Fasl: Hojatsiz xotinini urgan kishidan nimaga urganini so‘rashning karohiyati:

Biz «Tilni saqlash haqidagi kitob»ning avvalida manfaat bo‘lmaydigan narsada sukut qilish haqidagi sahih  rivoyatni keltirdik. Va yana «Befoyda narsani tark qilish kishining Islomi chiroyliligidandir», deyilgan sahih hadisni zikr qildik.

977/44. Umar ibn Xattobdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Xotinini nimaga urgani haqida kishidan so‘ralmaydi», dedilar. Abu Dovud, Nasaiy va Ibn Mojalar  rivoyati.

Fasl: Ammo she’r haqida biz hasan isnod ila Abu Ya’lo al-Muvsiliyning musnadlarida  rivoyat qildik. Unda Oisha (r.a.) Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan she’r haqida so‘raganlarida, «U kalom bo‘lib, yaxshisi yaxshi, yomoni yomondir», dedilar.

Sahih hadislarda sobit bo‘lishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam she’r eshitganlar va Hasson ibn Sobitga kofirlarni hajv qilib she’r aytmog‘ini buyurganlar. Va yana Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «She’rda hikmat bordir», dedilar. Va yana u zot: «Sizlardan biringizning qorni qusqiga to‘lgani she’rga to‘lganidan ko‘ra yaxshiroqdir», dedilar.

Fasl: Fahsh va beodob gaplarni so‘zlashdan man qilinganligi haqida:

Bu haqda sahih hadislar juda ko‘p. Buning ma’nosi yomon ishlarda ochiqcha iboralarni qo‘llash.  Agar u so‘zlayotgani to‘g‘ri va gapiruvchi rostgo‘y bo‘lsa ham. Bu ko‘pincha jinsiy aloqaga taalluqli narsalarda bo‘ladi. Ana shu narsada kinoya ila maqsadni tushunadigan darajada chiroyli iboralar bilan qo‘llash lozim. Qur’oni karim hamda sahih sunnatlarda mana shu chiroyli uslubda kelgan. Alloh taolo: «Sizlarga ro‘za kechasida xotinlaringizga qo‘shilish halol qilindi», dedi (Baqara surasi, 187-oyat).

Va yana: «Axir bir-biringiz bilan qo‘shilib, ular (ya’ni, xotinlaringiz) sizlardan qat’iy axd-paymon olganlaridan so‘ng qanday qilib, uni (ya’ni, mahrni) qaytarib olasiz», degan (Niso surasi, 21-oyat).

Va yana: «Agar ularni mahrni belgilab qo‘ygan holingizda qo‘l tegizishdan ilgari taloq qilsangizlar...» (Baqara surasi, 237-oyat) deb chiroyli uslubda aytgan. Bunday uslub sahih hadislarda ham kelgan.

Ulamolar: «Shunga o‘xshash aytish uyatli bo‘lgan iboralarni tushuniladigan kinoyali ismlar bilan ishlatish lozim bo‘ladi», deyishgan. Masalan, ayol bilan jinsiy aloqa qilishni bildirishda qo‘shilish, duxul qilish, ishrat qilish va shularga o‘xshash iboralar qo‘llaniladi. Ammo jinsiy aloqa qilish, jimo’ qilish va shunga o‘xshash xunuk iboralar ishlatilmaydi. Shu singari siyish va bo‘shanish iboralarini hojatxonaga yoki xalojoyga boraman, degan kinoya ila chiroyli uslubda ko‘llaniladi. Ammo siyaman, ichimni bo‘shataman, demaydi. Shu singari pes, og‘zidan sassiq hid keluvchi va ko‘ltig‘i ostidan sassiq hid keluvchilar va boshqalarda ham maqsadni tushunadigan qilib, chiroyli iboralar ila gapiriladi. Bilingki, bularning hammasi ochiq ismini aytishga zarurat tug‘ilmasa, qo‘llaniladi. Ammo xitob qilinayotgan kishi majoziy va kinoyali so‘zni idrok etmasa, ta’lim berish va bayon etish maqsadida gapirilaveradi. Yoki maqsad qilingan narsada boshqa narsani anglaydigan bo‘lsa ham, haqiqiy mazmunni hosil qilish uchun ochiqcha gapirilaveradi. Chunki hadislarda kelayotgan narsa mana shuni ifoda etyapti. Yuqorida aytganimizdek, ehtiyoj tug‘ilgandagina shunday qilinadi. Chunki mazmun hosil qilish odobga rioya qilgandan yaxshirokdir.

978/45. Abdulloh ibn Mas’uddan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Mo‘min kishi so‘kuvchi, la’natlovchi, fahsh so‘zlarni aytuvchi, axloqsiz bo‘lmaydi», dedilar. Imom Termiziy  rivoyatlari.

979/46. Anasdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Fahsh narsa borki, u sharmandalik keltiradi. Hayo narsa borki, u ziynat keltiradi», dedilar. Termiziy va Ibn Mojalar  rivoyati.

Fasl: Ota-onani va ularga o‘xshashlarni jerkib berish qattiq haromlardan. Bu haqda Alloh taolo Al-Isro surasining 23-24-oyatlarida: «Parvardigoringiz yolg‘iz Uning Uziga ibodat qilishlaringizni hamda ota-onaga yaxshilik qilishlaringizni amr etdi. Agar ularning (ota-onangizning) birovi yoki har ikkisi sening qo‘l ostingda keksalik yoshiga yetsalar, ularga qarab (uf) tortma va ularning (so‘zlarini) qaytarma! Ularga (doimo) yaxshi so‘z ayt! Ular uchun mehribonlik bilan xorlik qanotini past tut - xokisor bo‘l va: «Parvardigorim, meni (ular) go‘daklik chog‘imdan tarbiyalab-o‘stirganlaridek, Sen ham ularga rahm-shafqat qilgin», deb (haqlariga duo qil)!» deb aytgan.

