SAJDA (arab. - ibodatda yerga egalish, yerga bosh qo‘yish) - namoz o‘qishdagi holatlardan biri. Har bir rakaatdagi oxirga harakat, bunda namoz o‘qiyotgan dindor tiz cho‘kkan holda oldinga egilib boshini yerga qo‘yadi (ya’ni S. qiladi) va uch bor subhana robbiyal a’lo deb tasbeh o‘qiydi.

SAJJODA ("ta’zim qilmoq", "tiz cho‘kmoq", boshqa nomlari: musallo, bisat, xasir, xumra (arab.), joynamoz (fors.), namozlik (turk.) -q. Joynamoz.

SAJOX - soxta payg‘ambar ayol. O’zini xudoning elchisi deb e’lon qilgan va islomni qabul qilgan arablarning bir qismini yo‘ldan urishga erishgan. S. tag‘libiylar orasida voyaga yetgan va ular orasida tarqalgan xristianlikdan yaxshi xabardor bo‘lgan. Muhammad (sav) hayotliklari chog‘idayoq u xudoni "bulutlar egasi" deb atab, undan xabarlar kelayotganini bildirgan. "Vahiylar"ni qofiyali saj’ usulida, maxsus minbardan turib aytgan, ibodatga chaqiruvchi muazzini ham bo‘lgan. Irokdan S. bir guruh tarafdorlari b-n o‘zining qadrdon tamim qabilasi hududiga ko‘chib o‘tgan, u yerda qabilaning o‘zaro kurashayotgan qismini birlashtirishga muvaffaq bo‘lib, ularni harbiy yurishlarga boshlab boradigan siyosiy rahbarga aylangan. Bir necha muvaffaqiyatsizliklardan so‘ng 633 y. tamimiylar Yamomaga bostirib kirganlar. Bu yerda hanifa qabilasi boshlig‘i, "payg‘ambar" Maslama (Musaylima) ichki nizolarni tinchitish va musulmonlarning hujumlarini qaytarish b-n band edi. U Yamomadan olinadigan ikki hosilning yarmini berish evaziga tamimiylardan qutulgan. S. b-n Maslama o‘rtasida yana qandaydir bir vaqtinchalik shartnoma ham tuzilgan. Musulmon rivoyatlariga ko‘ra, ular o‘rtasida nikoh shartnomasi tuzilib, musulmonlar b-n bo‘lgan jangda S. Maslama yonida halok bo‘lgan. Aslvda esa, S. Yamomaga qilingan yurishdan so‘ng Iroqqa qaytib, keyinchalik o‘sha yerda islomni qabul qilgan.

SAID ibn ZAYD (taxm. 600-671) - sahoba, makkalik ilk musulmonlardan. Asharai Mubashshara axlidan. Otasi Zayd Banu Adaviy urug‘idan bo‘lgan. Saidning bobosi johiliya davrida Makkadaga boshlikdardan hisoblangan. S. ibn 3. Umar (ra)ning pochchasi edi. Zavjasi Fotima b-n ikkisi Umar (ra)dan avval musulmon bo‘lishgan, Habashistonga ham birga ko‘chishgan. Talha b-n birga Shomga jo‘natilgani uchun Badr jangida qatnashmagan. Lekin g‘animatlardan uning ulushi ajratilgan. Boshqa janglarda qatnashgan. Xalifa Abu Bakr Siddiq davrida Shom fathida ishtirok etgan. S. ibn 3. saxiy, ibodatga qattiq berilgan, taqvo sohibi, mujohid bir zot bo‘lgan. Dunyo ishlariga ahamiyat bermagani uchun biror vazifa olmagan. Madina yaqinidagi Aqiq degan joyda vafot etgan. S. ibn 3. Rasuli Akramdan to‘rt hadis rivoyat qilgan.

