OFOQXO’JA MAQBARASI - Qashqar sh.dagi tarixiy yodgorliklardan biri. Shaharning sharqiy-shim.dagi Qo‘qon qishlog‘ida joylashgan. Xitoy adabiyotida "Shyangpeymu" ("Iparxon mozori") deb ataladi. Binobarin, Iparxon Ofoqxo‘janing evarasi bo‘lib, uning otasi manjur istilochilariga qarshi chiqqanligi sababli uning aka-ukalari, opa-singillari va yaqinlari b-n birga Pekinga olib ketilgan. Uning tengsiz go‘zalligi uchun xonning unga ko‘zi tushgan. Ammo u begona el xoqoniga itoat qilishdan bosh tortib yosh olamdan ko‘z yumgan. Mavjud rivoyatlarga ko‘ra, Iparxonning jasadi Pekindan olib kelinib mazkur maqbaraga dafn etilgan. O.m. ilk bor 1664 y.da qurilgan. Ofoqxo‘ja vafotidan so‘ng qayta qurilgan. Maqbara atrofidagi katta mozor ham Ofoqxo‘ja mozori deb ataladi. U yerda Qashqarda o‘tgan ko‘pgina yirik shaxslar ham abadiy makon topgan. Maqbaraning tashqari tomonida 4 burchagida 4 ta minora qurilgan. Har bir minoraning bal. 18 m. Maqbaraga kiradigan eshik devordan sal oldinga chiqarib qurilgan bo‘lib, uning 2 yonida eshik atrofidagi peshtokdan bir oz chiqib turgan yarim minora joylashtirilgan. Maqbara devorining qalinligi 1 m bo‘lib, 4 tomoniga darchalar ochilgan. Qurilgandan beri maqbara ko‘p marta ta’mirlangani bois u yaxshi saklanib kelmokda. Maqbaraning bal. 27 m, katta gumbaz b-n yopilgan. Qabr zalining kengligi 35x27 m, unga jami 5 avlodning vakillari bo‘lmish 72 kishi dafn qilingan. Shular ichida eng kattasi Ofoqxo‘janing buvasi Eshon-Kalon, otasi Muhammad Yusuf, Ofoqxo‘ja va b.dir. Qabrlar ustidagi sag‘analar bir-biriga yaqin qilib joylashtirilgan. Sag‘analar bir kattalikda emas. Ularning hajmi dafn etilgan kishining yoshi va martabasining ulug‘ligiga qarab belgilangan. O.m. tarkibida ko‘chadan kiradigan katta darvoza, uning atrofida bog‘, hovlida ikkita katta hovuz, madrasa, katta va kichik masjidlar mavjud.

OXIRAT (arab. - oxirgi kun, dunyoning tugash kuni) - diniy tushuncha. O. haqidagi tasavvurlar barcha dinlarga xosdir. Islomdaga O. haqidaga tasavvur va rivoyatlar yahudiylik, xristianlik va ba’zi Sharq xalkdari diniy rivoyatlariga qisman o‘xshab ketadi. Qur’onda O. kuni osmon yorilishi, dengizlar toshishi, insonlarning tirilib o‘rnidan turishi, so‘roq qilinishi, gunoh va savobning o‘lchanishi, ularning yo jannatga, yo do‘zaxga jo‘natilishi tafsilotlari va sh.k. keng berilgan. O. so‘zining sinonimi - ma’od. Musulmon ilohiyotida O. kontseptsiyasining ishlab chiqilishi ikki yo‘nalishda olib borilgan. Birinchisi - O.ni (uni shuningdek, dor ul-baqo ("abadiy, boqiy dunyo") deb ham atashadi) va yerdagi hayotni (uni shuningdek, dor ul-fano ("o‘tkinchi, foniy dunyo") deb ham atashadi) bir-biriga qarshi qo‘yishda ko‘rindi. Bu yo‘nalish sufiylar, zohidlar orasida keng tarqaddi, ko‘p shoirlarning sevimli mavzusiga aylandi. Ikkinchi yo‘nalishda - O. haqidagi tasavvurlar yanada oydinlashtirishda, jannat va jahannam, o‘liklarning tirilishi, ularning so‘roq qilinishi va b. ishlab chiqilgan. Ular islom aqoidining muhim belgilari bo‘lib qoldi.

