Fasl. Arafotdan Muzdalifaga ketayotganda, talbiya aytib, Qur’on tilovati va duolarni ko’paytirib, «La ilaha illallohu vallohu akbar»ni takrorlab boradi. Quyidagi duoni ham o’qiydi:

«Ilayka Allohumma arg’abu va iyyaka arju, fataqobbal nusukiy va vaffiqniy varzuqniy fiyhi minal xoyri aksaro ma atlubu va la tuhayyibniy innaka antallohul javadul kariym». (Ma’nosi: Ey Allohim, Senga rag’bat etaman, Sendan umid qilaman, hajimni qabul ayla, uni muvofiq qil. Meni talab qilganimdan ham ko’proq yaxshiliklar ila rizqlantir. Noumid qilma, albatta, Sen saxiy va qo’li ochiq Allohsan.)

Mana shu kecha hayit kechasidir. Hayit kunidagi zikrlar va kechani qoim bo’lib o’tkazish fazli haqida yuqorida aytildi. Bu kecha bilan birga, u makon ham sharaflidir.

Muzdalifa va Mash’arul haromda  aytilishi mustahab bo’lgan zikrlar

Alloh taolo Baqara surasining 198-oyatida: «Arafotdan tushgandan keyin Mash’arul haromda Allohni zikr qiling. U zot sizlarni garchi ilgari adashganlardan bo’lgan esangiz-da, haq yo’lga hidoyat qilgani kabi, sizlar ham u Zotni eslang, zikr qiling», deb buyuradi. Yuqorida aytganimizdek, Muzdalifada zikr, talbiya, Qur’on tilovati bilan mashg’ul bo’lib, quyidagi duoni ham o’qiydi:

«Allohumma inniy as`aluka an tarzuqoniy fiy hazal makani, javami’al xoyri kullihi va an tusliha sha`niy kullahu va an tasrifa ‘anniy ash sharro kullahu fainnahu la yaf’alu zalika g’oyruka va la yajudu bihi illa anta». (Ma’nosi: Ey Allohim, mana shu makonda meni hamma yaxshiliklar bilan rizqlantirishingni, butun sha’nimni isloh etishingni va mendan yomonlikning barchasini daf qilishingni so’rayman. Chunki Sendan boshqa buni qila olmaydi. Va Sendan boshqa kishi saxiylik qila olmaydi.)

Ana shu kuni bomdod namozini avval vaqtida o’qiydi. Takbir aytib, Mash’arul harom tomon yuradi. U Muzdalifa oxiridagi kichik bir tog’ bo’lib, «Quzax» deb nomlanadi. Agar unga ko’tarilish imkonini topsa, ko’tariladi. Ko’tarilishning imkoni bo’lmasa, uning ostida qiblaga yuzlanib, Allohga hamd, takbir, tahlil, tasbih aytib, duo va talbiyani ham ko’paytiradi. Shu yerda quyidagi duoni o’qish mustahab:

«Allohumma kama vaqoftana fiyhi va aroytana iyyahu favaffiqna lizikrika kama hadaytana vag’firlana varhamna kama va’adtana biqovlika va qovlukal haqqu». (Ma’nosi: Ey Rabbim, u yerda turg’izganingdek, uni bizga ko’rsat, zikringga muvofiq qilganingdek, hidoyat et. O’z so’zingda va’da qilganingdek, rahm etib, bizni mag’firat qil va Sening ushbu so’zing haqdir:

«Faiza afaztum min ‘arafotin fazkurulloha ‘indal mash’aril haromi vazkuruvhu kama hadakum va in kuntum min qoblihi laminaz-zolliyna summa afiyzuv min haysu afazon nasu vastag’firulloha innalloha g’afurur rohiym». (Arofatdan tushgandan keyin Mash’arul haromda Allohn i zikr qiling. U zot sizlarni ilgari adashganlardan bo’lsangiz-da, hidoyat qilgani kabi sizlar ham U zotni eslab zikr qiling. So’ngra odamlar tushgan tomondan tushinglar va Allohdan mag’firat qilishni so’ranglar, albatta Alloh kechiruvchi va rahmli zotdir.)

