Fasl: Yaxshi bilingki, namoz yoki boshqa ibodat-amallarda mashru’ bo’lgan zikrlar vojib yoki mustahab bo’lsa, o’zi eshitadigan qilib talaffuz etmasa, hisobga olinmaydi. (Masalan, namozda qiroatini o’zi eshitadigan qilib o’qishi kerak, yo’qsa, qiroat qiroat bo’lmaydi. — Tarjimon.)

Fasl: Kunduz va kechasidagi amallar to’g’risida imomlarimiz tomonidan nafis kitoblar tasnif etilgan. Ularning eng yaxshisi Abu Abdurahmon Nasoiyning «Kunduzi va kechasidagi amallar» nomli kitoblaridir. Bundan-da nafisrog’i va foydalirog’i Imom Abu Bakr Ahmad ibn Muhammad ibn Ishoq Sunniyning «Kecha va kunduzgi amallar» nomli risolalari. Men Ibn Sunniyning hamma kitoblarini shayximiz Abulbaqo Xolid ibn Yusuf ibn Sa’d ibn Hasandan eshitdim. Bu zot esa, 602 hijriy sanada alloma Abul Yaman Zayd ibn Hasan ibn Zayd ibn Hasan Kindiydan, u kishi shayx Abul Hasan Sa’dulxayr Muhammad ibn Sahl Ansoriydan, u zot shayx Abu Muhammad Abdurahmon ibn Sa’d ibn Ahmad ibn Hasan Duvniydan, u kishi Qozi Abu Nasr Ahmad ibn Husayn ibn Muhammad ibn Kassor Daynuriydan, u zot shayx Abu Bakr Ahmad ibn Muhammad ibn Ishoq Sunniydan eshitganlar. Bu dalillarni keltirishimdan maqsad, inshaalloh, Ibn Sunniyning kitobini o’quvchiga isbotlari bilan taqdim qilishdir. Gapni isboti bilan keltirish hadis imomlari nazdida yaxshi amal. Bu kitobda jamiki zikr qilganlarim sahih rivoyatlar bo’lib, alhamdulillah, muttasil eshitilib kelingandir. Bundan tashqari, yana beshta sahih kitobdan ko’chirdim. Ular: «Sahihul Buxoriy», «Sahihul Muslim», «Sunani Abu Dovud», «Sunani Termiziy», «Sunani Nasoiy». Shuningdek, Imom Molikning «Muvatto’» kitoblariga yoki Ahmad ibn Hanbalning va Abu Avonaning musnadlariga o’xshash yoki Ibn Moja, Dora Qutniy, Bayhaqiyning  sunanlariga o’xshash boshqa kitoblar ham bor.

Fasl: Bu kitobda zikr qilingan hadislar mashhur kitob-lardan saralandi. Xususan, «Sahihul Buxoriy» va «Sahihul Muslim»dan. Bu ikkisidan boshqa o’rinlarda sunan yoki shunga o’xshash kitoblardan foydalandim va  ulardan olingan hadislarning sahih, hasan yoki zaif ekanini bayon qildim. Ularning orasidan eng ko’p ko’chirganim Abu Dovudning «Sunan»i bo’ldi. Bu zotning o’zlari kitoblari haqida shunday deganlar: «Kitobimda sahih yoki shunga yaqin hadislarni zikr qildim. Agar juda zaif bo’lsa, zaifligini bayon etdim. Ammo hech narsa demagan bo’lsam, bilingki, u yaroqlidir. Shuningdek, hadislarning ba’zisi ba’zisidan sahihroqdir».

Bu so’zlar biz uchun ham, boshqalar uchun ham foydalidir.

Demak, Imom Abu Dovuddan rivoyat qilingan hadislar zaif deyilmagan bo’lsa, u zaif emas.

Kitobning avvaliga zikr fazilati haqidagi bobni qo’ydim. Keyingilari oson bo’lishi uchun ba’zi tushunchalar keltirdim. So’ng kitobning maqsadini zikr etdim. Allohdan mag’firat umid qilib, uni istig’for bobi bilan tugatdim.

Bu ishlarga Allohning o’zi muvaffaq qiluvchidir. Ungagina ishonamiz, tavakkal qilamiz — suyanamiz va ishimizni Ungagina topshiramiz.

