Islom Ensiklopediyasi  ( 566916 marta o'qilgan) Chop etish

1 ... 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 103 B


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:42:46

ALAVIYLAR - q. Nusayriylar.

Qayd etilgan


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:44:05

AL-AZHAR, Azhar (al-Jome’, al-Azharning qisqa nomi) - Qohiradagi jome masjid, universitet, o‘rta va o‘rta maxsus bilim yurtlarini o‘z ichiga olgan yirik rasmiy diniy muassasa. Masjid Al-Mu’iz al-Fotimiy buyrug‘iga binoan Javhar as-Siqolliy tomonidan 970-972 y.lari Qohira sh. b-n barobar qurilgan. Uning tarkibidaga madrasa (996) 11-a.dan boshlab Kur’on, hadis, fiqh, til hamda balog‘at fanlari o‘qitiladigan universitetga aylantirilgan. 14-15-a.larda unga yana bir necha yanga qurilgan madrasalar qo‘shilgan. 18-a.da A. eng mo‘‘tabar umummusulmon fan va ta’lim maskani sifatida shuhrat qozondi. 1961 y.da "al-Azharni rivojlantirish haqida" qonun qabul kilingach, vazirlik maqomi berilgan. A. diniy muassasasiga rahbar - Shayxul Azharni Misr Prezidenti tayinlaydi. Ushbu qonunga ko‘ra, A. universitetida qator dunyoviy fakultetlar, jumladan, idora ishlari va savdo, politexnika, qishloq xo‘jaligi, tibbiyot, pedagogika va xotin-qizlar fakultetlari ochildi. A. huzurida 50 yirik ulamodan tashkil topgan (shulardan 30 nafari misrlik va 20 nafari xorijlik) Islom tadqiqotlari Akademiyasi faoliyat ko‘rsatadi. A. kutubxonasida 20 mingdan ziyod qo‘lyozmalar jamg‘armasi mavjud. "Majallat al-Azhar" jurnalini nashr etadi. Universitet fakultetlariga shu muassasa tarkibiga kiruvchi boshlang‘ich, o‘rta va o‘rta maxsus bilim yurtlarini muvaffaqiyatli tugatgan talabalar qabul qilinadi. O’rta ta’lim yurti (maohid i’dodiya)da o‘qish muddati - 3 yil, maxsus ta’lim (maohid sanaviya)da esa - 4 yil.

Qayd etilgan


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:44:36

ALAYHISSALOM (arab. - unga salom bo‘lsin) - islomda payg‘ambarlar nomi tilga olinganda aytiladigan ibora. Bu ibora barcha payg‘ambarlar, jumladan, Muxammad (sav) nomi tilga olinganda ham aytiladi. Ammo, mazkur iboraning ikkinchi turi -"Sallallohu alayhi vasallam" ("Alloh taolo ul zotga o‘zining salavot va salomini nozil etsin") ham mavjud bo‘lib, u faqat Muhammad (sav) payg‘ambarga nisbatan aytiladi.

Qayd etilgan


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:45:13

ALAM (arab. - alomat, belgi, bayroq) - 1) aziz-avliyolar mozorida, qadamjolarida o‘sgan daraxtlarga osiladigan har xil (ko‘pincha oq) lattalar. O’ldirilgan kishilar qabrida tayoqqa osilgan latta ham A. deyiladi. A. joy nomlari tarkibida ko‘p uchraydi (Alamlisoy, Xo‘jaalambardor va b.); 2) Eronda har yili o‘tkaziladigan bayram. Shialar e’tiqodiga ko‘ra, avliyo Imom Rizo besh o‘g‘li b-n haj qilish uchun Makkaga ketayotganda yo‘lda qaroqchilar ularni o‘ldiradi. Har yili xalq shu kunni xotirlash maqsadida A. - rasm tushirilgan bayroq ko‘tarib ko‘chaga chiqadi. Mis yoki birinj (bronza)dan quyilgan besh panjali (besh avliyoni ifodalovchi) A. shu marosim asosida paydo bo‘lgan.

