602/4. Abu Hurayradan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Imon keltirmaguningizcha jannatga kirmaysizlar. Bir-biringizga muhabbat qilmaguningizcha imonli bo‘la olmaysizlar. Agar amal qilsangiz, o‘rtalaringizda muhabbat paydo etadigan narsaga sizlarni dalolat qilaymi? U oralaringizda salomni yoymoqligingizdir», dedilar. Imom Muslim  rivoyatlari.

603/5. Abdulloh ibn Salomdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ey insonlar, salomni (tanigan va tanimaganlar orasida) yoying. Ovqat bilan (kambagallarni) taomlantiring, qarindoshlarga yetishing. Kishilar uxlaganda namoz o‘qing, jannatga omon holatda kirasizlar», dedilar. Doramiy, Termiziy va Ibn Mojalar  rivoyatlari.

604/6. Abu Umomadan (r.a.)  rivoyat qilinadi:  «Nabiyimiz sollallohu alayhi vasallam salomni yoymoqqa buyurdilar». Ibn Moja va Ibn Sunniylar  rivoyatlari.

605/7. Ishoq ibn Abdulloh ibn Abu Talhadan  rivoyat qilinadi. Tufayl ibn Ubay ibn Ka’b Abdulloh ibn Umarning (r.a.) huzurlariga kelib, u zot bilan birga bozorga borishar edi. Tufaylning xabar berishlaricha, «Bozorga borarkanmiz, Abdulloh ibn Umar biror ichak-chavoqlarni sotuvchi yoki do‘kondor yoki biror miskinga yo‘liqsalar, ularga salom berardilar». Tufayl aytdilar: «Kunlarning birida Abdulloh ibn Umarning oldilariga bordim. Meni o‘zlari bilan bozorga ergashtirdilar. U zotga «Bozorda nima qilasiz, baribir oldi-sotdi qilmasangiz, narxlarini so‘rab, baholashmasangiz va bozor majlislarida o‘tirmasangiz?» desam, u zot: «Sen bilan bu haqda ana bu yerda gaplashamiz», dedilar-da, «Ya abobatn» («ey qorin otasi»), dedilar (ya’ni, Tufaylning qorinlari katta bo‘lgani uchun shunday atadilar). So‘ng yana: «Biz bu yerga salom sababli, ya’ni yo‘likqan kishilarimizga salom berish uchun kelamiz», dedilar». (Abdulloh ibn Umar (r.a.) Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sunnatlarini tiriltirish uchun birortasini qoldirmay mana shunday amal qilishda boshqa sahobalardan ajrab turardilar... - tarj.) Imom Molik «Muvatto» kitoblarida rivoyat qilganlar.

606/8. Ammor (r.a): «Kimki o‘zida uch narsani jamlasa, imonning barchasini jamlabdi:
1.   Nafsiga insof qilmoq;
2.   Olamga salomni tarqatmoq. (ya’ni, tanigan va tanimagan kishilariga salom bermoq.);
3.   Tanqislikda (molidan) infoq qilmoq», dedilar. Imom Buxoriy  rivoyatlari.

Imom Navaviy bu hadisni quyidagicha sharhlaydilar: «Bu uch kalimada dunyo va oxirat yaxshiliklari jamlangandir. Chunki insof Allohning barcha buyurgan hukmlarini ado etib, jamiki qaytariqlaridan saqlanishni hamda kishilar huquqiga rioya qilishni taqozo etadi. Ularda bo‘lmagan narsani talab etmaydi. Va yana o‘z nafsini qabohat narsalarga urmasligini ham taqozo etadi. Endi «Olamga salomni tarqatish»ning ma’nosi kishilarning hammasiga salom berib, biror kishiga mutakabbirlik qilmaslikni anglatadi. Va yana biror kishi bilan orasida jafo sababli man qilmasligini anglatadi. «Tanqislikda infoq qilish» deganda, Alloh taologa to‘la bog‘lanib, Unga tavakkul bilan musulmonlarga shafqat qilish tushuniladi».

213-bob Salomning sifati haqida

Bilingki, musulmon kishi (salom) aytishining eng afzali «Assalomu alaykum va rahmatullohi va barokatuhu»dir. Agar salom beriluvchi bir kishi bo‘lsa ham, ko‘plik olmoshi ila aytilaveradi. Javob beruvchi «Vaalaykum assalomu va rahmatullohi va barokatuhu», deydi. Ya’ni, «va» ko‘shimchasini ziyoda qiladi.

607/1. Imron ibn Husayndan (r.a.)  rivoyat qilinadi. «Bir kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib, «Assalomu alaykum», dedi. Unga javob qaytarib o‘tirdilar-da, o‘nta, dedilar. So‘ngra boshqa kishi keldi-da, «Assalomu alaykum va rohmatullohi», dedi. Unga ham javob qaytarib o‘tirdilar-da, yigirmata, dedilar. So‘ngra boshqa bir kishi keldi-da, «Assalomu alaykum va rahmatullohu va barokatuhu», dedi. Unga ham javob qaytarib, o‘ttizta, dedilar». Imom Termiziy  rivoyatlari.

