299-bob Xizmatkor yoki ulov sotib olganda va qarzini uzayotganda aytiladigan zikrlar

Ularning peshonasiga qo‘l qo‘yib,
«Allohumma inniy as'aluka xoyrohu va xoyro ma jubila alayhi va a’uzu bika min sharrihi va sharri ma jubila alayhi», deb aytardilar. (Ma’nosi: «Allohim, men Sendan uning yaxshisini va unga xalq qilgan narsaning yaxshisini so‘rayman. Va uning yomonidan va unga xalq qilingan narsaning yomonidan Sening noming ila panoh tilayman».)

Qarzini uzayotganda
«Barakallohu laka fiy ahlika va malika va jazoka xoyron», deb aytardilar. (Ma’nosi: «Alloh ahlingda va molingda baraka berib, yaxshilikni mukofot qilib bersin».)

300-bob Otda o‘rnasha olmagan kishining duosi

841/1. Jarir ibn Abdulloh al-Bajaliydan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga otda o‘rnasha olmasligimdan shikoyat qilganimda qo‘llari bilan ko‘kragimga urib,
«Allohumma sabbithu vaj’alhu hadiyan mahdiyya», deb aytdilar. (Ma’nosi: «Allohim, uni (otda) mustahkam turuvchi sabotli va hidoyatli qilginki, o‘zgalarni ham hidoyatga yetaklovchilardan bo‘lsin».) Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

301-bob Olimning kishilar tushunmaydigan narsani gapirmog‘idan yoki ma’nosini o‘zgartirib maqsadning xilofiga undab qo‘yishidan qo‘rqib, uni man qilish haqida

Alloh taolo Ibrohim surasining 4-oyatida: «Biz har bir payg‘ambarni (hukmlarimizni) bayon qilib berishi uchun o‘z qavmining tili bilan (so‘zlaydigan qilib) yuborganmiz», deb aytgan.

842/1. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Muoz (r.a.) jamoat bilan bo‘lgan namozni uzaytirgan paytlarida unga: «Ey Muoz, sen fitnachimisan?» dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

843/2.   Alidan   (r.a.)    rivoyat  qilinadi.   Bu  zot:   «Odamlarga  biladigan   narsalari   ila gapiringlar. Sizlar ularning Alloh va rasulini yolg‘onga tutishini yaxshi ko‘rasizlarmi?» dedilar. Imom Buxoriy  rivoyatlari.

302-bob Majlisdagilar olim hamda voizning so‘zini jim turib eshitishi haqida

844/1. Jarir ibn Abdullohdan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Vido hajida menga: «Odamlarni jim qil», dedilar, so‘ngra u zot: «Mendan keyin ba’zilaringiz ba’zilaringizni gardaniga (qilich bilan) urib kufrga qaytib ketmanglar», deb aytdilar». Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

303-bob Ergashiladigan kishining aslida to‘g‘ri, lekin zohiridan xilofga o‘xshagan ish qilsa, aytadigan narsalari haqida

Bilingki, olim, muallim, qozi, muftiy, shayx, murabbiy va ularga o‘xshash ergashiladigan kishilarning zohiri to‘g‘rilikka xilof bo‘lgan turli amal, so‘z va tasarrufotlardan, agar ular haqli bo‘lishsa ham, chetlanmog‘lari mahbubdir. Chunki ana shuni qilsalar, fitna-fasod ishlar kelib chiqadi. Ergashiladigan kishi biror amal qilsa, u amali shariat yoki doimiy amal qilinadigan bir ish bo‘lib qoladi. Endi mana shu kabi ishlarni qilgudek bo‘lsa kishilar orasida uni noqislikda ayblab, tillarini tiya olmaydiganlari bordir. Va yana kishilar orasida ular haqida yomon gumon qilib, boshqalarni ham ularning fatvosiga amal qilish botil ekanini aytuvchi, shahodati va  rivoyati yaroqsiz bo‘lib, ulardan ilm olishdan nafratlantiruvchilar ham bordir. Bu ayblovlardan keyin kishilar ular aytayotgan ilmlarga amal qilishdan o‘zini tortadi. Bu amallar fasod bo‘lib, bunaqa narsalarning hatto bittasidan ham chetlanmoq lozim. Bordi-yu, mana shunaqa narsani bajarishga muhtoj bo‘lib qolsa, uni zohir qilmaydi. Agar zohir qilsa yoki zohir qilishda yaxshilikni ko‘rib, shariatning hukmi joiz ekanini bildirish bo‘lsa, quyidagi so‘zlarni aytmoq lozim bo‘ladi: «Men amal qilayotgan narsa harom emas. Buni harom emasligini bildirish uchun qildim, xolos. Bu qilganim unday yoki bunday dalilga asoslangandir», deb dalillarni zikr qiladi».
845/1. Sahl ibn Sa’d as-So’idiydan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam minbar ustida turib yerdagi namoz o‘quvchilarga takbir aytganlarini ko‘rdim. So‘ngra (sajdani yerda qilgandan keyin) yana minbarga qaytib, namozlarini tugatdilar. Keyin kishilarga yuzlanib: «Ey insonlar, men buni sizlar men bilan namozni tamomlashingiz hamda namozimdan ta’lim olishingiz uchun qildim xolos», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