Qayd etilgan


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:47:56

AL-ASMO al-HUSNO (arab. - go‘zal ismlar) - Allohning ismlari.  Mazmunan  uning sifatlari,  fazilatlarini  ifodalaydi. Qur’onda Allohni shu ismlar b-n yodga olish buyuriladi: "Allohning go‘zal ismlari bordir. Bas, uni o‘sha ismlar b-n chorlanglar (yod etinglar)" ("A’rof" surasi, 180-oyat); "Alloh, deb chorlangaz, yoki Rahmon - Mehribon, deb chorlangiz.   Qanday   chorlasangizlar-da (joizdir). Zero, U zotning go‘zal ismlari bordir" ("Al-isro" surasi, 110-oyat). Bu ismlar - 99 ta. Ular musulmon ilohiyotida muhim o‘rin tutadi. Alloh ismlari ko‘p duolarda qo‘shib aytiladi. Odatda tasbih donalari soni Alloh ismlari soni b-n tengdir. Hamma ismlar Qur’onning turli joylarida uchraydigan Alloh sifatlaridan kelib chiqadi va ular b-n bog‘langan fe’llaridan hosil bo‘lgan. Bu ismlar va ularning mazmuni kuyidagicha:
1.   Alloh - Tangri, Ma’budi bar haq.
2.   ar-Rahmon - o‘ta mehribon.
3.   ar-Rahim - juda rahmli.
4.   al-Malik - podshoh.
5.   al-Qudtsus - nuqsonlardan xoli.
6.   as-Salom - ofat va balolardan salomat.
7.   al-Mu’min - amonli va omon beruvchi.
8.   al-Muhaymin - egallab, qoplab oluvchi.
9.   al-Aziz - izzat va qudrat sohibi.
10.   al-Jabbor - bandalari ishini isloh etuvchi.
11.   al-Mutakabbir - kattalik yarashuvchi zot.
12.   al-Xoliq - yaratuvchi, vujudga keltiruvchi.
13.   al-Bori’ — yaratuvchi.
14.   al-Musavvir - maxluqot va mavjudotlarga surat va shakl beruvchi.
15.   al-Raffor   -   bandalarning   aybu nuqsonlari va gunohu ma’siyatlarini fosh qilmay yopib turuvchi, kechiruvchi.
16.   al-Qahhor - barchani  bo‘ysundiruvchi, g‘olib.
17.   al-Vahhob - o‘z ne’matlarini tekin ato etuvchi.
18.   ar-Razzoq - barcha tirik mavjudot rizqini yetkazib beruvchi.
19.   al-Fattoh - kushoyish beruvchi, rahmat xazinalarini ochuvchi.
20.   al-Alim - biluvchi, dono, ilm sohibi.
21.   al-Qobiz  -  kimlarningdir  rizqini qiyuvchi, ruhlarni qabz etuvchi (oluvchi).
22.   al-Bosit - kimlargadir keng rizq beruvchi, ruh baxsh etuvchi.
23.   al-Hofiz - kofirlar martabasini tushiruvchi.
24.   ar-Rofi’ - mo‘minlar martabasini ko‘taruvchi.
25.   al-Muizz - kimlarnidir aziz, qadrli etuvchi.
26.   al-Muzill - kimlarnidir xoru zalil qiluvchi.
27.   as-Sami’ - maxfiy va oshkora gap va sharpalarni, hatto dildan o‘tganini ham eshituvchi.
28.   al-Basir - hamma maxfiy va oshkora narsalarni ko‘ruvchi.
29.   al-Hakam - qat’iy hukm etuvchi.
30.   al-Adl - o‘ta adolatli.
31.   al-Latif - bandalariga sezdirmay o‘z lutfu ehsonini yetkazib beruvchi.
32.   al-Xabir - hamma maxfiy va oshkora ishlardan xabardor.
33.   al-Halim - jazolashga shoshmaydigan, yumshoklik b-n yaxshilik qilib turuvchi.
34.   al-Azim - ulug‘, buyuk, katta.
35.   al-Rafur - gunohlarni yashirib, jazo bermay turuvchi.
36.   ash-Shakur - oz ishga ko‘p mukofot beruvchi.
37.   al-Aliy - ulug‘ martabali, buyuk.
38.   al-Kabir - katta, har jihatdan yuqori.
39.   al-Hafiz - saklaguvchi (o‘z panohida).
40.   al-Muqit - moddiy va ma’naviy oziq beruvchi.
41.   al-Hasib - har bir ishga o‘zi kifoya qiluvchi.