Va yana «Robbana atina fid dunya hasanatan va fil axiroti hasanatan va qina ‘azaban nar»ni aytish ko’paytiriladi. U yerda quyidagi duolarni o’qish mustahabdir:

«Allohumma lakal hamdu kulluhu va lakal kamalu kulluhu va lakal jalalu kulluhu va lakal taqdiysu kulluhu, Allohummag’firliy jamiy’a ma aslaftuhu va’simniy fiyma baqiya varzuqniy ‘amalan solihan tarza bihi ‘anniy ya zal fazlil ‘aziym». (Ma’nosi: Ey Allohim, hamd, kamollik, ulug’lik, muqaddaslikning hammasi Sengadir. Ey Rabbim, oldin qilgan gunohlarimning barchasini kech. Qolganlarida esa, meni saqla. Meni solih amallar bilan rizqlantir, ey ulug’ fazl Egasi, mendan ana shular ila rozi bo’lasan.)

«Allohumma inniy astashfi’u ilayka bixovassi ‘ibadika va atavassalu bika ilayka, as`aluka an tarzuqoniy javomi’al xoyri kullihi va an tamunna ‘alayya bima mananta bihi ‘ala avliyaika va an tusliha haliy fil axiroti vad dunya ya arhamar rohimiyn». (Ma’nosi: Ey Rabbim, xos bandalaring bilan Sendan shafoat so’rayman. Bu bilan Senga vasila  — qurbat hosil qilaman. Ey Rabbim, yaxshiliklarning barchasi ila meni rizqlantirishingni va avliyolaringga ato qilgan narsangni menga ham berishingni, dunyoyu oxiratda holatimni isloh qilishingni so’rayman, ey rahm qiluvchilarni Rahmlisi.)

Fasl.  Qurbonlik kuni Minoda aytilishi mustahab bo’lgan zikrlar.

Mash’arul haromdan Minoga qaytib kelinsa, quyidagi duo o’qiladi:
«Alhamdu lillahillaziy ballag’oniyha saliman mu’afan, Allohumma hazihi Mina qod ataytuha va ana ‘abduka va fiy qobzotika as`aluka an tamunna ‘alayya bima mananta bihi ‘ala avliyaika, Allohumma inniy a’uzu bika minal hirmani val musiybati fiy diyniy ya arhamar rohimiyn». (Ma’nosi: Bu yerga salomatlik va ofiyatda yetkazgan Allohga hamd bo’lsin. Ey Rabbim, mana shu Minoga keldim, men Sening qulingman, Sening qabzingdaman, avliyolaringga ato qilgan narsangdan menga ham ato qilishingni so’rayman. Ey Rabbim, mahrumlikdan va dinimda musibat bo’lishidan Sening noming ila panoh tilayman, ey rahm qiluvchilarni Rahmlisi.)

Jamratul aqabaga kelib, tosh otishga kirishsa,  talbiya aytishni to’xtatadi. Takbir bilan mashg’ul bo’lib, har toshni otganda takbir aytadi. U yerda duo uchun vaqf qilib turmaydi. Agar qurbonlikka hayvoni bo’lsa, so’yadi. Hayvonni so’yayotganda:

«Bismillahi vallohu akbar. Allohumma solli ‘ala Muhammadin va ‘ala alihi vasallim, Allohumma minka va ilayka taqobbal minniy», deb atadi. (Ma’nosi: Alloh nomi bilan. Alloh ulug’dir. Yo Rabbim, Muhammadga va u zotning oilasiga salovot va salom yo’lla. Yo Rabbim, mana shu qurbonlik Sendandir. Uni Sen uchun so’yyapman, mendan qabul et.)

Fasl. Tashriq kunlari Minoda aytilishi mustahab bo’lgan zikrlar.

490/3. Nubayshatulxoyr  Huzaliydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Tashriq kunlari yeyish, ichish va Allohni zikr qilish kunlaridir», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari

Bu kunda zikr ko’paytiriladi. Zikrlarning eng yaxshisi esa, Qur’on tilovat qilishdir. Birinchi va ikkinchi «jamralar»da tosh otayotganda, Ka’baga yuzlanib, hamd, takbir, tahlil, tasbih aytib, xuzu’ va xushu’ ila duo qilinadi va Baqara surasini o’qish miqdoricha turiladi. Ammo uchinchi «jamra»da, ya’ni «jamratul ‘aqoba»da bunday qilinmaydi.