980/47. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ota-onasini so‘kish katta gunohdir», deganlarida, sahobalar: «Ey Rasululloh, kishi o‘z ota-onasini ham so‘kadimi?» deyishdi. Shunda u zot: «Ha, boshqaning otasini so‘kadi. Bu bilan o‘zining otasini so‘kadi. Va birovning onasini so‘kadi, bu bilan o‘z onasini so‘kadi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

981/48. Ibn Umardan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Bu zot aytdilar: «Mening (qo‘l) ostimda bir xotinim bor edi. Men uni yaxshi ko‘rar edim. Otam Umar uni karih ko‘rar edi. Otam u xotiningni taloq qil, deb aytdi. Men bunga ko‘nmadim. Bas, otam Umar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlariga borib, ana shuni zikr qilganida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Uni taloq qil», deb aytdilar». Abu Dovud  va Termiziylar  rivoyati.

332-bob Yolg‘ondan qaytarish va uning qismlari bayoni haqida

Qur’on va sunnatdagi narsalar yolg‘onning harom ekanligini ochiq-oydin ko‘rsatib turibdi. Yolg‘on - gunohlarning qabihi va ayblarning qo‘polidir. Ummat ijmo’i uni ochiq-oydin harom ekaniga kelishishgan. Uni naql qilishga zarurat yo‘q. Bu yerdagi muhim narsa undan istisno qilinganlari va nozik yerlaridan ogoh etishdir. Sahih hadislarda yolg‘ondan hazar qilinganining o‘zi kifoya qiladi.

982/1. Abu Hurayradan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Munofiqning alomati uchtadir. Agar gapirsa, yolg‘on so‘zlaydi. Va’da qilsa, xilof qiladi. Va agar omonat berilsa, xiyonat qiladi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

983/2. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Sizlarda to‘rt toifa kishi borki, ularda sof munofiqlik bor. Kimda ana shu xislat bo‘lsa, to uni tark qilmaguncha unda nifoqlik xislati bor. Agar omonat berilsa, xiyonat qiladi. Agar gapirsa, yolg‘on so‘zlaydi. Agar ahdlashsa, (shartnoma tuzilsa) buzadi. Agar xusumatlashilsa, nomussizlik qiladi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

Muslimning  rivoyatlarida «Agar omonat berilsa, xiyonat qiladi»ning o‘rniga «Agar va’da bersa, xilof qiladi», deb kelgan.

Ammo yolg‘on gapirish istisno qilingan hadislar quyidagicha:

984/3. Ummu Gulsumdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Bu zot Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning «Kishilar orasini isloh etish maqsadida yaxshilikni yetkazgan yoki yaxshilik aytgan kishi yolg‘onchi emas», deb aytganlarini eshitganlar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

Muslimning  rivoyatida ziyoda qilinishicha, Ummu Gulsum: «Uch narsadan tashqari kishilar gapiradigan narsaning birortasida ruxsat berilganini eshitmadim. Urushda, kishilar orasini isloh qilishda hamda er xotiniga, xotin eriga gapiradigan so‘zida», deb aytdilar.

Bu hadis o‘zaro manfaatlarda ba’zi yolg‘onlarni ishlatish muboh ekanini ochiq-oydin ko‘rsatib turibdi. Ulamolar o‘sha muboh bo‘lganlarini anikdab ko‘rsatib berishgan.

Bularning eng anig‘i - Imom Abu Homid G’azzoliyning quyidagi so‘zlaridir: «Kalom maqsadga erishish yo‘lidagi vositadir. Har bir maqtovli maqsadga rostgo‘ylik bilan ham, yolg‘onchilik bilan ham yetishish mumkin. Bas, yolg‘on ehtiyoj bo‘lmagani uchun unda haromdir. Agar rostgo‘ylik bilan yetishish imkoni bo‘lmay, yolg‘on bilan yetishish imkoni bo‘lsa, agar maqsad muboh bo‘ladigan narsa bo‘lsa, bundagi yolg‘on mubohdir. Va agar maqsad vojib bo‘ladigan narsa bo‘lsa, vojibdir. Agar biror musulmon kishi zolimdan yashirinib olgan bo‘lsa va u musulmon haqida zolim so‘rasa, uni yashirish uchun yolg‘on gapirish vojib bo‘ladi. Shu singari o‘zida yoki boshqa kishida omonat bo‘lsa va zolim o‘sha molni tortib olishni xohlasa uni yashirib yolg‘on gapirishi vojib bo‘ladi. Bordiyu o‘sha omonat xabar berilsa va u omonatni zolim kuch bilan olib qo‘ysa, xabar beruvchi omonatga kafil bo‘lishi vojib bo‘ladi. Va agar qasam ichishni talab qilsa, qasam ichib, o‘sha qasamida yolg‘on ishlatadi. Shu singari agar urushda yoki arazlashganlarning orasini isloh qilishda yoki qalbini moyil qilib jinoyatdan xalos etishda yolg‘onsiz ro‘yobga chiqmaydigan bo‘lsa, yolg‘on harom emas. Bularning barchasida «tavriya», ya’ni lafzining zohiriga yolg‘on bo‘lsa ham, unga nisbatan yolg‘on bo‘lmagan sog‘lom maqsadli ibora qo‘llash tushuniladi. Agar unday narsani qasd qilmasdan ham bu o‘rinda yolg‘on ishlatish harom emas».