ABDULLOH ibn ABBOS (yoxud al-Abbos) Abul Abbos (619-686) - Muhammad (sav)ning amakivachchalari. A.i.A. nihoyatda ilmli bo‘lgashshgi tufayli "xabr al-umma"("jamoa donishmandi") laqabiga sazovor bo‘lgan. Muhammad (sav) va sahobalarning faoliyatlari, aytgan so‘zlari haqidagi hikoyalarini (hadislar) to‘plash fikri dastlab A.i.A.ga kelgan. A.i.A. Qur’onni tafsir qiluvchi, fiqhga oid masalalarni sharxdovchi (huquqga doir masalalar bo‘yicha uning o‘zi xulosa chiqargan), johiliyat davri tarixi, Muhammad (sav)ning g‘azotlariga oid hikoyalarni yetkazuvchi sifatida mashhur.

ABDULLOH ibn ABU BAKR (? - 632) - Abu Bakr Siddining o‘g‘li, payg‘ambarimiz (sav) ning qayin inilari. Islomning dastlabki yillarida musulmonlikni qabul qilgan. Hijrat chog‘i payg‘ambarimiz (sav) birodarlari Abu Bakr b-n uch kun Savr g‘orida qolib ketganlarida Abdulloh ularga ham yegulik keltirib, ham mushriklarning ishlaridan xabardor qilib turish b-n muhim vazifani ado etgan. Keyin u ham Makkadan ketib, "muhojir" degan nomga sazovor bo‘lgan. Makka fathida qatnashgan. Hunayn va Toif janglarida ishtirok etgan. Toifdagi muhosarada o‘q tegib, yaralangan.

ABDULLOH ibn MAS’UD, to‘liq ismi Abdulloh ibn Mas’ud ibn Rofiya ibn Habib al-Xuzaliy; kunyasi - Abu Abdurahmon (590-653) - sahoba, buyuk faqih va mujtahidlardan biri, Muhammad (sav) xizmatlarida turgan zotlardan. Shu sababli Qur’oni karimni hammadan yaxshi o‘rgangan, juda ko‘p hadis eshitgan va yod bilgan. Rasululloh og‘izlaridan eshitib hifz etgan, tafsir ilmining eng mohiri. A. i. M. Qur’oni karimni Makkada qurayshlar orasida eng avval yoygan, Maqomi Ibrohimda Rahmon surasini ochiq-oshkor o‘qigan. Badr va Uhud va b. barcha janglarda qatnashgan. Rasululloh (sav) vafotlaridan so‘ng Kufa xazinasining boshlig‘i bo‘lgan. Usmon (ra) davrida Madinaga kelib shu yerda 63 yoshida vafot etgan.

ABDULLOH ibn MUBORAK, to‘liq ismi Abu Abdurahmon Abdulloh ibn al-Muborak al-Xanzaliy al-Marvaziy (736-797) - ikkinchi darajali tobeinlardan; sufiy, muhaddis. Hadis, fiqxda zamonasining yetakchi olimi. Xorazm turkiylaridan Muborak ibn Vozihning o‘g‘li. Xurosonning ilmiy-madaniy markazi Marvda tug‘ilgan. Butun umrini haj, jihod, ilm va ibodat yo‘liga baxsh etgan. Ko‘p mamlakatlarga sayohat qilgan. Sayohatlarida Abu Hanifa b-n ko‘rishgan va uning eng mumtoz shogardlari safidan o‘rin olgan. Sufiylik, fiqh, hadisshunoslik, tarix, filologiya va tafsirga oid asarlar yozgan. 20 ming hadisni o‘z ichiga olgan 20 asarini Abu Hanifaning abvobi fiqhiga ko‘ra tartib etgan. Jihod haqida ilk asar ta’lif etgan va ilk daf’a Arba’in (qirq hadis) yozgan. A.i.M.dan bahramand bo‘lganlardan biri Ahmad ibn Xanbaldir. Imom Buxoriyning otasi -Ismoil A.i.M.ning shogardlaridan bo‘lgan. Tarsus (Suriya)dan qaytayotganda vafot etgan va Furot daryosining qirg‘og‘idagi Xish sh.da dafn etilgan. Uning "Kitob az-zuhd varraqoiq" nomli 16 juzdan iborat kitobi bizgacha yetib kelgan.

