odatlari, shuningdek, lisonini ham durust biluvchi a’yonlaridan birini vakola birlan jo‘natajagini ma’lum qildi. Muhammad Valixon bundan norizo bo‘lsa-da, amir marhamatini qaytara olmas edi.