AHLI SUNNA val JAMOA -musulmonlarning asosiy va jumhur ommasi e’tiqod va amal qilib kelayotgan akdtsaviy va mafkuraviy mazhablarning jamlama nomi. Islomning dastlabki davrlarida boshqa mazhab va oqimlar kabi A.S.val J. ham bo‘lmagan. Birinchi hijriy asrning birinchi yarmi oxirlarida turli siyosiy sabablarga ko‘ra, musulmonlar safida ajralish paydo bo‘ldi. Avval xorijiylar toifasi, keyinroq shia va b. musulmonlar ommasidan ajrab chiqtsilar. Ularga o‘ziga xos nomlar berila boshladi. Har tomon o‘zining haqligani isbot qilish uchun o‘z fikrini, yo‘nalishini himoya qilib chiqqan, shu tariqa har guruhning o‘ziga xos aqidasi shakllana boshlagan. Boshqa firqalar ajralib chiqqach, qolgan musulmonlarning asosiy ommasi A.S.val J. deb atala boshlangan. Bu nomda Payg‘ambar (sav)ning sunnatiga amal qilish va musulmonlarning asosiy ko‘pchilik jamoasi ma’nolari aks etgan. Shuning uchun ham A.S.val J. ulamolari boshqa toifalarning hammasi b-n tortishganlar va ularning xato fikrlarini tanqid qilganlar. Avvalgi aqidaviy tortishishlar faqat Kur’on va hadis asosida bo‘lgan. Bu ma’noda hazrati Ali, Abdulloh ibn Abbos kabi sahobalar xorijiylarning boshliklari b-n olib borgan bahs va tortishuvlari A.S.val J.ning dastlabki dalil keltirish urinishlari bo‘lgan. Keyingi avlod musulmonlari ichidan Hasan Basriy va uning hamfikrlarini keltirish o‘rinlidir. A.S.val J.ga mansublikni bildiruvchi asosiy belgilar quyidagilardir: dastlabki to‘rt xalifa (Abu Bakr, Umar, Usmon va Ali) hokimiyati qonuniy ekanligini tan olish, oltita hadis to‘plami (al-Buxoriy, Muslim, at-Termiziy, Abu Dovud, an-Nasoiy, Ibn Moja to‘plamlari)ni sahih (ishonchli) deb bilish, to‘rt diniy-huquqiy mazhab - hanafiylik, molikiylik, shofi’iylik, xanbaliylikdan biriga mansub bo‘lishdan iborat. Islom davlatlari hududlarining kengayib borishi turli din, toifa, mazhab va mafkura tarafdorlarining musulmon bo‘lishi oqibatida aqidaviy masalalar yana ham murakkablashib ketdi. Buning ustiga turli tomonlardan musulmonlar aqidasini buzishga urinish va tanqid qilish ham avj oldi. Ana shunday murakkab holat A.S.val J. aqidasi va fikrlarini ilmiy asosda jamlash va tartibga solishni taqozo etdi. Bu ishni musulmon olamining mashriq tomonida Abu Mansur al-Moturidiy as-Samarqandiy va ikkinchi tomonida Abul Hasan aya-Ash’ariy uddaladilar. A.S.val J.ning aqidaviy masalalari o‘sha ikki olim shaxsiga nisbat berilib (ash’ariylar, moturidiylik) deb nomlanadigan bo‘ldi. A.S.val J. faqatgana aqida bobida emas, balki boshqa sohalarda ham o‘ziga xos mazhablarni birlashtirgan. A.S.val J.ning o‘ziga xos tafsir maktabi ham bor. Ularning mashhur tafsirlari jumlasiga Abu Mansur al-Moturidiyning "Ta’vilotu ahli sunna", Abul Barakot Nasafiyning "Madorikut Tanziyl", Ismoil Haqqiyning "Ruhul Bayan" tafsirlari va b. kiradi. A.S.val J.ning o‘ziga xos hadis sharhi maktabi ham yuzaga kelgan. Bu maktabning yirik namoyondalari ichida Asqaloniy, Badriddin Ayniy, Ali Qori kabilar bor. Shunga o‘xshash islomiy ilmlarning barcha sohalarida A.S.val J.ning o‘z maktablari bor. 20-a. oxirida islomning dunyodagi siyosiy o‘rni kuchayishi sharoitida sunniylik va shialik o‘rtasidagi munosabatlar ham keskinlashdi, bu hol mamlakatlar o‘rtasida (Eron-Iroq), shuningdek, turli mamlakatlarning ichki hayotida (Saudiya Arabistoni, Livan) ham ko‘zga tashlandi, biroq ular ko‘p holatlarda uchinchi darajali ahamiyat kasb etgan (Eron-Iroq) yoxud osongina hal etilgan. Sunniylikning ko‘pgina o‘ziga xos xususiyatlari hoz. vaqtda islomning haqiqiy demokratik din ekanligani isbot qilishda dalil sifatida ko‘rsatilmoqda. Sunniylar barcha islom olamidagi davlatlar aholisining ko‘pchiligini (Eron va Irokdan tashqari) tashkil etadi.