SAID ibn al-OS (625-679) - sahoba. Islom amirlaridan. Umar (ra) huzurida tarbiya topgan. Usmon (ra) uni Kufaga amir qilib tayinlagan. Hazrat Usmon (ra)ga qarshi uyushtirilgan fitnada uni himoya qilgan. Usmon (ra) shahid bo‘lganidan so‘ng (658) Makkaga ketgan. Muoviya xalifalik zamonigacha (661) u yerda qolgan, so‘ng to umrining oxirigacha Madinaga voliy bo‘lgan. Tabariston (Eronning shimolida) fathida qatnashgan. Usmon (ra) huzurida bo‘lib, Qur’oni karimni jamlash va kitob holiga keltirishda faoliyat ko‘rsatgan. Uning Madinada qurgan qasri hozirgacha saklanib qolgan.

SAYID OTA, Sayid Ahmad ibn Sayid Abu Bakr (? - 1292 yoxud 1311) - yassaviya tariqatining yirik vakili. Toshkentda tavallud topib, ta’lim olgan. Zangi otaning 2-xalfasi (shogirdi). S.o. nafaqat solih amallari, tariqat yo‘lida chekkan zaqmatlari, balki jihodda ishtirok etganligi b-n ham mashxur. Umrining oxirida Toshkentdan Orolga ko‘chib borib, o‘sha yerda vafot etgan.

SAYYID - qabila boshlig‘i, janob, rahbar. Arabistonda johiliyat davrida qabila zodagonlari vakili, boshlig‘i. Kur’on va hadisda bir necha ma’nolarda kelgan. Ba’zi hadislarda insonga nisbatan rabb ("janob") istilohini S. istilohi b-n almashtirish lozimligi aytilsa, boshqa bir hadislarda keltirilishicha, Rasuli Akram (sav) o‘zlarini S. deb atashlarini man etganlari, chunki S. - faqat Alloxdir deganlari rivoyat qilinadi. Asta-sekin shialar tashviqoti ta’sirida S. istilohi Payg‘ambar (as) avlodlariga, Xusayn avlodlariga nisbatan qo‘llaniladigan bo‘lgan. Ular musulmon jamiyatida imtiyozli ijtimoiy tabaqani tashkil qilib, dindorlar orasida katta obro‘-e’tiborga ega bo‘lishgan. Xalq S.larni ko‘pincha avliyolar qatoriga qo‘ygan. Avliyo ayollarni Sayyida deb atashgan. S. istilohi musulmon hukmdorlarining rutbalarida keng qo‘llanilgan. Bu bir tomondan Payg‘ambar (as) b-n qarindoshlikka da’vogarlik qilish b-n bog‘liq bo‘lsa (Dexli Slari, Buxoro amirlari, Xiva xonlari va b.), ikkinchi tomondan S.ni johiliyat davridagi ma’nosini saqlab qolishda va uni qo‘llashda ko‘rinadi, xususan S. istilohi musulmonlar hukmronlik qilgan Ispaniyada 10-11-a. boshlarida hukmdor devoniga qurilgan (S.; as-Sayyida al-Kubro, as-Sayyida al-Valida - "hokim onasi"), Bahrayndagi Qarmatlar davlatida oqsoqollar kengashining 6 a’zosini anglatgan, Masqatn sultonliga hukmdorlari S. deb atalgan (18-a.). Ba’zi musulmon mamlakatlarda (mas., Yaman) S. tabaqasi o‘z mavqeini saklab qolgan.