42.   al-Jalil - barcha sifatlari mukammal, ulug‘ zot.
43.   al-Karim   -   karamli,   sahovatli, kechirimli.
44.   ar-Raqib - hamma narsani kuzatib, nazorat ostiga olib turuvchi.
45.   al-Mujib - duolarni qabul etuvchi.
46.   al-Vosi’ - mulki, rahmati va qudrati keng zot.
47.   al-Hakim - hikmat sohibi. Daqiq va nozik ilmlarni biluvchi.
48.   al-Vadud - do‘st, xayrixoh, mahbub.
49.   al-Majid - ne’mati va ehsoni bepoyon.
50.   al-Bois  -  payg‘ambarlar  yuboruvchi, o‘lgandan keyin qayta tiriltiruvchi.
51.   ash-Shahid - hamma narsani bilib, ko‘rib turuvchi, guvoh.
52.   al-Haq - haqiqatan mavjud zot.
53.   al-Vakil - hamma ishlarni o‘z zimmasiga, kafolatiga oluvchi.
54.   al-Qaviy - haqiqiy quvvat va qudrat egasi.
55.   al-Matin - quvvatli, matonatli.
56.   al-Valiy - do‘stlariga do‘st, madadkor.
57.   al-Hamid - hamdu sanoga, maqtovga loyiq zot.
58.   al-Muhsiy   -   barcha   maxluqot   va mavjudotlarning  hisob-kitobini  yaxshi biluvchi.
59.   al-Mubdi’ - yo‘kdan bor qiluvchi, yaratuvchi.
60.   al-Muid - hayotdan o‘limga, o‘limdan yana hayotga qaytaruvchi.
61.   al-Muhyiy - tiriltiruvchi.
62.   al-Mumit - o‘ldiruvchi.
63.   al-Hay - tirik.
64.   al-Qayyum   -   o‘z-o‘zidan   turuvchi, boshqalarni turg‘izuvchi.
65.   al-Vojid - xoxdagan narsasini topuvchi.
66.   al-Mojid - karamli va sharafli zot.
67.   al-Vohid - yagona, bir (xudo-bir).
68.   as-Samad - hojatbaror.
69.   al-Qodir - qudratli.
70.   al-Muqtadir - qudratli, qodir.
71.   al-Muqaddim - o‘ziga yaqin qiluvchi.
72.   al-Muaxxir - o‘zidan uzoq etuvchi.
73.   al-Avval  -  hamma  narsadan  avval, boshlanishi chegarasiz.
74.   al-Oxir - hamma narsadan boqiy, oxiri cheksiz.
75.   az-Zohir - borligi hamma tomonlama bayon bo‘lmish zot.
76.   al-Botin - o‘zi mavjud, lekin sezgi vositalarimizdan maxfiy zot.
77.   al-Voliy - barcha ishlarni tasarruf etuvchi hokim.
78.   al-Mutaol - ulug‘, oliy martabali.
79.   al-Barr - yaxshilik va ehson sohibi.
80.   at-Tavvob - tavbalarni qabul etuvchi.
81.   al-Muntaqim - gunohkor bandalaridan o‘ch oluvchi, jazolovchi.
82.   al-Afuv - gunohlarni afv etuvchi.
83.   ar-Rauf - o‘ta mehribon, rahmati keng.
84.   Molikul-mulk - mulk, saltanat, hukm sohibi.
85.   Zul-jaloli val-ikrom - sharaf va karam egasi.
86.   al-Muqsit - adolatli, odil.
87.   al-Jomi’ - to‘plovchi,  qiyomat  kuni xaloyiqni mahshargohga jam etuvchi.
88.   al-Raniy - boy, ehtiyojsiz.
89.   al-Mugniy - boy etuvchi, kifoya qiluvchi.
90.   al-Moni’ - do‘stlarini himoya etuvchi, noloyiklarga o‘z ne’matlarini man etuvchi.
91.   az-Zorr - xoxdagan bandalariga ofat, zarar va musibat yetkazuvchi.
92.   an-Nofi’ - xoxlagan bandalariga manfaat va foyda yetkazuvchi.
93.   an-Nur - o‘z-o‘zidan borligi ayon va borliqni ham ayon etuvchi.
94.   al-Hodiy - yo‘l ko‘rsatuvchi, hidoyatga soluvchi.
95.   al-Badi’ - yaratuvchi (ixtiro ila)
96.   al-Boqiy - doimiy, abadiy mavjud.
97.   al-Voris - borliqni meros qilib oluvchi.
98.   ar-Rashid - barcha ish va tadbirlari to‘g‘ri chiquvchi.
99.   as-Sabur - gunohkor-isyonkorlarga jazo berishga shoshilmaydigan zot.

