Fasl: Agar biror kishi yoki ko‘proq kishi yonidan o‘tib qolinsa-yu, salom bersam, takabburlik qilib yoki boshqa sabab yuzasidan alik olmaydi, degan gumon bilan salom tark qilinmaydi. Chunki salom har bir o‘tuvchi kishiga buyurilgan. Javobni hosil qilish buyurilmagan. Qaerdan bilsin, balki gumoni xato bo‘lib, javob berib qolishi mumkin.

Ammo «Utuvchining salomi sababli o‘tirgan kishi alik olmasa, gunohga botib qoladi, shuning uchun salom beravermasin» kabi so‘zlar johillik va kaltafahmlikdir. Chunki shar’iy buyruqlar mana shu kabi xayoliy narsalar ila soqit bo‘lmaydi.

Bir kishi eshittiradigan qilib salom bersa-yu, alik olinmasa, «Salom berishdagi hakqini ado qildim» kabi so‘zlarni aytish mahbub amaldir. Shu bilan bu odamning hakqi soqit bo‘ladi.

639/3. Abdurahmon ibn Shibldan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim salomga alik olsa, uning foydasidir. Kimki alik olmasa, bizdan emas», dedilar. Ibn Sunniy  rivoyatlari.

Bir insonga salom berilsa-yu, u alik olmasa, chiroyli ibora bilan «Salomga alik olish vojib, sendan vojib soqit bo‘lishi uchun salomga alik olmog‘ing lozim bo‘ladi», deb aytish mahbub amaldir.

219-bob Izn so‘rash to‘g‘risida

Alloh taolo aytadi: «Ey mo‘minlar, o‘z uylaringizdan boshqa uylarga to izn so‘ramaguningizcha va egalariga salom bermaguningizgacha kirmanglar. Mana shu sizlar uchun yaxshiroqdir. Shoyad eslatma-ibrat olsangizlar» (Nur surasi, 27-oyat); «U osmonlar va yerni hamda ularning orasidagi barcha narsalarni olti kunda yaratib, so‘ngra Uz arshiga o‘rnashgan Zotdir. U Rahmondir. Bas, U zot haqida ogoh-bilimdon (kishilar)dan so‘rang!» (Nur surasi, 59-oyat).

640/1. Abu Muso al-Ash’ariydan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Izn so‘rash uch martadir. Agar izn berilsa, kirgin. Agar berilmasa, qaytib ketgin», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

641/2. Sahl ibn Sa’ddan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Izn so‘rash ko‘z (tushishining oldini olish) sababidan joriy qilindi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

Uch bor izn so‘rashni ko‘p jihatdan  rivoyat qildik. Sunnatda avval salom beriladi. So‘ngra izn so‘raladi. Eshik oldida turganda ichkaridagi kishiga qaralmaydi. So‘ngra «Assalomu alaykum, kiraveraymi?» deyiladi. Agar biror kishi javob qilmasa, ikki va uch marta aytiladi. Yana biror kishi javob bermasa, qaytib ketiladi.

642/3. Tobe’inlardan Ruba’iy ibn Hiroshdan  rivoyat qilinadi: «Menga Bani Omir qabilasidan bo‘lgan bir kishi gapirib berdi. U Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uydaliklarida oldilariga kirishga izn so‘rab, «Kiraveraymi?» dedi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam xodimlariga: «Buning oldiga chiqib, izn so‘rashni va «Assalomu alaykum, kiraveraymi?» deyishni o‘rgat», dedilar. U kishi buni eshitib turgan edi. Bas, «Assalomu alaykum, kiraveraymi?» dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam unga izn berdilar, u kirdi». Abu Dovud rivoyatlari

643/4. Kalada ibn Hanbaldan (r.a.)  rivoyat qilinadi. «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga borib, oldilariga kirdim-da, salom bermadim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Qaytib, boshidan «Assalomu alaykum, kiraveraymi?» degin», dedilar». Abu Dovud  va Termiziy  rivoyatlari.

Mana shu salomni izn so‘rashdan oldin keltirganimiz to‘g‘ridir. Morudiy aytishlaricha, bu uch ko‘rinishdadir. Birinchisi, yuqoridagi (ya’ni, avval salom, keyin izn). Ikkinchisi, izn so‘rashni salomdan oldin qilish. Uchinchisi, ixtiyoriy, agar izn so‘rovchining ko‘zi xonadon sohibiga kirishdan oldin tushadigan bo‘lsa, salomni avval beradi. Agar ko‘zi tushmasa, izn so‘rashni oldin qiladi.

Fasl: Agar biror kishidan kirishga salom ila izn so‘ralsa yoki eshikni taqillatilsa va ichkaridan «Kimsan?» deyilganida, «Falonchi o‘g‘li falon» yoki «Falon faloniy» yo «Taniqli falonchi» kabi tom ma’noda tanitish lozim bo‘ladi. Ammo «men» yoki «bir bola» yoki «xodimingiz» yoki «do‘stlaringizdan biriman» kabi so‘zlarni aytish makruhdir.

644/5. Mashhur Isro hodisasida kelgan hadisda keltirilishicha, «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Men Jabroil (alayhissalom) bilan dunyo osmoniga ko‘tarilganimda, uning ochilishini talab qildilar. «Bu kim?» deyilganida, «Jabroil», dedilar. «Sen bilan birga kim?» deyilganida, «Muhammad» (alayhissalom), dedilar. So‘ngra ikkinchi va uchinchi va qolganlariga ko‘tarilganlarida, har bir osmonda «Bu kim?» deyildi, «Jabroil», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

645/6. Abu Musoning (r.a.) hadislarida keltirilishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Bi’ru bo‘ston», degan joyda o‘tirganlarida, Abu Bakr (r.a.) kelib izn so‘radilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Kim?» dedilar. «Abu Bakrman» dedilar. So‘ngra Umar (r.a.) kelib izn so‘radilar. Rasululloh «Kim?» dedilar. «Umarman», dedilar. So‘ngra Usmon (r.a.) ham shu singari qildilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

646/7. Jobirdan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlariga borib, eshiklarini taqillatdim. U zot: «Kim bu?» dedilar. «Men», deb aytdim. Shunda u zot «men», «men», deb go‘yoki karih ko‘rgandek aytdilar».

Fasl: Agar xitob qilingan kishi undan boshqasini bilmaydigan narsa bilan o‘zini sifatlasa, zarari yo‘qdir. Masalan, o‘zini viqor suratida «men falon muftiy» yoki «qozi» yo «falon shayx» va shunga o‘xshash narsalar bilan.

647/8. Ummu Hone’ Abu Tolibdan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlariga borsam, u zot g‘usl qilayotgan ekanlar. Fotima esa to‘sib turgan ekan. Shunda u zot: «Bu kim?» dedilar. Men: «Ummu Hone’man», dedim». Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.