Nafsni qiynash

Bir kuni odamlar ko‘rishsaki, hazrati Umar (r.a.) suv to‘la meshni yelkasiga olib harsillab kelyapti. Yuz-ko‘zidan tinmay ter quyiladi, charchaganidan oyog‘ini arang sudrab bosadi. Otasining ahvolini ko‘rib qolgan o‘g‘li norozi bo‘lib gapirdi:
-   Nega bunday qildingiz, ota, axir suvni biz tashib kelardik-ku!

Hazrati Umar (r.a.) meshni yerga qo‘yarkan, o‘g‘liga dedi:
-   Qarasam, nafsim juda haddidan oshib ketganday bo‘ldi. Ich-ichimdan o‘zimning ham haddimdan oshib ketayotganimni sezib qoldim. Shu bois nafsimni zalil qilib, qiynamoq uchun meshni ortmoqlab yo‘lga tushdim.

Malomat sababi

Bir gal shunday voqea yuz berdi. Navbatdagi fathlardan birida Islomiyatga kirgan o‘lkadan ko‘plab mol-mulk o‘lja qilib keltirildi. Tartibga ko‘ra, o‘lja mol hammaning o‘rtasida baravar taqsim qilinardi. Shunda qiziq hodisa ro‘y berdi. Ko‘ylaklik gazlamalar hammaga teng taqsimlangandi-yu ammo u oz bo‘lgani uchun birorta odam ham o‘ziga ko‘ylak tiktirolmasdi, chunki bir kishining ulushi ko‘ylakka yetmasdi. Shunda hazrati Umarning (r.a.) o‘g‘li Abdulloh bir tadbir topdi:
-   Berilgan mato menga ko‘ylaklikka yetmaydi, ozlik qiladi. Otamning ulushi ham uning o‘ziga kamlik qiladi. Yaxshisi, men o‘zimga tegishli matoni otamga hadya qilsam, unga ko‘ylak tikish uchun yetarkan.

Abdulloh shunday ham qildi, ota-bolaning ulushidan hazrati Umarga (r.a.) bir ko‘ylak tikildi. Kunlardan bir kuni hazrati Umar (r.a.) ana shu kiyimda minbarda so‘zlayotganida, bir faqir kishi o‘rnidan turib, unga malomat qila boshladi:
-   Ey amiral mo‘minin, endi men sening gapingga ishonmayman, senga itoat ham qilmayman. «Nega?» desang, sen Alloh va Uning rasuli buyurgan ishni qilayotganing yo‘q.

Hazrati Umar (r.a.) sarosimaga tushib qoldi va o‘sha odamdan ajablanib so‘radi:
-   Bu nima deganing?
O’sha kishi o‘rnidan turib, so‘zlay ketdi:
-   Bir kuni o‘lja bo‘linayotganida, har birimizga tekkan matodan bir ko‘ylak chiqmasdi. Shuning uchun biror kishi o‘ziga tekkan ulushdan ko‘ylak tiktira olmadi. Sen esa xalifaligingdan foydalanib, o‘zingga ikki hissa ulush olibsan, mana ko‘ylak tiktirib, kiyib ham olibsan.

Hazrati Umar (r.a.) xijolatlikdan qip-qizarib ketdi. Ammo ayni paytda bu kishining haqni gapirayotganidan xursand ham edi. U najot izlaganday atrofiga boqdi, nigohi odamlar to‘pi ichidan kimnidir axtara boshladi. «Oralaringda Abdulloh bormi, bor bo‘lsa, haqiqatni aytib bersin!» dedi xalifa.

Xayriyatki, Abdulloh shu yerda, jamoat orasida ekan, o‘z ulushidan voz kechib, otasiga ko‘ylak tiktirib berganini aytib, xalifani xijolatlikdan qutqardi. Bundan qoniqish hosil qilgan boyagi odam uzr so‘radi:
-   Voqea shunday bo‘lgan ekan, mayli, men so‘zimni qaytarib oldim. Haqiqatan tushunmovchilik bo‘libdi. Sening gapingga endi ishonaman, itoat ham qilaman...