SAYFIDDIN BOHARZIY (1190, Xurosonning Boharz qishlog‘i - 1261, Buxoroning Fathobod qishlog‘i) - kubroviylik tariqatining yirik namoyandasi, shayx. Movorounnahr va Xurosondagi diniy hamda ijtimoiy-siyosiy hayotda muhim rol o‘ynagan. Hirot va Nishopur madrasalarida o‘qigan, Xorazm va so‘ngra Buxoroda muqim yashagan. Najmiddin Kubroning sevimli shogirdi bo‘lib, bu tariqatni ustozi vafotidan so‘ng yanada rivojlantirdi. S.B.dan kubroviylik tariqatining hind tarmog‘i - firdavsiyya boshlanadi. S.B. mo‘g‘ullar istilosi va hukmronligiga qattiq qarshilik ko‘rsatgan. Uning xapq ommasi o‘rtasidagi kuchli nufuzidan cho‘chigan mo‘g‘ul hukmdorlari u b-n kelishishga intilganlar. "Tarixi Banokatiy" (15-a.) asarida yozilishicha, mo‘g‘ul xon (qoon)lari Munkexon (1251-1257), Hulaguxon (1256-1265) va Hubilayxon (1259-1294)larning onasi Buxoroda maxsus madrasa va xonaqoh kurdirib, unga juda ko‘p kishloqlarni vaqf qilgan va mutavalli qilib shayx S.B.ni tayinlagan. Chingizxonning nevarasi, Oltin O’rda xoni Barakaxon (1255-1266) Buxoroga maxsus kelib, S.B.dan islom dinini qabul qilgan va unga murid tushgan. U musulmon bo‘lgan, o‘ziga Barakaxon ismini olgan. Barakaxon Shim. Kavkazdan Sibirgacha cho‘zilgan ulkan davlati hududida islom dinini joriy qilgan, masjvd va madrasalar kurdirgan. Bu voqeadan so‘ng S.B.ga "Shayx ul-olam" darajasi, Buxoro sh.ga esa, "Buxoroyi Sharif" unvoni berilgan. S.B. qabri Buxoro yaqinidagi Fathobodda bo‘lib, 1261 y.da dahma kurilgan. Ibn Battuta 1333 y. bu yerda bo‘lganligini yozib qoldirgan. Keyinchalik Chig‘atoy ulusi xoni Bayonkulixon (1348-1358) va Turon hukmdori Amir Temur tomonidan dahma atrofida Boharziy maqbarasi va xonaqosi hamda katta ziyoratxona kurilgan (14-a.).

SALAFIYLAR, As-Salafiya (salaf -"ajdodlar", "o‘tmishdoshlar") - islomning turli davrlarida ilk musulmon jamoasi "solih ajdodlar" (as-salaf as-solihun) e’tiqodi va turmush tarziga rioya etishni da’vat etib, keyingi davrda kiritilgan barcha yangiliklarni, jumladan, Qur’onni majoziy-ramziy talqin etishdan boshlab musulmon dunyosini G’arb b-n aloqasi natijasida kirib kelgan yangiliklarni bid’at deb e’lon qilgan musulmon din arboblarining umumiy nomi.
S.ga barcha sahobalar, tobeinlar, taba’a tobeinlar, mazhab sohiblari va axli sunna val jamoa e’tiqodidagi yirik olimlar kiradilar. G’arb adabiyotida S. mafkurasini ta’riflashda   "traditsionalizm", "fundamentalizm", "tiklashchilik" (gevivalism) kabi terminlar  ishlatiladi.

SALLA - musulmonlarda boshga o‘raladigan mato. Faqat erkaklar o‘raydi. Oq, yashil, kul rang matolardan, ko‘pincha dokadan iborat bo‘lib, do‘ppi, kuloh ustidan o‘raladi (Hindiston, Pokistondagana S. bosh kiyimsiz o‘raladi). Shim. Afrika, G’arbiy Osiyo va O’rta Osiyo, qisman Kavkazda keng tarqalgan. S. o‘rash usullari, matosi kishilarning qaysi ijtimoiy guruhga mansubligiga qarab belgilangan (mas., shialik ruhoniylari qora, sayyidlar va hojilar yashil matodan S. o‘raganlar). O’tmishda S. musulmonlik belgisi hisoblangan, ulamolar, namozxonlar uchun majburiy bo‘lgan. Ba’zi holatlarda S. kafanlik o‘rnini bosishi ham mumkin. Madaniyat taraqqiyoti, zamonaviy kiyimlarning keng tarqalishi tufayli S. hatto musulmon mamlakatlarida ham urfdan chiqib qolayotir. Islomda S. b-n namoz o‘qishga targ‘ib qilingan.