ISTIHSON (arab. - bir narsani yaxshi deb hisoblash, yaxshilash, ma’qullash) - fiqxga oid tushuncha; shariat masalalariga qiyosiy tatbiq etishda kelib chiqishi mumkin bo‘lgan xulosalardan musulmonlar jamoasi uchun qaysinisi yaxshiroq, foydaliroq, ma’qulroq bo‘lsa, o‘shanisini qo‘llash tamoyili. Buni shariatga Abu Hanifa (ra) kiritgan. Tajriba asosida, k,iyos bo‘yicha qabul qilingan rasmiy qaror maqsadga muvofiq bo‘lmasa yoki zarar keltirsa I. qo‘llaniladi. Mas., shariat kishi o‘zida yo‘q narsani sotishdan qaytargan, lekin I.ga, asosan, kosiblar, zargarlarga ruxsat bergan. Zero kosib, zargar xaridor ila hali tikilmagan mahsi, qilinmagan taqinchoq uchun savdolashadi. I. tamoyili kishilarning hayotdagi ehtiyoji va urf-odatlariga moslashtirilgan.

ISHOQ (as) - Qur’onda nomi zikr etilgan payg‘ambarlardan biri; Ibrohim (as)ning Sora ismli ayolidan tug‘ilgan o‘g‘li. "Bani Isroil" qavmining barcha payg‘ambarlari I. (as) avlodidandir. Rivoyatga ko‘ra, yoshi 90 ga yetgan Sora I.(as)ga homilador bo‘ladi va u tug‘ilgach, unga "Yashak" (arabcha "yazxak" - "kuladi" ma’nosida) deb nom qo‘yadi. Bunday nomlanishidan maqsad, ota-onasi shu yoshga yetganda farzand ko‘rganini eshitgan barcha odam taajjublanib kulishi tabiiy edi. I. (as) voyaga yetgach, Rifqa nomli qizga uylanadi va undan egazak farzand ko‘radi. Ular Iysu va Yaqub edilar. Rivoyat qilinishicha, I.(as) 180 yil umr ko‘rgan, Madinatul Xalilga dafn etilgan. I.(as) haqida Soffot surasi 112-113-oyatlarda va Sod surasi 45-47-oyatlarda bayon qilingan.

ISHOQ ibn IBROHIM ash-SHOSHIY (? -937) - faqih. Shoshda tug‘ilib, dastlab shu yerda ta’lim olgan. So‘ngra Misrga borib qozilik ishlari b-n shug‘ullangan, ba’zi idoralarni boshqargan. Shoshiy umrining oxirigacha shu yerda yashagan. Uning "Fiqh usuli" degan asari bo‘lgan. Bu asar "Usul Shoshiy" nomi b-n shuhrat topgan.

ITTIHOD (arab.- birlashish) - tasavvuf tushunchasi. Sufiyning jazavaga tushish holatida xudo b-n ruhan "qo‘shilib ketishi" tushuniladi. Sufiylar xudoga bo‘lgan muhabbat (ishq)ni I.ning zaruriy qismi deb qaraydi. I. turli davrda turlicha talqin qilingan. Sunniy tasavvufda I. qatiy rad etilgan.

IFRIT (ko‘pligi afarit; "qudratli", "g‘alaba qiluvchi") - eng serjaxd, ayyor va kuchli jinlar nomi. Ko‘plikda (afarit) ba’zan jinlar va shaytonlarning umumiy nomi hisoblanadi. Qur’onda "Jinlardan I." Sulaymon (as)ga Saba malikasining taxtini keltirishga otlanadi (27:39). Ko‘pincha folklor va xalq adabiyotida haqiqiy shaxs sifatida uchraydi (mas., "Ming bir kecha" ertaklarida). So‘ngti o‘rta asrlarda Misrda Ilar qatl etilgan, zo‘rlab o‘ldirilgan kishilarning ruhlari hisoblangan.