Hazrati Umar (r.a.) shundagina yengil tin oldi, yuziga qizillik yugurdi. U tushunmay malomat qilgan odamdan xafa ham bo‘lmadi. Aksincha, shunday teran fikr yurituvchi, sergak va haqgo‘y odamlar borligidan xursand bo‘ldi.

Xulofoi roshidin (to‘g‘ri yo‘ldagi xalifa)larning hazrati Abu Bakr Siddiqdan tashqari qolgan uch nafari, ya’ni hazrati Umar, hazrati Usmon va hazrati Ali Islom dushmanlarining fitna va suiqasdlari tufayli shahid bo‘lishgan. Hazrati Umar ham Islom dushmanlari qo‘lida shahodat topdilar.

Hazrati Umarning xalifalik davrlarida muborak Islom fathi juda ko‘p o‘lkalarni qamrab oldi, u yerlarga arab lashkarlari Allohning dini Islom shariatini, oxirgi payg‘ambarning sunnatini yetkazib borishdi. Bu xalqqa manzur tushib, risolat yetib borgan o‘lkalar gullab-yashnagan esa-da, mansabidan ayrilib, zulm va istibdodga to‘la siyosatlarini avvalgiday emin-erkin o‘tkazolmay qolgan hukmdorlarning g‘azab va nafratini kuchaytirib yuborgandi. Ayniqsa, Islom fathi tufayli inqirozga yuz tutgan Iroq va Eron davlatlaridagi mansabdorlarning Islom fotihlariga adovati cheksiz edi. Eronning ko‘zga ko‘ringan hukmdorlaridan Xurmuzon urushda asir tushib, Madinaga keltirilgan, hazrati Umarga hiyla ishlatib, o‘z jonini saqlab qolgandi. Madinada undan boshqa o‘z mol-mulki, mansab-martabasidan ajrab qolgan ko‘pgina a’yonlar ham yashab turgandi. Bu ham bir siyosat edi, yovuz dushmanning ko‘z o‘ngingda turgani yaxshiroq edi.

Ana shunday alamzada va dushman kimsalar anchadan buyon musulmonlarning odil xalifasi joniga qasd qilishni niyat qilib yurishgandi. Bir kuni ular Mug‘iyra ibn Shu’ba xonadoniga to‘planib, hazrati Umarni jismonan yo‘q qilish rejasini tuzishdi. Bu ishni Shu’baning quli Abu Lu’luaga topshirishdi. Bu qul o‘zi eronlik nasroniy bo‘lgani uchun musulmonlarga adovati va nafrati cheksiz edi, ular zarariga har qanday qabih ishdan qaytmasdi.

Abu Lu’lua qanday janjal chiqarishni bilmasdi. Bir gal qul dunyoning yarmiga hukmronlik qilib turgan xalifani ko‘chada to‘xtatib, o‘z hayotidan, musulmonlardan ozor chekayotganidan shikoyat qilib zorlandi. Xalifa uning o‘rnida boshqa odam bo‘lganida qul bilan, buning ustiga nasroniy qul bilan gaplashib ham o‘tirmasdi. Ammo hazrati Umar uning shikoyatini batafsil tingladilar, ahvolini yaxshilashga doir maslahatlar berdilar. Ammo ichi alamga to‘lgan qul shunda ham tinchimadi. Amirga ochiqdan-ochiq tahdid qilib, haqorat qila boshladi. Ammo xalifa atroflarida to‘plangan olomonni hayratga solib, qulning haqoratlariga, tahdidlariga e’tibor bermay, o‘z yo‘llarida ketaverdilar.

Ammo badbaxt Lu’lua nima qilib bo‘lsayam hazrati Umarni o‘ldirishga qasd qilgandi. O’sha kuni kechqurun bir xanjar topdi, uni yaxshilab charxladi, o‘tkir og‘u bilan zaharlab tayyorlab qo‘ydi. U tong oqarmay turib, hazrati Umarning bomdod o‘qish uchun masjidga kelishlarini poylab turdi.