Buxoriydan qilingan  rivoyatda keltirilishicha, Ali (r.a.) tik turib ichimlik ichdilar-da, «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni ko‘rib turganlaringizdek tik turib ichayotganlarini ko‘rdim», dedilar.

304-bob Ergashuvchining o‘zi ergashgan kishisi biror amal qilsa aytadigan narsasi haqida

Bilingki, ergashuvchi kishi ergashayotgan shayxida zohiri yaxshilikka muxolif narsa ko‘rsa, amal qilishi uchun ko‘rsatma niyati ila so‘rab-surishtirmog‘i mahbub amaldir. Agar qilayotgan narsasida unutish bo‘lsa, uni to‘g‘rilaydi. Agar qasddan bo‘lsa, u uchun qilayotgan amalini bayon etadi.

846/1.  Usoma ibn Zayddan  rivoyat qilinadi:  «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Arafot (tog‘i)dan qaytib, Shi’ab degan joyga tushganlarida bavl qilib, so‘ngra tahorat oldilar. Shunda men: «Ey Rasululloh, namoz-chi?» desam, u zot: «Namoz oldinda», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

Imom Navaviyning fikrlaricha, Usoma buni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shom namozini unutganlar, deb gumon qilganlari uchun aytdilar. Chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u yerdan chiqishlariga yaqin namozning vaqti kirgan edi.

847/2. Sa’d ibn Abu Vaqqos (r.a.): «Ey Rasululloh, falon kishi haqida nimaga bunday qilyapsiz? Allohga qasamki, men uni mo‘min, deb o‘ylayman», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari

848/3. Buraydadan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam fath kuni barcha namozlarini bitta tahorat bilan o‘qidilar. Umar (r.a): «Bugun qilgan narsangizni hech qilmagan edingiz», deganlarida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ey Umar, buni qasddan qildim», dedilar. Imom Muslim  rivoyatlari.

Bunga o‘xshash sahih  rivoyatlar ko‘pdir.

305-bob Maslahatga chorlash haqida

Alloh taolo Oli Imron surasining 159-oyatida: «Ishlaringizda maslahat qilinglar», deb aytgan.

Bu haqda sahih, mashhur hadislar ko‘pdir. Mana shu oyati karimaning o‘zi hamma narsadan behojat qiladi. Chunki Alloh taolo kitobida ochiq bir narsani buyursa, nabiysini maslahat qilish haqida ogoh etgan. Maxluqlarning eng mukammaliga (ya’ni, Rasulullohga) shunday qilishni buyurgandan keyin boshqalarga gumoning qanday?

Bilingki, bir ishni qasd qilgan kishining dini, tajribasi, mohirligi, taqvosi va mehribonligiga ishonilgan shaxs bilan maslahatlashmoqligi mahbub amaldir.

Jamoatda ham mazkur ishlarda maslahatlashish, ularga ana shu ishdagi maqsadini tanishtirish va undagi yaxshilik hamda fasodlarni bayon etish mahbub amaldir.

Qozi va sultonlarga o‘xshash omma ishlarida boshliqlarning maslahat bilan ish yuritmoqlari ta’kidlangan. Umar ibn Xattob (r.a.) sahobalar ila maslahatlashib, ularning so‘zlariga amal qilganlari mashhurdir. Bu haqda sahih hadislar vorid bo‘lgan. Maslahatchining maslahati, yuqorida zikr qilganimizdek ishora qilgan narsasida fosid narsa bo‘lmasa, undan maslahatini qabul qilish foydalidir. Maslahat beruvchi ham fikrini aytib, nasihat ila o‘z kuchini ayamasligi lozim.