ABDULLOH ibn UMAR, to‘liq ismi Abdulloh ibn Umar ibn al-Xattob al-Adaviy, kunyasi - Abu Abdurrahmon (taxm. 612-693) - ashobi kiromning eng yuksak olim va mujtahidlaridan biri. Hijoz fiqhi va hukuqining tamal toshini qo‘ygan zot. Oltmish yil fatvo berish b-n shug‘ullangan. Abu Hurayra (ra)dan so‘ng Rasuli Akram (sav)dan eng ko‘p - 2630 hadis rivoyat etgan. Otasi Umar (ra) b-n Madinaga hijrat qilgan, Usmon (ra) vafot etgach xalifalik taklif qilingan, ammo bu rutbadan bosh tortgan.

ABDULLOH NADIM, to‘liq ismi - Abdulloh ibn Misboh Ibrohim al-Idrisiy an-Nadim (1845-1896) - misrlik jamoat arbobi, ma’rifatparvar, mutafakkir. Arablar ozodlik harakatining namoyandalaridan biri. Qohiradagi al-Azhar un-tida o‘qigan. 80-ylarda A.N. taraqqiyparvar va vatanparvar ziyolilar b-n birgalikda inglizlar asoratiga qarshi kurashda faol qatnashgan, jurnallar nashr etgan. Islomning axloqiy ta’limotiga asoslangan ijtimoiy tenglik va adolat g‘oyalarini targ‘ib qilgan. Bir qancha vatanparvarlar qatori A.N. ham o‘lim jazosiga hukm qilingan, lekin u qochib, 9 y. muhojirlikda ta’qib ostida yashagan. A.N. 20 dan ortiq asar yozgan. Ular orasida "Sulofat an-nadim fi muntaxabat as-sayid an-Nadim ibn Misboh" ("An-Nadim ibn Misboh tanlangan asarlarida do‘st uchun shirin may"), "Xoni an-Nadim" ("Nadimning nolalari") kabilar ayniqsa mashhur. Umrining oxirgi yillarini Istanbulda o‘tkazgan va shu yerda vafot etgan.

ABDURAHMON ibn AVF (taxm. 579-654) -sahoba; makkalik ilk (Xadichadan keyin) sakkiz musulmonning beshinchisi. Asharai Mubashsharalardan. A.i.A. ham Habashistonga, ham Madinaga ko‘chgan muhojirlardan. Badr, Uhud va b. janglarda Muhammad (sav)ning yonlarida bo‘lgan.- Uhud jangida yigirma joyidan yaralangan. Dastlab faqir edi, so‘ngra tijorat b-n shug‘ullanib boyib ketgan. Xayr-ehsonni ko‘p qiladigan, bu odatni yaxshi ko‘radigan zot bo‘lgan. Bir kunda o‘ttiz qulni ozod qilgan. Mol-dunyosining bir qismini hayotligida musulmonlarga tarqatgan, bir qismini  g‘oziylarga vasiyat qilib qoldirgan. Umar (ra)dan so‘ng xalifa bo‘lishni istamagan, hakamlik qilgan. Usmon (ra)ni xalifa etib saylagan va hammadan oldin unga bay’at qilgan.

ABDURAHMON ibn SAMUR al-ANSORIY (? - 670) - sahobalardan. Tobuk g‘azoti, Iroq, Sijiston, Xuroson va b. mamlakatlarni fath etishda qatnashgan. Seyiston noibi (653-666). Basrada vafot etgan. Mahmud ibn Valining yozishicha, uning qabri Marvi Shohijahon (Marv)da joylashgan.

ABDUSSALOM al-MUBORAKPURIY, to‘liq nomi Abulhuda Muhammad Abdussalom ibn ash-Shayxxon Muhammad (1872-1924) -hadisshunos, tarixchi. Hindistondagi Muborakpur kishlog‘ida, ziyoli, taqvodor oilasida dunyoga kelgan. Qur’oni karim, hadisi sharif, tafsir, fiqh, tarix, hikmat va tabobat ilmlari bo‘yicha zamonasining eng yirik allomalaridan ta’lim olgan. 22 yil davomida boshlang‘ich va oliy madrasalarda, so‘ng umrining oxirigacha "Dor ul-hadis ar-rahmoniyya" un-tida mudarris. Uzoq yillar olib borgan tadqiqotlariga tayanib, islom ilmi va tarixga doir bir qancha asarlar yaratgan. Ulardan "Siyrat al-Imom al-Buxoriy" islom olamida mashhur bo‘lib, hadis ilmi va muhaddislar xususidagi asarlarning eng batafsili va mukammali hisoblanadi. Bu asar 1955-86-y.larda Banorasda ikki marta nashr etilgan.

ABDULXOLIQ G’IJDUVONIY - q.G’ijduvoniy.