Fasl. Minodan tarqalganda, haj nihoyasiga yetadi. Hajga taalluqli zikrlar qolmaydi. Lekin hojilar musofir bo’lgani sababli takbir, tahlil, hamd va boshqa musofirga mustahab zikrlar bilan mashg’ul bo’ladi. Xudo xohlasa, bu to’g’rida kelgusi boblarda to’xtalamiz.

Makkaga kelib, umra qilishni xohlagan kishi, haj bilan umra orasida mushtarak bo’lgan amallardagi zikrlarni aytadi. U mushtarak amallar ehrom, tavof, sa’y, qurbonlik, soch oldirishdir.

Zamzam suvini ichganda aytiladigan zikrlar

491/4. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Zamzam suvi nima uchun ichilsa, shunga bo’ladi», dedilar. Ya’ni, nima niyat ila ichilsa, o’sha niyatiga yetadi. Imom Muslim rivoyatlari

Zamzam suvini ichayotib, ulug’ maqsadlarni ko’zlash ulamo va solih kishilarga xos ishdir. Ba’zi ulamolar, Zamzam ichayotganda gunohlari mag’firat bo’lishini va kasaldan shifo topishini so’rab ichish hamda quyidagi duolarni o’qish mustahabdir, deyishgan:
 
«Allohumma va inniy ashrabuhu litag’firo liy va litaf’ala biy kaza-kaza fag’fir liy»

«Allohumma inniy ashrobuhu mustashfiyan bihi fashfiniy». (Ma’nosi: Allohim, bildimki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Zamzam suvi nima uchun ichilsa, shunga bo’ladi», deb aytganlar. Allohim, bu suvni men gunohlarim mag’firat bo’lishi va mana shu-mana shular bo’lishi uchun ichyapman. Allohim, meni mag’firat qil yoki mundoq qil. Allohim, u suv shifo bo’lishini niyat qilib ichyapman, menga shifo ber).

Ibn Abbos (r.a.) agar Zamzam suvini ichsalar: «Allohumma inniy as`aluka ‘ilman nafi’an va rizqon vasi’an va shifaan min kulli dain», deb aytardilar. (Ma’nosi: Allohim, men Sendan foydali ilm, keng rizq va har dardga shifo berishingni so’rayman.) Imom Hakim rivoyatlari

Fasl. Vataniga qaytishdan oldin, vidolashuv tavofini qilgandan so’ng quyidagi duo o’qiladi:

«Allohumma, al-baytu baytuka val’abdu ‘abduka vabnu ‘abdika vabnu amatika hamaltaniy ‘ala ma saxxorta liy min xolqika hatta sayyartaniy fiy biladika va ballag’taniy bini’matika hatta a’antaniy ‘ala qozoi manasikika fain kunta roziyta ‘anniy fazdad ‘anniy rizon va illa faminal ana qobla an yanayan dariy haza avanu insirofiy in azinta liy g’oyro mustabdilin bika va la bibaytika va larog’ibin ‘anka va la ‘an baytika, Allohumma faashibniy ‘afiyata fiy badaniy val’ismata fiy diyniy va ahsin munqolabiy varzuqniy to’ataka ma abqoytaniy vajma’liy xoyrol axiroti vad dunya innaka ‘ala kulli shay`in qodiyr». (Ma’nosi: Ey Rabbim, mana shu uy Sening uying. Mana bu qul Sening quling, qulingning va cho’ringning o’g’li. Xalq qilgan (hayvonlaring) ustida meni o’z shahringga keltirding. Ne’matingga yetkazib, hatto haj amallarini bajarishda menga yordam berding. Agar mendan rozi bo’lsang, ana shu rozilikni o’z uyingdan uzoqlashishdan oldin ziyoda qil. Hozir bu yerdan ajrashish paytimdir. Agar uyingdan, o’zingdan ajralmaslikka izn bersang, aslo uyingdan va o’zingdan ajralmasman. Allohim, badanimda ofiyatni, dinimda mustahkamlikni va chiroyli o’zgarishni sohib qil. Qoldirganing muddatda toating bilan rizqlantir. Dunyo va oxiratda yaxshiliklarni men uchun jam qil. Albatta, Sen har bir narsaga qodirsan.)

