Oyog’ini qo’lga oldi. Hind yoglari, o’zimizning kurashchi yigitlar shunday mashqni bajaradilar. Shoshilish, ishni tezlashtirish, xabar yetkazishni zudlik bilan amalga oshirish. Kattalar bir xabarni bolaga tayinlar ekanlar falonchi amakingning bolasi armiyadan qaytdi, tez oyog’ingni qo’lingga olib qo’shni qishloqqa xabar qilib kel deydilar.

Oyog’i kuygan tovuqdek. Tovuq oyog’i kuysa, qaqog’laydi, bir joyda turolmay, qanot yozib, o’zini har tomonga uradi. Ko’chma ma’noda odamga nisbatan ishlatilib, biror hodisadan bezovta qalbi kuygan odamlar holati shunday ifodalanadi. Bunday odam ham "œuf-uf"lab bir joyda muqim turolmay, uyoqdan buyoqqa yuradi, tinim topmaydi. Salbiy ma’noda besarishta, bardoshsiz odamlarga nisbatan qo’llanadi

Oyog’ining uchida ko’rsatadi. Odatda birovni uzoqdan tanishtirish, ko’rsatishda bosh imosi bilan, juda bo’lmasa, qo’l bilan, hu, haylo, ana u odam, deb ajratiladi. Oyoq yoki oyoqning uchi (barmoq) bilan ko’rsatish — o’zbekning lof mubolag’ani o’rniga qo’yishidan dalolat.
  Ko’chma ma’nosida esa, bir kishining ikkinchi odamni mensimasligi, unga nisbatan takabburlik qilishi tushuniladi. Birovni oyoq uchida ko’rsatish u har qancha yaramas odam bo’lsa ham bu ishni bajaruvchi shaxsga nisbatan salbiy, tyanqidiy ohangda aytiladi. Kattalik Xudoga yarashadi, deydi xalq. Nonni katta tishlasang ham gapni katta gapirma. Tag’in kichkina demang bizni, ko’tarib uramiz sizni, degan naql ham bor.

       
Oyog’i olti, qo’li yetti bo’lmoq. Epchillik, qo’l-oyog’i chaqqon, ishga, mehnatga sidqidildan kirishgan. To’y-ma’rakada yigitlar bellariga qamishdan belbog’ bog’lab, yugurib-yelib xizmat qilishadi. Shunday holatlarni xalq "œoyog’i olti, qo’li yetti bo’lib xizmat qildi", deydi. Chapdast udaburon choyxonachi, do’kondor, qassob, quruvchi, shifokor va boashqa mutaxassislarga ta’rif sifatida qo’llanadi.

Axmoq oyog’idan qariydi. Munosabat-naql. Kishining huda-behuda, jonsaraklik bilan yuraverishui, bekorga vaqt sarflashi tanqidi. Rejasizlik, ishbilmaslik, uquv va malakaning yo’qligi, eng muhimi, bunga istakning bo’lmasligi kishini shu ko’yga soladi. "œAxmoq oyog’idan qariydi" deganda, xalq ahli zakovati to’lishmagan, aqliga ish buyurmagan odam qimmatli umrini behuda, hech qanday samarasiz, oyoq ustida o’tkazib yuboradi, uni oyog’i qaritadi, boshi ishga solinmay, dunyodan bexabar o’tib ketadi, degan ogoh-ibrat ma’nosini ko’zda tutadi.

Oyog’i osmonda. Badantarbiya ustalari, yosh yigitchalar qo’li yerda, oyog’i osmonda mashqini oson bajaradilar. Tuyani shamol uchirsa, echkini osmonda ko’r maqoli ham bor. Bu o’rinda bir gap fikr, xulosani teskari tushuntirish, oyog’ini osmondan keltirib ta’riflash nazarda tutiladi. Oyog’i osmonda, iborasi taslim bo’ldi, yengildi ma’nosini ham beradi. Bu holat faqat salbiy ohang kasb etadi.

Bir oyog’i to’rda, bir oyog’i go’rda. Bu ibora keksa mo’ysafid yoki og’ir xasta yotgan kishi haqida aytiladi. Odatda o’zbeklar keksalarni hurmat qilib, hamisha to’rga chiqarishadi. Iboraning ikkinchi qismi ma’nosi — bir oyog’i go’rda ekanligi — keksa odamning safdosh, tengdoshlari birin-ketin olamdan o’tib boradi.
Shu munosabat bilan mo’ysafid, hali ooyoqda yurga bo’ksada har zamon har zamonda mahrum do’sti tanishi salafini kuzatib machitga janopzaga mozorga u bilan vidolashgani so’ngi manzili tuproqqa qo’yganmi borib turadi. Keyingi ramziy ma’nosi oz’ining ham umri poyoniga yetib, oxirati yaqinlashib qolgan, qazoi muallaqdan so’ng o’z qabri go’riga kirishiga vaqt yaqin qolgan ishorasi ko’zda tutiladi.
  Tag’in bir ma’nosi, keksalar o’z avlodlari xilxonasidan joy ajratib, o’zlariga sag’ana soldirib qo’yadilar. Shundan, xilxona va sag’anadan xabar olib, jorubkashlik qilib turadilar.

