MUSTAHAB (arab. - sevilgan, yoqtirilgan)  -   shar’iy amal; uni bajargan kishi savobli bo‘ladi, bajarmagan kishi gunohkor bo‘lmaydi. Shar’iy  hukmlar  kitoblarida mo‘min-musulmonlar qilipshari ma’qul bo‘lgan o‘nlab M. amallar (nafl namozlarini o‘qish, nafl
ro‘zasini tutish, sadaqalar berib yurish, turmushda oddiy odob qoidalariga rioya etish, atrofdagi odamlar uchun turli foydali ishlar
qilish va h. k.) ko‘rsatib o‘tilgan.

MUSULMON - q. Muslim.

MUSULMON BIRODARLAR - q. Ixvon al-muslimun.

MUSHAF (arab. - sahifalangan) - xalifa Abu Bakr Siddik, (ra) davrida Kur’onni kiyik terisidan bo‘lgan sahifalarga yozilgan to‘plami, sahifalangan Kur’on. Xalifa Usmon ibn Affon (ra)ning davrida ko‘chirilgan Qur’on nusxalari M.lar deb nomlangan. Keyinchalik kitob shaklidagi Qur’onning har bir nusxasi M. deb nomlanavergan. Shu ma’noda M.larning tahoratsiz ushlash, ular b-n tahoratxonaga kirish man qilinadi. Toshkentda O’zbekiston musulmonlari idorasida saklanadigan Qur’onning qad. qo‘lyozmasi (7-a.) ham M. nusxalaridan biridir.

MUTAASSIBLIK - o‘z e’tiqodi to‘g‘riligiga o‘ta qattiq ishonish, boshqa diniy e’tiqodlarga murosasiz munosabatda bo‘lish. M.ka yo‘liqqan odamlar yoki ularning guruxlari jamiyatda beqarorlikni vujudga keltirishga urinadi. Insoniyat tarixida bunday e’tiqoddan g‘arazli maqsadlarda foydalanilgan. M.ning paydo bo‘lishiga diniy zidtsiyatlar, shuningdek, ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy muammolarning hal qilinmagani ham sabab bo‘lishi mumkin. Islom dini M.ga xayrixohlik bildirmaydi. Aksincha, teran o‘ylashga, boshqalarga nisbatan murosali bo‘lishga chaqiradi.

MUTAVALLI (arab. - ishboshi, boshqaruvchi) -   islom tarixida vaqf mulkiga va undan keladigan daromadga vasiylik qiluvchi, uni taqsimlovchi diniy amaddor. Vaqf yerlarini ijaraga berish, vaqf mulkida xo‘jalik ishlarini yuritishni ham M. bajargan. Xorijiy Sharq mamlakatlarida M.lar hozir ham bor, ular vaqflarni boshqaradi. Ayrim musulmon mamlakatlarida M. yirik ziyoratgohlar (maqbara, mozor va b.)ni, ulardan keladigan daromadlarni ham boshqaradi. O’zbekistonda masjidning xo‘jalik va moliya ishlarini boshqaruvchilar M. deyiladi.

MUTAKALLIMLAR - musulmon ilohiyot olimlari. Ular islom diniy-aqidaviy ta’limoti - kalomni asoslab bergan. Hoz. islom ruhoniylari va ulamolariga nisbatan M. atamasi qo‘llanilmaydi, u tarixiy tushunchaga aylangan (yana q. Ash’ariylar).

MUT’A (arab. - vaqtincha foydalaniladigan narsa) - shialikdagi ma’lum mablag‘ evaziga qilinadigan muvaqqat nikoh. M. asosida shialik shariati qozi tasdiklagan rasmiy shartnoma asosida erkaklarga vaqtincha xotin olishga ijozat beradi. M.ning muhlati 1 kundan 99 y.gacha belgalanishi mumkin. M. nikohdik xotin va undan tug‘ilgan bolalar qonuniy xotin va undan tug‘ilgan bolalardan hukuqiy jihatdan cheklanganroq bo‘lgan. Qiz bolaga M. nikohidan o‘tish taqikdangan. M. nikohi shialik tarqalgan xorijiy mamlakatlarda hozir ham amalda, lekin u ko‘pincha yashirin qilinadi. Axli sunna val jamoaning to‘rttala mazhabida ham M. harom deyilgan. Ya’ni, M.ni zino-noshar’iy jinsiy aloqa deb e’tiborga olingan. Bunga Qur’on va sunnatdan dalillar keltirilgan.

MUFID, ash-Shayx Abu Abdulloh Muhammad ibn Muhammad al-Ukbariy al-Horisiy (948 yoki 950-1022) - shialikdagi mashhur ilohiyotchi va faqih, imomiylikning nazariyotchisi va faol targ‘ibotchisi. Otasi Vosit sh.da o‘qituvchi bo‘lgan, uning birinchi laqabi - Ibn al-Mu’allim ("muallimning o‘g‘li") shundan. Bag‘dodda mashhur ilohiyotchi, faqixlardan ta’lim olgan. Mohir suxandon bo‘lgan M. imomiy ilohiyotchilar peshvosiga aylangan. Uning targ‘ibotchilik faoliyati Buvayhiylar rahnamoligida o‘tgan, shu tufayli imomiylar aqidalari Iroqda, ayniqsa Bag‘dodda keng tarqalgan. Bu esa, shialar va sunniylar o‘rtasida qonli to‘qnashuvlarga olib kelgan. Diniy nizolarga barham berish uchun xalifa shialarning g‘oyaviy rahbari M.ni Bag‘doddan badarg‘a qilishga majbur bo‘lgan. M. Bag‘dodda vafot etgan, o‘z hovlisiga dafn etilgan, bir necha yildan so‘ng uning hoki al-Mashhad (al-Kozimayn)ga ko‘chirilgan. Uning qabri hozirgacha ziyoratgoh sanaladi.
M. 200 ga yaqin asar yozgan (shundan 25 tasi saqlangan). Uning bir qancha asarlari imomiylik nazariyasi, ilohiyot va fiqh, Qur’on tafsiri va hadislar, shialar tarixi, imomlar hayoti va b. ga doir.

MUFTI, m u f t i y (arab. - fatvo beruvchi, diniy masalalarda qaror chiqaruvchi) - shariat bilimdoni. M. diniy-huquqiy masalalarni izohlash, talqin qilib berish, shariatni tatbiq etish borasida hal qiluvchi huquqqa ega. Odatda, uning fikr va qarorlari fatvolarda bayon etilib, musulmonlar uchun qo‘llanma hisoblanadi. Ilk bor M.lar hokimlar va qozilar huzuridagi maxsus maslahatchilar sifatida xalifa Umar II (717-720) tomonidan Misrda tayinlangan. Har bir musulmon mamlakatda bosh M. bo‘lib, u katta obro‘ga egadir. M. davlat muammolariga oid (diniy jihatdan) ham, sof diniy masalalar bo‘yicha ham (mas., diniy bayramlar va ro‘zaning boshlanish vaqti haqida) qarorlar chiqaradi. So‘nggi paytlarda aksar musulmon mamlakatlarida dunyoviy hokimiyat va aholi keng ommasining turmushdagi, iqtisodiyot hamda siyosatdagi ko‘p yangiliklarga munosabati M.ning qanday fatvo chiqarishiga bog‘liq bo‘lib qolmokda. Musulmon mamlakatlarida M.lik hukumat tayinlaydigan rasmiy lavozim hisoblanadi.
O’zbekiston musulmonlari idorasiga ham M. boshchilik qiladi. U Ulamolar kengashi yig‘ilishida 5 yil muddatga saylanadi