885/12. Ummu Habibadan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Odam bolasining har bir so‘zi uning foydasiga hal bo‘lmaydi. Faqatgina yaxshilikka buyurgan va yomonlikdan qaytargan yoki Allohni zikr qilganigina foydasiga hal bo‘ladi», dedilar. Termiziy va Ibn Mojalar  rivoyati.

886/13. Muozdan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Ey Rasululloh, menga bir amalning xabarini beringki, u meni jannatga kiritib, do‘zaxdan uzoq qilsin», desam, u zot: «Sen juda katta narsa so‘rading. Albatta, u Alloh oson qilgan kishiga yengildir», deb, so‘ngra: «Allohga biror narsani shirk keltirmasdan ibodat qilasan. Namozni qoim qilasan. Zakotni berasan. Ramazon ro‘zasini tutasan. Baytullohni haj qilasan», dedilar. Va yana u zot: «Seni eshiklarning yaxshisiga dalolat qilaymi? Ro‘za pardadir. Sadaqa xatolarni xuddi suv olovni o‘chirgandek o‘chiradi. Kishining kechaning o‘rtasidagi namozi», deb quyidagi oyatni o‘qidilar: «Ularning yonboshlari o‘rin-joylaridan yiroq bo‘lur (ya’ni, tunlarini ibodat bilan o‘tkazishib, oz uxlaydilar). Ular Parvardigorlariga ko‘rquv va umidvorlik bilan duo-iltijo qilurlar va Biz ularga rizq qilib bergan narsalardan infoq-ehson qilurlar. Bas, ularning qilib o‘tgan amallariga mukofot qilib ular uchun berkitib qo‘yilgan ko‘zlar quvonchini (ya’ni, oxirat ne’matlarini) biror jon bilmas» (Sajda surasi, 16-17-oyatlar). So‘ngra yana u zot: «Ishning boshi va ustuni hamda yuksak cho‘qqisining xabarini beraymi?» deganlarida, «Ha, ey Rasululloh», dedim. Shunda u zot: «Ishning boshi - Islom. Ustuni - namoz. Yuksak cho‘kqisi jihoddir», dedilar. Yana u zot: «Bularning hammasidan ham asosiysining xabarini beraymi?» deganlarida, «Ha, ey Rasululloh», dedim. Bas, u zot tillarini ushlab, «Sen mana buni tiygin», dedilar. Shunda men: «Ey Rasululloh, gapirgan narsalarimizga ham so‘roq qilinamizmi?» desam, u zot: «Onang bolasiz qolgur, kishilarning yuzlari bilan do‘zaxga ag‘darilishlari faqat tillari aytgan narsalar sababidandir», dedilar». Imom Termiziy  rivoyatlari.

887/14. Abu Hurayradan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Befoyda so‘zlarni tark qilish kishining Islomi chiroyliligidan (dalolat)dir», dedilar. Imom Termiziy va Ibn Mojalar  rivoyati.

888/15. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kimki gapirmasdan jim tursa, najot topadi», dedilar. Imom Termiziy zaif isnod ila  rivoyatp qilganlar.

Men bu hadislarni mashhur bo‘lgani uchun bayon etdim. Zikr qilganimga o‘xshash sahih hadislar ko‘p. Kifoya qilguliklariga ishora etdim. Inshaalloh, «G’iybat» bobida batafsil keladi.

Ammo bu bobga tegishli salaflardan kelgan asarlar juda ko‘p. Utgan hadislar oldida bularga hojat yo‘q. Lekin ko‘z yugurtirib chiqish uchun ulardan ham keltirib o‘taman.

Bizga yetib kelgan xabarda aytilishicha, Qass ibn So’ida va Aksam ibn Sayfiy bir yerga to‘planib, biri ikkinchisiga: «Odam bolasidagi ayblardan qanchasini topding?» deganida, sherigi: «Sanog‘i yo‘q, sanaganim sakkiz mingta ayb chikdi. Ammo unda bir xislat bor. Agar o‘sha xislatni qattiq ushlasa, ayblarining hammasi yopiladi», dedi. «U nima?» deb so‘raganida, «Tilni saqlash», deb javob qildi.

Abu Ali Fuzayl ibn Iyozdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Bu zot: «Kim so‘zini amalidan sanasa, befoyda so‘zlari kamayadi», dedilar. Imom Shofe’iy sheriklari Rabiy’ga: «Ey Rabiy’, befoyda so‘zni gapirma. Agar sen ana shunday so‘z gapirib ko‘ysang, u senga ustingdan molik (ega) bo‘ladi, sen uni ustidan ega bo‘la olmaysan», dedilar.

Abdulloh ibn Mas’ud (r.a.): «Tildan ko‘ra biror narsa tutqunda ushlashga haqli emas», dedilar. Yana u zot: «Tilning misoli xuddi yirtqichga o‘xshaydi. Agar uni mahkamlamasang, o‘zingga dushmanlik qiladi», dedilar.

Ustoz Abulqosim Qushayriy mashhur risolalarida quyidagilarni aytdilar: «Jim turishning asli omonlikdir. Xuddi nutq o‘z o‘rnida eng sharafli xislat bo‘lganidek, vaqtida sukut qilish ham kishilarning sifatlaridandir».