Oyoq uzatmoq. Ibora ma’nolari: oyoqni yozmoq, cho’zmoq, uzatmoq. Oyoqning chigilini yozmoq. Gap-gashtak, izdihomda yemak-ichmakdan so’ng bemalol, oyoq uzatib, yonboshlab tengdoshlar gurunglashishlari mumkin. Ota-onalar, bobo-buvilar ba’zan farzandlari haqida gap ketganda, qachon bularni joy-joyiga qo’yamanu (uzataman, uylantiraman) so’ng bemalol oyog’imni uzatib yashayman deyishadi.
  Bu o’rinda bola-chaqa tashvishidan qutulib, halovat topish, ota-onalik qarzi, majburiyatidan uzilish ko’zda tutiladi. Mutoyiba ma’nosi ham bor. Zayniddin Vosifiy hikoyatlarida aytilishicha, nosik bir izdihomda, hazrat Mir Alisher Navoiy yonlaridan joy olib qolgan mavlono Binoiy oyog’ini yozayotganda bexosdan hazrat etaklariga tegib ketadiyu shoshib bu holat — xijolatpazlikdan chiqish uchun askiya qilib undan battar xol qo’yadi: bu zamonda shoirlar shu qadar ko’payib ketdiki, oyoq uzatsangiz, shoirga tegadi, debdi. Hazrat bobo beandisha shogirdiga ma’noli tikilib, "œto’g’ri aytasiz, hatto oyog’ingizni yig’ib olsangiz ham shoirga tegadi", degan ekanlar shakkok shogirdga vaqtida javob qilib.
  Oyoq uzatmoqning yana bir ramziy ko’chma ma’nosi insonning o’limi, hayotdan ko’z yumishi mazmunini tashiydi.
                                                                                                                       


Oyog’ini beip bog’lamoq. Keksalar o’g’lini tiyilmayotganligidan nooligan ota-onalarga, oyog’ini boylab qo’y, deyishadi. Bu uylantirib, bo’yniga ro’zg’or olaxurjunini tashla, o’zi bilan o’zi ovora bo’lib, o’z xonadoni atrofida parvona bo’lib qoladi, degani. Shu ham oyoqni beip bog’lash. Boshqa ma’nosi: Birov siz bilan falon soatda ko’rishishni va’da qilib qo’ygan. Vaqtida kelmaydi, siz endi qilar ishingizni ham, ketish-qolishingizni ham bilmaysiz. Shunday damlarda "œobbo, oyog’imni beip bog’lab ketdi-ku" deysiz.

Oyog’idan yitdi. Axmoq oyog’idan qariydi, iborasining xulosasi — natija ko’rinishi. Har yerda sayoq yurgan besar oyoq oxir-oqibat bir baloga giriftor bo’ladi. Shunday damlarda ko’pni ko’rgan kishilar "œo’ziga o’zi qildi, axir oyog’idan yitdi" deydilar. Oyog’idan yitish — yomon yo’llaga kirib ketib qlish, narigi dunyoga ravona bo’lish ma’nolarini beradi. Salbiy ohang, mazmun tashiydi.

Oyog’i loy. Bahor, kuz oylari loygarchilikda piyoda yursangiz, oyog’ingiz loy bo’lishi tabiiy. Biroq bu o’rinda xalqimiz, odamning biror aybi, gunohi borligi, shu shaxsning  muayyan jinoyat yoki qaltis ishga daxldorligini ko’zda tutadi. Oyog’i loy — bir paytlar do’stiga xiyonat qilgan, birovning haqini yegan, harom-harishdan hazar qilmagan kishi bo’lib, garchi keyingi yillar bu yomon odatini tashlab, gunohlaini yuayotgan bo’lsada, uni yaqindan biluvchi kishilar nazarida gunohkor, aybdor banda bo’lib qolaveradi. Ummatining savobu uvoli orasiga tushish payg’ambarimiz salallohu alayhi vasallamning ishlari bo’lib, tavba-tazarru, taqvodorlik, yolg’iz olloi taologa sig’inib, undan gunohlaridan kechishini so’rab iltijo qilish bandasining vazifasidir.

Assalomu alaykum! Mana aziz userlar va forum qatnashchilari! Bu mavzu o'z nihoyasiga yetdi. Undagi ma'lumotlar sizga nechog'lik foyda qildi, bilmadim. Agar kamchilik va nuqsonlarga yo'l qo'ygan bo'lsak ma'zur tutgaysiz. Beayb Parvardigor deydilar. Ushbu mavzu haqida fikr-mulohazalaringizni kutib qolamiz.

* * *
"Tekin bo'lsa lo'mni ko'ndalang yutadi"

* * *
"Ho'rozqand chet elniki desa yotvolip yalaydi"

* * *
"Bor tovog'im, kel tovog'im..."

(hammasi o'zbeylarni gapi)

Yaqinda uyimizga Namangandan xolalarim kelishgan edi. Ularni aylantirgani olib bordim. Kechki payt shahrimiz yanada go'zalroq ko'rinishini inobatga olib O'zbekiston forumlar saroyi oldidan o'tdik.
-Mana shu yangi qurilgan bino. Chiroyliligini qarang-dedim ularga. Kichkina xolam sal hazilkashroq:
-Kirib,bir ko'rib chiqamizmi -dedilar. Katta xolamiz bo'lsa soddaroqlar.
-Qo'y, kech bo'lganda nima qilamiz-dedilar.

Bo'y yetmoq - voyaga yetish, kamol topish, oila va turmush qurishga tayyor bo'lish ma'nolarida kelgan. Bu ibora bolalalik, o'smirlik, o'spirinlikdan yoshlik sari qadam tashlagan, turmushga chiqish, uylanishga tayyor qiz-u yigitga nisbatan qo'llanadigan ibora. (M.Sattor. yuqorida keltirilgan asar)