OYAT (arab. - ilohiy belgi, mo‘‘jiza) -Qur’on suralarining bandlari. Islomga ko‘ra, O. Allohning o‘z elchisi Muhammad(sav)ga vahiy qilib, bandalarga qo‘llanma sifatida yuborgan farmoyishi, mo‘‘jizasi. Qur’onning 7-a.ga oid ilk nusxalaridayoq suralar O. larga bo‘lingan va har sura doirasida tartib b-n raqamlangan. O.lar qad. arab tilida, bir qismi saj’ b-n yozilgan. Ayrimlari qisqa iboradan, ba’zilari bir necha jumladan tashkil topgan. Suralarda O.larning soni turlicha (mas., eng qisqa O. "Yosin" bo‘lib, 2 harfdan iborat, 103, 108, 110-suralar faqat 3 O.dan, eng uzun 2-sura 286 O.dan iborat). O.larni bir-biridan ajrata bilish, ularning boshlanish va tugash joylarini anglab yetish ma’nolarni yaxshi tushunib yetishga va b. bir qancha ishlarda yordam beradi. Qur’on O.lari tartibi Alloh tomonidan belgilanib Payg‘ambar (as) nazorati ostida amalga oshirilgan. Qur’on qiroatida O.lar tartibini o‘zgacha qilish qat’iyan man qilingan. Fuqaholar "Bismillahir rohmanir rohiym"ni qaysi suraning O.i ekanligi haqida turlicha ijtihodga borganlar. Shofi’iylik mazhabi ulamolari "Bismillahir rohmanir rohiym" har bir suraning bir O.i hisoblanadi, deydilar. Hanafiylik mazhabi ulamolari "Bismillahir rohmanir rohiym" suralarning orasini bo‘lib turuvchidir, deydilar. Ana shu turlichalik oqibatida O.lar soni haqida ham turlicha sanokdar kelib chiqqan. Avvallari Qur’on O.lariga raqam qo‘yish odati mutlaqo bo‘lmagan. Shuning uchun ham islomiy kitoblarda, falon suraning falon raqami, O.i degan gaplar hech uchramaydi. Qur’on O.lariga raqam qo‘yish yaqinda chiqqan od atl ardandir.
Suralarni matnga hech qanday o‘zgartish kiritmagan holda O.larga taqsimlash va raqamlash 20-a. boshlarigacha davom etgan. Shuning uchun Qur’onning har bir davr va muhitdagi nashrlaridagi O.lar soni turlichadir. Qur’on O.larining soni 6236 ta ekani ko‘proq manbalarda qayd etilgan. Ayrim O.lardan masjidlar, islom mamlakatlaridaga rasmiy idoralar va xususiy uylarning ichki va tashqi bezagi sifatida foydalaniladi. Qabrtoshlarga ham O. yozish uchrab turadi. Bir qancha O.lar va ularning qismlariga mo‘‘jizakor, sehrli kuch sifatida qaralib, ulardan tumor qilingan; bunday O.lar Oyatul hafz (himoyalovchi O.), Oyatush shifo (shifo O.) deb ataladi.

OYATULLOH (arab. - Alloh mo‘jizasi) -shialikda mustaqil fatvo berish huquqiga ega bo‘lgan din olim (mujtaxid)la.rining unvoni. O. istilohi shu ma’noda 19-a. ikkinchi yarmida ishlatila boshlagan, 20-a. 40-y.laridan esa, keng qo‘llanilmokda. O.lar dindorlar orasida katta obro‘ga, shialik tarqalgan davlatlarda (Eron, Iroq) siyosiy ta’sirga ham ega. O. unvoni yuzlab ulamolarda bor. Ulardan bir nechasi "Oyatullohi uzmo" ("Buyuk O.") eng yuksak obro‘ga ega bo‘lgan bittasi "Marjai taqlid" ("Taqlid qilinadigan inson") deb ataladi va u barcha shialarning oliy rahnamosi deb taniladi (yana q. Humayniy).

OG’AXON - ismoiliylar oqimidagi nizoriylar firqasi rahbarining unvoni. O’rta asr oxirlaridan boshlab nizoriy ismoiliilar o‘rtasida o‘z rahnamolarini tirik xudo deb bilish, uning amr-farmonlarini so‘zsiz ado etish, unga nazr-niyozlar keltirib berish odat tusiga kirgan. O.lar sulolasiga 18-asrda eronlik boy Abul Hasan asos solgan. U o‘zini shia imomlarining vorisi deb da’vo qilgan. O. qarorgohi Bombey (Hindiston) shahrida joylashgan. Ismoiliylar boshlig‘i Sulton Muhammadshoh (1877-1957) mashhur Olardan biri hisoblangan. U G’arbiy Yevropa hukmdorlari b-n til biriktirib ish olib borgan, Angliyaning Hindistondagi mustamlakachilik siyosatini yokdab chiqqan. O.lar boshqa mamlakatlarda yashaydigan ismoiliylardan ham zakot olib turadi.