Abu Ali Daqqoq: «Kimki haqdan sukut qilsa, tilsiz shaytondir», dedilar.

Nafslariga mujohada qiluvchilarning sukutni afzal ko‘rishlariga sabab ular so‘zdagi ofatlarni, nafs u ofatlardan nasibador bo‘lishini, maqtovli sifatlarini namoyon bo‘lishini, nutqni chiroyli qilib, kishilar orasida ajralib turishga moyillikni va bundan boshqa ofatlarni bilganliklari uchundir. Mana shu sukut qilish riyozat arboblarining sifatlaridan bo‘lib, darajalarni hukm qilishdagi va xalqni tarbiya etishdagi muhim narsalardan biridir. Bu haqda quyidagi she’rlar ham bitilgan:

Tilingni saqlagin, ey inson,
Boshingga g‘am-kulfat solmasin.
Til - go‘yoki zaharli ilon,
Ehtiyot bo‘l, chaqib olmasin.

Qabrda yotur ming-minglab odam,
Vafot etgan til sababidan.
Qo‘rqar ekan hatto botir ham,
Til zahri-yu va g‘azabidan.

314-bob G’iybat va chaqimchilikning haromligi haqida

Bilingki, g‘iybat va chaqimchilik kishilarda tarqalgan eng xunuk xislatlardandir. Bu ikkovidan kishilarning ozginasigina omonda qolishadi, xolos.

G’iybat yomon ko‘radigan narsasi bilan kishini zikr qilmoqlikdir. Xoh u badanida yoki dinida yoki dunyosida yoki nafsida yoki xalq qilinishida yoki xulqida yoki molida yoki bolasida yoki otasida yoki xotinida yoki xizmatkori va qulida yoki sallasi va kiyimida yoki yurishi, harakati, jilmayishida, nuqsonligi, qovog‘i solinganligi va xushchaqchaqligi yoki bundan boshqa ana shunga taalluqli narsalarda bo‘lsin, g‘iybat sanalaveradi. Xoh uni lafz bilan yoki yozish bilan yoki ramziy ma’noda zikr qilish yoki ko‘z, qo‘l, bosh va shunga o‘xshashlar ila ishora qilish orqali ham g‘iybat bo‘ladi.

Badandagi g‘iybat: ko‘r, oqsoq, xira ko‘radigan, tepakal, kalta, uzun, qora, sariqligini aytmoqlikdir.

Dindagi g‘iybat: fosiq, o‘g‘ri, xoin, zolim, namozga e’tibor bermay, beparvo bo‘ladi, najasotlarni yengil sanaydi, otasiga yaxshilik qilmaydi, zakotni o‘z o‘rniga sarf qilmaydi, g‘iybatdan saqlanmaydi, deb aytmoqlikdir.

Dunyodagi g‘iybat: odobi oz, insonlarni past sanaydi, biror kishining hakqini tanimaydi, ko‘p gapiradi, ko‘p yeydi, ko‘p yoki noo‘rin uxlaydi, o‘rinsiz joyga o‘tiradi, deb aytishga o‘xshashlardir.

Otasiga taalluqlisi esa: otasi fosiq yoki hindiy yoki nabatiy, zanjiy, etikdo‘z, gazmol sotuvchi, miskor, duradgor, temirchi, to‘quvchi, deb aytishga o‘xshashlardir.

Xulqqa taalluqlisi esa: yomon xulqli, mutakabbir, riyokor, shoshqaloq, kuchli, ojiz, qalbi zaif, o‘zini tutolmaydi, qovog‘i soliq, axloqsiz kabi so‘zlarni aytmoq.

Kiyimga taalluqli g‘iybatlar esa: yengi keng, etagi uzun, kiyimi kir va shunga o‘xshash narsalarni aytmokdik.

Qolganlari ham zikr qilganimizdek qiyoslanadi. Yana ham to‘g‘rirog‘i yomon ko‘rgan narsasini zikr qilmoqlik-g‘iybatdir.

Abu Homid G’azzoliy musulmonlar ijmo’ini quyidagicha naql qildilar. G’iybat - yomon ko‘rgan narsasi bilan boshqani zikr qilmoqlik. Sahih hadislar buni aniqlab keladi.

Ammo chaqimchilik - ba’zilarga ba’zi kishilarning fasod so‘zini tashimokdikdir.

Bu ikkitasining hukmi musulmonlar ijmo’i bilan haromdir. Buning haromligiga Qur’ondan, sunnatdan va musulmonlar ijmo’idan ochiq-oydin dalillar kelgan.

Alloh taolo Xujurot surasining 12-oyatida: «Ayrimlaringiz ayrimlarni g‘iybat qilmasin» va Xumaza surasining 1-oyatida: «Barcha (kishilarga dilozorlik qilib, ularning obro‘larini to‘kib yuradigan) bo‘htonchi-g‘iybatchiga halokat bo‘lgay» hamda Qalam surasining 11-oyatida: «Siz har bir tuban qasamxo‘r, g‘iybatchi-yu, gap tashuvchi... kimsaga itoat etmang», deb aytgan.

889/1. Xuzayfadan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Chaqimchi jannatga kirmaydi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.