MUROBITLAR (arab. - rabotda yashovchilar) Shim. Afrikadagi zohid, darvishlarning harbiylashgan diniy jamoasi a’zolari. 11-12-a.larda M. Marokashni zabt etgan va Al-Murobitun sulolasi va davlatiga asos solgan. Keyinroq musulmon avliyo, yo‘lboshchilarini yoxud   darvish   jamoalarining tashkilotchilarini ham M. deb atashgan.

MURTAD (arab. - orqaga qaytgan, chekingan) islom tarixida dindan qaytgan, undan voz kechgan, chekingan odam. Bunday odamlar eng katta gunox (q. Kabira) qilgan hisoblanib, o‘limga hukm qilingan.

MURSHID (arab. - yo‘l ko‘rsatuvchi) -tasavvufda tariqat odoblaridan saboq beruvchi pir, shayx va ustoz.

MUSAYLAMA (asl ismi Maslama: 633 y. v.e.) - Arabiston ya.o.da Muhammad (sav) vafotlaridan so‘ng, payg‘ambarlikni da’vo qilganlardan biri, Yamoma vohasida yashagan Bani Hanifa qabilasining diniy rahnamosi. Xalifa Abu Bakr (ra) davrida u mutanabbiylar (soxta payg‘ambarlar) safiga kiritilgan va musulmonlarning bu qabilaga qarshi jangada halok   bo‘lgan.   Musulmonlarga   qarshi kurashgani uchun keyingi davr diniy adabiyotida uni kamsitish  maqsadida M.   (Maslama ismining arabcha kichraytirilgan shakli) deb atalgan.

MUSALLO (arab. - namoz o‘qish joyi; fors. -   namozgoh) - 1) dastlab, masjid so‘zining sinonimi, so‘ngra ro‘za va kurbon hayitlarida namoz o‘qiladigan joy.  Bu joy shahardan tashqaridagi ochiq maydon bo‘lib, hayit kuni minbarni ham olib chiqishgan. M. O’rta Osiyo (Buxoro)da 20-a.ning boshigacha mavjud bo‘lgan. 2) Joynamoz, sathi tiz cho‘kib, sajda qilish va M.ga burun va peshonani tekkizish uchun etarli bo‘lishi shart. Qiblaga qaratiladigan tomoniga mehrob tasviri ip yoki ipak b-n tikilgan bo‘ladi. Ammo namoz o‘qish uchun albatga M. bo‘lishi shart emas, uning o‘rnida kiyim-kechak, hatto daraxt barsharini ham ishlatish mumkin, toza-pokiza joy bo‘lsa, kifoya.

MUSANNAF  (arab.  - tanlab  olingan, tanlangan) - hadis to‘plamlarining maxsus turi.  Unda  hadislar musnad  turidagi to‘plamlardan farq qilgan holda mavzular bo‘yicha to‘plangan bo‘ladi. Shuning uchun ma’lum soha yoki mavzuga oid hadisni qidirib topish M. to‘plamlarida nisbatan osonroq bo‘lgan. Musnad tarixan ilgariroq, M. esa, keyinroq vujudga kelgan. Buxoriy, Muslim, Ibn Moja, Abu   Dovud,   Termiziy,   Nasaiy   hadis to‘plamlari M. turidagi to‘plamlarning eng mashhurlaridan hisoblanadi

MUSLIM (arab. - o‘zini Allohga bag‘ishlagan) -   musulmon.   M.ning      ko‘plik   shakli (muslimun)ni  buzib talaffuz  qilinishi tufayli Eronda "musalmon", O’rta Osiyoda "musulmon", Rossiyada "basurman" atamalari kelib chiqqan.