PAYG’AMBAR (fors. - xabar keltiruvchi) -islom aqidasiga ko‘ra, Alloh b-n uning bandalari o‘rtasidaga elchi; Allohning buyruq va ko‘rsatmalarini vahiy orqali qabul etib, ularni o‘z ummatiga to‘la-to‘kis yetkazuvchi vakil. P. b-n Alloh o‘rtasida elchilik qiluvchi farishta ham borki, uning nomi Jabroildir. Ba’zida Alloh taolo P.ga bevosita vahiy yuborishi va bevosita gaplashishi ham mumkin. Qur’oni karimda quyidagi P.lar nomi zikr etilgan: Odam, Idris, Nuh, Hud, Solih, Ibrohim, Ismoil, Ishoq, Ya’qub, Yusuf, Lut, Ayyub, Zul-Kifl, Yunus, Muso, Horun, Shuayb, Ilyos, Alyasa, Dovud, Sulaymon, Zakariyo, Yahyo, Iso va Muhammad alayhissalom. Ana shu va b. o‘tgan P. larning barchasini tasdiq etib, ularning barhaq P. bo‘lib o‘tganliklariga ikkilanmay imon keltirish har bir musulmon zimmasidagi imon shartlaridandir. Demak, P.larning birinchisi - Odam (as) oxirgisi - Muhammad (sav)dir. Ulardan keyin to qiyomat kunigacha boshqa P. kelmaydi. Lekin Muhammad (sav)dan keyinga o‘tgan davrda ham bir necha soxta Plar paydo bo‘lgani ma’lum. P.lar katta-kichik gunohlardan pokdirlar. Illo, ba’zi kichik yanglish, sahvu xatolar sodir bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Aziz-avliyolarning hech biri P. darajasiga yeta olmaydi.

PARANJI (arab. hijob - yoping‘ich) -islomda odatga kirgan ayollar yoping‘ichining o‘zbeklar va tojiklar orasida tarqalgan turi. Ayollarning gavdasini, yuz-ko‘zini yashirib turishga xizmat qilgan. P. uydan tashqarida yopinilgan. P.ning old tomoni to‘rsimon chachvon (chimmat; tojikcha chashmband -ko‘zto‘sar) b-n berkitilgan. Islom tarqalgan boshqa mamlakatlarda bunday yopingachlarning juda ko‘p turlari (mas., Eron va Afg‘onistonda chodira, turkmanlarda yashmal va h.k.) tarqalgan. Paranji yopinib yurish odati deyarli qolmagan bo‘lib, u ayrim marosimlardagina foydalaniladi.

PARIXON (fors. - pari vositasi b-n davolovchi) — bemorlarni go‘yoki pari, jin, ruxlar vositasi b-n davolashga urinuvchi shaxs. P.ning da’vosiga ko‘ra, bemorga jin yoki alvasti tekkan bo‘lib, ularni u haydar yoki qayta tegmasligi uchun ko‘ndirar emish. Sodda odamlar P.larga nazr-niyoz berib, tovuq, uloq, qo‘zi kabilarni qurbonlik qiladi. Aslida islomiy aqida bo‘yicha, g‘ayritabiiy kuchlar ta’sirida betob bo‘lgan bemorlar Kur’on va hadislarda ko‘rsatilgan uslublar b-n shifo talab qilishi lozim. Aks holda folbin, azayimxon va P.larga ixlos qo‘yish natijasida imonlaridan ajrab qolishlari mumkin.

PESHIN (fors. - peshin, tush payti) — besh vaqt o‘qiladigan namozning biri. 4 rakaat sunnat, 4 rakaat farz va 2 rakaat sunnat o‘qiladi. P. namozi Quyosh qiyomdan og‘a boshlashidan to asr namozining boshlang‘ich vaqtigacha bo‘lgan paytda ado etiladi.

PIR (fors. - keksa, qari) - sufiylik an’anasida tariqatlarning oliy rahnamolari yoki obro‘li rahnamolar. Shuningdek, har bir murid o‘z murshidini ham P. deb atagan. Aholi orasida "P." tushunchasi avliyo, ma’lum bir hunarning asoschisi ma’nosida ham ishlatiladi.