IFTOR (arab. - og‘iz ochish, ro‘zani ochish) -islomda ro‘za tutish b-n bog‘liq odat. Ro‘za kunlari ko‘pchilik ishtirokida ziyofat -iftorlik o‘tkazilishi islomda savob ishlardan sanaladi. Imom Termiziy rivoyat qilgan hadisda "Kimiki bir ro‘zadorni og‘zini ochirsa, unga ham ro‘za tutgan kishining savobi berilur" deyilgan. Demak, savob bo‘lishi uchun ro‘zador og‘zini ochirish lozim ekan.

IXVON as-SAFO (arab. - sof birodarlar) - 9-a.da Basrada paydo bo‘lgan diniy-falsafiy maktab. Uning vakillari o‘z nomlarini e’lon qilmasdan 52 ta risola yozib tarqatgan. Ularning maqsadi falsafiy, tabiiy-ilmiy bilimlarni yoyish bo‘lgan. "Risolalar to‘plami" 10-a.da Movarounnahr va Xurosonda keng tarqalgan. U chuqur falsafiy mazmunga ega bo‘lib, omma uchun emas, ziyolilarga mo‘ljallangan. Bu to‘plam bizgacha yetib kelgan va 1995 y.da Eronda chop etilgan. 1150 y.da xalifa Mustanjid risolalarning barchasini yondirishga buyruq bergan, lekin ko‘p nusxalari saqlanib qolgan, forsiy va turkiyga tarjima qilingan. Risolalar riyoziyot va mantiq, tabiatshunoslik va ruhshunoslik hamda ilohiyot va shariatga bag‘ishlangan. I.as-S. vakillari o‘zi orzu qilgan insonni tarbiyalash tizimini ishlab chiqqan. I.as-S. risolalari barcha musulmon mutafakkirlari va tasavvuf ahliga katta ta’sir ko‘rsatdi. 16-a. oxiriga kelib mustaqil yo‘nalish sifatida yo‘qolib ketgan.

ISHROQ ("sharqiy munavvarlik") -sufiylikdagi - falsafiy ta’limot; Yahyo as-Suxravardiy (1191 y. v.e.) tomonidan ishlab chiqilgan. Yorug‘lik va zulmat ramzlaridan, shuningdek, zardushtiylikdagi muqaddas kitoblardan olingan obrazlardan keng foydalanib as-Suxravardiy aslini olganda o‘ziga xos ta’limot yaratgan. I. haqidagi ta’limotga asosan har qanday mavjudlikning manbasi va energiyasi "Oliy nur" (nur al-anvar; fors. - xorra) bo‘lib, u o‘zining borlig‘i b-n birinchi maxluq - "farishta", Baxman nurini "yoritadi".
I. ta’limotiga ko‘ra bayon etilgan dunyo manzarasi sufiyning o‘ta berilib zikr tushishi paytida o‘ta sezgir va ongli bilimga ega bo‘lishi mumkinligiga isbot bo‘lib xizmat qiladi. Sufiyning ruhi moddiy olamning har xil "chiqitlari"dan zohidlik tajribasi orqali poklangach, ilohiy nur b-n "nurlanadi", u "dunyoning sir-asrorlaridan" boxabar bo‘ladi va o‘z manbasi tomon uchib, u b-n qo‘shilib ketadi.

ISHQ (arab. - muhabbat) - tasavvufda Allohga bo‘lgan ishq. Alloxdan o‘zga har qanday mahbubga bo‘lgan ishq yoki muhabbat soliklar nazdida majoziy ishq sanalgan. Tasavvufona bitilgan g‘azal va boshqa turdagi she’rlarda majoziy ishq orqali haqiqiy ishq tarannum etiladi.

I’JOZ al-QUR’ON - islom aqidasida Qur’oni karimni mo‘jizakor va beqiyos ekanligani anglatuvchi atama.