Xalifa namozga juda erta kelardi, shuning uchun masjidda qavm hali to‘la to‘planmagan edi. Qul masjid ichigi kirib yashirindi. Qo‘lidagi xanjarni shay qilib, yuragi duk-duk urib, hazrati Umarning namoz boshlashlarini kutib turdi. Chunki u xalifaning har qanday holatda ham namozni buzmasligini eshitgandi.

Mana, xalifa mehrobga o‘tdi. Ikki qo‘lini quloqlariga yaqinlashtirib, «Alloh akbar», dedi. Ortda turganlar ham guvranib qo‘shilishdi. Xalifa qiroatni boshladi. Hamma churq etmay, some’ bo‘lgan, pashsha uchsa, eshitilguday sukunat hukmron edi. Suiqasd uchun bundan ortiq imkoniyat bormi? Abu Lu’lua xanjarini mahkam changallaganicha, bekingan joyidan chiqib, mehrobga qarab yurdi. Hech narsadan bexabar holda Allohning kalomini qiroat qilayotgan xalifaga yaqinlashib, uning bo‘yni, yelkasi aralash olti yeriga xanjarini jon-jahdi bilan sanchib, botirib oldi. Xalifaning yonida Amr ibn Maymun va Abdulloh ibn Abbos turishgandi. Hazrati Umar (r.a.) ruku’ga ketdilar-da, birdan «Uh, meni o‘ldirdi, ushlanglar», deya qichqirib yubordilar. Abu Lu’lua hazrati Umarning bir necha joylariga xanjar urishga ulgurgan edi. Hazrati Umarning xitoblaridan so‘ng u namozxonlar orasidan otilib chiqdi-da, o‘ngu-so‘lida uchragan har bir odamga xanjar ura boshladi. Shu tariqa bir pasda u o‘n uch kishini jarohatladi, ulardan yetti kishi o‘ldi.

Bu hodisani ko‘rib turgan musulmonlardan biri burnusi (choponi)ni yechib, qulning ustiga otdi. Shunda boyagi qotil qo‘lga tushganini sezib, o‘ziga xanjar sanchib o‘ldirdi. Hazrati Umar (r.a.) yiqilib ketmaslik uchun Abdurahmon ibn Avfning qo‘lidan ushlab qoldilar. Fojiani faqat xalifaning ortida turganlargina ko‘rib, u kishiga yordamga shoshilishdi. Orqa safdagilar bundan tamoman bexabar, hazrati Umarning ovozi to‘xtab qolganidan taajjublanib: «Subhonalloh, subhonalloh», deyishardi.

Hazrati Umar (r.a.) ko‘p qon yo‘qotganliklaridan holdan toyib qolgandilar. Shuning uchun o‘rnilariga Abdurahmon ibn Avfni imomlikka qo‘ydilar. U kishi namozxonlarga imom bo‘lib, namozni tezda tugatdilar. Namozxonlar masjiddan chiqib bo‘lishgach, hazrati Umar buyurdilar: «Ey ibn Abbos, menga kim suiqasd qilganini bilib kel!» Ibn Abbos chiqib ketib, birozdan so‘ng qaytib keldi va: «Sizga suiqasd qilgan Mug‘iyraning nasroniy quli ekan», dedi. Hazrat Umar (r.a.): «As-Sunu’mi?» - deb so‘radilar. Ibn Abbos tasdiq qildi. Hazrat Umar (r.a.): «Uni Alloh taolo halok qildi. Men unga amru ma’ruf qilgan edim. Alloh taologa shukrkim, U meni musulmonning qo‘li bilan o‘ldirmadi. Ey ibn Abbos, sen va otang Madinada ulujlarning ko‘p bo‘lmog‘ini istar edingizlar!» deya undan o‘pkaladilar. Darhaqiqat, Ibn Abbos va uning otasi ulujlarni, ya’ni arab bo‘lmagan kofir qullarni Madinada ko‘paytirish tarafdori bo‘lib, ularning ajamiy qullari boshqasidan ko‘proq edi. Xijolatda qolgan ibn Abbos: «Agar istasangiz, ularni o‘ldiramiz», dedi. Bunga javoban hazrati Umar (r.a.): «Ikkalangiz o‘z tillaringiz bilan «Madinada ajamiy qullarni ko‘paytiraylik», deganingizdan keyingi bu gaping yolg‘ondir, endi bo‘lar ish bo‘ldi, o‘z qiblalaringizga qarab namozlaringizni o‘qiyveringlar, hajlaringizni ado etaveringlar», dedilar.