MUSNAD (arab. - asoslangan, dalillangan, ya’ni isnodga asoslangan) - 1) hadis to‘plamlarining ilk turi. M.da musannafdan farq qilgan holda, hadislar ularni bir-biridan eshitgan shaxslar silsilasiga asoslangan holda (har bir hadis uni xabar qilgan shaxsning ismi b-n bog‘langan holda) joylashtirilgan. Shariatning ilk vakillari -   molikiylik va hanbaliylik mazhablarining asoschilari   Molik   ibn   Anas   va Ibn Hanbalning hadis to‘plamlari M. turidagi to‘plamlardir. Musnad 3 xil ma’noda qo‘llaniladi:
1.   Sanadlarning bir-biriga bog‘lanishi.
2.   Kitoblarning nomi, mas., Musnad Ahmad ibn Hanbal.
3.   Umumiy shaklda, hadis roviylarining o‘zidan yuqorisidagilar ham M. deb ataladi.

MUSO (as) - Qur’onda nomi tilga olingan payg‘ambarlardan  biri.   Misr  iodshosi (Fir’avn) Ramses II davrida tavallud topdi. Rivoyatga ko‘ra, Ramses II folbinlari "Bani Isroil" qabilasida bir go‘dak tug‘ilib, u voyaga etgach, podshohning taxtdan ketishiga sabab  bo‘ladi deb aytganlar. Shunga ko‘ra, Fir’avn amri b-n barcha tug‘ilgan o‘g‘il farzandlar qatl etila boshlagan. M. (as)ning onasi Alloh amri b-n uni bir sandiqqa solib, Nsht daryosiga tashlaydi. Bu   hakda Qur’onda Qasos surasi, 7-11-oyatlarda  bayon  qilingan.   Bolani Fir’avnning xotini topib olib tarbiya qildi. Yosh M. (as) bir misrlik b-n urishib uni o‘ldirib qo‘yadi va Madyanga qochadi (Qasos surasi 12-51-oyatlar) u yerda uylanadi. Ba’zi rivoyatlarda M. (as) Shuayb (as)ning qiziga uylanganligi aytiladi. Bir necha yildan so‘ng Misrga qaytadi. Yo‘lda qorong‘ida adashib qolib, olov ko‘rinayotgan joyga yaqinlashadi. Bu yerda Alloh nidosini eshitadi va u payg‘ambarlikka ixtiyor etiladi. Unga yolg‘iz Allohga ibodat qilib, Fir’avn va uning xalqini iymonga da’vat etish buyuriladi. M. (as)ga  birodari  Xorun  yordamchi   qilib beriladi. Misrga qaytib kelgan M. (as) zolim Fir’avnni hidoyatga chaqirib, pand-nasihatlar qiladi. Biroq, Fir’avn va atrofidagilar M. (as) so‘zlarining rostligi, haqiqatan ham payg‘ambar ekaniga ishonmaydilar. M. (as)ning qo‘lidagi   tayoqning   ilonga   aylanishi, cho‘ntagidan qo‘lini chiqarganda,  oyna kabi yaltirab  ko‘zlarni  qamashtirishi  kabi mo‘‘jizalarini   shunchaki    "sehr"   deb hisoblaydilar  (A’rof surasi   106-126- oyatlar). Fir’avn M. (as)ning qavmi bo‘lmish "Bani   Isroil"ga   nisbatan   tazyiqni kuchaytiradi.  Shunda Alloh Misrga turli ofatlar yubordi. M. (as) o‘z qavmi b-n yurtni yashirincha tark etib, Falastin tomon ketadi. Fir’avn ularning izidan tushadi, lekin qo‘shinlarini Qizil dengiz yutib yuboradi (Yunus   surasi  90-92-oyatlar).   M.   (as) Muhammad(sav)ning  o‘tmishdoshi  bo‘lgan haqiqiy payg‘ambar sifatida ulug‘lanadi. Unga Tavrot kitobi nozil etilgan. Biroq yahudiylar, bu kitobdagi ma’lumotlarni, nasihatlarni buzgan, deb nakd qilinadi. M. (as) Nabu tog‘iga borib, o‘sha yerda vafot etgan.

MUSTAKRAH (arab. noloyiq, nomaqbul hisoblangan) - uni qilgandan ko‘ra qilmagani yaxshiroq bo‘lgan amallar. Taomni katta-katta yeyish, ko‘chada ovqatlanish, baland ovozda kekirish, uvlab esnash kabilar M.ga kiradi.