866/3. Anasdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rubay’ning singlisi Ummu Horisa bir kishini jarohatlab ko‘ydi. Shunda ular xusumatlashib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlariga borishdi. U zot: «Qasos, qasos», dedilar. Ummu Rubay’: «Ey Rasululloh, falon ayolga jazo berasizmi? Allohga qasamki, ayol jazolanmaydi», deganida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Subhanalloh! Ey Ummu Rubay’, qasos olish Allohning buyrug‘idir», dedilar. Imom Muslim  rivoyatlari.

867/4. Imron ibn Husayndan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Asirga olingan bir ayolning qissasi haqidagi uzun hadisda keltirilishicha, u ayol Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning tuyalarini minib asirlikdan qochib ketdi. Va agar Alloh uni qutqarsa, o‘sha tuyani so‘yishni nazr qildi. Bu haqda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga zikr qilinganida: «Subhanalloh! Mukofot qilgan narsasi muncha ham yomon», deb aytdilar. Imom Muslim  rivoyatlari.

868/5. Abu Muso al-Ash’ariydan (r.a.)  rivoyat qilingan izn so‘rash haqidagi hadisning oxirida Umarga (r.a.): «Ey Ibn Xattob, siz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalariga azob beruvchi bo‘lmang», deganlarida, u zot: «Subhanalloh! Men eshitgan narsamni ishonchli qilmoqni mahbub ko‘rdim xolos», dedilar. Imom Muslim  rivoyatlari.

869/6. Abdulloh ibn Salomdan (r.a.)  rivoyat qilingan uzun hadisda u zotga «Siz jannat ahlidanmisiz?» deyilganida, «Subhanalloh, biror kishiga bilmagan narsasini aytmog‘i lozim emas», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

312-bob Yaxshilikka buyurish va yomonlikdan qaytarish haqida

Bu hakda ko‘p narsalar kelgani va mavqei ulug‘, ammo aksariyat kishilar yengil sanashgani uchun bu bob ahamiyatlidir. Buni shu yerda batafsil tadqiq qilish imkoni bo‘lmadi. Lekin usul qoidalaridan birortasini buzmadik. Ulamolar bu to‘g‘rida turli narsalar tasnif etishdi. «Sahih Muslim» sharhining avvalida bu haqda biroz narsalarni jamladim. Bilish lozim bo‘lgan narsalardan ogoh etdim. Alloh taolo bu haqda quyidagi oyatlarni nozil qilgan: «Oralaringizdan yaxshilikka (Islomga) da’vat qiladigan, ibodat - itoatga buyuradigan va isyon-gunohdan qaytaradigan bir jamoat bo‘lsin. Ana o‘shalar najot topguvchilardir» (Oli Imron surasi, 104-oyat);«(Ey Muhammad), marhamatli bo‘ling, yaxshilikka buyuring» (A’rof surasi, 199-oyat); «Mo‘min va mo‘minalar bir-birlariga do‘stdirlar. Ular yaxshilikka buyuradilar, yomonlikdan to‘xtatadilar» (Tavba surasi, 71-oyat); «Ular bir-birlarini qilgan noloyiq ishlaridan qaytarmas edilar» (Moida surasi, 79-oyat).

870/1. Abu Said al-Xudriydan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Sizlardan bir kishi munkar (yomon ko‘rilgan) ishni ko‘rsa, qo‘li bilan o‘zgartirsin. Agar qodir bo‘lmasa, tili bilan. Agar qodir bo‘lmasa, qalbi bilan (o‘zgartirsin). Ana shu (qalbi bilan bo‘lgani) imoni zaifligidandir», deb aytganlarini eshitdim. Imom Muslim  rivoyatlari.

871/2. Huzayfadan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Jonim Uning ko‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, amru ma’ruf va nahiy munkar qilasizlar yoki Alloh taolo sizlarga iqob yuboradi. So‘ngra duo qilsangizlar ham ijobat etilmaydi», dedilar. Termiziy rivoyatlari.