1-bob. Vaqti tayin qilinmagan fazilatli zikrlar

Alloh taolo Ankabut surasining 45-oyatida:
«Aniqki, Allohni zikr qilish (barcha narsadan) ulug’roqdir», Baqara surasining 152-oyatida:

«Bas, Meni eslanglar, Men ham sizlarni eslayman», deydi. So’ngra Soffat surasining 143-oyatida:

«Endi agar u (ya’ni, Yunus alayhissalom Allohga doimo) tasbih aytuvchilardan bo’lmasa edi, albatta, u (baliq) qornida to qayta tiriladigan kungacha (ya’ni, qiyomatgacha) qolib ketgan (ya’ni, halok bo’lgan) bo’lur edi», deb xabar beradi. Anbiyo surasining 20-oyatida esa:

« Ular tun-u kun (Allohni) poklaydilar», deb aytadi.

1/1. Abu Hurayra (r.a.) rivoyat qiladilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ikki kalima borki, ular tilga yengil, tarozida og’ir va Rahmonga mahbubdir. Ular:

«Subhanallohi va bihamdihi, subhanallohil ‘aziym», deb aytdilar». (Ma’nosi: Allohni hamd aytish va ulug’lash bilan poklayman.) Buxoriy va Muslim rivoyatlari

2/2. Abu Zarr (r.a.) rivoyat qiladilar: «Rasululloh menga: «Alloh taologa eng mahbub bo’lgan kalomni aytaymi? Alloh taolo uchun kalomlarning eng yaxshisi

«Subhanallohi va bihamdihi», deb aytishingdir», dedilar».

Boshqa rivoyatda aytiladi: «Rasulullohdan: «Qaysi kalom afzal?» deb so’rashdi. U zot: «Alloh farishtalari yoki bandalari aytishini ixtiyor qilgan «Subhanallohi va bihamdihi», kalimasidir», dedilar», deyilgan.  Imom Muslim rivoyatlari

3/3. Samura ibn Jundubdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Alloh taologa kalomlarning eng yaxshisi to’rttadir:

«Subhanallohi, valhamdu lillahi, va la ilaha illallohu, vallohu akbar». Ularning qaysi biridan boshlasang, zarari yo’q», deb aytdilar. Imom Muslim rivoyatlari

4/4. Abu Molik Ash’ariydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Poklik iymonning yarmidir. «Alhamdu lillah» kalimasi tarozini to’ldiradi.

«Subhanallohi valhamdu lillahi» yer bilan osmonni to’ldiradi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari

5/5. Ummul mo’miniyn Juvayriyadan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ertalab subh namozi paytida uning huzuridan chiqib ketdilar. U namoz o’qiydigan xonasida edi. So’ngra zuho namozini o’qib bo’lib qaytib kelsalar, Juvayriya onamiz hali ham o’tirgan edilar. Shunda Rasululloh: «Chiqib ketganimdan beri shu holatda o’tiribsanmi?» deb so’radilar. Onamiz (r.a.): «Ha», deya javob berdilar. «Men sendan keyin to’rtta kalimani uch martadan aytdim, agar ular tarozida o’lchansa, sen bugun aytgan narsalardan og’ir keladi, — dedilar Rasululloh. — Ular:

«Subhanallohi va bihamdihi ‘adada xolqihi va rizo nafsihi va zinata ‘arshihi va midada kalimatihi». (Ma’nosi: Yaratganlarining adadicha, nafsi rozi bo’lgunicha, arshning vaznicha, kalimalarning uzunligicha Allohga hamd aytaman va Uni poklayman.) Imom Muslim rivoyatlari

Boshqa bir rivoyatda:

«Subhanallohi ‘adada xolqihi, subhanallohi rizo nafsihi, subhanallohi zinata ‘arshihi, subhanallohi midada kalimatihi», deyilgan. (Ma’nosi: Xalqining adadicha Allohni poklayman, nafsi rozi bo’lguncha Allohni poklayman, arshning og’irligicha Allohni poklayman, kalimalarining uzunligicha Allohni poklayman.)

6/6. Imom Termiziy rivoyat qilgan hadislarning lafzi quyidagicha:

«Subhanallohi ‘adada xolqihi, subhanallohi ‘adada xolqihi, subhanallohi ‘adada xolqihi, subhanallohi rizo nafsihi, subhanallohi rizo nafsihi, subhanallohi rizo nafsihi, subhanallohi zinata ‘arshihi, subhanallohi zinata ‘arshihi, subhanallohi zinata ‘arshihi, subhanallohi midada kalimatihi, subhanallohi midada kalimatihi, subhanallohi midada kalimatihi».

7/7. Abu Hurayra (r.a.) rivoyat qiladilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Subhanallohi valhamdu lillahi va la ilaha  illallohu vallohu  akbar», deyishim men uchun quyosh chiqib, nur sochganidan yaxshiroqdir», dedilar». Imom Muslim rivoyatlari