Qayd etilgan


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:48:22

ALVASTI - Sharq mifologiyasi va diniy- xurofiy tasavvurlarga ko‘ra yovuz ruh. A. ko‘pincha sochlari yoyilgan, ko‘kraklari uzun osilgan va badbashara ayol qiyofasida tasavvur etilgan.  Manbalarda A. dastlab yaxshilik qiluvchi,  hosildorlik,  uy-ro‘zg‘or,  yovvoyi hayvonlar va ovchilik homiysi, sahiy ma’buda sifatida  tasvirlangan.   Rivojlangan mifologik tasavvurlarning keng yoyilishi b- n esa, yovuz ruxlardan biriga aylantirilgan. Ba’zan A. jin, ajina so‘zlarining sinonimi sifatida ham ishlatiladi.

Qayd etilgan


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:48:45

ALI ibn Abu Tolib (kv) (taxm. 600-661.21.1, Ko‘fa) - "xulafoi roshidin" yoxud "choryorlar" deb ataluvchi dastlabki to‘rt xalifaning to‘rtinchisi, Muhammad (sav)ning amakivachchalari va kuyovlari (Fotimaning eri). Otasi - Abu Tolib ibn Abdulmuttalib, onasi - Fotima binti Asad ibn Hoshim. 9 yoshidan Muhammad (sav)ning tarbiyasida bo‘lgan. Laqabi - Haydar. Islomda vujudga kelgan shialik harakati bevosita A. (kv) ismi b-n bog‘likdir. 7-a. o‘rtalarida xalifa Usmon (ra) siyosatidan norozilik ommaviy tus oldi. Muhammad (sav)ning barcha yurishlarida ishtirok etgan, qo‘rqmas va sodiq jangchi, o‘ta taqvodor inson, mohir notiq A. (kv) xalifalikka munosib nomzod sifatida ko‘pchilikka ma’qul edi. 656 y. iyunida Usmon (ra) o‘ldirildi va A. (kv) xalifa deb e’lon qilindi. Ammo sahobalardan Talha va az-Zubayr hamda A. (kv)ga nisbatan adovatda bo‘lgan payg‘ambar (sav)ning bevasi Oisha (ra) tarafdorlari unga qarshi bosh ko‘tardilar. Qatl etilgan Usmon (ra)ning qarindoshi Suriya hokimi Muoviya ham A. (kv)ga qarshi urush e’lon qildi. 657 y. Furot daryosi o‘ng qirg‘og‘idagi Siffin degan joyda yuz bergan jangda A. (kv) qo‘li baland kelgan bo‘lsa-da, u raqiblari b-n kelishishga ko‘ndi. Bundan norozi bo‘lgan A. (kv) askarlaridan 12 ming kishi jang maydonini tark etdilar va xorijiylar deb atalgan diniy-siyosiy oqimni tashkil qildilar. Xorijiylar raqiblariga nisbatan yakka terror usulini qo‘llay boshladilar. 661 y. 19 yanv.da A. (kv) Abdurahmon ibn Muljam as-Sorimiy degan shaxs tomonidan Kufa masjididan chiqish paytida jarohatlanadi va ikki kundan so‘ng vafot etdi. Jasadi ana shu masjid yaqiniga dafn etilgan, keyinchalik Najaf qasabasiga ko‘chirilgan. Rasulullohdan 586 ta hadis rivoyat etgan. Islomda A. (kv) shaxsiga munosabat turlichadir. Xorijiylar unga o‘ta salbiy munosabat bildirgan bo‘lsalar, shialar aksincha uni ilohiylashtirib yuborganlar. Axli sunna A. (kv) shaxsiga mo‘‘tadil va to‘g‘ri baho beradi. A. (kv) tarafdorlari keyinchalik islomdagi shialik (arab. - "shia" - guruh, bu o‘rinda "Ali tarafdorlari" mazmunida) oqimini tashkil etganlar. A. (kv) shialarning 1-imomi va shia imomlari shajarasini boshlab beruvchi hisoblanadi. Shia yo‘nalishining ba’zi ashaddiy firqalari A. (kv) shaxsini ilohiylashtirib, uni Muhammad payg‘ambardan ham yuqori qo‘yadilar. O’rta Osiyo, xususan, O’zbekistonda bir necha qadamjo va mozorlar A. (kv) nomi b-n bog‘lanib, muqaddaslashtirilgan. Haqiqatda esa A. (kv) O’rta Osiyo va Eronda hech qachon bo‘lmagan.