872/3. Abu Bakr Siddikdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Bu zot: «Ey insonlar, sizlar Allohning «Ey mo‘minlar, o‘zingizni bilingiz! (Ya’ni, gunohlardan saqlaningiz!) Modomiki, haq yo‘lni tutgan ekansiz, adashgan kimsalar sizlarga zarar yetkaza olmas», degan so‘zini o‘qiysizlar. Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan «Agar ular zolimni ko‘rib, ko‘lidan tutmasalar (ya’ni, zulm qilishdan to‘xtatmasalar), Alloh barchalarini to‘plab birga jazolaydi», deganlarini eshitganman», dedilar. Abu Dovud, Termiziy, Nasaiy va Ibn Mojalar  rivoyati.

873/4. Abu Saiddan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Jihodlarning afzali zolim podshoh huzurida adolatli so‘z aytmoqlikdir», dedilar. Abu Dovud va Termiziylar  rivoyati.

Bu bob zikr qilganimizdan ham mashhurdir. Yuqorida kelgan oyatni ko‘pgina johil kimsalar noto‘g‘ri talqin qilishadi. To‘g‘ri ta’vili esa bunday: «Albatta sizlar buyurilgan narsalarni qilsangizlar, zalolatdagi kishining zalolati zarar bermaydi. Quyidagi oyat ham amru ma’ruf va nahiy munkarga buyurilganlar jumlasiga kirib, yuqoridagi ma’nolarga yaqindir: «Payg‘ambar zimmasida esa faqat (Alloh farmonini bandalarga) ochiq-ravshan yetkazishgina bordir» (Ankabut surasi, 18-oyat)».

Bilingki, amru ma’ruf, nahiy munkarning o‘ziga xos shart va sifatlari bordir. Bu yerda ularni mufassal aytish o‘rinli emas. Bu hakda eng yaxshi manba Imom G’azzoliyning «Ihyou ulumid-din» kitoblaridir. Men buning muhimlarini «Sharhi Muslim»da ham bayon etdim.

TILNI SAQLASH KITOBI

313-bob Tilni saqlash haqida

Alloh taolo Qof surasining 18-oyatida: «U biron so‘zni talaffuz qilmas, magar (talaffuz qilsa) uning oldida hoziru-nozir bo‘lgan bir kuzatuvchi (farishta u so‘zni yozib olur)»;   Val-fajr   surasining   14-oyatida  esa:   «Shak-shubhasiz,  Parvardigoringiz   (barcha narsani) kuzatib turguvchidir», deb aytgan.

Oldingi o‘tgan boblarda Alloh oson qilganicha mustahab bo‘lgan zikrlarni aytib o‘tdim. Endi lafz ahkomlarini jamlab, qismlarini bayon etish uchun makruh yoki harom bo‘lgan lafzlarni bularga qo‘shmoqni ham xohladim. Har bir diyonatli kishi muhtoj bo‘ladigan ana shu narsalarni zikr qildim. Ularning aksariyati ma’lum va mashhur bo‘lgani uchun ko‘pchiligidan dalillarni tark qildim. Allohning Uzi bu ishda tavfiq bersin.

Fasl: Bilingki, har bir mukallaf kishi manfaat (foydali) bo‘lgan so‘zlardan tashqari qolgan barchasida tilini tiymog‘i lozim bo‘ladi. Gapirish va gapirmaslik manfaatda barobar bo‘lib qolganida gapirmaslik sunnatdir. Chunki gohida muboh so‘zlar haromga yoki makruhga olib boradi. Aksariyat yoki ko‘p hollarda shunday bo‘ladi. Bundan saqlanishni esa biror narsaga tenglashtirib bo‘lmaydi.

874/1. Abu Hurayradan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kimki Allohga va oxirat kuniga imon keltirsa, yaxshi so‘z aytsin yoki jim tursin», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

Bu hadisi sharif sahih ekanligiga ittifoq qilingan. Buning ma’nosi: «Manfaat zohir bo‘lgan yaxshi so‘zni gapirsin. Qachonki, manfaat zohir bo‘lishida shak qilsa, gapirmasin».

Imom Shofeiy (r.a.): «Agar kishi gapirishni xohlasa, so‘zlashdan oldin fikrlamog‘i lozim. Agar manfaat zohir bo‘lsa, gapirsin. Agar shak qilsa, toinki zohir bo‘lgunicha gapirmasin», dedilar.