YEMAK VA ICHMAK ZIKRLARI KITOBI

192-bob Taom tortilganda aytiladigan duo

556/1. Abdulloh ibn Amr ibn Ossdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga taom tortiq etilsa,
«Allohumma borik lana fiyma rozaqtana vaqina ‘azaban nari, bismillahi», deb aytardilar. (Ma’nosi: «Allohim, bizga rizq qilib bergan narsangni barakali qil, bizlarni do‘zax azobidan saqla, Allohning ismi bilan boshlayman».) Ibn Sunniy rivoyatlari.

193-bob Mezbon mehmonga taom tortiq qilganda «englar» yoki shunga o‘xshash so‘zlarni aytmog‘i mustahabligi haqida

Bilingki, mezbon mehmonga ovqat tortiq etganida «Bismillah» yoki «olinglar», deyishi yoki duo o‘qishi yo yeyishga kirishishligi uchun ochiqcha iboralarni ishlatmoqligi vojib emas, mustahab amaldir. Balki ovqatni qo‘yishning o‘zi kifoya qiladi. Mehmonlar esa lafz ila aytmasa ham, ovqat yeyishga kirishishlari mumkin. Ba’zilar esa: «Lafzni ishlatish vojib», deb aytishgan. Lekin avvalgi fikrimiz to‘g‘riroqdir. Chunki lafz ila izn berishning mustahabligiga sahih hadislar dalolat qilib turibdi.

194-bob Yemak va ichmak paytida «Bismillah»ni aytish

557/1. Umar ibn Abu Salamadan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam menga (ovqatlanayotganimda) «Alloh ismini zikr qil va o‘ng qo‘ling bilan yegin», deb aytdilar». Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

558/2. Oishadan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Agar sizlardan biringiz (ovqat) yeydigan bo‘lsa, ana shu taomning avvalida Alloh ismini zikr qilsin (ya’ni, «Bismillah»ni aytsin). Agar avvalida Alloh ismini zikr etishni unutsa,
«Bismillahi avvalahu va axirahu», deb aytsin», dedilar. (Ma’nosi: «Ovqatning avvali va oxiriga bismillah») Abu Dovud  va Termiziylar  rivoyatlari.

559/3. Jobirdan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan quyidagilarni eshitdim: «Kim uyiga kirayotganida va taom paytida Allohni zikr qilsa, shayton sheriklariga: «Sizlarga yotoq ham, ovqat ham yo‘q», deb aytadi. Kim uyiga kirayotib, Allohni zikr qilmasa, shayton sheriklariga: «Yotokdaringizga yetishdingiz», deydi. Taom paytida ham Allohni zikr qilmasa, shayton sheriklariga: «Ovqatga ham, yotoqqa ham yetishdingiz», deydi». Imom Muslim  rivoyatlari.

560/4. Anasdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Abu Talha va Ummu Sulaymlar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni ovqatga taklif etishdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ulardan yana o‘n kishi birga kelishiga izn so‘radilar. Ikkovlari o‘sha o‘n kishiga ham izn berishdi. Rasululloh ushbu o‘n kishi ovqat tanovul qilgani kirishganda «Yenglar va Allohning ismini zikr qilinglar», dedilar. Ular ovqatdan yeyishdi. Bundan tashqari yana sakson kishi ham tanovul qildi. Bu Rasulullohning zohiriy mo‘‘jizalaridan biri edi. Imom Muslim  rivoyatlari.

561/5. Huzayfadan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Agar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga ovqat tanovul qilgani o‘tirsak, u zot ko‘llarini uzatmagunlaricha biz uzatmas edik. Bir gal u zot bilan birga taomda bo‘lganimizda, bir qiz kelib, ovqatga qo‘l uzatishga shoshayotganida u zot qo‘lidan ushlab chetga olib qo‘ydilar. Keyin bir a’robiy kelib, u ham uzatmoqchi bo‘lganida Rasululloh uning ham qo‘lidan ushlab, chetga olib qo‘ydilar. So‘ngra u zot: «Albatta shayton Alloh ismi zikr qilinmagan ovqatni o‘ziga halol qilib oladi. U (shayton) ovqatni halol qilish uchun bu qizcha bilan keldi. Men uning qo‘lidan tutdim. So‘ngra ovqatni halol qilish uchun bu a’robiy bilan keldi. Uning ham qo‘lidan tutdim. Mening nafsim Uning qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, u (shayton)ning ko‘li ular ikkovining ko‘li bilan mening kaftimdadir», dedilar. Keyin Alloh ismini zikr qilib, ovqat tanovul qildilar». Imom Muslim  rivoyatlari.

562/6. Umayya ibn Maxshiydan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘tirgan edilar. Bir kishi ovqat tanovul qilib, oxirgi luqma qolguncha Alloh ismini zikr qilmadi. Qachonki, oxirgi luqmani og‘ziga solayotganida
«Bismillahi avvalahu va axirahu» (ya’ni, avvali-yu oxiriga Allohning ismi bilan), deb aytdi. Buni kuzatib turgan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kuldilar, so‘ngra u zot: «Shayton uning ovqatiga sherik bo‘lib tanovul qilayotgan edi. Qachonki, bu kishi Alloh ismini zikr qilganda qornidagini qayt qilib yubordi», dedilar. Abu Dovud  va Nasaiy rivoyatlari.

Bu hadisning sharhida aytilishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu kishining «Bismillah»ni tark qilganini ish oxirida bildilar. Agar avvalda bilganlarida jim turmasdan eslatar edilar.

563/7. Oishadan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalardan oltitasi bilan ovqatlanayotgan edilar. Shunda bir a’robiy kelib, o‘sha ovqatdan ikki luqma bilan hammasini yeb qo‘ydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Agar u Allohning ismini zikr qilganida, sizlar to‘yar edingiz», dedilar. Imom Termiziy  rivoyatlari.

564/8. Jobirdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim ovqatlanayotganida Alloh ismini zikr qilishni unutsa, ovqatdan forig‘ bo‘lgandan keyin «Qul huvallohu ahad» ni o‘qisin», dedilar. Imom Termiziy  rivoyatlari.

Ulamolar taomning avvalida «Bismillah»ni aytish mustahab ekaniga ittifoq qilishgan. Agar avvalida qasddanmi, unutibmi, majburanmi, boshqa sabablarga ko‘ra ojiz bo‘libmi, «Bismillah»ni aytishni tark qilsa, so‘ngra ovqatlanish asnosida esiga tushib qolsa, yuqoridagi hadisga muvofiq «Bismillahi avvalahu oxirahu», deb aytish mustahabdir. Shu singari suv, sut, asal, sho‘rva va boshqa ichimliklarda ham ovqatga «Bismillah» zikr etilur. Ba’zi ulamolarimizning fikrlaricha, «Bismillah»ni balandlatib aytish mustahabdir. Chunki bunda boshqalarni ham ogohlantirib, ularning ergashishlariga targ‘ib bor.

Fasl: «Bismillah»ning sifati haqida gapiradigan bo‘lsak, undagi eng afzal lafz «Bismillahir rohmanir rohim», deb aytmoqlikdir. Agar «Bismillah», desa ham sunnat hosil bo‘lib, kifoya qiladi. Buni junub, hayzli ayol va boshqalar ham aytaverishadi. Ovqatlanayotganlarning har biri «Bismillah»ni aytishi lozim bo‘ladi. Agar (ko‘pchilik orasidan) bir kishi aytsa, boshqalarga ham kifoya qiladi. Xuddi salomga alik olish va aksa urganga javob qaytarishdagi kabi jamoadan bir kishining so‘zi kifoya qilganiga o‘xshaydi.