Hazrati Umarni uylariga olib ketishdi. Madina ahli, uzoq-yaqindagi musulmonlar bu dahshatli qotillikdan gangib qolishgandi. Xalifaning qattiq yaralanganini eshitgan musulmonlarning ko‘zidan yosh jalasi quyilar, dushmanlar shod, masrur edi. Ba’zilar «Hech nima qilmaydi, tezda tuzalib ketadilar», deya o‘ziga tasalli bersa, boshqalar u kishining sog‘liqlaridan xavotirga tushib, o‘zini qo‘ygani joy topolmasdi.

Xalifa huzuriga tabib olib kelishdi. U bemorga sharbat, sut ichirib ko‘rdi. Ikkovi ham jarohat o‘rnidan oqib chiqdi. Buni ko‘rgan tabib afsuslanib bosh chayqadi: «Qiladigan ishingizni qilib oling, ey amiral mo‘minin, jarohatingiz xiyla og‘ir!»

Hamma hazrat Umarning huzurlariga kirib, u kishiga tasalli, hamdardlik izhor qildi. So‘ngra bir ansoriy yigit kirib kelib, shunday dedi: «Ey mo‘minlar amiri, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga sahobiylik qilganingiz hamda Islomda o‘zingizga ma’lum shijoatkorligingiz tufayli Alloh taolo jannatiy ekanligingiz xususida qilgan bashoratidan xursand bo‘lingiz! Keyin adolat bilan xalifalik qildingiz, buning ustiga, mana sizga shahidlik ham nasib etib turibdi».

Bu qizg‘in gaplarni indamay eshitgan xalifa: «Shoyad shunday bo‘lsa! Ey jiyanim, ammo bular mening na Alloh taolo oldidagi hisob-kitobim va na Uning bandasiga beradigan qarzim uchun kifoya qilmas edi», dedilar. Keyin o‘g‘illarini chaqirib: «Ey Abdulloh ibn Umar, qara-chi, qancha qarzim bor ekan?» - deb so‘radilar. Hisoblab chiqishsa, dunyoning yarmiga hukmronlik qilgan va Arabistonni oltin-kumushga ko‘mib yuborgan xalifaning sakson olti ming dirham qarzlari bor ekan. O’nlaridan esa 30-40 dirham pul chiqdi. Shunda hazrati Umar (r.a.) o‘g‘illariga topshiriq berdilar: «Agar qarzimni uzishga Umar oilasining mol-mulki yetsa, uni to‘lagin, basharti yetmasa, Bani Adiy ibn Ka’b qabilasidagi qarindoshlarimdan so‘ra, ammo ularni o‘zgalar qoshiga bormoqqa majburlama, ular bergan mol-mulknigina qarzimga to‘la! Hozir esa mo‘minlar onasi Oisha roziyallohu anhoning huzurlariga borgil-da: «Otam Umar sizga salom aytdilar», deb aytgin, ammo «Mo‘minlar amiri salom aytdilar», demagin, chunki men bugundan e’tiboran mo‘minlarning amiri emasman. So‘ng «Otam Umar ibn al-Xattob ikki do‘stlari yoniga dafn qilinmoqlariga sizdan ijozat so‘rayotirlar», deb aytgin».

O’g‘illari hazrati Oishaning huzuriga kirishga ruxsat so‘radilar va otalarining iltimoslarini yetkazdilar. Oisha onamiz: «Men o‘zimning ular yoniga dafn qilinmog‘imni orzu qilar edim, ammo bugun bunga o‘zimdan ko‘ra hazrat Umarni munosibroq ko‘rurman», dedilar.