Mana shu duo bilan boshlab, Allohga hamdu sano va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salovot aytish ila tugatadi. Hayz ko’rgan ayollar esa, masjid eshigi oldida turib, yuqoridagi duoni o’qiydi, so’ngra u yerdan tarqalishadi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qabrlarini ziyorat qilish va undagi zikrlar.

Bilingki, haj qiluvchi kishi xoh yo’li tushsin, xoh tushmasin, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ziyoratlariga borishi lozim. Chunki ziyorat qurbat hosil qilish, ulug’lash va matlub ishlarning eng afzalidir.

Ziyoratga yuzlanganda, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salovot aytishni ko’paytirish lozim. Ko’z Madinadagi daraxtlarga tushishi bilan salovot va salom yo’llash yanada ko’paytiriladi. Allohdan bu ziyorati foydali bo’lishini, ikki dunyo baxtiga muyassar qilishini so’raydi. So’ng quyidagi duoni o’qiydi:

«Allohumma iftah ‘alayya abvaba rohmatika varzuqniy fiy ziyaroti qobri nabiyyika sollallohu alayhi vasallam ma rozaqtahu avliya`aka va ahla to’atika vag’firliy varhamniy ya xoyra mas’ul». (Ma’nosi: Ey Rabbim, menga rahmat eshiklaringni och. Nabiyyingning qabri ziyoratida avliyolaring va toating ahllarini rizqlantirgan narsa ila rizqlantir. Ey so’raladiganlarning yaxshisi, meni mag’firat qil, rahm ayla.)

Masjidga kirayotganda tegishli duolar o’qiladi. Kirgandan keyin tahiyyatul masjid namozini o’qib, qabr yoniga kelib, unga yuzlanib, qabr devoridan to’rt ziro’ uzoqda turib, ovozni balandlatmay salom beriladi, so’ng:

«Assalamu ‘alaka ya Rosululloh, assalamu ‘alayka ya xiyrotallohu min xolqihi, assalamu ‘alayka ya habiyballoh, assalamu ‘alayka ya sayyidal mursaliyn va xotaman nabiyyin, assalamu ‘alayka va ‘ala alika va ashabika va ahli baytika va ‘alan nabiyyiyna va sa`iris solihiyn. Ashhadu annaka ballag’tarrisala va addaytal amana va nasaxtal umma fajazakallohu ‘anna afzola ma jaza rosulan ‘an ummatihi», deb aytadi. (Ma’nosi: Ey Allohning rasuli, sizga salom bo’lsin. Ey xalq qilinganlarning yaxshisi, sizga salom bo’lsin. Ey Allohning habibi, sizga salom bo’lsin. Ey Payg’ambarlarning sayyidi va nabiylarning oxirgisi, sizga salomlar bo’lsin. Sizga, oilangizga, ashoblaringizga, ahli baytingizga, nabiylarga va boshqa solihlarga salom bo’lsin. Guvohlik beramanki, siz risolatni yetkazdingiz, omonatni ado etdingiz, ummatga nasihat qildingiz, Alloh sizni biz sababdan rasullarni ummati tufayli mukofotlaydigan mukofotlarning  eng afzali ila mukofotlasin.)

Agar biror kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga salom ayting, degan bo’lsa, «Assalamu ‘alayka ya Rosululloh min fulon ibn fulon», deb o’sha kishining ismini aytadi. So’ng o’ng tomoniga bir qadamcha surilib, Abu Bakrga (r.a.) salom beradi. So’ng yana surilib, Umarga (r.a.) salom beradi. So’ngra Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qabrlari ro’parasiga qaytib, o’zi uchun u zotni vasila qilib, Parvardigoridan u zotning shafoatlarini so’raydi. So’ng o’ziga, ota-onasiga, do’stlariga va o’ziga yaxshilik qilgan boshqa musulmonlarga duo qiladi. Va bu o’rinni g’animat bilib, Allohga hamd, tasbih, tahlil, Rasulullohga salovot aytishni ko’paytirib, so’ng qabr bilan minbar orasidagi ravzaga keladi, u yerda ham duoni ko’paytiradi.