Qayd etilgan


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:49:45

ALI AVLODLARI - Ali ibn Abu Tolib avlodlari. Manbalarga ko‘ra, Ali (kv)ning turli xotinlaridan (8 yoxud 9) ko‘plab farzandlari - 14 (yoki 18) o‘g‘il va 19 (yoxud 17) qizi bo‘lgan. Ularning ichida tarixda eng mashhurlari Muhammad (sav) qizlari Fotimadan tug‘ilgan Hasan va Husayn hamda banu hanifa qabilasidan bo‘lgan xotinidan tug‘ilgan Muhammad ibn al-Hanafiya hisoblanadi. Aynan mana shu uch farzandtsan tarqalgan tarmoq oliy hokimiyatga da’vogar bo‘lishgan. Shialikdagi imomiylar oqimi tan oladigan 12 imomdan 9 tasi Husayn tarmog‘iga mansubdir. Islomning deyarli butun tarixi mobaynida A.a. yoxud ularning tarafdorlari oliy hokimiyatga erishish yo‘lida qurolli va g‘oyaviy kurash olib borganlar. Ular imomatga faqat A.a. hukmron bo‘lish huquqiga ega deb hisoblaydilar. Kurash jarayonida xalifalikning turli chekkalarda A.a. bosh bo‘lgan imomatlar barpo etilgan. Ularning ichida eng mashhurlari Marokashdagi Idrisiylar (789-926), Shimoliy Afrika, Misr va Suriyadagi Fotimiylar (909-1171), Yamandagi Rassiylar (9-a. boshidan 1281 y.gacha), Tabariston (863-64 - 928) va Yaman (1592-1962)dagi Zaydiylar sulolasi hisoblanadi. Hoz. vaqtda ko‘plab A.a. barcha musulmon mamlakatlarida yashaydilar. Ular imtiyozli huquklarga ega bo‘lib, yashil salla o‘raydilar va sayyidlar yoxud shariflar deb ataladilar. Tor ma’noda A.a. alaviyya deganda "ashaddiy" shialar jamoasi - nusayriylar tushuniladi. Xalq fikriga ko‘ra, Fotimadan tarqalgan A.a. O’zbekistonda "sayidlar" yoxud "to‘ralar" deb ataladi. Ali (kv)ning boshqa xotinlaridan tarqalgan avlodlari "xo‘jalar"ga kiradi.

Qayd etilgan


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:50:26

ALI ar-RIZO, Ali ibn Muso (765/770-818) - shialarning sakkizinchi imomi. Madinada yashagan. 816 y.da xalifa al-Ma’mun mo‘‘tadil shialar b-n ittifoklashish va ular yordamida o‘z hokimiyatini mustahkamlash maqsadida A. ar-R.ni taxt vorisi deb e’lon qilgan. Lekin bu ittifoq uzoqqa cho‘zilmagan. Sunniylar bunga qarshi harakat boshlagan.  Xalifa shialar b-n munosabatini uzgandan keyin A. ar-R. Xurosonda Tus sh. yaqinidagi Nukan qishlog‘ida zaharlab o‘ldirilgan va Sanobad qishlog‘iga dafn qilingan, keyinchalik uning qabriga maqbara barpo etilgan va shialar uchun ziyoratgoh, asosiy muqaddas joylardan biriga aylangan. Qabr joylashgan qishloqqa A. ar- R.  sharafiga Mashhadi  Ali  Rizo  nomi qo‘yilib (A. ar-R. shahid bo‘lgan joy), u yirik shahar (hoz. Mashhad)ga aylangan.

Qayd etilgan


Shahina  28 Sentyabr 2006, 20:50:42

ALIILOHIYLAR - q. Ahli haq.

Qayd etilgan