Abu Dovud Muoz ibn Anasdan (r.a.) qilgan  rivoyatlarida shunga quyidagilarni ziyoda qildilar: «So‘ngra boshqasi kelib «Assalomu alaykum va rahmatullohi va barokatuhu va mag‘firotuhu», deganida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Qirqta, fazilatlar mana shunday bo‘ladi», dedilar». (Ya’ni, salom qancha ziyoda bo‘lsa, savobi ham shunga qarab bo‘ladi... -tarj.)

608/2. Anasdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Bir kishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yonlaridan o‘tdi. U kishi birodarlarining hayvonlarini boqib yurardi. Bas, «Assalomu alayka, ya Rasulalloh», dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Va alaykas salom va rohmatullohi va barokatuhu va mag‘firotuhu va rizvonuhu», dedilar. Shunda: «Ey Rasululloh, siz buning salomiga bunday alik olyapsiz-u, sahobalardan birortasining salomiga bunday alik olmagansiz?» deyilganida, u zot sollallohu alayhi vasallam: «Meni bundan nima man qilsinki, bu kishi bir necha o‘n kishi ajri bilan ketyapti», dedilar. Ibn Sunniy zaif isnod ila rivoyat qilganlar.

Salom aytishga Qur’oni karimdan dalil Hud surasining 69-oyatidir: «Salom berdilar. U ham salom, dedi».

Hadisi sharifdan dalil esa yuqorida Abu Hurayradan (r.a.) qilingan  rivoyatdagi Odam alayhissalomga farishtalar qilgan javobdir. Buni bizga Rasululloh sollallohu alayhi vasallam xabar berganlar. Unda Alloh: «Mana shu saloming zurriyoting salomidir», degan. Bu ummat ham o‘sha zurriyot ichiga kiruvchidir.

609/3. Anasdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam biror gap aytsalar, eshituvchi uni anglagunicha uch marta qaytarardilar. Agar biror jamoaga borib salom bersalar, uch marta salom berardilar.. Imom Buxoriy  rivoyatlari.

Bu hadisning ma’nosi agar jamoat ko‘p bo‘lsa, deganidir.

Fasl: Haqiqiy sunnatga amal qilingan salom ovozini salom berilgan kishi eshitish darajasida aytilganidir. Agar uni eshitmasa, salom beruvchi deb hisoblanmaydi. Unga javob qaytarish ham vojib bo‘lmaydi. Salomga alik oluvchidan vojib soqit bo‘lishi uchun uning ovozini salom beruvchi eshita oladigan darajada bo‘lishi kerak. Agar salom beruvchi uni eshitmasa, javob qaytaruvchidan vojib soqit bo‘lmaydi. Bularni Mutavalliy va boshqalar zikr qilishgan. Imom Navaviyning fikrlaricha, salom berilgan kishi eshitadigan darajada ovozni balandlatish mahbub sanalgan ishdir. Agar uni eshitdimi yoki eshitmadimi, deb shak qiladigan bo‘lsa, ovozni yana ham balandlatadi va uni bildirishga harakat qiladi. Agar salom berayotganda salom berilgan kishilar orasida uxlayotgan bo‘lsa, ovozni pasaytirish sunnatdir. Salom shu darajada bo‘lsinki, uyg‘okdar eshitib, uyqudagilar uyg‘onib ketmasin.

610/4. Miqdoddan (r.a.) qilingan uzun hadisda keltirilishicha, «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga sutdan bo‘lgan nasibalarini olib qo‘ydik. U zot kechasi kelib, uyqudagilar uyg‘onmaydigan va uyg‘oqlar eshitadigan qilib salom berdilar. Mening uyqum kelmasdi. Ammo ikki sherigim uxlab bo‘lishgan edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kelib, avval qanday salom bersalar, shu tarzda salom berdilar». Imom Muslim  rivoyatlari.

(Ushbu hadis uzun bo‘lib, bu yerda mavzuga tegishli joyi qisqa holda keltirilyapti... - tarj.) Fasl.   Imom   Abu  Muhammad   qozi   Husayn   va  Imom   Abul   Hasan   al-Vohidiy   hamda boshqalarning fikricha, salomga javobni tezlik bilan berish kerak. Agar kechiktirib alik qilsa, javobi o‘tmaydi. Javobni tark qilgani sababli gunohkor ham bo‘ladi.

214-bob Salomni lafz qilmasdan, qo‘l bilan ishora orqali berishning karohiyati xususida

611/1. Amr ibn Shu’ayb otalaridan, otalari bobolaridan  rivoyat qiladilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Uzini boshqalarga o‘xshatgan kishi bizdan emas. Uzingizni yahudiy va nasorolarga o‘xshatmangiz. Chunki yahudiylar salomi - barmoq bilan ishora qilish. Nasorolar salomi esa - kaft bilan ishora qilish», dedilar. Imom Termiziy zaif isnod ila  rivoyat qilganlar.